prace instytutu odlewnictwa transactions of foundry research institute

prace instytutu odlewnictwa transactions of foundry research institute

PRACE INSTYTUTU ODLEWNICTWA
TRANSACTIONS OF FOUNDRY RESEARCH INSTITUTE
Volume LIII
Year 2013
Number 3
DOI: 10.7356/iod.2013.17
Porównanie mikrostruktury i właściwości mechanicznych żeliwa
sferoidalnego ausferrytycznego oraz stali poddanych dynamicznej
deformacji w teście Taylora
The comparison of the microstructure and the mechanical
characteristics of austempered ductile cast iron and steel subject
to dynamic deformation using the Taylor test
Dawid Myszka, Tadeusz Cybula
Politechnika Warszawska, Wydział Inżynierii Produkcji, ul. Narbutta 85, 02-524 Warszawa
Warsaw University of Technology, Faculty of Production Engineering, ul. Narbutta 85, 02-524 Warsaw
E-mail: [email protected]
Streszczenie
Abstract
W artykule podjęto próbę porównania odporności na
dynamiczne obciążenia żeliwa sferoidalnego ausferrytycznego i stali S215. Próbki poddano badaniom z zastosowaniem metodyki testu Taylora przy różnych prędkościach
odkształcenia, w celu określenia charakterystycznych cech
materiałowych (rys. 1). Stwierdzono znaczny wzrost twardości w obszarach silnie zdeformowanych oraz zmiany
w mikrostrukturze wskazujące na umocnienie materiału.
Określono, iż badane właściwości są porównywalne w stali
i w żeliwie po obróbce cieplnej na podstawie oceny dynamicznej granicy plastyczności oraz współczynnika umocnienia. Wyniki badań obu materiałów mogą służyć do oceny ich
przydatności do produkcji części urządzeń eksploatowanych
w ekstremalnych warunkach obciążenia.
The article attempts to compare the resistance of austempered ductile cast iron and S215 steel to dynamic loads.
The samples were subject to research using the Taylor
test methodology at different speeds of deformation, in order to determine the characteristics of the material (Fig. 1).
There was a significant increase in hardness in the highly
deformed areas, and changes in the microstructure indicating the strengthening of the material. It was determined that
the studied properties are comparable in steel and in iron
after heat treatment on the basis of assessment of dynamic
yield limit and the strengthening coefficient. The results of
both materials may be used to assess their suitability for
the production of equipment operating under extreme load
conditions.
Słowa kluczowe: żeliwo sferoidalne ausferrytyczne, dynamiczne odkształcenie, umocnienie, austenit
Keywords: austempered ductile cast iron, dynamic deformation, strengthening, austenite
Wprowadzenie
Materiałom stosowanym w przemyśle rolniczym,
górniczym, specjalnym, etc. stawiane są coraz to
nowe wymagania – należy do nich również odporność
na dynamiczne obciążenia. Ze względu na złożoność
zjawisk podczas tego typu oddziaływań materiały
poddawane są specyficznym, innym niż statyczne,
rodzajom badań. Określają one właściwości w sposób,
pozwalający na nowo charakteryzować znany już
materiał i pozwalają znaleźć dla niego nowe zastosowania. Jednym z takich specjalnych rodzajów badań
jest test Taylora, w którym wyznacza się dynamiczną
Introduction
The materials used in agricultural, mining, special
industries, etc., have to meet more and more demands
to which also belongs the resistance to dynamic
loads. Due to the complexity of the phenomenon
during this type of interaction, materials are subject
to specific types of tests. They define the properties in
a way that allows re-characterizing the already known
material which allows finding new uses for it. One of
these special types of tests is the Taylor test during
which the dynamic yield limit is determined [1, 2]. It is
73
D. Myszka, T. Cybula: Porównanie mikrostruktury i właściwości mechanicznych żeliwa sferoidalnego ausferrytycznego…
granicę plastyczności [1, 2]. Jest on niezwykle przydatny ze względu na możliwość szerokiego porównania z innymi materiałami oraz możliwość przełożenia jego wyników na aplikacyjne możliwości badanego materiału.
Test Taylora zakłada dynamiczną deformację
cylindrycznej próbki, która uderza z założoną prędkością w nieodkształcalną przegrodę (rys. 1). Parametry
uderzenia oraz stopień deformacji próbki, który jest
możliwy do określenia za pomocą geometrycznych
pomiarów, jest miarą dynamicznych właściwości badanego materiału. Zastosowanie wyznaczonych w teście
parametrów uderzenia oraz stopnia deformacji próbki
do zależności (1) podanej przez Taylora pozwala na
wyznaczenie tzw. dynamicznej granicy plastyczności.
Zależność ta umożliwia porównanie różnych materiałów w warunkach dynamicznych obciążeń.
incredibly useful due to the possibility to make a wide
comparison with other materials and the possibility to
translate the results to the application possibilities of
the tested material.
The Taylor test assumes the dynamic deformation of a cylindrical sample that hits with the assumed
speed in a non-deformable barrier (Fig. 1). The
parameters of the hit and the level of deformation of
the sample, which can be identified with geometric
measurements, is a measure of the dynamic properties of a material. The use of the parameters set in
the impact test and the level of deformation of the
sample to dependance (1) given by Taylor test allows
for determining the so called dynamic yield limit. This
dependance allows the comparison of different materials under dynamic loads.
l
1 �
ρV �1 � � �
L 2
R� �
L�
L
�1 � � l� � �
L
l�
(1)
Rys. 1. Założenia testu Taylora: a) próbka po deformacji, b) próbka przed deformacją; zależność (1), gdzie:
Rd – dynamiczna granica plastyczności, ρ – gęstość materiału, V – prędkość uderzenia próbki, L – długość próbki przed
uderzeniem, Lf – długość próbki po uderzeniu, lf – długość nieodkształconej części próbki po uderzeniu [2]
Fig. 1. Taylor Test Assumptions: a) sample after deformation, b) sample before deformation; dependence (1), where:
Rd – dynamic yield limit, ρ – material density, V – speed of hitting the sample, L – length of the sample before the hit,
Lf – length of the sample after the hit, lf – length of the undeformed part of the sample after the hit [2]
Żeliwo sferoidalne ausferrytyczne
Ausferritic ductile cast iron
W dzisiejszych czasach znane są nowoczesne
gatunki żeliwa (np. żeliwo sferoidalne ausferrytyczne,
żeliwo wermikularne) znakomicie konkurujące ze
stalą lub przewyższające ją swoimi unikalnymi właściwościami [3, 4, 5]. Gęstość o 10% mniejsza od stali,
zdolność tłumienia drgań, odporność na obciążenia
udarowe, wytrzymałość na rozciąganie sięgająca
1700 MPa, doskonała odporność na zużycie, odporność na korozję, możliwość kształtowania wyrobów
o dowolnym kształcie metodami odlewniczymi itd.
Pozwalają myśleć o tym materiale jako o alternatywie dla wielu rozwiązań. W świetle nowych badań
żeliwo sferoidalne ausferrytyczne posiada unikalną
cechę dynamicznego „reagowania” na zadane obciążenia [6]. Cecha ta związana jest z obecnością
w jego mikrostrukturze metastabilnego austenitu,
który ulega efektowi TRIP (ang. TRansformation
Induced Plastisity) [7]. Efekt ten nie został do końca
zbadany w żeliwie, jednak teoretyczne podstawy
oraz wyniki badań kilku autorów z Polski, Anglii oraz
Nowadays, modern types of iron are known (e.g.
austempered ductile cast iron, vermicular graphite
iron) competing very well with steel or exceeding its
unique properties [3, 4, 5]. With a density of 10% less
than steel, the ability to reduce vibrations, impact
resistance, tensile strength reaching 1700 MPa, excellent wear resistance, corrosion resistance, the possibility to form products of any shape by casting, etc.
allow us to think of this material as an alternative to
many solutions. In the light of new research austempered ductile cast iron has a unique feature of giving
dynamic ”response” to given loads [6]. This feature is
connected with the presence of metastable austenite
in its microstructure, which undergoes the TRIP effect
(TRansformation Induced Plasticity) [7]. This effect
has not been thoroughly researched yet in cast iron
but theoretic bases and the results of studies by a few
authors from Poland, England and Spain suggest that
it will have great importance from the point of view of
the unique characteristics of the material [8, 9, 10].
74
Prace IOd 3/2013
D. Myszka, T. Cybula: The comparison of the microstructure and the mechanical characteristics of austempered ductile…
Hiszpanii pozwalają sądzić, że będzie on miał duże
znaczenie z punktu widzenia unikalnych właściwości
tego materiału [8, 9, 10].
Wykonanie próbek
Sampling
Badaniom
poddano
próbki
walcowe
ø 8 × 30 mm ze stali i żeliwa o składzie chemicznym
przedstawionym w tabeli 1. Obróbka cieplna dla
próbek z żeliwa została zrealizowana z wykorzystaniem pieca komorowego Nabertherm oraz złoża
fluidalnego na bazie SiC o wielkości ziarna około
100 µm w Zakładzie Odlewnictwa Politechniki
Warszawskiej. Żeliwo było austenityzowane w temperaturze 900°C w czasie 60 minut, a następnie hartowane izotermicznie w temperaturze 370°C w czasie
60 minut (materiał oznaczono: ADI_370_060).
The research covered cylindrical samples
ø 8 × 30 mm made of steel and cast iron, whose
chemical composition is presented in Table 1. The heat
treatment of cast iron samples was performed with the
use of Nabertherm chamber furnace and fluidized bed
based on SiC having particle size of about 100 µm
in the Department of Casting of the Warsaw University of Technology. The cast iron was austenitised in
900°C for 60 minutes, and then subject to isothermal
quenching in 370°C for 60 minutes (material marked:
ADI_370_060).
Tabela 1. Skład chemiczny materiałów poddanych badaniom, % wag.
Table 1. Chemical composition of the tested materials, % of weight.
Materiał/oznaczenie
Material/mark
Żeliwo/ADI_370_060
Cast iron/ADI_370_060
Stal/S215
Steel/S215
C
Si
Mn
P
S
Ni
Mg
Cu
Mo
3,40
2,80
0,28
0,035
0,015
0,02
0,055
0,72
0,27
0,15
0,33
1,00
0,030
0,025
0,10
-
0,10
-
Tabela 2. Właściwości mechaniczne materiałów poddanych badaniom
Table 2. Mechanical properties of the tested materials
Wytrzymałość
na rozciąganie /
Tensile strength
Umowna granica
plastyczności /
Agreed yield limit
Wydłużenie/
Elongation
Twardość/Hardness
Rm, MPa
Rp0,2, MPa
A 5, %
HB
ADI_370_060
961
584
15,7
313
S215
471
380
18,4
181
Oznaczenie/Mark
Wyniki testu Taylora
Taylor test results
Do wyznaczenia dynamicznej granicy plastyczności żeliwa sferoidalnego ausferrytycznego wykorzystano stanowisko badawcze przedstawione na
rysunku 2. Stanowisko składa się z uniwersalnego
przyrządu balistycznego (UPB) – (1), na którym
zamontowano prochowy układ miotający – (2).
W przedniej części stanowiska znajduje się układ
wychwytywania próbki – (4), zestaw bramek fotoelektrycznych – (7) oraz rejestrator prędkości uderzenia
próbki w „kowadło” – (8). Przebieg ciśnienia gazów
prochowych w układzie miotającym rejestrowany jest
przez rejestrator ciśnienia – (9). Układ miotający ma
za zadanie nadanie próbce wymaganej prędkości
wylotowej. W układzie do miotania wykorzystano lufę
balistyczną 12,7 × 99 mm o zmniejszonej długości
To determine the dynamic yield limit of the austempered ductile cast iron the scientific stand presented
in Figure 2 was used. The stand includes a universal
ballistic instrument – (1), on which gunpowder propellant system is mounted – (2). In the front part of the
stand there is a sample capture system – (4), a set of
photoelectric gates – (7) and the impact speed of the
sample recorder – (8). The layout of the gunpowder
gases in the propellant system is recorded by the pressure recorder – (9). The propellant system is designed
to give the sample the required discharge speed. In
the propellant system a ballistic barrel 12.7 × 99 mm
was used but the threaded part was shortened. The
capture system included: resistive frame – (4) and
”anvil” – (5) rigidly connected to the resistive plate.
Transactions of FRI 3/2013
75
D. Myszka, T. Cybula: Porównanie mikrostruktury i właściwości mechanicznych żeliwa sferoidalnego ausferrytycznego…
części gwintowanej. W skład układu wychwytującego
o zmniejszonej
części
gwintowanej.
W skład układu wychwytującego wchodzą: rama oporowa
wchodzą: mm
rama
oporowa –długości
(4) oraz
„kowadło”
– (5)
–
(4)
oraz
„kowadło”
–
(5)
sztywno
połączone
z
płytą
oporową.
sztywno połączone z płytą oporową.
mm o zmniejszonej długości części gwintowanej. W skład układu wychwytującego wchodzą: rama oporowa
– (4) oraz „kowadło” – (5) sztywno połączone z płytą oporową.
mm o zmniejszonej długości części gwintowanej. W skład układu wychwytującego wchodzą: rama oporowa
– (4) oraz „kowadło” – (5) sztywno połączone z płytą oporową.
Rys.
2. Schemat
stanowiska
badawczego
do wyznaczania
dynamicznej
granicy plastyczności:
1 – łoże UPB,
Rys.
2. Schemat
stanowiska
badawczego
do wyznaczania
dynamicznej
granicy plastyczności:
2 – 12,7
układ
3 – piezoelektryczny
czujnik ciśnienia,
– rama do4mocowania
5 –„kowadła”,
1 – łoże UPB,
2 –mm
12,7
mmmiotający,
układ miotający,
3 – piezoelektryczny
czujnik 4ciśnienia,
– rama do „kowadła”,
mocowania
„kowadło”,
7 – zestaw
bramek
fotoelektrycznych,
8 – rejestrator
prędkości,
– rejestrator
ciśnieniagazów
gazówprochowych
5 – „kowadło”,
7 – zestaw
bramek
fotoelektrycznych,
8 – rejestrator
prędkości,
9 –9rejestrator
ciśnienia
prochowych
Fig. 2. A scheme of the scientific stand used for determining the dynamic yield limit:
1 – the W
bed
of thewykorzystano
universal ballistic
instrument,
2 – 12.7naboje
mm propellant
system,
3 – piezoelectric
pressure
badaniu
specjalnie
skonstruowane
rozdzielnego
ładowania.
Nabój taki składał
się z: sensor,
4 – 2.
„anvil”
frame,stanowiska
5 – „anvil”,
– a set of photoelectric
gates, 8 dynamicznej
–miotającym
speed recorder,
9 – pressure
of gunpowder
gases
zaspłonkowanej
łuski z7umieszczonym
wewnątrz
ładunkiem
oraz
pocisku
badawczego.
Pocisk
Rys.
Schemat
badawczego
do wyznaczania
granicy
plastyczności:
1 – łoże
UPB,
(rys.
3) składał 3się– zpiezoelektryczny
sabotu (2) wykonanego
z tworzywa
sztucznego
orazdo
próbki
(1) wykonanej
z
recorder
2 – 12,7 badawczy
mm układ
miotający,
czujnik
ciśnienia,
4 – rama
mocowania
„kowadła”,
5–
badanego materiału umieszczonej wewnątrz sabotu.
„kowadło”,
7 – zestaw bramek fotoelektrycznych, 8 – rejestrator prędkości, 9 – rejestrator ciśnienia gazów
The study used specially designed rounds for
W badaniu wykorzystano specjalnie skonstruprochowych
separate
Such
a round
consisted
of aUPB,
shell
owane naboje rozdzielnego
ładowania.
Nabój takido wyznaczaniacharge.
Rys. 2. Schemat
stanowiska badawczego
dynamicznej
granicy
plastyczności:
1 – łoże
2
–
12,7
mm
układ
miotający,
3
–
piezoelektryczny
czujnik
ciśnienia,
4
–
rama
do
mocowania
„kowadła”,
5 z:
–
W
badaniu
wykorzystano
specjalnie
skonstruowane
naboje
rozdzielnego
ładowania.
Nabój
taki
składał
się
closed
with
a
detonating
cap
with
the
expelling
składał się z: zaspłonkowanej łuski z umieszczonym
„kowadło”,
7
–
zestaw
bramek
fotoelektrycznych,
8
–
rejestrator
prędkości,
9
–
rejestrator
ciśnienia
gazów
zaspłonkowanej
łuski
z
umieszczonym
wewnątrz
ładunkiem
miotającym
oraz
pocisku
badawczego.
Pocisk
charge
and
research
bullet
inside.
The
research
bullet
wewnątrz ładunkiem miotającym oraz pocisku badawprochowych
badawczy
(rys.
3)
składał
się 3)
z sabotu
z tworzywa
sztucznego
oraz (2)
próbki
(1) of
wykonanej
z
3) consisted
of a sabot
made
plastic and
czego.
Pocisk
badawczy
(rys.
składał(2)
sięwykonanego
z sabotu (Fig.
badanego
materiału
umieszczonej
wewnątrz
sabotu.
the
sample
(1)
made
of
the
researched
material
placed
(2) wykonanego zWtworzywa
sztucznego
oraz próbki
badaniu wykorzystano
specjalnie
skonstruowane naboje rozdzielnego ładowania. Nabój taki składał się z:
łuski z umieszczonym
wewnątrz
ładunkiem
miotającym oraz pocisku badawczego. Pocisk
inside
the sabot.
(1) wykonanej z zaspłonkowanej
badanego materiału
umieszczonej
badawczy
(rys.
3)
składał
się
z
sabotu
(2)
wykonanego
z
tworzywa
sztucznego oraz próbki (1) wykonanej z
wewnątrz sabotu.
badanego materiału umieszczonej wewnątrz sabotu.
Rys. 3. Pocisk badawczy: 1 – próbka, 2 – sabot
Rys. 4. Próbka po deformacji w teście Taylora
Przedmiotem badań były 4 próbki wykonane z żeliwa sferoidalnego ausferrytycznego i stali S215 – po 2
próbki z każdego materiału. Badania przeprowadzono w układzie miotającym do wyznaczania dynamicznej
granicy plastyczności metodą testu Taylora zgodnie z metodyką IMiP WIP Politechniki Warszawskiej.
Zastosowano naboje badawcze standardowe pokazane na rysunkach 3 i 4. W badaniach oddano 4 strzały z
pomiarem prędkości próbek i ciśnienia gazów prochowych w lufie. Wyniki testu przedstawiono w postaci
uproszczonej w tabeli 3. W tabelach przedstawiono wyznaczoną prędkość każdej próbki, obliczoną
dynamiczną granicę plastyczności oraz umowną granicę plastyczności, którą określoną w wyniku badań
statycznych.
Wyznaczono
współczynnik wzmocnienia
„k”,
który jest
stosunkiem
Rys. 3.
Pocisk badawczy:
1 – również
próbka, tzw.
2 – sabot
4. Próbka
deformacjiwdynamicznej
wteście
teście Taylora
Taylora
Rys.Rys.
4. Rys.
Próbka
popo
deformacji
Rys. 3.granicy
Pociskplastyczności
badawczy:
1 umownej
–badawczy:
próbka,
21 –– próbka,
sabot
do
granicy
plastyczności.
4. Próbka po deformacji w teście Taylora
Rys. 3. Pocisk
2 – sabot
Fig. 3. Research bullet: 1 – sample, 2 – sabot
Fig. 4. The sample after deformation in Taylor test
Przedmiotem
badań
4 były
próbki
wykonane
Thesferoidalnego
subject
of the
research were
4 samples
made
Przedmiotem
4 próbki
wykonane
żeliwa
ausferrytycznego
i stali
S215 –– po
po
22
Przedmiotem
badań
były były
4 badań
próbki
wykonane
z żeliwa zsferoidalnego
ausferrytycznego
i stali
S215
próbki
z
każdego
materiału.
Badania
przeprowadzono
w
układzie
miotającym
do
wyznaczania
dynamicznej
z próbki
żeliwa zsferoidalnego
ausferrytycznego
i
stali
S215
of
austempered
ductile
cast
iron
and
S215
steel
każdego materiału. Badania przeprowadzono w układzie miotającym do wyznaczania dynamicznej–
plastyczności
testuprzeTaylora 2zgodnie
z metodyką
IMiPmaterial.
Politechniki
Warszawskiej.
– granicy
po 2 próbki
z granicy
każdego
materiału.
Badania
ofIMiP
each
The Warszawskiej.
research
was
plastyczności
metodą
testumetodą
Taylora
zgodnie
z samples
metodyką
WIP WIP
Politechniki
Zastosowano naboje badawcze standardowe pokazane na rysunkach 3 i 4. W badaniach oddano 4 strzały z
prowadzono
w naboje
układzie
miotającym
do
wyznaczania
conducted
in
the
propellant
system
used
for
deterZastosowano
badawcze
standardowe
pokazane
na
rysunkach
3
i
4.
W
badaniach
oddano
4
strzały
pomiarem prędkości próbek i ciśnienia gazów prochowych w lufie. Wyniki testu przedstawiono w postaciz
dynamicznej
granicy
plastyczności
testu
miningw the
dynamic
yield przedstawiono
limit
withpróbki,
the Taylor
test
pomiarem prędkości
próbek
gazów
prochowych
lufie.
Wyniki prędkość
testu
wobliczoną
postaci
uproszczonej
wi ciśnienia
tabeli 3.metodą
W
tabelach
przedstawiono
wyznaczoną
każdej
plastyczności
oraz umowną
granicę plastyczności,
którąkażdej
określoną
w wyniku
badańof
Taylora
zgodniewzdynamiczną
metodyką
WIP Politechniki
according
to the
methodology
ofpróbki,
the
Institute
uproszczonej
tabeli
3. granicę
WIMiP
tabelach
przedstawiono
wyznaczoną
prędkość
obliczoną
statycznych.
Wyznaczono
również
tzw.
współczynnik
wzmocnienia
„k”,
który
jest
dynamiczną granicę
plastyczności
umowną
granicę
plastyczności,
którą
określoną
w wyniku
badań
Warszawskiej.
Zastosowano
naboje oraz
badawcze
stanMechanics
and Printing
of
the stosunkiem
Faculty
ofdynamicznej
Production
granicy
plastyczności
do
umownej
granicy
plastyczności.
statycznych.
Wyznaczono
również 3tzw.
„k”,
jest stosunkiem
dardowe
pokazane
na rysunkach
i 4.współczynnik
W bada- wzmocnienia
Engineering at
thektóry
Warsaw
University ofdynamicznej
Technology.
granicy
plastyczności
umownej granicy
plastyczności.
niach
oddano
4 strzały do
z pomiarem
prędkości
próbek The used standard research bullets are presented in
i ciśnienia gazów prochowych w lufie. Wyniki testu Figures 3 and 4. In study 4 shots were fired at the
przedstawiono w postaci uproszczonej w tabeli 3. speed of the samples and the pressure of powder
W tabelach przedstawiono wyznaczoną prędkość gases in the barrel was measured. The results of the
76
Prace IOd 3/2013
D. Myszka, T. Cybula: The comparison of the microstructure and the mechanical characteristics of austempered ductile…
każdej próbki, obliczoną dynamiczną granicę plastyczności oraz umowną granicę plastyczności, którą określoną w wyniku badań statycznych. Wyznaczono
również tzw. współczynnik wzmocnienia „k”, który jest
stosunkiem dynamicznej granicy plastyczności do
umownej granicy plastyczności.
test in a simplified form are presented in Table 3. The
tables show the determined speed of each sample,
calculated dynamic yield limit and the agreed yield
limit, which was set as a result of statistical research.
Also the so called „k” coefficient was determined
which is the relation of the dynamic yield point to the
agreed yield point.
Tabela 3. Wyniki badań dla próbek odkształconych w teście Taylora
Table 3. Results of the research of the samples deformed in Taylor test
Oznaczenie/Mark
Prędkość/Speed
Umowna granica
plastyczności /
Agreed yield limit
Dynamiczna granica
plastyczności /
Dynamic yield limit
Tabela
3. Wyniki badań dla próbek
odkształconych w teście
R Taylora
, MPa
V, m/s
R , MPa
p0,2
ADI_370_060_1
ADI_370_060_2
306
237
S215_1
Oznaczenie 302
S215_2
282
ADI_370_060_1
k = Rd / Rp0,2
d
584
Prędkość
Współczynnik
wzmocnienia /
Strengthening
coefficient
Umowna
584
granica
plastyczności
380
947
Dynamiczna
997Współczynnik
granica
wzmocnienia
plastyczności
V, m/s
380
, MPa
Rp0,2
Rd, MPa
306
584
947
1,62
1,71
619
170
698 k = Rd / Rp0,2
1,91
1,62
An analysis of the calculation results shows
Z analizy wyników obliczeń wynika, że zarówno
ADI_370_060_2
237
584
997
1,71
żeliwo, jak i stal uległy umocnieniu, na co wskazuje that both cast iron and steel have been strengthS215_1
619
170
by significantly
higher dynamic
wyraźnie wyższa dynamiczna
granica 302
plastyczności380ened, as indicated
yield
limit
compared
to
the
agreed
one,
as defined
w porównaniu z umowną,
określoną
w
próbie
statyczS215_2
282
380
698
1,91
nego rozciągania. Wskazuje na to również współ- in the static tensile test. It is also shown by the „k”
czynnik „k”, chociaż jego wartości są wyższe dla coefficient although its values are higher for lower
Z analizy wyników
obliczeń
wynika,wże„kowadło”,
zarówno żeliwo,
i stal uległy
umocnieniu,hitting
na co wskazuje
wyraźnie
speeds
of samples
the „anvil”
i.e. for sample
niższych prędkości
uderzenia
próbek
tj. jak
wyższa dynamiczna granica plastyczności w porównaniu z umowną, określoną w próbie statycznego
ADI_370_060_2
and
S215_2.
In
both
cases
dla próbki ADI_370_060_2
oraz
S215_2.
W
obu
tych
rozciągania. Wskazuje na to również współczynnik „k”, chociaż jego wartości są wyższe dla niższych the material plasticized
more
in theWcase
samples fired
przypadkach
materiał
uplastycznił
bardziej niż
dla próbki
prędkości
uderzenia
próbek się
w „kowadło”,
tj. dla
ADI_370_060_2
orazthan
S215_2.
obu of
tych
przypadkach materiał
bardziej niż dla próbek
wystrzeliwanych
wyższymi
at higher
speeds z(Fig.
5). prędkościami (rys.
próbek wystrzeliwanych
z uplastycznił
wyższymisięprędkościami
5).
(rys. 5).
S215_1
S215_2
Rys. 5. Zależność współczynnika wzmocnienia „k” od rodzaju materiału poddanego testowi Taylora
Rys. 5. Zależność współczynnika wzmocnienia „k” od rodzaju materiału poddanego testowi Taylora
Fig. 5. The relation of the strengthening coefficient „k” to the type of material subject to Taylor test
Badania właściwości materiałowych Badania właściwości
materiałowych
Testing the material properties
Wszystkie odkształcone próbki następnie przecięto wzdłuż osi i na przekroju wykonano szereg badań
materiałowych:
pomiar twardości,
ocenę makroi mikroskopową
oraz
pomiary magnetyczne.
Pomiary
Wszystkie
odkształcone
próbki następnie
przeAll the
deformed
samples were
then cut along
twardości
metodą
Vickersa
przy
obciążeniu
100
g
zrealizowano
w
postaci
rozkładu
od
powierzchni
czołowej
cięto wzdłuż osi i na przekroju wykonano szereg the axis and various tests were conducted on the
odkształconej próbki w kierunku części nieodkształconej. Ocenę makroskopową wykonano na mikroskopie
badań materiałowych:
pomiar stopień
twardości,
ocenę
of the powierzchni
sample: czołowej
hardness
measurement,
stereoskopowym badając
odkształcenia
oraz section
sposób deformacji
próbek.
makro- i mikroskopową
oraz pomiary
magnetyczne.
macroand microscopic
assessment
magnetic
Obserwacje mikroskopowe
LM i SEM
przeprowadzono
na zgładach
metalograficznych
nietrawionychand
i
trawionych metodą
3% Nitalem
dla powiększeń
x200 i x1000, measurements.
identyfikując zmianyThe
w części
czołowej measurement
każdej z
Pomiary twardości
Vickersa
przy obciążeniu
hardness
with
próbek z żeliwa i stali. Pomiary magnetyczne zrealizowano na próbkach żeliwnych za pomocą ferrytomierza,
100 g zrealizowano
w
postaci
rozkładu
od
powierzchni
Vickers
method
with
a
load
of
100
g
was
conducted
wykorzystując metodę prądów wirowych, oceniając udział faz ferromagnetycznych w czterech
charakterystycznych punktach próbki: A, B, C i D (oznaczonych na wykresie), z tym, że punkt A leżał
najbliżej krawędzi odkształconej.
Transactions of FRI 3/2013
W tabeli 4 zamieszczono wyniki obserwacji makroskopowych w skojarzeniu z wykresami rozkładów
twardości. Widoczne na zdjęciach odkształcone czołowo próbki wykazują we wszystkich przypadkach wzrost
twardości w strefie zdeformowanej uderzeniem zarówno przy niższych, jak i wyższych prędkościach
77
D. Myszka, T. Cybula: Porównanie mikrostruktury i właściwości mechanicznych żeliwa sferoidalnego ausferrytycznego…
czołowej odkształconej próbki w kierunku części as a distribution from the face of the deformed sample
nieodkształconej. Ocenę makroskopową wykonano to the undeformed part. The macroscopic assessment
na mikroskopie stereoskopowym badając stopień was performed with a stereoscopic microscope studodkształcenia oraz sposób deformacji powierzchni ying the degree of deformation and the way of deforczołowej próbek. Obserwacje mikroskopowe LM mation of the face of the samples. The microscopic
i SEM przeprowadzono na zgładach metalograficznych observations of LM and SEM were conducted on
nietrawionych i trawionych 3% Nitalem dla powięk- metallographic sections digested and undigested with
szeń × 200 i × 1000, identyfikując zmiany w części 3% Nital for × 200 and × 1000 enlargements identifying
face section
eachoraz
cast nieosiowo
iron and steel
czołowej
każdejUwagę
z próbek
z żeliwa
i stali. Pomiary
uderzenia.
zwraca
fakt zniszczenia
próbki changes
żeliwnej in
dlatheprędkości
306ofm/s
zdeformowana
próbka S215_1.
Zarówno
pęknięcie,
i nieosiowość
deformacji
mogą być spowodowane
The magnetic
measurements
were performed
magnetyczne
zrealizowano
na próbkach
żeliwnych
za jaksample.
niecentrycznym
uderzeniem
próbki ometodę
„kowadło”.
pomocą
ferrytomierza,
wykorzystując
prądów on the cast iron samples with a ferritometer, using the
wirowych, oceniając udział faz ferromagnetycznych eddy current method and assessing the share of ferroInteresującym będzie porównanie próbek: żeliwnej i stalowej odkształconych z niższą prędkością:
w czterech
charakterystycznych punktach próbki: A, magnetic phase in the four characteristic points of the
ADI_370_060_2 i S215_2. Obie próbki mają wyraźną strefę deformacji plastycznej, z tym, że próbka stalowa
B, C bardziej
i D (oznaczonych
na wykresie), z tym, że punkt A sample: A, B, C and D (marked on the graph), where
„grzybkowaty” charakter, natomiast żeliwna – „beczkowaty”. Obie w strefie odkształconej mają silnie
pointczęści
A waspróbki.
the closest
to żeliwna
the deformed
part.
leżałzwiększoną
najbliżej krawędzi
twardośćodkształconej.
w porównaniu do nieodkształconych
Próbka
wykazuje
jednak
S215_2 S215_1 ADI_370_060_2 ADI_370_060_1 zdecydowanie wyższy stopień utwardzenia (rys. 6) sięgający wartości 550 HV. Taki przyrost twardości może
Tabela 4.fazowe,
Wyniki badań
materiałowych
próbek odkształconych
teście Taylora
sugerować przemiany
jakie zaszły
w wynikudla
deformacji
na powierzchniwczołowej
próbki.
Table 4. Results of the material tests of the samples deformed in Taylor test
Tabela 4. Wyniki badań materiałowych dla próbek odkształconych w teście Taylora
Tableod4 czoła
presents
thez results
the macroscopic
W tabeli
tabeli5 zamieszczono
4 zamieszczono
wyniki
W
zbiorcze
wynikiobserwacji
oceny mikroskopowej
każdej
próbek of
odkształconych
observations
associated
with graphs
makroskopowych
w skojarzeniu
z wykresami
uderzeniowo. Stwierdzono
znaczną deformację
kulek grafitowych
w obszarze
odkształconym
do presenting
głębokości the
layout
of hardness.
The
deformed
rozkładów
Widoczne
na zdjęciach
min. 1 twardości.
mm dla próbek
żeliwnych.
Świadczyodkształto o znacznym
zasięgu
deformacji,
co frontally
jednak nie
przekładasamples
się
78
na zmodyfikowanie mikrostruktury osnowy – zmiany w osnowie ausferrytycznej są nierozpoznawalne dla
zastosowanych powiększeń x1000 i należy je szacować objętościowo, za pomocą innych technik
Prace
IOd 3/2013
badawczych, np. badania magnetyczne. W próbkach stalowych na niewielkiej głębokości (do
kilkuset
mikrometrów) widoczne są zdeformowane ziarna ferrytu i perlitu (rys. 7b). Dla stali widoczne jest również
mniejsze utwardzenie w strefie odkształconej.
D. Myszka, T. Cybula: The comparison of the microstructure and the mechanical characteristics of austempered ductile…
cone czołowo próbki wykazują we wszystkich przypadkach wzrost twardości w strefie zdeformowanej
uderzeniem zarówno przy niższych, jak i wyższych
prędkościach uderzenia. Uwagę zwraca fakt zniszczenia próbki żeliwnej dla prędkości 306 m/s oraz
nieosiowo zdeformowana próbka S215_1. Zarówno
pęknięcie, jak i nieosiowość deformacji mogą być
spowodowane niecentrycznym uderzeniem próbki
o „kowadło”.
Interesującym będzie porównanie próbek:
żeliwnej i stalowej odkształconych z niższą prędkością:
ADI_370_060_2 i S215_2. Obie próbki mają wyraźną
strefę deformacji plastycznej, z tym, że próbka stalowa
bardziej „grzybkowaty” charakter, natomiast żeliwna –
„beczkowaty”. Obie w strefie odkształconej mają silnie
zwiększoną twardość w porównaniu do nieodkształconych części próbki. Próbka żeliwna wykazuje jednak
zdecydowanie wyższy stopień utwardzenia (rys. 6)
sięgający wartości 550 HV. Taki przyrost twardości
może sugerować przemiany fazowe, jakie zaszły
w wyniku deformacji na powierzchni czołowej próbki.
visible in the pictures in all cases show an increase
of hardness in the area deformed from the hit both
at lower and at higher speeds of the hit. Attention
is drawn to the fact that the cast iron sample was
damaged at speed 306 m/s and that sample S215_1
was deformed eccentrically. Both the crack and the
misalignment of the deformation can be the result of
an eccentric hit of the sample into the ”anvil”.
The comparison of cast iron and steel samples
deformed at lower speed will be very interesting:
ADI_370_060_2 and S215_2. Both samples have
a very distinct area of plastic deformation, however,
the steel sample is more mushroom-shaped, and the
cast iron one – barrel-shaped. In the deformed area
both of them have much higher hardness in comparison to the undeformed areas of the samples. The
cast steel sample shows a higher level of hardness
(Fig. 6) reaching 550 HV. Such a raise in hardness
may suggest phase transitions brought by the deformation to the front part of the sample.
S215_1
S215_2
Rys. 6. Przyrost twardości na próbkach – różnica pomiędzy najwyższą twardością zmierzoną na czole próbki
Rys. 6. Przyrost twardości na próbkach
– różnica części
pomiędzy
najwyższą twardością zmierzoną na czole próbki
a twardością
nieodkształconej
a twardością części nieodkształconej
Deformacja
próbek z ofżeliwa
i stali –poprzez
uderzenie
w nieodkształcalne
„kowadło”
powodujein the front of
Fig. 6. The increase
of hardness
the samples
the difference
between
the highest hardness
measured
zniekształcenie ziaren w mikrostrukturze tych materiałów. W stali, w strefie deformacji, obserwuje się
the sample with the hardness of the undeformed part
wydłużone, zgniecione ziarna ferrytu, pomiędzy którymi obecny jest perlit (rys. 7b). W żeliwie ziarna
płytkowego ferrytu nabierają wyraźnej kierunkowości (rys. 7a). Niewidoczne jednak są zmiany
mikrostruktury,
które – oprócz
zgniotu
– mogłyby
tak 5
znaczący
wzrost
twardości
w strefie
W tabeli
5 zamieszczono
zbiorcze
wyniki
oceny wpłynąć na
Table
presents
collective
results
of microscopic
odkształconej żeliwa.
mikroskopowej od czoła każdej z próbek odkształco- evaluation of the front part of each of the samples
nych uderzeniowo. Stwierdzono znaczną deformację
deformed by hitting. Significant deformation was
a)
kulek grafitowych w obszarze odkształconym do found in the graphite balls in the area deformed to
głębokości min. 1 mm dla próbek żeliwnych. Świadczy the depth of at least 1 mm in cast iron samples. This
to o znacznym zasięgu deformacji, co jednak nie prze- reflects the large coverage of deformation which does
kłada się na zmodyfikowanie mikrostruktury osnowy not translate into modified structures of the matrix –
– zmiany w osnowie ausferrytycznej są nierozpozna- the transformations in the austempered matrix are
walne dla zastosowanych powiększeń × 1000 i należy unrecognizable for the used ×1000 enlargements and
je szacować objętościowo, za pomocą innych technik their volume has to be estimated with other research
badawczych, np. badania magnetyczne. W próbkach techniques e.g. magnetic tests. In steel samples at
stalowych na niewielkiej głębokości (do kilkuset mikro- shallow depths (up to several hundred micrometers)
metrów) widoczne są zdeformowane ziarna ferrytu there are deformed grains of ferrite and perlite visible
i perlitu (rys. 7b). Dla stali widoczne jest również (Fig. 7b). In steel there is also less hardening in the
mniejsze utwardzenie w strefie odkształconej.
deformed area.
b)
c)
Deformacja
próbek z żeliwa i stali poprzez
Deformation of the cast iron and steel samples
uderzenie w nieodkształcalne „kowadło” powoduje while hitting an aundeformable ”anvil” causes deforzniekształcenie ziaren w mikrostrukturze tych mate- mation of the grains in the microstructure of these
Transactions of FRI 3/2013
79
D. Myszka, T. Cybula: Porównanie mikrostruktury i właściwości mechanicznych żeliwa sferoidalnego ausferrytycznego…
riałów. W stali, w strefie deformacji, obserwuje się
wydłużone, zgniecione ziarna ferrytu, pomiędzy
którymi obecny jest perlit (rys. 7b). W żeliwie ziarna
płytkowego ferrytu nabierają wyraźnej kierunkowości
(rys. 7a). Niewidoczne jednak są zmiany mikrostruktury, które – oprócz zgniotu – mogłyby wpłynąć na tak
znaczący wzrost twardości w strefie odkształconej
żeliwa.
materials. In steel the deformation area is elongated,
crushed ferrite grains between the perlite can be
observed (Fig. 7b). In cast iron the lamellar ferrite
grains become clearly directional (Fig. 7a). However,
the transformations of the microstructure are not visible
while they – apart from crushing – could influence this
significant increase of hardness in the deformed area
of the cast iron sample.
S215_2 S215_1 ADI_370_060_2 ADI_370_060_1 Tabela 5. Wyniki obserwacji mikroskopowych LM dla próbek odkształconych w teście Taylora
Tabela
mikroskopowych
LM dla próbek
odkształconych
w teście
Taylora
Table 5. Wyniki
Resultsobserwacji
of the LM microscopic
observations
of the samples
deformed
in Taylor
test
80
Prace IOd 3/2013
Rys. 6. Przyrost twardości na próbkach – różnica pomiędzy najwyższą twardością zmierzoną na czole próbki
a twardością części nieodkształconej
Deformacja próbek z żeliwa i stali poprzez uderzenie w nieodkształcalne „kowadło” powoduje
zniekształcenie ziaren w mikrostrukturze tych materiałów. W stali, w strefie deformacji, obserwuje się
zgniecione
ziarna
pomiędzy którymi
obecny
jest perlitcharacteristics
(rys. 7b). W żeliwie
ziarna
D. Myszka, T. wydłużone,
Cybula: The
comparison
of ferrytu,
the microstructure
and the
mechanical
of austempered
ductile…
płytkowego ferrytu nabierają wyraźnej kierunkowości (rys. 7a). Niewidoczne jednak są zmiany
mikrostruktury, które – oprócz zgniotu – mogłyby wpłynąć na tak znaczący wzrost twardości w strefie
odkształconej żeliwa.
a)
b)
c)
7. Mikrostruktura
próbek
w częścibliskiej
bliskiej krawędzi
krawędzi zdeformowanej
uderzeniem
w „kowadło”:
Rys. 7. Rys.
Mikrostruktura
próbek
w części
zdeformowanej
uderzeniem
w „kowadło”:
zniekształcony
w żeliwie sferoidalnym,
b) ausferrytyczna
sferoidalnego,
a) zniekształcony a)
grafit
w żeliwie grafit
sferoidalnym,
b) ausferrytyczna
osnowaosnowa
żeliwa żeliwa
sferoidalnego,
c) mieszanina ziaren
c) mieszanina ziaren ferrytu i perlitu w stali
ferrytu
i
perlitu
w
stali
Bazując na wiedzy o mikrostrukturze żeliwa sferoidalnego ausferrytycznego, wiadomo, że pod wpływem
odpowiednio
dużego odkształcenia
pewna
część
osnowie
tego materiału
przemienia
się w
Fig.
7. Microstructure
of the samples
on the
areaaustenitu
close towthe
edge deformed
after hitting
the ”anvil”:
twardy
martenzyt
[4]. Stąd
twardość w matrix
strefie of
odkształconej
oraz wyraźny
a) deformed
graphite
in ductile
cast tak
iron,wysoka
b) austempered
ductile castuderzeniem
iron, c) mixture
of ferriteprzyrost
and perlite grains
zawartości faz ferromagnetycznych w stosunku do miejsc nieodkształconych próbki (rys. 8) (martenzyt jest
in steel
fazą ferromagnetyczną w przeciwieństwie do austenitu).
Rys. 8. Zawartość faz ferromagnetycznych na przekroju próbek żeliwnych po teście Taylora
Rys. 8. Zawartość faz ferromagnetycznych na przekroju próbek żeliwnych po teście Taylora
Fig. 8. The content of ferromagnetic phases on the section of cast iron samples after Taylor test
Podsumowanie
Bazując na wiedzy o mikrostrukturze żeliwa
On the basis of the knowledge about the microW artykule podjęto problematykę dynamicznej deformacji próbek z żeliwa sferoidalnego ausferrytycznego i
sferoidalnego
ausferrytycznego,
wiadomo,
że
pod
structure
of Taylora,
austempered
ductile
iron it is known
stali S215. Cylindryczne próbki, odkształcone czołowo w teście
wykazują
wysokicast
wskaźnik
wpływem odpowiednio
dużego
odkształcenia
pewna
thatstali,
under
influence
of a sufficiently
large deforumocnienia. Obliczenia
wskazują,
że zarówno
w przypadku
jak ithe
żeliwa,
wyższe wskaźniki
umocnienia
w analizowanym
przypadku
powodują
niższe prędkości
próbek.
Zarejestrowany
został również
część austenitu
w osnowie
tego
materiału
prze- odkształcenia
mation some
proportion
of austenite
in the matrix of
twardości
w strefie[4].
dynamicznej
W próbkach
stalowych przyrost
w
mienia sięwzrost
w twardy
martenzyt
Stąd takdeformacji
wysoka próbek.
the material
is transformed
into twardości
hard martensite
[4].
stosunku do miejsc nieodkształconych był jednak zdecydowanie mniejszy niż w żeliwie i sięgał 96 HV. W
twardość żeliwie
w strefie
odkształconej
uderzeniem
oraz
Hence,
such
a
high
hardness
in
the
deformed
area
o osnowie ausferrytycznej strefa odkształcona ma twardość sięgającą 550 HV, co wskazuje na
wyraźny przyrost
zawartości
faz ferromagnetyczand pronounced
increase
in the content
of ferromagobecność twardej
fazy – martenzytu.
W wyniku oceny magnetycznej
stwierdzono,
że martenzyt
pojawia się
w osnowie
w wyniku
odkształcenia i jest
produktem
przemiany
paramagnetycznego
austenitu.
nych w stosunku
dożeliwa
miejsc
nieodkształconych
próbki
netic
phases
in relation to the
undeformed areas of
Test Taylora pozwolił na porównanie żeliwa sferoidalnego ausferrytycznego ze stalą S215 w warunkach
dynamicznego odkształcenia. Oba materiały umacniają się w wyniku uderzenia o nieodkształcalne
jednak mechanizmy tego umocnienia są inne. W stali dominującym jest zgniot, w przypadku
Transactions„kowadło”,
of FRI 3/2013
żeliwa o osnowie ausferrytycznej dodatkowo pojawia się umocnienie poprzez przemianę austenitu w
martenzyt inicjowaną odkształceniem.
Literatura
81
D. Myszka, T. Cybula: Porównanie mikrostruktury i właściwości mechanicznych żeliwa sferoidalnego ausferrytycznego…
(rys. 8) (martenzyt jest fazą ferromagnetyczną w przeciwieństwie do austenitu).
the sample (Fig. 8) (the martensite phase is ferromagnetic as opposed to austenite).
Podsumowanie
Conclusions
W artykule podjęto problematykę dynamicznej
deformacji próbek z żeliwa sferoidalnego ausferrytycznego i stali S215. Cylindryczne próbki, odkształcone
czołowo w teście Taylora, wykazują wysoki wskaźnik
umocnienia. Obliczenia wskazują, że zarówno
w przypadku stali, jak i żeliwa, wyższe wskaźniki
umocnienia w analizowanym przypadku powodują
niższe prędkości odkształcenia próbek. Zarejestrowany został również wzrost twardości w strefie
dynamicznej deformacji próbek. W próbkach stalowych przyrost twardości w stosunku do miejsc nieodkształconych był jednak zdecydowanie mniejszy niż
w żeliwie i sięgał 96 HV. W żeliwie o osnowie ausferrytycznej strefa odkształcona ma twardość sięgającą 550 HV, co wskazuje na obecność twardej fazy
– martenzytu. W wyniku oceny magnetycznej stwierdzono, że martenzyt pojawia się w osnowie żeliwa
w wyniku odkształcenia i jest produktem przemiany
paramagnetycznego austenitu.
Test Taylora pozwolił na porównanie żeliwa
sferoidalnego ausferrytycznego ze stalą S215
w warunkach dynamicznego odkształcenia. Oba materiały umacniają się w wyniku uderzenia o nieodkształcalne „kowadło”, jednak mechanizmy tego umocnienia
są inne. W stali dominującym jest zgniot, w przypadku żeliwa o osnowie ausferrytycznej dodatkowo
pojawia się umocnienie poprzez przemianę austenitu
w martenzyt inicjowaną odkształceniem.
The article touches upon the issue of dynamic
deformation of austempered ductile cast iron and
S215 steel. Cylindrical samples, deformed frontally
in the Taylor test, show a high strengthening coefficient. The calculations show that both in the case
of steel and cast iron the higher strengthening coefficients in the analyzed case cause lower speeds of
sample deformation. An increase of hardness in the
area of dynamic deformation of the samples was also
recorded. In the steel samples the increase of hardness compared to the undeformed areas was significantly lower than in cast iron and reached 96 HV. In
cast iron with austempered matrix the deformed area’s
hardness reaches 550 HV, which indicates the presence of the hard phase – martensite. The magnetic
evaluation shows that martensite in the matrix occurs
due to deformation of the iron and is a product of paramagnetic austenite transformation.
The Taylor test allowed comparing austempered
ductile cast iron with S215 steel in dynamic deformation. Both materials hardened after hitting the undeformable ”anvil” but the mechanisms of this process
are different. In steel the deformation is dominant, and
in the case of cast iron with austempered matrix there
occurs additional hardening due to transformation of
austenite in martensite initiated by the deformation.
Literatura/References
1. Janiszewski J., Gacek J., Burdek M., Stępień J. (2010). Badania dynamicznych właściwości materiałów stosowanych na korpusy. Prace Instytutu Metalurgii Żelaza, 1(62), 118–123.
2. Grązka M. (2011). Analiza numeryczna deformacji walcowej próbki w zderzeniowym teście Taylora. Postępy Nauki
i Techniki, 7, 186–194.
3. www.ductlie.org.
4. Guzik E. (2001). Procesy uszlachetniania żeliwa – wybrane zagadnienia. Monografia nr 1M Katowice: Archiwum
Odlewnictwa PAN.
5. Myszka D., Kaczorowski M., Tybulczuk J. (2003). Żeliwo sferoidalne ausferrytyczne – bezpośrednio hartowane
izotermicznie. Kraków: Instytut Odlewnictwa.
6. Myszka D., Pokorska I., Mońka G. (2011). Umocnienie warstwy wierzchniej odlewów z żeliwa sferoidalnego ausferrytycznego poddanych kulowaniu. Inżynieria Materiałowa, 4(182), 616–619.
7. Jeleńkowski J. (2005). Kształtowanie struktury stali Fe-26Ni-2Ti z wykorzystaniem przemiany martenzytycznej.
Warszawa: Oficyna Wydawnicza PW.
8. Myszka D. (2007). Austenite-martensite transformation in austempered ductile iron. Archives of Metallurgy and
Materials, 3(52), 475–480.
9. Garin J. L., Mannheim R. L. (2003). Strain-induced martensite in ADI alloys. Journal of Materials Processing Technology, 143–144, 347–351.
10. Nili Ahmadabadi M. (1997). Bainitic transformation in austempered ductile iron with reference to untransformed
austenite volume phenomenon. Metall. Mater. Trans. A 28(10), 2159–2162.
82
Prace IOd 3/2013