Dla kogo e-learning?

Dla kogo e-learning?
autor: Waldemar Konarski
Jakim przeobraŜeniom podlegało nauczanie na odległość?
Nauczanie na odległość istnieje juŜ ponad 300 lat. W Ameryce — w roku 1700 w Stanach Zjednoczonych pojawiło
się pierwsze ogłoszenie prasowe z ofertą kursu korespondencyjnego. W Polsce natomiast w 1776 roku
na Uniwersytecie Krakowskim podjęto próby listownego kształcenia rzemieślników. Proces nauczania tego typu uwaŜam za dość ryzykowny. Być moŜe listy edukacyjne wzbogacone o szczegółową w objaśnienia szatę graficzną dałyby
poŜądane efekty. Trzy lata później w Warszawie zdalnie edukowano fizyków. Począwszy od lat dwudziestych poprzedniego stulecia rozpoczęło działalność „radio edukacyjne”. Powszechnie wykorzystywano je do edukacji na słabo
zaludnionych obszarach Australii od lat trzydziestych XX wieku. Następnie ludzkość nauczyła się przesyłać obraz
i w 1945 roku z inicjatywy Uniwersytetu Stanowego Iowa rozpoczęła działalność telewizja edukacyjna, a w roku 1948
istniało juŜ w USA pięć ośrodków zajmujących się kształceniem za pomocą przekazu telewizyjnego. W Polsce
w latach 1966-1971 działała Politechnika Telewizyjna, oferująca program przygotowujący kandydatów na wyŜsze
uczelnie i materiały pomocnicze dla studentów. Z nadejściem ery Internetu nastąpił lawinowy wzrost liczby ośrodków
zajmujących się kształceniem zdalnym. E-learning jest najbardziej zaawansowaną technologicznie formą nauczania
na odległość (ang. distance learning). Ta technologia daje moŜliwość stworzenia warunków nauczania najbardziej
zbliŜonych do tych, do których jesteśmy przyzwyczajeni. Informacja moŜe docierać do ucznia w czasie rzeczywistym.
Przekaz informacji odbywa się za pomocą tekstów, które uczący się moŜe czytać na ekranie z otwartych plików tekstowych lub stron WWW. MoŜe teksty zapisać w formie pliku na twardym dysku lub wydrukować i wielokrotnie
je powtarzać. Nauczanie na odległość moŜe się dokonywać równieŜ z pomocą podręczników. W wyniku wykorzystania takich usług świadczonych przez Internet jak czat, komunikatory internetowe, telefonia internetowa VoIP uzyskujemy moŜliwość dialogu między uczniem i nauczycielem w czasie rzeczywistym, przy czym moŜe się to odbywać,
równieŜ w warunkach konferencji, czyli między nauczycielem i grupą uczących się osób. Nie moŜna było by tego
uzyskać stosując nawet szybką pocztę elektroniczną. Przy szybkim łączu internetowym moŜliwa jest juŜ dziś wideokonferencja, ale powszechność łączy o takiej przepustowości jest jeszcze rzadkością. Uczący się mogą ściągać pliki
z filmem wykładu lub pokazu oraz pliki prezentacji zawierające wszystkie środki wyrazu, takie jak: tekst, grafika, wykres, zdjęcia, sekwencje filmowe itp. Technologia nauczania na odległość przebyła drogę od zwykłego listu, gdy reakcja drugiej strony procesu nauczania następowała po kilkunastu dniach, do zajęć prowadzonych w czasie rzeczywistym z widzącymi się wzajemnie na ekranach, nauczycielem i uczniami. Co najwaŜniejsze, moŜliwości skorzystania
z dobrodziejstw technologii nauczania na odległość są juŜ dość powszechne i uczenie się tym sposobem stało się juŜ
bardzo popularne wśród studentów, czyli na najwyŜszym poziomie edukacji.
Na jakim poziomie edukacji moŜna zastosować nauczanie na odległość?
Proces edukacyjny to przepływ informacji w celu budowania wiedzy i doświadczenia u uczącego się. Przepływ informacji nie tylko w jedną stronę od nauczyciela do ucznia. Podstawy dobrego procesu nauczania kształtują właściwe
relacje między stronami procesu, tzn. informacja musi przebiegać w obie strony między nauczycielem i uczniem, lecz
są to informacje o innym charakterze. Nauczyciel przekazuje wiedzę, uczeń zadaje pytania o uściślenie informacji lub
usunięcie wątpliwości. Nauczyciel odpytuje ucznia, aby sprawdzić jaki jest stopień opanowania wiedzy i po to, Ŝeby
podjąć decyzję co do następnych działań (powtórzyć, czy przejść do następnej partii materiału). Pytanie lub odpowiedź, które zadane zostanie z jednej ze stron rodzi reakcje po drugiej stronie. Bardzo dobrze więc, gdy proces edukacyjny staje się dialogiem nauczającego i uczącego się. Jeśli przekazywanie informacji odbywa się w sposób werbalny
i niewerbalny jednocześnie oraz z moŜliwością reakcji ze strony ucznia w czasie rzeczywistym, to wówczas nauczanie
jest najbardziej wydajne i ma właściwości stosowanego w obecnej szkole. Nie zawsze jednak uczącemu się zaleŜy
szczególnie na wydajności procesu nauczania. Czasem waŜniejsze dla uczącego się jest, aby uczyć się w domu i nie
dojeŜdŜać do szkoły, ani nie mieszkać np. w bursie. WaŜniejsze dla uczącego się jest dostosowanie tempa nauki
do jego moŜliwości, a takŜe moŜliwość uczenia się w dowolnym miejscu, nawet podczas wyjazdu za granicę
np. do pracy. W takich sytuacjach nieodzowne jest uczenie się na odległość.
Uczenie na odległość, to teŜ nauczanie, czyli proces przekazywania informacji uczącemu się tyle tylko, Ŝe
bez potrzeby realnego spotykania się z nauczycielem w określonym miejscu i czasie. Podsumowaniem edukacji
po określonym czasie lub po omówieniu pewnej partii materiału, jest wystawienie uczącemu się dokumentu potwierdzającego poziom wiedzy i kompetencji. W takiej sytuacji wystawiający odpowiedni dokument moŜe sprawdzić poziom wiedzy ucznia równieŜ na odległość, ale najczęściej Ŝąda od niego osobistego stawienia się w siedzibie instytucji
uczącej na odległość w celu poddania się egzaminowi. Dzieje się tak dlatego, Ŝe egzamin zdawany tradycyjnymi metodami w powszechnym mniemaniu jest bardziej wiarygodny.
JeŜeli nauczanie na odległość będzie miało wyŜej opisane cechy moŜe stać się alternatywnym sposobem
zdobywania wykształcenia. Pytanie tylko przez kogo i na jakim poziomie kształcenia? Zastosowanie tej metody
sprawdza się w formach doskonalenia i podnoszenia kwalifikacji przez nauczycieli. Grono to jest „dojrzałe dydaktycznie” i ma wyrobione nawyki samokształcenia, co pozwala im skuteczniej absorbować daną im wiedzę. Uogólniając moŜna stwierdzić, Ŝe nauczanie na odległość ma swoje bardzo pozytywne strony w przypadku grupy dojrzałych
ludzi, pragnących podnosić swoją wiedzę i zdobywać kolejne szczeble awansu zawodowego. Nauczanie na odległość
sprawdza się równieŜ w przypadku kursów, na których zdobywa się nowe kompetencje; a takŜe kursów, których
ukończenie decyduje o uzyskaniu pracy lub zwiększa prawdopodobieństwo jej otrzymania. Wniosek z tego wypływa
następujący: sukces odniesie osoba, która jest systematyczna i potrafi sama zdyscyplinować się do pracy.
Czy w warunkach szkolnych i w jakiego typu szkole moŜna wprowadzić nauczanie na odległość? Który z trzech trybów e-learningu: synchroniczny, asynchronicznym, czy indywidualny wybrać? Pierwszy, synchroniczny nazywany
bywa niekiedy „trybem czasu rzeczywistego”. Narzędzia wykorzystywane w nauczaniu synchronicznym pozwalają
prowadzącemu oraz uczniom na swobodną komunikację, tak jak podczas tradycyjnych zajęć. Standardowo oferują dostęp poprzez przeglądarkę internetową do aplikacji będącej serwerem kursu, wirtualnej tablicy i czatu, a takŜe mechanizm synchronizacji przeglądarek uczestników kursu oraz moŜliwość komunikacji głosowej przez Sieć za pomocą
technologii Voice over IP. Bardziej zaawansowane rozwiązania mają teŜ opcję wideokonferencji, z tym Ŝe wymagają
znacznie szybszych łączy (min. 128 kbit/s). Lekcja w trybie synchronicznym odbywa się pod całkowitą kontrolą prowadzącego i przypomina klasyczne zajęcia wykładowe, jakie wszyscy dobrze znamy ze szkoły czy uczelni. Główną
zaletą tego trybu jest niemalŜe bezpośredni kontakt z nauczycielem. Za główną wadę uwaŜa się konieczność pracy
prowadzącego i uczniów w tym samym czasie. W kaŜdym typie kształcenia na dowolnym poziomie, nic nie zastąpi
kontaktu nauczyciel–uczeń, czy ogólniej mistrz–uczeń. Kształcenie zwłaszcza osób bardzo młodych nie powinno być
odpersonalizowane, nie powinno ograniczać się do egzekwowania podstawowego zasobu wiedzy sprawdzanej
w sposób mechaniczny, ale powinna rozwijać wszechstronnie osobowość ucznia. MoŜna by poprzez sieć uczyć studentów niektórych przedmiotów, jednak i tu weryfikacja ich samodzielności powinna odbywać się w sposób tradycyjny. Nikt prawdopodobnie nie zaproponuje uczniom nauczania na odległość — na poziomie szkoły ponadgimnazjalnej,
gdy szkoła ta jest blisko. Ale, czy nie było by dobrym rozwiązaniem, aby z takiego sposobu edukacji i w opisanym
powyŜej trybie skorzystała młodzieŜ niepełnosprawna albo młodzieŜ zainteresowana ukończeniem bardzo nowaterskiego typu szkoły, która znajduje się w znacznej odległości od miejsca zamieszkania ucznia. Rozwiązanie to jest
przydatne, gdy uczeń i jego rodzice są negatywnie nastawieni do ulokowania swojego dziecka w bursie. Skorzysta
na tym rozwiązaniu równieŜ szkoła, która nie musiałaby posiadać miejsc noclegowych, zatrudniać dodatkowych wychowawców i uruchamiać stołówki. Uczeń kształciłby się w godzinach przedpołudniowych w bezpośrednim kontakcie
z nauczycielami, a w godzinach popołudniowych spotykał się z kolegami, np. na zajęciach sportowych w pobliskiej
szkole. Kontakt z rówieśnikami jest nieodzowny dla kształtowania społecznych postaw obywatelskich.
Inną moŜliwością nauczania przez Internet są kursy przeprowadzane w trybie asynchronicznym. Zakłada się w tym
trybie, Ŝe kontakty między uczniami i nauczycielem nie będą się odbywały w czasie rzeczywistym. Materiały poszczególnych kursów będą umieszczone w bazach danych, w których przechowywane będą równieŜ narzędzia programowe, słuŜące do prezentacji tych danych w Internecie w formacie HTML. W bazach danych znajdziemy równieŜ:
mechanizmy logowania oraz rozpoznawania kursantów i prowadzących zajęcia, a takŜe testy słuŜące do sprawdzania
postępów w nauce. Ze względu na brak moŜliwości kontaktu całej grupy w czasie rzeczywistym systemy asynchroniczne zawierają obsługę poczty elektronicznej, forum dyskusyjne oraz czat. Główną zaletą nauczania w tym trybie
jest niezaleŜność czasowa uczestników kursu — uczeń pracuje w dogodnych dla niego godzinach. Brak bezpośredniego kontaktu z prowadzącym moŜe być pewnym utrudnieniem, ale przecieŜ nic nie stoi na przeszkodzie, aby wysłać
nauczycielowi e-maila, konsultować się z nim za pomocą komunikatorów internetowych, telefonii internetowej VoIP
lub kontaktować się z innymi uczniami. Nauka w tym trybie jest przeznaczona dla ludzi odpowiedzialnych i chcących
się uczyć. Osoby, które bez wyraźnego polecenia nauczyciela, nie będą potrafiły się zmobilizować do pracy, asynchronicznie niczego nie nauczą się. Tryb asynchroniczny moŜna by zastosować na etapie szkół gimnazjalnych
i ponadgimnazjalnych w takich przypadkach jak: nauczanie indywidualne, koła zainteresowań, korzystanie z wiedzy
wybitnych specjalistów.
Na jakie trudności napotka szkoła chcąca uczyć w formie e-learning?
E-learning jest najbardziej zaawansowaną technologicznie formą nauczania na odległość (ang. distance learning).
Wielkie firmy zatrudniające tysiące pracowników rozsianych w filach na całym świecie, prowadzą szkolenia z wykorzystaniem technologii nauczania na odległość z wykorzystaniem Internetu i specjalnie stworzonych aplikacji, czyli w formie e-learning. ZłoŜone oprogramowanie udostępnia na serwerach baz danych materiały kursów; rejestruje, który z pracowników dokonał samokształcenia i jakie wyniki uzyskał z testu oraz jakie kompetencje sobie
przyswoił. Ma to znaczenie w przypadku podejmowania decyzji o awansach na określone stanowiska. Oprogramowanie udostępnia dane w zaleŜności od wpisanego kodu identyfikacyjnego. Jak widać z opisu, oprogramowanie ma właściwości zarządzania wiedzą.
Firmy informują o systemach kompleksowego podejścia do nauczania na odległość, ale oprogramowanie to
jest bardzo drogie i ukierunkowane raczej na potrzeby kształcenia kadr biznesowych, a nie do uŜycia w warunkach
ciągle ubogiego szkolnictwa. Szkoła moŜe kupić oprogramowanie od firmy Oracle (co przy moŜliwościach finansowych szkoły jest mało prawdopodobne) lub skorzystać z darmowej wersji oprogramowania do wyŜej wymienionego
celu. Zastosowanie oprogramowania wideokonferencyjnego ogranicza mała moc szkolnych komputerów i mała prędkość transmisji danych. Przy takich uwarunkowaniach pozostaje wykorzystywanie do nauczania na odległość dawno
juŜ znanych narzędzi uzupełnianych o nowe funkcje rozwijającego się oprogramowania. W procesie nauczania
na odległość moŜna w warunkach szkolnych wykorzystać przekazywanie sobie informacji za pomocą przekazu poczty
elektronicznej i plików. MoŜna równieŜ uŜyć do przekazywania informacji zaktualizowanej szkolnej strony WWW.
Zadać pytania na forum, czy otrzymać korespondencję z listy dyskusyjnej. W trakcie realizacji nauczania
na odległość, do tradycyjnych czynności procesu nauczania dołączają nowe czynności lub modyfikowane
są istniejące, powodując przyrost nakładów pracy nauczyciela, takich jak np:
•
przygotowanie materiałów dydaktycznych,
•
publikacja tych materiałów,
•
sprawdzanie wykonanych zadań przez ucznia,
•
przekazywanie uczniowi informacji o uzyskanych wynikach cząstkowych i poziomie zaawansowania opanowania celów procesu dydaktycznego,
•
prowadzenie dokumentacji procesu: zapisywanie uczniów, wpisywanie ocen do dziennika, pomiar dydaktyczny, statystyka, raporty,
•
komunikacja z rodzicami,
Nasuwa się wniosek, Ŝe zauwaŜalny rozwój ofert nauczania na odległość w Polsce wynika w większości ze
zwiększonego
nakładu
pracy
ludzkiej,
wzrostu
potencjału
intelektualnego
zajmujących
się
tym osób
i efektywniejszego wykorzystania tradycyjnych narzędzi Internetowych. Komfort pracy poprawiłaby aplikacja wprowadzająca automatyzację niektórych czynności i sprawiająca, Ŝe obsługiwać system mogłyby osoby posiadające podstawowe umiejętności obsługi komputera, przygotowujące materiały dydaktyczne do udostępniania przez Internet
i znające w podstawowym stopniu programowanie w HTML-u. DuŜym udogodnieniem jest posiadanie polskiej wersji
oprogramowania.
E-learning moŜe być juŜ stosowany na poziomie kształcenia szkoły ponadgimnazjalnej, ale nie będzie to
zjawisko o charakterze masowym i będzie wymagało od obu stron procesu kształcenia duŜej wytrwałości
i systematyczności oraz ogromu pracy włoŜonej w przygotowanie materiałów dydaktycznych. Nauczaniu na odległość
sprzyjać będzie zwiększenie szybkości transmisji danych w Internecie, moŜliwość zastosowania funkcjonalnych aplikacji, większe kompetencje nauczycieli, lepszy sprzęt wyposaŜenia szkoły, upowszechnienie przenośnych urządzeń
komputerowych z szybkim, bezprzewodowym łączem internetowym.
Publikacja pochodzi z Serwisu Publikacji Nauczycieli „ODA”
Literatura:
1. Svetcov D. (2000), The Virtual classroom vs the real one, „Forbes” vol. 166 Issue 7
2. Zirkle C., Guan S. (2000), The journey into distatce education, „Techniques: Connecting Eucations &
Careers” Vol. 75 Issue 5
3. Oblinger D. Kidwell J., (2000), Distance learning are we being realistic?, „Educause Review” Vol. 35
Issue 3
Publikacja pochodzi z Serwisu Publikacji Nauczycieli „ODA”