E-learning jako sposób edukacji dorosłych

E-learning jako sposób edukacji dorosłych

Rozdział II
E-learning jako sposób edukacji dorosłych
2.1. Czym jest e-learning
Kiedy rozpoczyna się naukę, warto zastosować starą rzymską zasadę; initium
doctrinae sit consideratio nominis (rozpoczynając naukę, należy rozpoznać
jej nazwę).
E-learning jest zjawiskiem związanym z upowszechnieniem nowych
technologii teleinformacyjnych, co powoduje nie tylko zmiany w strukturze
gospodarki czy społeczeństwa, ale również w funkcjach i formach edukacji. Przyrost liczby internautów osób korzystających z medium, jakim jest internet – jest nieporównywalny do rozwoju któregokolwiek z wcześniejszych
mediów masowych. Zjawisko to dotyczy całego świata. Tabela 1. prezentuje
rozwój zjawiska w latach 2000–2006 oraz możliwości jego dalszego rozwoju.
Dlatego też internet i związane z nim formy aktywności zawodowej czy
społecznej mają kluczową, a nawet decydującą rolę dla strategii i sukcesu
firm, całych organizacji, a nawet społeczeństw. Powszechnie dostępne całożyciowe kształcenie staje się priorytetem w rozwoju społecznym. Jak zauważa
Federico Mayor „Kształcenie powszechne może zostać zrealizowane jedynie
wówczas, gdy wykorzystamy oryginalny system «uczenia się bez granic». Możliwość uczenia się musi być dostępna dla każdego, w każdym czasie, wszędzie,
w każdym wieku i w każdych okolicznościach”.
E-learning wiąże się z wykorzystaniem technologii internetowych w dostarczaniu bogatej gamy
rozwiązań, które poszerzają wiedzę i zwiększają efektywność kształcenia.
M.J. Rosenberg, E-learning, Strategies for Delivering Knowledge
in the Digital Age, McGraw-Hill, Londyn 2003, s. 1
Autor nieznany
F. Mayor, przemówienie wygłoszone z okazji otwarcia międzynarodowego forum Education for All, Amman, 16 czerwca 1996.
52
E-learning jako sposób edukacji dorosłych
Terminem e-learning przyjęto określać nowoczesną formę edukacji obejmującą szeroki zakres
różnych technik i metod uczenia się. Łączy ona samodzielne zdobywanie wiedzy za pomocą
dostępnych elektronicznych środków technicznych z metodami tradycyjnymi, w których uczeń
pozyskuje wiadomości od nauczyciela.
A. Clarce, E-learning. Nauka na odległość, WKiŁ, Warszawa 2004, s. 9
E-learning rozumiany jest jako nauczanie na odległość za pośrednictwem mediów elektronicznych. Jest to interaktywna metoda kształcenia, w której zastosowanie znajdują najnowsze
osiągnięcia technologii informatycznej, a przekaz treści nauczania oraz innych informacji odbywa się głównie przez internet i sieci komputerowe LAN, często z wykorzystaniem materiałów
audio-wideo oraz płyt CD.
A. Siemińska-Łasko, Interakcje w e-learningu, [w:] Nowe Technologie
w kształceniu na odległość, Materiały konferencyjne, II Krajowa Konferencja
Naukowa, Koszalin–Osieki 2006, s. 147
E–learning – nauczanie z wykorzystaniem technik komputerowych i internetu, oznacza wspomaganie dydaktyki za pomocą komputerów osobistych, CD-ROM-u i internetu. Pozwala na
ukończenie kursu, szkolenia, a nawet studiów bez konieczności fizycznej obecności w sali wykładowej. Doskonale uzupełnia również tradycyjny proces nauczania. E–learning to tylko jeden
z elementów edukacji, dlatego edukacja w czasie rzeczywistym dotyczy znacznie obszerniejszego zasięgu usług niż e-learning.
Wikipedia, http://pl.wikipedia.org/wiki/E-learning
Tabela 1. Dostęp do internetu w świecie
Liczba internautów
w milionach
Procent populacji
Wzrost liczby
internautów w latach
2000–2006
w procentach
Świat
1018,0
16,7
162
Europa
290,0
35,9
176
Unia Europejska
230,0
49,8
147
Polska
10,8
65,9
177
Źródło: M. Witkowska, K. Cholawo-Sosnowska (red.), Społeczeństwo informacyjne. Istota, rozwój,
wyzwania, Warszawa 2006, s. 125.
Samo słowo e-learning jest pochodzenia angielskiego. Warto zauważyć, że istnieje kilka funkcjonujących jego zapisów. Wśród najczęściej spotykanych wy-
Czym jest e-learning
53
mienić możemy e-learning, elearning, eLearning. Występują również inne
określenia tego zjawiska, np. e-nauczanie, e-edukacja.
Trudno jest wskazać jedną uniwersalną i powszechnie uznawaną definicję e-learningu. Podręczniki i publikacje poświęcone temu zagadnieniu z jednej strony akcentują nauczanie na odległość za pomocą internetu, z drugiej
natomiast mówią raczej o dystrybucji wiedzy, szkoleń lub materiałów szkoleniowych nawet na nośnikach CD/DVD czy w postaci wydruków komputerowych (czyli bez pośrednictwa internetu).
Dlatego podejmując studia nad tym zjawiskiem, warto przeanalizować
kilka jego definicji. Wśród wspólnych elementów oraz cech charakterystycznych możemy wskazać kilka istotnych, które określają e-learning jako:
• sposób przekazywania wiedzy;
• sposób stosowany zwykle, ale nie zawsze w edukacji na odległość;
• sposób oparty na mediach elektronicznych – technologii teleinformacyjnej;
• sposób obejmujący: przekazywanie wiedzy, kontrolę procesu i ocenę skuteczności.
Założenie dotyczące technologii teleinformatycznych ewokuje dwie konsekwencje:
• zarówno uczniowie, jak i nauczyciele muszą posiadać wystarczający dostęp do komputera i internetu;
• zarówno uczniowie, jak i nauczyciele powinni posiadać minimum umiejętności w posługiwaniu się technologią informacyjną.
Oto definicja e-learningu:
E-learning jest to sposób przekazywania wiedzy (często, ale nie zawsze na odległość)
oparty na technologii teleinformatycznej, w szczególności internetowej.
Szkolenia e-learningowe prowadzone są on-line, zarówno w wewnętrznej sieci placówki szkolącej (intranet), jak również poprzez sieć zewnętrzną (internet). Obejmują
one przekazywanie wiedzy, kontrolę procesu oraz informację zwrotną o stopniu przyswojonej wiedzy.
Por. A. Stecyk, Charakterystyka systemów e-learning w globalnym społeczeństwie informacyjnym, [w]: M. Gwoździcka-Piotrowska, A. Zduniak (red.), Edukacja w społeczeństwie
ryzyka, Poznań 2006, s. 295–300.
54
E-learning jako sposób edukacji dorosłych
Dzięki zastosowaniu komputera i internetu uczniowie mogą zdobywać wiedzę z dowolnego miejsca i o dowolnej porze. W odróżnieniu od tradycyjnej
formy uczenia się nie jest konieczne, aby wszyscy uczestnicy przebywali
fizycznie w tym samym pomieszczeniu, w tym samym czasie. Ilustracja
znajdująca się poniżej obrazuje sposób uczenia się z wykorzystaniem e-learningu.
nauczyciel
INTERNET
uczeń
uczeń
SERWER
uczeń
Rysunek 2.1. E-lerning – schemat graficzny
Źródło: opracowanie własne.
W procesie tym zazwyczaj zarówno nauczyciel, jak i uczestnicy procesu
kształcenia logują się na platformę e-learningową znajdującą się na serwerze
włączonym w sieć internet. Platformę można wyobrazić sobie jako wirtualną klasę. Z jednej strony mamy trenera, który przekazuje uczestnikom materiały, jest dostępny do konsultacji na czacie i forum, wysyła uczestnikom
wiadomości, sprawdza postępy w nauce. Z drugiej strony mamy uczestników
szkolenia, którzy zapoznają się z materiałem, przechodzą testy, rozwiązują
ćwiczenia, komunikują się zarówno z trenerem, jak też z innymi uczestnikami. Mimo iż wszyscy uczestnicy szkolenia znajdują się w oddalonych od
siebie lokalizacjach, tworzą wirtualną klasę, w której mogą wspólnie zdoby-
Czym jest e-learning
55
wać wiedzę, rozmawiać, wymieniać opinie, zadawać pytania i odpowiadać
na pytania innych, oczywiście przy założeniu, że uczniowie oraz nauczyciel
mają w tym samym momencie dostęp do komputera podłączonego do sieci.
W takiej sytuacji mówimy o komunikacji synchronicznej. W przypadku gdy
nauka odbywa się w dowolnych odstępach czasowych, a jednoczesna obecność kilku uczestników szkolenia nie jest wymagana, mówimy o komunikacji
asynchronicznej.
Do najważniejszych zalet e-learningu z punktu widzenia uczących się
zaliczamy:
• niewielki (w porównaniu z tradycyjnymi) koszt uczestnictwa;
• bogactwo możliwych form i sposobów uczenia się;
• swobodę wyboru miejsca;
• swobodę wyboru czasu;
• swobodę wyboru tempa uczenia się; co pozwala na dostosowanie szkolenia do indywidualnych potrzeb.
Z punktu widzenia firm i organizacji najistotniejsze zalety e-learningu to:
• Racjonalizacja i oszczędność wydatków. Początkowe nakłady są wyższe,
jednak w trakcie kształcenia następuje eliminacja kosztów związanych
z jego prowadzeniem w sposób tradycyjny, a tym samym znikają z budżetu takie pozycje, jak: wynajem ośrodka szkoleniowego lub sal,
transport, zakwaterowanie, wyżywienie itp.
• Pracownicy nie muszą odrywać się od swoich codziennych obowiązków.
• Monitoring wyników nauczania. Przełożeni mogą w łatwy sposób monitorować postępy w nauce swoich pracowników. Dzięki testom weryfikującym możliwe jest sprawdzenie stopnia przyswojenia wiedzy.
• Dowolna liczba osób szkolonych. Nie ma żadnych ograniczeń co do liczby
osób, które mogą korzystać ze szkoleń przez internet.
Do zalet e-learningu należy zaliczyć również możliwość systematycznego
doskonalenia programu szkoleniowego.
Każdy program szkoleniowy może być modyfikowany wraz z rozwojem
potrzeb indywidualnych uczestników i firm czy organizacji. Pozwala to sprostać wymaganiom stawianym przez rynek. Szkolenia są coraz lepsze i bardziej efektywne, gdyż uwzględniane są sugestie i uwagi uczestników wcześniej przeprowadzonych szkoleń.
56
E-learning jako sposób edukacji dorosłych
E-learning ma również, jak każdy sposób nauczania, swoje wady i ograniczenia w stosowaniu. Wśród nich za najistotniejsze uznać należy:
• większe koszty i nakłady początkowe;
• bariery w posługiwaniu się nowymi technologiami występujące szczególnie u osób dorosłych;
• brak bezpośredniej komunikacji z nauczycielem;
• trudności z motywacją;
• trudności z indywidualizacją, zwłaszcza w ocenianiu;
• brak lub bardzo ograniczone kontakty społeczne w grupie (w szczególności bezpośrednie).
Problem nakładów w e-learningu stanowi często podejmowane zagadnienie.
Akcentuje się konieczność ponoszenia dużych nakładów związanych z infrastrukturą potrzebną do organizacji i prowadzenia szkoleń, a także konieczność opracowania i przygotowania samego kursu oraz materiałów towarzyszących. To z reguły powoduje, że wstępne koszty uruchomienia kursu czy
szkolenia są zdecydowanie wyższe niż przy tradycyjnych formach. Jednakże
w trakcie realizacji kursu, wraz z jego przebiegiem koszty są redukowane
i maleją w relacji do liczby uczestników (zagadnienie to będzie szerzej omówione w dalszej części podręcznika).
Zalety e-learningu sprawiają, że ma on wiele edukacyjnych zastosowań
zarówno w tradycyjnym systemie edukacji, jak i w różnych jego formach
skierowanych do dorosłych. Znajduje zastosowanie w systemie kształcenia
począwszy od szkół podstawowych aż do uczelni wyższych. Równie często,
a może nawet częściej, jest i może być stosowany w różnych formach edukacji dorosłych. Możemy wskazać omówione szerzej w poprzednim rozdziale
trzy systemy edukacji dorosłych. Są to:
• kształcenie formalne,
• kształcenie nieformalne,
• kształcenie pozaformalne.
E-learning jest z powodzeniem wykorzystywany we wszystkich trzech systemach. W kształceniu formalnym, które odnosi się do zinstytucjonalizowanych form, np. szkoły, uczelnie, internet jest elementem instytucji kształcącej. Proces nauczania i uczenia się w drodze e-learningu odbywa się w nich
zgodnie ze standardami opartymi na stałych pod względem czasu i treści nauki formach, takich jak: klasy, stopnie, programy lub podręczniki.
Czym jest e-learning
57
W kształceniu nieformalnym, które odnośni się do form świadomie
zorganizowanej działalności oświatowej i odbywa się poza ustalonym systemem kształcenia formalnego, e-learning organizowany jest i podejmowany
samodzielnie lub w formach zorganizowanych. Umożliwia on określonej
grupie uczestników osiągnięcie założonych celów edukacyjnych i zaspokojenie potrzeb w tym zakresie, gdyż przyjmuje rozmaite formy, np. warsztatów, treningów, kursów. Zaliczają się tu również różnego rodzaju kursy
korespondencyjne.
W kształceniu pozaformalnym, nazywanym również incydentalnym,
do którego zaliczane są formy kształcenia o charakterze niezorganizowanym,
e-learning może przyjmować różne formy. Tą drogą osoba ucząca się nabywa
wiedzę oraz umiejętności, kształtuje swoje postawy, utrwala wartości, korzystając z codziennego doświadczenia oraz wychowawczego wpływu swojego
środowiska, w tym również osób, z którymi ma kontakt za pośrednictwem
sieci. Tu właśnie zaliczymy różne formy uczenia się z wykorzystaniem internetu, a w szczególności te portale i strony, które zostały przygotowane
i umieszczone w sieci z myślą o uczeniu się osób zainteresowanych wiedzą,
a nie zainteresowanych jej formalnym potwierdzaniem. E-learning jest tu
procesem niesystematycznym, który może odbywać się w ciągu całego życia,
a sama edukacja ma charakter autoteliczny.
Patrząc na tę kwestię z perspektywy obszarów kształcenia, możemy
wskazać, że e-learning ma zastosowanie zarówno w różnych rodzajach administracji, jak również w sektorze niepublicznym. Dotyczy to w równej mierze
organizacji społecznych i przedsiębiorstw, w różnych formach edukacji szkolnej oraz w indywidualnym kształceniu. E-learning może być wykorzystywany w doskonaleniu pracowników administracji, wolontariuszy, pracowników
wielkich sieci i koncernów, ale również małych firm. Systematycznie rośnie
w Polsce rynek usług edukacyjnych tego typu.
Podsumowując, możemy stwierdzić, że e-learning to nowoczesny sposób nauczania. Dorośli mogą doskonalić swoją wiedzę przy wykorzystaniu najnowocześniejszych narzędzi. Pozwala na praktycznie nieograniczony dostęp do wiedzy. Człowiek zawsze, w dogodnym dla siebie czasie,
może powrócić do informacji zawartych w szkoleniach internetowych
(np. w przypadku nowych technologii czy też usług), może zweryfikować
posiadane wiadomości. Jak każdy sposób nauki e-learning posiada swoje
wady i ograniczenia.
58
E-learning jako sposób edukacji dorosłych
administracja rządowa
np. urzędy, wojsko
SEKTOR PUBLICZNY
OBSZARY ZASTOSOWANIA E-LEARNINGU
administracja samorządowa
np. ośrodki pomocy społecznej, urzędy pracy
ORGANIZCJE
I
Przedsiębiorstwa
Organizacje społeczne
w tym pożytku publicznego
Przedsiębiorstwa i firmy oraz inne podmioty gospodarcze
Szkoły publiczne
SZKOLNICTWO
Placówki szkolenia i edukacji dorosłych
Szkoły wyższe
Edukacja indywidualna
(szkolenia prywatne, często autoteliczne)
Rysunek 2.2. Obszary zastosowania e-learningu
Źródło: opracowanie własne.
2.2. Z historii nauczania i uczenia się na odległość
Edukacja zawsze była ściśle związana z mediami. Wynika to zapewne z faktu, że media są narzędziem komunikacji, a edukacja jest jej efektem. Kiedy
mówi się o rozwoju mediów, w tym również w jego pedagogicznym aspekcie,
powstać może problem natury definicyjnej co medium jest, a co nim nie jest.
Najszersze definicje określają media jako środki przekazu. W tym znaczeniu można za media uznać np paleolityczne rysunki naskalne, takie jak koń
z jaskini Montastruc czy raniony bizon z jaskini w Niaux. Trzeba jednak zauważyć, że aby można było mówić o przekazie i środkach przekazu, musi
wystąpić nadawca, który nadaje komunikat. Nie mamy pewności, czy owe
A. Lepa, Pedagogika mass mediów, Łódź 2003, s. 21–24; też: M. McLuhan, Zrozumieć
media, Warszawa 2004 s. 461–462.