O potrzebie rozwoju epistemologii zarządzania

O potrzebie rozwoju epistemologii zarządzania

– M BA
4/2 0 0 9–
Prof. dr hab. Łukasz Sułkowski
Społeczna Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania, Łódź
[email protected]
O potrzebie rozwoju epistemologii
zarządzania
Abstrakt
Przedmiotem artykułu jest uzasadnienie potrzeby podejmowania rozważań epistemologicznych w naukach o zarządzaniu, diagnoza kryzysu poznawczego oraz wskazanie na postulaty
refleksyjnego uprawiania naszej dyscypliny
Wstęp
Zarządzanie jest nauką młodą. W roku 2003
obchodziło rocznicę stulecia, jeśli za cezurę
przyjąć pierwsze publiczne prezentacje wyników badań Fredericka Winslowa Taylora w
Stanach Zjednoczonych oraz Karola Adamieckiego w Rosji. Ta nieco arbitralnie ustalona
data narodzin pozwala stwierdzić, że zarządzanie jest uprawiane przez ponad wiek, co zobowiązuje badaczy do postawienia podstawowych
pytań dotyczących jej funkcjonowania.
W Polsce refleksja poznawcza nad istotą
organizacji i zarządzania ma bogatą tradycję
związaną prawie wyłącznie ze szkołą prakseologiczną (Auspitz 1992). Przedmiotem niniejszego artykułu są: uzasadnienie potrzeby
podejmowania rozważań epistemologicznych
w naukach o zarządzaniu, diagnoza kryzysu
poznawczego oraz wskazanie na postulaty
refleksyjnego uprawiania naszej dyscypliny
(więcej: Sułkowski 2005).
Epistemologia zarządzania
Fundamentalne kwestie epistemologiczne
dotyczące istoty i wartości poznawania rzeczywistości, pod wpływem rozwoju nurtu kry12
tycznego filozofii nauki, przestały być wyłączną
domeną dyskursu filozoficznego (Auroux, Weil
1991, p. 74). R. Rorty, formułując stanowisko
neopragmatyczne, obwieszcza „ruinę” epistemologii. Sugeruje on, że sama koncepcja teorii
poznania jest pozbawiona sensu. Opiera się
bowiem na przyjmowaniu zakwestionowanego
założenia, że „poznawanie jest odzwierciedlaniem rzeczywistości” (Rorty 1999). T.S.
Kuhn (1968), lokując paradygmat na poziomie
dyscypliny, sprowadził najważniejsze dyskusje
poznawcze do nauk szczegółowych, przenosząc
zarówno do humanistyki i nauk społecznych,
jak i do przyrodoznawstwa, problemy wcześniej zastrzeżone dla epistemologii rozumianej
jako dział filozofii. Niepowodzenia w poszukiwaniu fundamentów kognitywnych – uniwersaliów poznania i nauki – skłaniają do
przeniesienia dyskursu epistemologicznego na
poziom dyscyplin szczegółowych1. Jeżeli obszar
problemów epistemologicznych nie nadaje się
do tworzenia uniwersalnej teorii poznania, to
jest miejsce na refleksję o założeniach poznawczych leżących u podstaw rozwoju różnych dyscyplin. Epistemologia traci walor metateorii
poznania, a staje się samorefleksją poznawczą
danej dyscypliny. Ciężar analizy i dociekania
– A
R T Y K U ŁY
przerzucony zostaje na specjalistów w konkretnej dziedzinie. To oni, tworząc własny dyskurs,
powinni potrafić „ująć go w nawias”, skrytykować, zakwestionować, odkryć założenia poznawcze. Odpowiedzialność za ocenę wartości
poznania spoczywa zatem na badaczach z danej
dziedziny. Takie postawienie sprawy sprowadza epistemologię na grunt każdej z dyscyplin
szczegółowych, co stawia zupełnie nowe wyzwania. Prowadzi do przemieszania dyskursów
filozofii poznania z podejściami „lokalnymi”,
charakterystycznymi dla nauk empirycznych.
Stawia zupełnie nowe wymagania przed badaczami, którzy nie dość, że są empirykami,
to jeszcze muszą być po części filozofami. Czy
rozważania epistemologii zarządzania nie są
jedynie czczymi dywagacjami? Czy obszar ten
nie stanowi jałowej terra incognita?
Epistemologia stanowi samorefleksję dyscypliny naukowej dotyczącą jej podstaw
poznawczych. Stanowić może ona podstawę
rozwoju metodologicznego nauk społecznych.
W tym sensie epistemologia zarządzania leży
na skrzyżowaniu dyskursu filozofii poznania
z koncepcjami organizacji i zarządzania. Ta
interdyscyplinarność wzmaga trudności z konstruowaniem nowego dyskursu metazarządzania. W epistemologii zarządzania mowa będzie
bowiem z jednej strony o kierowaniu, organizacji, jej strategii, strukturze czy kulturze, z
drugiej zaś o paradygmatach, progach epistemicznych, teoriach i weryfikacji. Jednak warto
podejmować taki dyskurs, ponieważ pozwala
on postawić kluczowe pytania, na które odpowiedzi wcale nie są oczywiste. Zakorzenienie
określonego sposobu myślenia w danej dyscyplinie tworzy wrażenie pewności w odniesieniu do podstawowych kwestii poznawczych,
a dopiero kryzys dyscypliny ujawnia potrzebę
–
refleksji na temat bazy epistemologicznej.
Przyjęcie, że epistemologię należy ulokować
na poziomie dyscyplin szczegółowych nie
przekłada się na postulat hermetyzacji i izolacji
dyskursów różnych nauk. Wręcz przeciwnie,
przykłady i wzory rozwiązywania problemów
mogą być pożyteczne w różnych dyskursach
naukowych, przenoszone nie zawsze w postaci
rygorystycznej, ale jako inspiracja, metafora czy analogia. Wchodząc jednak na teren
epistemologii zarządzania, warto zdać sobie
sprawę z niebezpieczeństw dyskursu prowadzonego na pograniczu różnych dyscyplin.
Problemem łączenia jest częsta transpozycja
pojęć i koncepcji, które nie są używane w innej
dyscyplinie zgodnie z pierwotnym znaczeniem.
A. Sokal i J. Bricmont (1998) opisali przykłady nadużyć naukowych oraz językowych w
naukach społecznych, płynących z nieuprawnionego i niewłaściwego wykorzystania pojęć
zaczerpniętych z matematyki oraz nauk przyrodniczych do dyskursu nauk społecznych.
Jednocześnie wyraźnie zaznaczyli, że nie są
przeciwni przenoszeniu koncepcji z jednej
dziedziny do innych, a jedynie ich nieuzasadnionym ekstrapolacjom (Sokal, Bricmont
1998, p. 10). Refleksja epistemologiczna jest
potrzebna w naukach o zarządzaniu, ponieważ
stanowi element samorefleksji tej dyscypliny
mogący przyczynić się do wzbogacenia koncepcji i źródeł wiedzy.
Proponowane jest tutaj ukonstytuowanie
refleksji epistemologicznej w naukach o zarządzaniu jako rozwiązanie mogące przynieść
twórcze efekty poznawcze i pragmatyczne.
Oznaczać to będzie podjęcie podstawowych
rozważań na temat istoty, metod badań i
kondycji badacza z wykorzystaniem ram koncepcyjnych czerpanych z innych nauk, takich
13
– M BA
4/2 0 0 9–
jak: filozofia poznania, nauki kognitywne,
socjologia, antropologia kulturowa oraz ekonomia. Niebezpieczeństwem takiej ścieżki jest
nadmierne komplikowanie obrazu organizacji,
utrudniające praktyczne zastosowania i mogące doprowadzić do „teoretycznego autyzmu”.
Doświadczenia takie są nieobce wielu naukom
społecznym (Andreski 2002). Za podjęciem
wysiłku w zakresie rozwoju epistemologii
zarządzania jako subdyscypliny ugruntowującej poznanie organizacji przemawia potrzeba wypracowania narzędzi intelektualnych
wspomagających ocenę wartości poznania,
wzmacniających możliwość rozdziału tworów
naukowych od pseudonaukowych. Mnożące
się koncepcje guru zarządzania, pretendujące
do roli kamienia filozoficznego dla menedżerów, nie zawsze niosą nowe treści naukowe.
Dlatego jeżeli zarządzanie ma utrzymać i rozwijać status nauki, lub chociażby nauki i sztuki
jednocześnie, powinno zostać ugruntowane
podstawami poznawczymi i wypracowaniem
kryteriów wiedzy wartościowej (Krzyżanowski
1999). Oczywiście w naukach o zarządzaniu
nie powinno się ignorować lekcji wyciągniętej
z rozwoju nurtu filozofii poznania wskazującej, że kryteria racjonalności i naukowości nie
mają ani uniwersalnego, ani obiektywnego oraz
pewnego charakteru (Laurie, Cherry 2003).
Rysunek 1. Ontologia, epistemologia oraz metodologia
organizacji i zarządzania
Poziomy refleksji poznawczej
w zarządzaniu
Epistemologia nauk o zarządzaniu rozpatruje sposób poznania organizacji i zarządzania.
Wśród kluczowych problemów epistemologii
zarządzania wymienić można kilka kwestii.
• Jaki jest przedmiot badań zarządzania?
• Czy jest możliwa wiedza pewna o organizacji
i zarządzaniu?
• W jaki sposób dochodzi się do prawdy w
naukach o zarządzaniu?
• Jakie są relacje między teorią a praktyką?
Filozofia poznania przeniesiona na grunt
nauk o zarządzaniu obejmuje: ontologię,
epistemologię oraz metodologię organizacji
(Fontrodona, Melé 2002). Ontologia definiuje
podstawy funkcjonowania organizacji, która
może być postrzegana w kategoriach realistycznych lub konwencjonalistycznych. Epistemologia bada sposoby poznania organizacji. Z
14
0HWRG\]DU]ąG]DQLDRUJDQL]DFMą
0HWRG\SR]QDQLDRUJDQL]DFMLL]DU]ąG]DQLD
(SLVWHPRORJLDRUJDQL]DFMLL]DU]ąG]DQLD
2QWRORJLDRUJDQL]DFMLL]DU]ąG]DQLD
Źródło: opracowanie własne.
poznawczego punktu widzenia przyjąć można
zróżnicowane sposoby postrzegania organizacji. Elementarny punkt widzenia przeciwstawia stanowisko obiektywistyczne podejściu
subiektywistycznemu. Metodologia skupia
się na wypracowaniu skutecznych metod poznawania i doskonalenia zarządzania. Można
zatem dostrzec podział na metody poznawcze i
pragmatyczne. Dodatkowo w obrębie filozofii
nauk o zarządzaniu znaleźć można zagadnienia
etyki biznesu (rysunek 1).
Ontologia organizacji i zarządzania obejmuje zagadnienie rzeczywistego istnienia organizacji, procesów zarządzania, a także ich
składników. Wśród elementarnych problemów
ontologicznych znajdą się pytania:
• Czym jest organizacja?
• Jakie są składniki organizacji?
• Co to jest zarządzanie?
– A
R T Y K U ŁY
• Jaki jest podmiot poznania?
• Jakie są granice nauk o zarządzaniu?
Metodologia nauk o zarządzaniu służy wypracowaniu systematycznych i efektywnych
procedur poznawania i doskonalenia organizacji i zarządzania. Podstawowe kwestie metodologiczne odnoszą się zarówno do aspektów
epistemologicznych, jak i pragmatycznych.
• Czy istnieje metoda naukowa zarządzania?
• Jakimi drogami poznawać organizację?
• Jakimi drogami kształtować organizację?
• W jaki sposób zarządzać?
• Jakie metody poznawcze i pragmatyczne
wykorzystuje zarządzanie?
Zarządzanie zaliczane jest do nauk empirycznych, społecznych i praktycznych. Stanowi
wpływową dyscyplinę społeczną i łączy wszystkie aspekty funkcjonowania współczesnych
organizacji. A jednak nauka ta boryka się z
problemami podstawowymi, takimi jak: zdefiniowanie podstawowego przedmiotu badań,
wypracowanie metodologii czy zbudowanie
paradygmatu.
Syndromy kryzysu poznawczego
w zarządzaniu
Można postawić tezę, że szybkiemu rozwojowi instytucjonalnemu i społecznemu tej
nauki towarzyszy jednocześnie kryzys poznawczy. Ów kryzys zepchnięty został na margines,
a badacze pochłonięci szczegółowymi przedmiotami swoich analiz, zdają się często nie zauważać, że w ich dziedzinie narastają problemy
poznawcze. Jakie są przejawy tego kryzysu?
Kontrowersyjne są podstawowe pojęcia organizacji i zarządzania. Co do „organizacji”, to
nie wiadomo, czy traktować je w sposób rze-
–
czowy, atrybutowy, czy czynnościowy. Mnożą
się różne podejścia, modele, schematy, metafory i paradoksy organizacji, które jednak nie
poddają się żadnej weryfikacji empirycznej. Są
jedynie swoistą zabawą poznawczą. Pojawia się
fundamentalne pytanie, czy „organizacja” albo
też „organizowanie” istnieje. Absurdalność i
prowokacyjność tego problemu są pozorne,
ponieważ albo zarządzanie źle stawia pytania poznawcze, albo przedmiot poznania jest
znacznie bardziej złożony niż w innych naukach, albo przedmiot poznania nie istnieje.
Zarządzanie nie dopracowało się teorii, ani
o dużym, ani też średnim zasięgu, która miałaby uniwersalny, a chociażby nawet ahistoryczny
charakter. Nie oznacza to, że w zarządzaniu
nie ma żadnych danych pochodzących z badań, które są wartościowe poznawczo. Wręcz
przeciwnie, jest ich prawdopodobnie wiele,
jednak nie dysponujemy kryteriami porównania i oceny ich wartości poznawczej.
Problemem zarządzania jest również brak
jednoznacznego odniesienia do relacji uogólnienia teoretyczne a praktyka. Właściwie
zarządzanie ma z jednej strony normatywny,
z drugiej zaś deskryptywny charakter. Status
normatywny będzie wiązał się z tworzeniem
reguł skutecznego działania podmiotu w danej
sytuacji społeczno-gospodarczej. Mniej istotne
jest wskazanie wszystkich uwarunkowań sytuacji, a bardziej istotne znalezienie efektywnych
reguł. Z kolei podejście deskryptywne wskazuje, że badacz dąży do obiektywnego opisu i
wyjaśnienia rzeczywistych zmiennych tworzących rzeczywistość organizacyjną. Pozostaje
on zatem poza przedmiotem poznania, nie
ingeruje w badaną rzeczywistość i nie wchodzi
w rolę organizatora.
15
– M BA
Kwestią otwartą pozostaje, jaki będzie
skutek podjęcia autokrytycznej refleksji poznawczej w obrębie zarządzania. Porównując
doświadczenia nauk społecznych i filozofii,
można zauważyć, że tego rodzaju wstrząs
może zadziałać ożywczo. Zakwestionowanie
milcząco przyjmowanych dogmatów dotyczących trwałości podstaw zarządzania może
prowadzić do zastąpienia dotychczasowych
fundamentów przez coś innego. Wstrząs autokrytyczny jest w zarządzaniu potrzebny,
ponieważ może posłużyć on do wypracowania kryteriów wiedzy wartościowej, które
pozwolą oddzielić poznanie od „poznawczego
kuglarstwa”. Mnożące się pseudoteorie, „złote
recepty” i „uniwersalne prawdy” poradników
zarządzania budują wizerunek nauki pozornej,
w której aspekty poznawcze schodzą na plan
dalszy, przyćmione przez sfery komercyjne.
Oczywiście, nie można generalizować i podważać wartości wielu rzetelnych projektów
badawczych, jednak niewątpliwie zarządzanie potrzebuje poważnej i krytycznej dyskusji
własnego środowiska, nad podstawami rozwoju tej nauki.
Refleksja poznawcza w zarządzaniu
Diagnoza kryzysu poznawczego nauk o
zarządzaniu prowadzi do pytania o możliwości jego przezwyciężenia. Wydaje się, że
rozwiązaniem może być przyjęcie postulatów pluralizmu epistemologicznego, zakładającego jednak wyraziste kryteria wartości
poznawczej.
Nauki o zarządzaniu stanowią rodzaj refleksyjnej działalności poznawczej i praktycznej. W odniesieniu do tej dyscypliny można za
zasadne przyjmować założenia racjonalności
naukowej, jednak nie w wersji ortodoksyjnej
16
4/2 0 0 9–
– postulowanej przez neopozytywizm, lecz
umiarkowanej – czerpiącej z krytyki epistemologicznej filozofii nauki2. Racjonalizm
nauk społecznych wiąże się w zarządzaniu
z poszukiwaniem czasowo akceptowalnych
przez „wspólnotę komunikacyjną” badaczy i praktyków rozwiązań problemów poznawczych i praktycznych, które nie roszczą
pretensji do uniwersalności i pewności. Dochodzenie do konsensu poznawczego, pozwalającego przyjąć pragmatyczną płaszczyznę
wspólnych działań, prowadzi do „dialogicznej” wizji nauki, dopuszczającej różne sposoby komunikowania i negocjowania znaczeń.
Korespondencyjna koncepcja prawdy jako
odzwierciedlania rzeczywistości powinna być
uzupełniona o kryteria koherencyjności i użyteczności (Laudan 1990). Poznanie ma znaczące aspekty społeczne i kognitywne, które
oznaczają, że nie jest ono procesem czystego
odzwierciedlania rzeczywistości, ale stanowi
rodzaj konstruowania świata społecznego. W
konsekwencji podmiot poznający uwikłany
w sieć zależności każdym swym działaniem
współtworzy rzeczywistość3. Ważną cechą
działania owego podmiotu pozostają złożone
relacje z innymi podmiotami, które budują
refleksyjną, ale zarazem intersubiektywną
perspektywę poznania i kształtowania świata
organizacji i zarządzania.
W naukach o zarządzaniu obok nurtu ściśle
związanego z ekonomią powinien rozwijać się
również nurt czerpiący z nauk humanistycznych. Zarządzanie widziane z perspektywy
nauk humanistycznych może opierać się na
założeniach epistemologicznych podejścia
interpretatywnego. Cel, wizja i metody tak
rozumianej nauki nie są niezmienne, lecz
zmieniają się kulturowo. Ten brak spójnej
– A
R T Y K U ŁY
teleologii nie oznacza jednak, że nauka ta nie
ewoluuje (Kuhn 1970, p. 4). Ewolucja może
być rozumiana jako mechanizm niecelowy,
ale samorzutny, samoorganizujący, a jednak
prowadzący do lepszego dostosowania do otoczenia, do wzmocnienia reprodukcji. W tym
znaczeniu idee nauk o zarządzaniu rozwijają
się, umożliwiając coraz lepsze dostosowanie
się do rzeczywistości albo dostosowanie rzeczywistości społecznej do swoich celów.
Zarządzanie powinno otworzyć się na inspiracje z innych dyscyplin naukowych. Wydaje się, że zarówno w naukach społecznych
i humanistycznych, jak i przyrodoznawstwie
pojawia się wiele koncepcji mogących znaleźć
zastosowanie jako teorie podstawowe lub źródła teorii średniego zasięgu dla wyjaśniania procesów organizacji i zarządzania. Przykładowo,
zaczerpnięty z biologii, psychologii ewolucyjnej
i socjobiologii, paradygmat neoewolucyjny
może stać się źródłem wyjaśnień ludzkiego
zachowania w organizacjach. Rozwój badań z
zakresu kognitywistyki i memetyki może doprowadzić do stworzenia teorii replikacji i informacji pozwalającej wyjaśnić procesy kulturowe w organizacjach. Z drugiej strony jednak,
transfer wiedzy pomiędzy dyscyplinami, musi
być poddany analizie epistemologicznej, np.
pojęcie ewolucji może być wykorzystywane w
zarządzaniu dosłownie (biologia „natury ludzkiej” w organizacji) lub tylko metaforycznie
(„ewolucja” firm i sektorów). W naukach społecznych powinno przyjmować się ostrożnie
analogie do nauk przyrodniczych, ponieważ
świat przyrody ma charakter obiektywny, zaś
świat człowieka i organizacji intersubiektywny.
Teorie, koncepcje, paradygmaty nauk społecznych jak na razie są dalekie od uniwersalizmu
i być może takie są z założenia.
–
Podsumowanie
Reasumując przedstawione w artykule
rozważania, można wysunąć kilka postulatów
epistemologicznych dotyczących refleksyjnego
sposobu uprawiania nauk o zarządzaniu.
1. Nauki o zarządzaniu powinny ograniczać,
zaczerpniętą wprost z neopozytywizmu,
orientację scjentystyczną, nakładającą na
dyscyplinę społeczną sztywny gorset metodologiczny, którego ideał stanowiły nauki
przyrodnicze przed przełomem relatywistycznym i rozwojem mechaniki kwantowej.
Proces poznania w zarządzaniu nie opiera
się na odzwierciedlaniu obiektywnie istniejącej rzeczywistości, ale jej współtworzeniu
w intersubiektywnych procesach negocjacji
znaczeń (Romm 2002). „Refleksyjność”
poznania oznacza, że ludzie tworzący i
uzgadniający znaczenia odznaczają się samoświadomością i interpretując wiedzę o
świecie, zmieniają własne zachowania.
2. Nauki o zarządzaniu są szerokim polem
zróżnicowanych problemów badawczych,
co wiąże się z brakiem ścisłej demarkacji
między dyscyplinami pokrewnymi, takimi
jak: ekonomia, socjologia, psychologia,
antropologia kulturowa. Bardzo wiele istotnych problemów badawczych powstaje na
pograniczu zarządzania i innych dyscyplin
naukowych, stąd twórczym podejściem wydaje się otwartość na inspiracje poznawcze
czerpane z innych nauk.
3. Wiedza nauk o zarządzaniu ma charakter
nieuniwersalny, przybliżony i niepewny.
Nauki o zarządzaniu ulegają znacznym
wpływom kontekstu społecznego i kulturowego, który przejawia się kognitywną rolą
języka, nieredukowalnym oddziaływaniem
wartości na poznanie oraz historycznymi
kryteriami racjonalności naukowej (rela17
– M BA
tywizm kulturowy). Zarządzanie, podobnie
jak inne nauki społeczne, znajduje się w
kole hermeneutycznym. Sposoby interpretacji rzeczywistości uzależnione są od
kulturowo nabytego aparatu kognitywnego i
językowego, który to z kolei zmienia się pod
wpływem tych interpretacji.
4. Nauki o zarządzaniu są uwikłane w praktykę, co oznacza, że współtworzą badaną
rzeczywistość. Pierwotne w rozumieniu organizacji i zarządzania są kategorie potoczne
i intuicyjne. Język nauk o zarządzaniu jest
interpretacją tych prymarnych konstruktów.
5. Nauki o zarządzaniu tworzą i podtrzymują
„organizacyjny światopogląd”, który wiąże
racjonalizację i dążenie do efektywności
z wzmocnieniem władzy ekspertów oraz
technokratów (Scott 1987, p. 5). Menedżeryzm jest ideologią kontroli (Deetz 1995, p.
4). Krytyczna analiza kontekstu poznania
powinna stać się jednym ze źródeł refleksji
zarządzania.
6. Nauki o zarządzaniu mogą łączyć różne
względy badawcze. Podejście techniczne, zaczerpnięte z nauk inżynierskich i
ekonomicznych, pozwala dokonywać manipulacji przedmiotami i technologiami
prowadzącymi do wzrostu efektywności
działalności człowieka. Podejście pragmatyczne koncentruje się na doskonaleniu
komunikacji, tworzeniu kultury i struktur
władzy pozwalających na doskonalenie
możliwości współdziałania ludzi. Nurt
refleksyjny umożliwia analizę krytyczną
skutków rozwoju podejścia technicznego
i pragmatycznego (por. Habermas 1999).
Przyjmowanie zróżnicowanych perspektyw
epistemologicznych przyczynia się do wzbogacenia nauk społecznych. Na obecnym eta18
4/2 0 0 9–
pie rozwoju nauk o zarządzaniu najbardziej
owocnym stanowiskiem epistemologicznym
wydaje się eklektyzm, który dopuszcza łączenie różnych, nawet niespójnych podejść
poznawczych i epistemologicznych.
7. Nauki o zarządzaniu na obecnym etapie
rozwoju powinny wyzbyć się uniwersalistycznych ambicji. Rozumiane jako dyskurs
lokalny niosą aspekty twórcze, podczas
gdy wielkie działania, systemy, teorie są
nieskuteczne poznawczo. Konieczne jest
również zwrócenie uwagi na historyczność i relatywizm kulturowy tworzonych
koncepcji. Tworzone koncepcje w naukach
o zarządzaniu, podobnie jak w innych naukach społecznych, nie są wolne od ryzyka
etnocentryzmu.
8. Wskazanie na kulturowe uwarunkowania
tworzonej przez zarządzanie wiedzy nie
oznacza postulatu całkowitego odrzucenia pozakulturowych źródeł wiedzy. Aby
uniknąć przesocjologizowanej wizji nauk
o zarządzaniu, trzeba dostrzec możliwości
tworzenia wiedzy międzykulturowej, która
choć nie może rościć pretensji do uniwersalizmu, stanowi rodzaj konsensusu, który
buduje „wspólnotę komunikacyjną”.
1
Znaleźć można również podejście wskazujące na historyczną
jedność nauki – „ideał nauki” S. Amsterdamskiego.
2
Por. rodzaje racjonalności za Bratnicki 2000, p. 74–77.
3
Jednak współtworzenie nie oznacza skrajnego konstruktywizmu i solipsyzmu – rzeczywistość jest i ma określone cechy
(Norris 2001, s. XV).
Bibliografia
Andreski, S. (2002) Czarnoksięstwo w naukach społecznych. Warszawa: Oficyna Naukowa.
Auroux, S., Weil, Y. (1991) Dictionnaire des auteurs et dess themes
de la philosophie. Paris: Hachette.
Auspitz, J.L. , Gasparski, W.W., Mlicki, M.K., Szaniawski, K.
(red.) (1992) Praxiologies and the Philosophy of Economics. Austrian
Cultural Institute of Warsaw, Transaction Publishers.
– A
R T Y K U ŁY
–
Krzyżanowski, L.J. (1999) O podstawach kierowania organizacjami
inaczej: paradygmaty, filozofia, dylematy. Warszawa: WN PWN.
Bratnicki, M. (2000) Kompetencje przedsiębiorstwa. Od określenia
kompetencji do zbudowania strategii. Warszawa: Placet.
Deetz, S. (1995) Transforming Communication, Transforming
Business: Building Responsive and Responsible Workplaces. Hapton: Cresskill.
Fontrodona, J., Melé, D. (2002) Philosophy as a Base for Management: An Aristotelian Integrative Proposal. Philosophy of
Management. Formerly Reason in Practice, Vol. 2, No. 2.
Habermas, J. (1999)Teoria działania komunikacyjnego. WN
PWN: Warszawa.
Kuhn, T. (1970) Logic of Discovery or Psychology of Research.
W: Lakatos, I., Musgrave, A. (red.) Criticism and the Growth
of Knowledge.
Kuhn, T.S. (1968) Struktura rewolucji naukowych. W: Amsterdamski, S. (red.). Warszawa: PWN.
Laudan, L. (1990) Demystyfying Undetermination. Minnesota
Studies in the Philosophy of Science, No. 14, pp. 267–297.
Laurie, N., Cherry, C. (2003) Wanted: Philosophy of Management. Philosophy of Management. Formerly Reason in Practice,
Vol. 3, No. 1.
Norris, C. (2001) Dekonstrukcja przeciw postmodernizmowi. Kraków: Universitas.
Romm, N. (2002) Responsible Knowing: A Better Basis for
Management Science. Philosophy of Management. Formerly Reason
in Practice, Vol. 2, No. 1.
Rorty, R. (1999) Filozofia a zwierciadło natury. Aletheia.
Scott, W.R. (1987) Organisations. Rational, Natural and Open
Systems. Englewood Cliffs.
Sokal, A., Bricmont, J. (1998) Modne bzdury. O nadużywaniu pojęć
z zakresu nauk ścisłych przez postmodernistycznych intelektualistów.
Warszawa: Prószyński i S-ka.
Sułkowski, Ł. (2005) Epistemologia w naukach o zarządzaniu.
Warszawa: PWE.
19