wyrok sadu apelacyjnego w białymstoku

WYROK SADU APELACYJNEGO W BIAŁYMSTOKU
z dnia 13 czerwca 2006r. Sygn. akt III AUa 370/06
Art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników (łącznie z ust. 10 tego artykułu) w kontekście
przepisów art. 43 (dawnego 52) Traktatu podpisanego w Rzymie dnia 25.III.1957 r. ustanawiającego Europejską
Wspólnotę Gospodarczą (Dz.U. 04.90.864/2 ze zm.) i zasad prawa wspólnot europejskich powinien być
interpretowany w ten sposób, że rolnicy podejmujący pozarolniczą działalność gospodarczą opodatkowaną w
polskim urzędzie podatkowym w formie zryczałtowanego podatku dochodowego – w przypadku rozszerzenia
takiej działalności na kraj należący do UE – nie tracą prawa do dalszego podlegania rolniczemu ubezpieczeniu
społecznemu w Polsce aż do dnia utraty uprawnień do zryczałtowanego podatku dochodowego lub po upływie
roku, za który należny zryczałtowany podatek dochodowy przekroczy graniczną kwotę wymienioną w art. 5a
ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników.
Rolnicy tacy nie mogą być gorzej traktowani od osób, które wykonują działalność gospodarczą tylko na
obszarze jednego państwa wspólnoty. Byłaby to forma dyskryminacji z uwagi na miejsce wykonywania
pozarolniczej działalności gospodarczej.
Przewodniczący
- SSA Barbara Orechwa-Zawadzka
Sędziowie
- SSA Władysława Prusator-Kałużna
- SO del. Krzysztof Staryk (spr.)
Sąd Apelacyjny - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych po rozpoznaniu w dniu 31 maja 2006 r. w Białymstoku sprawy z wniosku Tadeusza H. przeciwko
Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego Oddział Regionalny w B. o ustalenie dalszego podlegania
ubezpieczeniu społecznemu rolników po dniu 30 września 2004 r. na skutek apelacji Kasy Rolniczego
Ubezpieczenia Społecznego Oddział Regionalny w B. od wyroku Sądu Okręgowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w B. V Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 20 stycznia 2006 r. sygn. akt V U 2933/05
oddala apelację.
Uzasadnienie
Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego Oddział Regionalny w B. w decyzji z dnia 30.09.2005 r.
stwierdziła ustanie od 1.10.2004 r. ubezpieczenia rolniczego Tadeusza H., ponieważ - prowadząc w Polsce
gospodarstwo rolne i w niewielkim wymiarze pozarolniczą działalność gospodarczą opodatkowaną w formie
ryczałtowej - od dnia 15.09.2004 r. rozpoczął on prowadzenie działalności gospodarczej na terenie Niemiec.
W uzasadnieniu decyzji podniesiono, iż zgodnie z treścią art. 5a ust. l ustawy o ubezpieczeniu
społecznym rolników – wnioskodawca mógłby nadal podlegać ubezpieczeniu jako rolnik, gdyby – jak
dotychczas - podlegał opodatkowaniu zryczałtowanym podatkiem dochodowym i prowadził działalność
gospodarczą wyłącznie na terenie Polski.
W odwołaniu od tej decyzji Tadeusz H. podniósł, że na terenie Niemiec prowadzi taki sam
rodzaj działalności jak w Polsce i w Niemczech jest zwolniony z obowiązku płacenia podatku na podstawie
decyzji niemieckiego urzędu podatkowego. W jego ocenie - zwolniona od podatku działalność gospodarcza
prowadzona na terenie Niemiec nie powinna mieć wpływu na jego prawo do ubezpieczenia rolniczego w
Polsce. Z tego względu wniósł o zmianę zaskarżonej decyzji przez ustalenie, że nadal podlega w Polsce
ubezpieczeniu społecznemu rolników.
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w B. w wyroku z dnia 20 I 2006 r. zmienił
zaskarżoną decyzję i ustalił, że ubezpieczenie Tadeusza H. nie ustało 1 X 2004 r. i na podstawie ustawy z dnia 20
XII 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników trwa nadal.
Sąd ustalił, że Tadeusz H. na stałe mieszka w L. Posiada gospodarstwo rolne opow. 13 ha.
Wnioskodawca do ubezpieczenia społecznego rolniczego zgłosił się 19.11.1993 r. i został nim objęty od
26.07.1993 r. W dniu 1 czerwca 2004 r. Burmistrz L. (miejscowości w województwie podlaskim) wpisał
go do ewidencji działalności gospodarczej jako osobę zajmującą się zagospodarowywaniem terenów
zielonych. W dniu 3.06 2004 r. ubezpieczony złożył w KRUS oświadczenie, że chce jako rolnik prowadzący
działalność gospodarczą podlegać nadal ubezpieczeniu rolniczemu rolników. Po otrzymaniu
zaświadczenia Naczelnika Urzędu Skarbowego w A. z dnia 30.06.2004 r., że działalność Tadeusza H.i jest
opodatkowana w formie zryczałtowanego podatku dochodowego Kasa stwierdziła, że wnioskodawca nadal
podlega ubezpieczeniu społecznemu rolników.
Od 15 IX 2004 r. ubezpieczony rozszerzył prowadzenie działalności gospodarczej – podejmując taką
działalność w Niemczech. ZU S O d d zi a ł w B. wy d a ł m u 2 9 . 1 0 . 2 0 0 4 r . zaświadczenie o podleganiu
ubezpieczeniu społecznemu wg prawa polskiego.
Za 2004 r. wnioskodawca zapłacił w Polsce podatek na podstawie przepisów o podatku
ryczałtowym w wysokości 579,5 zł.
W 2005 r. przebywał w Niemczech łącznie tylko 2,5 miesiąca.
19.06.2005 r. T. H. złożył w KRUS dokum enty, z których wynikało, że prowadzi działalność
gospodarczą także na terytorium Niemiec.
Sąd uznał, że w stosunku do wnioskodawcy ma zastosowanie art. 14a ust. 2 rozporządzenia
1408/71 Rady EWG z dnia 14.06.1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do
pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek i do członków ich
rodzin stanowiący, że osoba zwykle prowadząca działalność na własny rachunek na terytorium dwóch
lub więcej Państw Członkowskich podlega ustawodawstwu Państwa Członkowskiego, na terytorium
którego zamieszkuje (zwykły pobyt), jeżeli wykonuje jakąkolwiek część swojej działalności na
terytorium tego Państwa.
W oc en i e Sąd u ca łko wi ci e ni ezr o zum ia ły j est – pod n os zo ny pr zez KRUS w tr ak ci e
p o st ęp owa nia s ąd o wego - zar zu t n ar us zen i a p r zez skarżącego art. 5a ustawy o ubezpieczeniu
społecznym rolników poprzez n i ez ło ż en i e w t er m i nie 1 4 d n i o d r o zp o c zęc i a d zi a ła l n o ś c i
g o s p o d a r c z e j n a t e r e n i e N i em i e c o ś wi a d c z e n i a K a s i e o kontynuowaniu dotychczasowego
ubezpieczenia.
Sąd ustalił, że T. H. takie oświadczenie złożył 3.06.2004 r. W g ustawodawcy (art. 5a ust.
10) za pozarolniczą d zi a ła ln oś ć go sp od ar c zą, o k tór ej m owa w us t. l, u wa ża si ę pozarolniczą
działalność gospodarczą prowadzoną na podstawie przepisów o działalności gospodarczej, czyli na
podstawie przepisów ustawy z dnia 19.11.1999 r. Prawo działalności gospodarczej (Dz.U. 1999/101/1178).
Jej art. l w dniu 2.05.2004 r. stanowił, że określa ona zasady podejmowania i wykonywania
działalności gospodarczej naterytorium Rzeczypospolitej Polskiej. W ocenie Sądu - Kasa nie podała
podstawy prawnej, na jakiej nastąpiło rozszerzenie stosowania art. 5a także na osoby rozpoczynające
prowadzenie działalności na terytorium innego państwa.
W oparciu o przedstawione przez Tadeusza H. dokumenty Sąd uznał, że stwierdzenie ustania
14
jego ubezpiec zenia rolniczego nastąpiło bez podstawy prawnej i dlatego na mocy art. 477 § 2 k.p.c.
zmienił zaskarżoną decyzję przez ustalenie, że Tadeusz H. nadal podlega ubezpieczeniu społecznemu
rolników.
Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego Oddział Regionalny w B. wyrok ten zaskarżyła apelacją w
całości, zarzucając mu:
1) naruszenie prawa materialnego, a w szczególności art. 5a ust. 2 i 3 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o
ubezpieczeniu społecznym rolników w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 3 ustawy z dnia 2 kwietnia 2004 r. o
zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników oraz o zmianie niektórych innych ustaw poprzez błędne jego
niezastosowanie; błędne ustalenie, że ubezpieczenie rolnicze odwołującego nie ustało od 1 października 2004 r. i
trwa nadal, mimo, iż w terminie 14 dni od rozpoczęcia w dniu l5.09.2004 r. działalności gospodarczej na terenie
Niemiec nie zgłosił on organowi rentowemu oświadczenia o kontynuowaniu ubezpieczenia i ni e
u d ok um ent o wa ł s p ełni eni a wa ru nk ó w op od at ko wani a t ej d zi a łal n oś ci w f orm ie ry c za łt o wego
p o da tk u dochodowego oraz naruszenie art. 2 pkt 10 ustawy z d n i a 1 l i p c a 2 0 0 5 r . o zmianie ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw poprzez niezastosowanie tego przepisu w
niniejszej sprawie, chociaż n i e pozwala on na wybór ubezpieczenia rolniczego osobom prowadzącym
działalność gospodarczą poza krajem i n a podstawie innych przepisów niż przepisy. Prawo działalności
gospodarczej i przepisy ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. z 2004
r. nr 173. poz. 1807),
2 ) j a k i naruszenie prawa materialnego poprzez niezastosowanie art. 14a ust. 2 Rozporządzenia
Rady EWG nr 1408/71 w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników
najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek i do członków i c h rodzin
przemieszczających się we W spólnocie, przy stosowaniu art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym
rolników, bo z art. 14a ust. 2 w/w rozporządzenia wynika, że w sto sunku do odwołującego należy
stosować art. 5a ustawy o u . s . r . , a to dlatego, zamieszkuje on na stale na terytorium Polski i
wykonuje tutaj działalność prowadzoną na własny rachunek.
Wskazując na powyższe zarzuty apelacji, organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego
wyroku i oddalenie odwołania w całości.
Tadeusz H. domagał się oddalenia apelacji. Dodatkowo wyjaśnił, iż ustnie poinformował pracownika
KRUS, że rozpoczął prowadzenie działalności gospodarczej w Niemczech i przez 3 dni ubiegał się w KRUS o
wydanie dokumentu E 101, ale z powodu nieznajomości przepisów unijnych odmówiono mu wydania takiego
dokumentu i odesłano do ZUS. Kartkę z wnioskiem o wydanie druku E 101 zostawił w KRUS, ale ostatecznie
dokument taki został wydany przez ZUS. Do 10 grudnia 2004 r. prowadził działalność gospodarczą w Niemczech
i zajmując się pielęgnacją ogródków zarobił tam około 1100 euro. Urząd Skarbowy w Niemczech zwolnił go z
obowiązku płacenia podatku na okres 3 lat .
Sąd Apelacyjny zważył, co następuje :
Apelacja Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego nie jest zasadna.
Członkostwo Polski w Unii Europejskiej od dnia 1 maja 2004 r. oznacza wejście naszego kraju do
wspólnotowego porządku prawnego, w tym również w zakresie przepisów wspólnotowych dotyczących
koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego.
W sprawie Tadeusza H. na wstępie należy ocenić, czy ustawodawstwo polskie ma zastosowanie - w
sprawie ubezpieczenia społecznego wnioskodawcy w aspekcie przepisów wspólnot europejskich. Wynika to z
faktu, że Tadeusz H. podjął i prowadził działalność gospodarczą po akcesji Polski do Unii Europejskiej – zarówno
na terenie Polski jak i Niemiec (państwa członkowskiego wspólnot europejskich).
Zgodnie z art. 1 ustawy z dnia 20 XII 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U.Nr 7 z 1998 r.
poz. 25 ze zm.) - ubezpieczenie społeczne rolników obejmuje, na zasadach określonych w ustawie, rolników i
pracujących z nimi domowników, którzy:
1)
posiadają obywatelstwo polskie lub
2)
są obywatelami państw członkowskich Unii Europejskiej.
1a. Ubezpieczenie obejmuje obywateli, o których mowa w ust. 1 pkt 3, jeżeli przepisy Unii Europejskiej
dotyczące stosowania systemów zabezpieczenia społecznego nie stanowią inaczej.
Art. 14 a Rozporządzenia RADY (EWG) NR 1408/71 z dnia 14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania
systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny
rachunek i do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie (Dz.U.UE.L.97.28.1/1 Dz.U.UE-sp.053-3 ) stanowi, iż :
1.
a)
Osoba zwykle prowadząca działalność na własny rachunek na terytorium Państwa
Członkowskiego i wykonująca pracę na terytorium innego Państwa Członkowskiego w dalszym ciągu podlega
ustawodawstwu pierwszego Państwa Członkowskiego, pod warunkiem, że przewidywany okres wykonywania
pracy nie przekracza dwunastu miesięcy.
b)
Jeżeli praca przedłuża się poza początkowo zakładany okres, z powodu niedających się przewidzieć
okoliczności, i przekracza dwanaście miesięcy, ustawodawstwo pierwszego Państwa Członkowskiego stosuje się
nadal, aż do zakończenia pracy, pod warunkiem, że wyrazi na to zgodę właściwa władza Państwa
Członkowskiego, na którego terytorium zainteresowany rozpoczął wykonywanie pracy, lub organ przez tę władzę
wyznaczony; o zgodę należy wystąpić przed upływem początkowego okresu dwunastu miesięcy. Jednakże zgody
tej nie można udzielić na okres dłuższy niż dwanaście miesięcy.
2. Osoba zwykle prowadząca działalność na własny rachunek na terytorium dwóch lub więcej Państw
Członkowskich podlega ustawodawstwu Państwa Członkowskiego, na terytorium którego zamieszkuje, jeżeli
wykonuje jakąkolwiek część swojej działalności na terytorium tego Państwa.
Z przepisów tych wynika, iż Tadeusz H. , mający obywatelstwo polskie, zamieszkały na stałe w Polsce,
prowadzący w Polsce stałą działalność rolniczą i pozarolniczą działalność gospodarczą na własny rachunek oraz
prowadzący czasową działalność gospodarczą w Niemczech (państwie członkowskim Unii Europejskiej), co
wynika z zameldowania w Niemczech na czas określony, podlegał w kwestii ubezpieczenia społecznego po
rozpoczęciu działalności w Niemczech - nadal ustawodawstwu polskiemu.
W tej kwestii Sąd Apelacyjny w pełni zgodził się z argumentacją Sądu I instancji. W uzasadnieniu apelacji
Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego również zgadza się z tym poglądem. Wnioskodawca nie
kwestionował takiego stanowiska.
W zarzutach apelacyjnych KRUS podnosi jednak w punkcie 2. zarzutów, że doszło do niezastosowania
przez Sąd I instancji cytowanego art. 14a rozporządzenia Rady, co uznać należy za argument bezzasadny. Sąd
w pełni zastosował ten przepis rozporządzenia Rady.
Podstawową kwestią w niniejszej sprawie jest interpretacja art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym
rolników.
Ponieważ Tadeusz H. rozpoczął prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej opodatkowanej w
formie ryczałtowej w czerwcu 2004 r. – jego sytuację regulował art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym
rolników w brzmieniu obowiązującym od 2 V 2004 r. (Dz.U. z 1998 r. nr 7 poz. 25 ze zm. Dz. U. z 2004 nr 91 poz.
873).
Wnioskodawca po rozpoczęciu w dniu 20 VI 2004 r. pozarolniczej działalności gospodarczej
opodatkowanej w formie zryczałtowanej - spełniał wszystkie kryteria wymienione w tym przepisie i KRUS w
decyzji z dnia 9 VII 2004 r. stwierdził, że jako rolnik prowadzący działalność gospodarczą opodatkowaną zgodnie
z przepisami o zryczałtowanym podatku dochodowym – spełnia wszystkie warunki wymienione w art. 5a ustawy i
nadal podlega ubezpieczeniu społecznemu rolników. Nie ma sporu co do tego, że zachował on prawo do
dalszego ubezpieczenia rolniczego w okresie od 20 VI 2004 r. do dnia 15 IX 2004 r., kiedy rozszerzył
prowadzenie działalności gospodarczej na obszar Niemiec.
Po podjęciu działalności gospodarczej na terenie Niemiec do jego sytuacji miały zastosowanie również
cytowane wyżej rozporządzenie Rady (EWG) nr 1408/71oraz rozporządzenie Rady (EWG) nr 574/72 z dnia 21
marca 1972 r. w sprawie wykonywania rozporządzenia (EWG) nr 1408/71 w sprawie stosowania systemów
zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych i ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie. W
szczególności to ostatnie rozporządzenie, opublikowane w Dz.U.UE.L.97.28.1/2 Dz.U.UE-sp.05-3-3/2 w art. 12a
(dawnym 5) określiło następujące zasady:
1.
a) Osoba wykonująca zwykle działalność na terytorium dwóch lub kilku Państw Członkowskich lub
w przedsiębiorstwie mającym zarejestrowaną siedzibę lub miejsce prowadzenia działalności na terytorium
jednego Państwa Członkowskiego i znajdującym się po obu stronach granicy wspólnej dla dwóch Państw
Członkowskich, lub będąca pracownikiem najemnym na terytorium jednego Państwa Członkowskiego i
równocześnie prowadząca działalność na własny rachunek na terytorium innego Państwa Członkowskiego
informuje o tej sytuacji instytucję wyznaczoną przez właściwe władze Państwa Członkowskiego, na terytorium
którego zamieszkuje.
2.
a) Jeżeli, zgodnie z przepisami art. 14 ust. 2 lit. b) (i) lub art. 14a ust. 2 zdanie pierwsze
rozporządzenia, osoba zwykle zatrudniona lub prowadząca działalność na własny rachunek na terytorium
dwóch lub więcej Państw Członkowskich i wykonująca część swojej działalności w Państwie
Członkowskim, na którego terytorium zamieszkuje, podlega ustawodawstwu tego Państwa
Członkowskiego, instytucja wyznaczona przez właściwe władze tego Państwa Członkowskiego wydaje
świadectwo potwierdzające, że podlega ona jego ustawodawstwu i przekazuje kopię tego świadectwa instytucji
wyznaczonej przez właściwe władze Państwa Członkowskiego, na którego terytorium ta osoba prowadzi część
swojej działalności.
W wykonaniu tego rozporządzenia została wydana decyzja Komitetu Ekonomicznego nr 186 z dnia 27
czerwca 2002 r. w sprawie wzorów formularzy niezbędnych w celu stosowania rozporządzeń Rady (EWG) nr
1408/71 i (EWG) nr 574/72 (E 101), obecnie - od 1 IV 2006 r. zastąpiona decyzją nr 202 z dnia 17 marca 2005 r.
w sprawie wzorów formularzy niezbędnych do stosowania rozporządzeń Rady (EWG) nr 1408/71 i (EWG) nr
574/72 (E 001, E 101, E 102, E 103, E 104, E 106, E 107, E 108, E 109, E 112, E 115, E 116, E 117, E 118, E
120, E 121, E 123, E 124, E 125, E 126 oraz E 127) - (Dz.U.UE L z dnia 15 marca 2006 r.).
Z przepisów tych wynika, że na okres prowadzenia za granicą pozarolniczej działalności gospodarczej
przez pierwszych 12 miesięcy - podobnie jak dla pracowników wystawiany jest formularz E 101. Dla osoby
prowadzącej działalność na własny rachunek formularz E 101 będzie potwierdzony tylko wówczas, gdy:
1) praca za granicą jest z góry określona co do treści i czasu,
2) osoba, przed rozpoczęciem pracy za granicą prowadziła działalność na własny rachunek na terenie
Polski,
3) osoba jest zgłoszona do ubezpieczeń społecznych w państwie, gdzie zwykle tę działalność prowadzi.
Jeśli praca za granicą przedłuża się ponad 12 miesięcy, osoba może wystąpić o przedłużenie zwolnienia z
ubezpieczeń w państwie jej czasowego prowadzenia, nie dłużej jednak niż na kolejne 12 miesięcy. Należy
pamiętać, że przy stosowaniu przepisów rozporządzeń 1408/71 oraz 574/72 do osób prowadzących działalność
na własny rachunek - zgodnie z tymi przepisami - zalicza się również rolników. Oznacza to, że oddziały
ZUS wystawiały formularze E 101 również rolnikom. Jednakże zawsze przed poświadczeniem formularza tym
osobom ZUS zwraca się do właściwej jednostki terenowej KRUS w celu uzyskania zaświadczenia, czy osoba
podlega ubezpieczeniu społecznemu rolników.
Tadeusz H. uzyskał zaświadczenie o podleganiu ustawodawstwu polskiemu i ubezpieczeniu społecznemu
w Polsce na druku E – 101. Wystawił je ZUS po sprawdzeniu w KRUS, że skarżący podlega ubezpieczeniu
społecznemu rolników i opłaca z tego tytułu składki. KRUS był więc poinformowany o prowadzeniu działalności
gospodarczej w Niemczech przez T. H. w momencie rozpoczęcia przez niego tej działalności. Dokument taki
wnioskodawca przedstawił w Niemczech, gdzie nie objęto go w związku z tym ubezpieczeniem społecznym
niemieckim. Składki na ubezpieczenie społeczne skarżący płacił tylko w Polsce.
Rozważenia wymaga, czy - obowiązujący w wersji wyżej przedstawionej - art. 5a ustawy o ubezpieczeniu
społecznym rolników wyłączał z ubezpieczenia rolniczego osoby, które rozszerzały prowadzenie działalności
gospodarczej również poza terytorium Polski w państwie należącym do wspólnot europejskich.
Ust. 1 art. 5a dotyczy rolnika, który w trakcie ubezpieczenia rolniczego �rozpocznie prowadzenie
pozarolniczej działalności gospodarczej opodatkowanej zgodnie z przepisami o zryczałtowanym podatku
dochodowym�. Wykładnia językowa potwierdza argumentację Sądu I instancji, iż najważniejsze jest spełnienie
wszystkich kryteriów w momencie rozpoczęcia pozarolniczej działalności. Tadeusz H. rozpoczął w dniu 20 VI
2004 r. prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej, która opodatkowana była w formie zryczałtowanej i
poinformował o tym KRUS w ciągu 14 dni. Spełnił więc wszystkie kryteria ustawowe, co potwierdzone zostało
decyzją KRUS z dnia 9 VII 2004 r. W dniu 15 IX 2004 r. nie doszło do rozpoczęcia przez niego prowadzenia tej
działalności, ale do rozszerzenia prowadzonej wcześniej działalności na inny kraj Unii Europejskiej. Art. 5a nie
zawiera normy, która w takiej sytuacji rozszerzenia działalności wyłączałaby rolnika z dalszego ubezpieczenia
rolniczego. Podkreślić należy, że wnioskodawca prowadzi na terenie Niemiec dokładnie taką samą działalność
jak w Polsce – zajmując się pielęgnacją terenów zielonych. Nie zmienił więc rodzaju prowadzonej działalności, a
jedynie rozszerzył zakres terytorialny prowadzonej działalności – korzystając z podstawowego prawa
wspólnotowego do swobodnego podejmowania działalności we wszystkich krajach Unii Europejskiej.
Art. 5a przewiduje wyłączenie z ubezpieczenia rolniczego takiej osoby tylko w przypadku
zapłacenia w poprzednim roku podatkowym podatku wyższego niż 2528 zł, podjęcia zatrudnienia
(stosunku służbowego), utraty uprawnienia do opodatkowania w formie zryczałtowanej, co powinno
wynikać z decyzji organu podatkowego.
Ustawa z dnia 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów
osiąganych przez osoby fizyczne (Dz.U. z 27 XI 1998 r.) stanowi w art. 1, iż ustawa reguluje opodatkowanie
zryczałtowanym podatkiem dochodowym niektórych przychodów (dochodów) osiąganych przez osoby fizyczne:
1)
prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą,
2)
osiągające przychody z tytułu umowy najmu, podnajmu, dzierżawy, poddzierżawy lub innych
umów o podobnym charakterze, jeżeli umowy te nie są zawierane w ramach prowadzonej pozarolniczej
działalności gospodarczej,
3)
będące osobami duchownymi.
Art. 2 ust. 1 stanowi, iż osoby fizyczne osiągające przychody z pozarolniczej działalności gospodarczej
mogą opłacać zryczałtowany podatek dochodowy w formie:
1)
ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych,
2)
karty podatkowej.
Z art. 6 ust. 4 wynika, że podatnicy opłacają w roku podatkowym ryczałt od przychodów
ewidencjonowanych z działalności wymienionej w ust. 1, jeżeli:
1)
w roku poprzedzającym rok podatkowy:
a) uzyskali przychody z tej działalności, prowadzonej wyłącznie samodzielnie, w wysokości nie
przekraczającej 250.000 euro, lub
b) uzyskali przychody wyłącznie z działalności prowadzonej w formie spółki, a suma przychodów
wspólników spółki z tej działalności nie przekroczyła kwoty 250.000 euro,
2)
rozpoczną wykonywanie działalności w roku podatkowym i nie korzystają z opodatkowania w
formie karty podatkowej - bez względu na wysokość przychodów.
Przepisy tej ustawy o podatku zryczałtowanym nie ograniczają jej stosowania wyłącznie do Polski, a przez
operowanie kwotami przychodów wyrażonymi w euro jednoznacznie wskazują , że ma ona zastosowanie również
do przychodów osiąganych w krajach wspólnot europejskich. W kwestii definicji działalności gospodarczej ustawa
ta odsyła do przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.
Zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych - osoby
fizyczne, jeżeli mają miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, podlegają
obowiązkowi podatkowemu od całości swoich dochodów bez względu na miejsce położenia źródeł
przychodów (nieograniczony obowiązek podatkowy).
Z przepisu tego wynika, że osoby mające miejsce zamieszkania w Polsce muszą się rozliczyć ze
wszystkich przychodów otrzymanych na całym świecie w polskim urzędzie podatkowym. W przypadku Tadeusza
H. będzie to miało znaczenie w sytuacji, gdyby osiągnął przychody powyżej 250 000 euro, gdyż wówczas
zostałaby wyłączona możliwość korzystania z opodatkowania w postaci zryczałtowanej.
Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego zajęła stanowisko, że ust. 10 art. 5a ustawy o
ubezpieczeniu społecznym rolników ogranicza stosowanie przywileju dalszego ubezpieczenia rolniczego tylko do
tych rolników, którzy prowadzą dodatkowo w niewielkim wymiarze działalność gospodarczą tylko na terenie
Polski.
Istotnie przepisy ust. 10 art. 5a nawiązywały do przepisów dotyczących działalności gospodarczej,
obecnie – ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, które regulowały działalność gospodarczą wykonywaną
na terenie Polski, co pośrednio mogłoby wskazywać, że przepis art. 5a dotyczy tylko rolników prowadzących
działalność gospodarczą tylko na terenie Polski.
Dopiero od 24 VIII 2005 r. nadano ust. 10 nową treść (definicję ustawową działalności gospodarczej),
która ograniczyła jednoznacznie możliwość stosowania art. 5a do rolników prowadzących działalność
gospodarcza na terytorium Polski.
Art. 5a ust. 10 otrzymał od 24 VIII 2005 r. następujące brzmienie: Za pozarolniczą działalność
gospodarczą uważa się pozarolniczą działalność gospodarczą prowadzoną na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej przez osoby fizyczne na podstawie przepisów o swobodzie działalności gospodarczej, z wyłączeniem
wspólników spółek prawa handlowego oraz osób prowadzących działalność w zakresie wolnego zawodu:
1)
w rozumieniu przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów
osiąganych przez osoby fizyczne,
2)
z której przychody są przychodami z działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów o
podatku dochodowym od osób fizycznych.
Analizując te przepisy Sąd Apelacyjny dokonał oceny tego ograniczenia działalności gospodarczej tylko do
obszaru Polski w kontekście unormowań wspólnot europejskich, a zwłaszcza , czy nie ograniczają one
podstawowej zasady swobodnego przepływu osób i swobody prowadzenia działalności gospodarczej na terenie
Unii Europejskiej.
W myśl art. 39 (dawnego 48) Traktatu podpisanego w Rzymie dnia 25 III 1957 r. ustanawiającego
Europejską Wspólnotę Gospodarczą:
1.
Zapewnia się swobodę przepływu pracowników wewnątrz Wspólnoty najpóźniej z dniem upływu okresu
przejściowego.
2.
Swoboda ta obejmuje zniesienie wszelkiej dyskryminacji ze względu na przynależność państwową między
pracownikami Państw Członkowskich w zakresie zatrudnienia, wynagrodzenia i innych warunków pracy.
3.
Z zastrzeżeniem ograniczeń uzasadnionych względami porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego i
zdrowia publicznego, swoboda ta obejmuje prawo:
a) ubiegania się o rzeczywiście oferowane miejsca pracy,
b) swobodnego przemieszczania się w tym celu po terytorium Państw Członkowskich,
c) przebywania w jednym z Państw Członkowskich w celu podjęcia tam pracy, zgodnie z przepisami ustawowymi,
wykonawczymi i administracyjnymi dotyczącymi zatrudniania pracowników tego Państwa,
d) pozostawania na terytorium Państwa Członkowskiego po ustaniu zatrudnienia, na warunkach ustalonych przez
Komisję w rozporządzeniach wykonawczych.
Artykuł 43 (dawny 52) tego Traktatu (Dz.U.04.90.864/2 ze zm.) stanowi, iż - ograniczenia swobody
przedsiębiorczości obywateli jednego Państwa Członkowskiego na terytorium innego Państwa Członkowskiego
są zakazane w ramach w ramach poniższych postanowień . Zakaz ten obejmuje również ograniczenia
w tworzeniu agencji, oddziałów lub filii przez obywateli danego Państwa Członkowskiego, ustanowionych na
terytorium innego Państwa Członkowskiego.
Z zastrzeżeniem postanowień rozdziału dotyczącego kapitału, swoboda przedsiębiorczości obejmuje
podejmowanie i wykonywanie działalności prowadzonej na własny rachunek, jak również zakładanie i
zarządzanie przedsiębiorstwami, a zwłaszcza spółkami w rozumieniu artykułu 48 akapit drugi, na
warunkach określonych przez ustawodawstwo Państwa przyjmującego dla własnych obywateli.
Prawo do przedsiębiorczości i prawo do świadczenia usług zostały uznane przez Europejski Trybunał
Sprawiedliwości za podstawowe swobody gospodarcze. Związane z nimi reguły muszą być przestrzegane przez
władze państwowe i samorządowe wszystkich szczebli.
Europejski Trybunał Sprawiedliwości w wyroku z dnia 19 III 2002 w sprawie C-393/99
Institut
national d'assurances sociales pour travailleurs ind�pendants (Inasti) v. Claude Hervein i inni (LEX nr 112003)
wyraził pogląd, iż celem art. 48, 51 i 52 Traktatu (obecnie, art. 39, 44 i 43 TWE) jest ułatwienie wykonywania
obywatelom Wspólnoty działalności zawodowej wszelkiego rodzaju na terenie całej Wspólnoty oraz
wykluczenie ustawodawstwa krajowego, które mogłoby stawiać obywateli w niekorzystnej sytuacji, gdyby
chcieli rozszerzyć swą działalność poza terytorium jednego Państwa Członkowskiego.
Co do zasady jakakolwiek niekorzyść w porównaniu z sytuacją pracownika, który wykonuje całą swą
działalność w jednym Państwie Członkowskim, wynikająca z rozszerzenia bądź przeniesienia jego działalności do
jednego lub więcej Państw Członkowskich oraz z podlegania dodatkowemu (tzn. nowemu) ustawodawstwu
dotyczącemu zabezpieczenia społecznego, nie jest sprzeczna z art. 48 i 52 Traktatu, jeżeli ustawodawstwo to nie
stawia tego pracownika w niekorzystnej sytuacji w porównaniu z tymi, którzy wykonują całą swą działalność w
Państwie Członkowskim, w którym ma ono zastosowanie, bądź w porównaniu z tymi, którzy już mu podlegają,
oraz jeśli nie skutkuje ono po prostu opłacaniem składek na zabezpieczenie społeczne, w zamian za które nie
przysługują żadne świadczenia.
Mimo, że orzeczenie to odnosi się przede wszystkim do pracowników, to w kwestii interpretacji art. 52
Traktatu należy je odnieść również do osób prowadzących działalność gospodarczą , które podejmując
działalność na terytorium innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej – nie mogą być gorzej traktowane od
osób, które wykonują działalność gospodarczą tylko na obszarze jednego państwa wspólnoty. Byłaby to forma
dyskryminacji z uwagi na miejsce wykonywania pozarolniczej działalności gospodarczej.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego ust. 10 art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników stawia
wnioskodawcę w gorszej sytuacji w porównaniu z rolnikami prowadzącymi działalność gospodarczą na terenie
Polski tylko dlatego, że podjął on działalność gospodarczą w innym kraju Unii Europejskiej. Narusza to cytowane
wyżej zasady swobody działalności gospodarczej na terenie Unii Europejskiej wynikające z art. 43 (dawnego 52)
Traktatu rzymskiego.
Przy interpretacji art. 5a ustawy rolniczej należy też wziąć pod uwagę rozporządzenie Parlamentu
Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów
zabezpieczenia społecznego , opublikowane w (Dz. U. UE L z dnia 30 kwietnia 2004 r. nr 166 .1, Dz. UE – sp.
05-5-72 ). W myśl art. 91 tego rozporządzenia akt ten wszedł w życie w dniu 20 V 2004 r.
Stosownie do art. 5 - o ile niniejsze rozporządzenie nie stanowi inaczej oraz w świetle specjalnych
wprowadzonych przepisów wykonawczych, zastosowanie mają następujące przepisy:
a) w przypadkach, w których na podstawie ustawodawstwa właściwego Państwa Członkowskiego,
otrzymywanie świadczeń z zabezpieczenia społecznego i inny dochód ma pewne skutki prawne,
odpowiednie przepisy tego ustawodawstwa mają zastosowanie także do otrzymywanych świadczeń
równoważnych nabytych na podstawie prawodawstwa innego Państwa Członkowskiego lub dochodów
osiągniętych w innym Państwie Członkowskim;
b) w przypadkach, w których na podstawie ustawodawstwa właściwego Państwa Członkowskiego,
zaistnieniu pewnych okoliczności lub zdarzeń przypisywane są określone skutki prawne, to Państwo
Członkowskie uwzględnia podobne okoliczności lub zdarzenia zaistniałe w każdym Państwie Członkowskiego tak
jak gdyby miały one miejsce na jego własnym terytorium.
Z przepisów tych wynika sugestia sumowania dochodów osiągniętych w różnych krajach Unii Europejskiej,
jeśli mają one znaczenie dla określenia sytuacji ubezpieczenia społecznego m.in. osoby prowadzącej działalność
gospodarczą. Na podstawie tego przepisu wskazane byłoby sumowanie przychodów wnioskodawcy i płaconych
podatków w celu ustalenia, czy jego przychody i zapłacony za poprzedni rok podatek nie przekroczył kwot
granicznych wymienionych w art. 5a ustawy rolniczej.
Celem wprowadzenia art. 5a do ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników było umożliwienie rolnikom
uzyskiwania niewielkich dochodów z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej, zwłaszcza w
okresach mniejszego nasilenia prac rolnych, przy równoczesnym wyłączeniu z tego ubezpieczenia osób fikcyjnie
lub w niewielkim zakresie prowadzących działalność rolniczą, a których podstawowym źródłem utrzymania były
dochody z innych źródeł – głównie z pozarolniczej działalności gospodarczej. Realizacji tego celu służyć miało
ograniczenie dochodów z tej pozarolniczej działalności gospodarczej do tak małej wysokości, żeby zryczałtowany
podatek dochodowy za poprzedni rok nie przekroczył kwoty 2 528 zł. W ocenie Sądu Apelacyjnego z realizacją
tego celu nie stoi w sprzeczności możliwość korzystania ze swobody przemieszczenia się osób i
swobody prowadzenia działalności gospodarczej na terenie państw należących do Unii Europejskiej .
Sąd Apelacyjny uznał, że art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników (łącznie z ust. 10
tego artykułu) w kontekście przedstawionych przepisów i zasad prawa wspólnot europejskich powinien
być interpretowany w ten sposób , że rolnicy podejmujący pozarolniczą działalność gospodarczą
opodatkowaną w polskim urzędzie podatkowym w formie zryczałtowanego podatku dochodowego - w
przypadku rozszerzenia takiej działalności na kraj należący do Unii Europejskiej – nie tracą prawa do
dalszego podlegania rolniczemu ubezpieczeniu społecznemu w Polsce aż do dnia utraty uprawnień do
zryczałtowanego podatku dochodowego lub po upływie roku, za który należny zryczałtowany podatek
dochodowy przekroczy 2 528 zł.
Przyjęcie innego poglądu byłoby sprzeczne z ukształtowaną przez Europejski Trybunał Sprawiedliwości
zasadą efektywności prawa wspólnotowego oraz zasadą prymatu prawa wspólnotowego.
Tadeusz H. nie rozpoczął prowadzenia działalności gospodarczej na terenie Niemiec, ale uczynił to w
Polsce – spełniając wszystkie warunki do dalszego podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników.
Prowadzoną działalność rozszerzył - w tym samym zakresie przedmiotowym - na teren innego państwa
wspólnotowego już po akcesji Polski do Unii Europejskiej. Zapłacony przez niego zryczałtowany podatek
dochodowy za 2004 r. od wszystkich przychodów – nie przekroczył kwoty 2528 zł. Jedna z podstawowych zasad
prawa wspólnotowego – zasada swobody przedsiębiorczości nie pozwala na gorsze traktowanie Tadeusza H.
tylko dlatego, że rozszerzył prowadzenie działalności gospodarczej na teren innego państwa Unii Europejskiej.
Powinien być traktowany – przy interpretacji omawianego art. 5a ustawy – tak jak rolnicy prowadzący w
niewielkim zakresie pozarolniczą działalność gospodarczą na terenie Polski i korzystać z prawa do dalszego
podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników.
W tej sytuacji Sąd Apelacyjny uznał, że nie doszło do podnoszonego w apelacji naruszenia prawa
materialnego, a w szczególności art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników.
Mając powyższe okoliczności na uwadze zaskarżony wyrok ocenić należy jako prawidłowy i zgodny z
prawem. Ponieważ apelacja okazała się bezzasadna Sąd Apelacyjny apelację tę oddalił na podstawie art. 385
k.p.c.