Trendy ekonomiczne na polskim rynku - IM-Tech

Transkrypt

Redakcja:
Milan Popović
Jacek Sikorski
Trendy ekonomiczne
na polskim rynku
Łódź 2009
Recenzent: dr Jarosław Zając
Redakcja: Milan Popović, Jacek Sikorski
Publikacja dofinansowana przez
Prorektora ds. Studenckich Uniwersytetu Łódzkiego
Autorzy referatów:
Bartosz Andrzejewski
Dominika Babicz
Daniel Biczysko
Michał Błaszczyk
Agnieszka Cywińska
Małgorzata Cywińska
śaklina Jabłońska
Agata Jasińska
Damian Konarski
Karol Korczak
Magdalena Kozdrój
Michał Krystyańczuk
Michał Michalski
Aleksandra Misiewicz
Kamila Niezgoda
Anna Pączkowska
Karolina Pluta
Milan Popović
Jacek Sikorski
Joanna Sobczak
Monika Szczepańska
Dorota Wilczyńska
Izabela Wojek
ISBN: 978-83-928174-1-3
Wszelkie prawa zastrzeŜone
Wydawca: Studenckie Koło Naukowe
Technologii Internetowych i Multimedialnych „IM-Tech”
ul. P.O.W. 3/5, 90-255 Łódź
http://www.imtech.uni.lodz.pl
e-mail: [email protected]
Projekt okładki: Studenckie Koło Naukowe „IM-Tech”
Druk i oprawa: Piktor s.c.,
ul. Tomaszowska 27, 93-231 Łódź
fax. (42) 659 71 78, tel. (42) 659 71 78
http://www.piktor.pl
e-mail: [email protected]
Spis treści:
Wstęp............................................................................................................5
ROZDZIAŁ I: TRENDY INFORMATYCZNE.........................................................7
Daniel Biczysko, Karol Korczak: Wpływ dynamicznych stron WWW
na rozwój i efektywność firmy.....................................................................9
Michał Błaszczyk: Problemy infrastrukturalne w dobie zwiększonego
zapotrzebowania na przepływ danych........................................................17
Małgorzata Cywińska: PoŜyczki społecznościowe w Polsce..................23
Agata Jasińska, Milan Popović: Skuteczna reklama w Internecie..........33
Michał Krystyańczuk: Trendy biznesowe w polskim Internecie ............41
Aleksandra Misiewicz: Bezpieczeństwo transakcji na rynku finansowym .47
ROZDZIAŁ II: TRENDY FINANSOWE ..............................................................53
Dominika Babicz: Polski Anioł biznesu...................................................55
Agnieszka Cywińska: Rynek NewConnect – szansa dla
innowacyjnych spółek ................................................................................63
śaklina Jabłońska: Seed capital na tle Venture Capital/Private Equity
jako nowa forma finansowania na polskim rynku. ....................................73
Damian Konarski: Bezpieczeństwo rynku kredytów hipotecznych ........81
Magdalena Kozdrój: Pośrednictwo na rynku kredytowym w Polsce......89
Kamila Niezgoda: Inwestowanie w nieruchomości jako sposób
lokaty kapitału ............................................................................................95
Anna Pączkowska: Stabilność finansów publicznych
w perspektywie wejścia Polski do strefy euro .........................................105
Karolina Pluta, Jacek Sikorski: Giełda Papierów Wartościowych
jako źródło kapitału dla przedsiębiorstw..................................................113
Milan Popović: Przeciwdziałanie praniu pieniędzy – projekt
implementacji tzw. trzeciej Dyrektywy Unii Europejskiej ......................119
Jacek Sikorski: Fundusze hedgingowe jako nowoczesna
forma inwestowania..................................................................................125
Joanna Sobczak: Wpływ kryzysu światowego na polski rynek
kredytów hipotecznych ............................................................................133
Monika Szczepańska: Sposoby zabezpieczania się przed
ryzykiem walutowym ...............................................................................139
Dorota Wilczyńska: Zysk, czy ryzyko – Forex......................................145
ROZDZIAŁ III: TRENDY EKONOMICZNE W INNYCH DZIEDZINACH ............151
Bartosz Andrzejewski: Trendy na polskim rynku pracy .......................153
Michał Michalski: Plan miejscowy i wartość nieruchomości
czynnikami współkształtującymi przestrzeń planistyczną .......................161
Izabela Wojek: Emerytalny węzeł gordyjski..........................................169
Wstęp
Niniejsza publikacja jest poświęcona trendom ekonomicznym, które miały
miejsce na polskim rynku do końca roku 2008. Dotyczy w głównej mierze
tematyki finansów oraz informatyki, ale teŜ trendów rynku pracy,
nieruchomości i emerytur.
Publikacja składa się z dwudziestu dwóch referatów, które są dziełem
dwudziestu trzech autorów, przy czym referaty podzielone są na trzy
rozdziały: trendy informatyczne, trendy finansowe oraz trendy ekonomiczne
w innych dziedzinach.
W pierwszym rozdziale zaprezentowano wpływ dynamicznych stron WWW
na działalność firmy, trendy w Internecie oraz formy reklamy w nim
występujące. Zwrócono uwagę na poŜyczki pienięŜne przez Internet oraz
zabezpieczenie transakcji, ale teŜ i na problemy infrastrukturalne w dobie
zwiększonego zapotrzebowania na przepływ danych, z którym mamy do
czynienia.
W drugim rozdziale dotyczącym szeroko rozumianych trendów finansowych
duŜą część zajmują tematy dotyczące inwestycji, w tym inwestowanie
w fundusze hedgingowe, nieruchomości, Forex, a takŜe tematy obejmujące
takie zagadnienia jak anioły biznesu, seed capital, rynek NewConnect, oraz
sposoby zabezpieczania inwestycji. Zostały poruszone tematy pośrednictwa
na rynku kredytowym, bezpieczeństwo rynków kredytów hipotecznych
i wpływ kryzysu światowego jak i stabilności finansów publicznych oraz
przeciwdziałanie praniu pieniędzy w świetle przepisów Unii Europejskiej.
5
Trzeci rozdział, poświęcony pozostałym trendom finansowym, opisuje trendy
na polskim rynku pracy, plan miejscowy i wartość nieruchomości w ujęciu
planistycznym oraz reformy emerytalne – węzeł gordyjski.
Pragniemy podkreślić, iŜ niniejsza publikacja powstała jako efekt pracy
badawczej studentów Wydziału Ekonomiczno-Socjologicznego Uniwersytetu
Łódzkiego, naleŜących do kół naukowych. Dlatego niewątpliwie moŜe być
wykorzystana jako uzupełnienie do zajęć dydaktycznych.
Składamy podziękowania za pomoc przy recenzowaniu niniejszej publikacji
Panu dr Jarosławowi Zającowi.
Milan Popović
Jacek Sikorski
6
Rozdział I
Trendy informatyczne
Daniel Biczysko*, Karol Korczak*
Wpływ dynamicznych stron WWW
na rozwój i efektywność firmy
1. Wstęp
Celem artykułu jest przedstawienie zalet wynikających z inwestowania przez
firmy w dynamiczne aplikacje internetowe. Obecnie w Polsce moŜna
zauwaŜyć bardzo intensywny rozwój gospodarki elektronicznej. Ponad 90%
przedsiębiorstw posiada dostęp do Internetu, natomiast juŜ ponad 53% z nich
posiada własne strony internetowe spełniające coraz więcej funkcji. PoniŜszy
Wykres przedstawia funkcje, jakie spełniały strony internetowe
w przedsiębiorstwach w 2007 roku.
Dostarczanie
serwisu
posprzedaŜnego
Ułatwianie
dostępu do
katalogów
wyrobów lub
cenników
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
Promocja
towarów i usług
Ilość przedsiębiorstw
posiadających stronę
WWW (%)
Wykres 1. Wybrane funkcje stron WWW polskich przedsiębiorstw w roku 2007.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS, http://www.stat.gov.pl/cps/
rde/xbcr/gus/POZ_wykorzys_techn_infor_telekomunik_w_przedsieb_w_2007_tablice.xls,
(stan na dzień: 15.11.2008)
W tym okresie łączna wartość netto przychodów za sprzedaŜy drogą
elektroniczną wynosiła 9,23% ogólnej wartości netto przychodów
*
Katedra Informatyki Ekonomicznej Uniwersytetu Łódzkiego, Studenckie Koło Naukowe
Technologii Internetowych i Multimedialnych „IM-Tech”
9
ze sprzedaŜy polskich przedsiębiorstw. Wartość ta utrzymuje stale tendencję
rosnącą, co jeszcze bardziej zachęca przedsiębiorstwa do inwestowania
w wielofunkcyjne strony internetowe.
2. Statycznie czy dynamicznie?
W projektowaniu stron internetowych moŜna zastosować dwa podejścia:
statyczne oraz dynamiczne. Strony statyczne (bazujące zazwyczaj na kodzie
HTML1 oraz CSS2) pełnią jedynie funkcje informacyjne. Ich aktualizacja
wiąŜe się z konicznością tworzenia/kopiowania kodu źródłowego oraz
tworzeniem nowych plików z kodem.
Tabela 1. Zalety oraz wady stron statycznych
Strony statyczne
Zalety
Wady
- strona
wykonana
specjalnie
na
indywidualne zlecenie, przez co jest unikalna
sama w sobie,
- unikalność będzie zaletą pod warunkiem,
Ŝe zostaną zachowane przyjęte standardy
dotyczące uŜyteczności stron,
- niewielki udział zleceniodawcy w procesie
powstawania strony,
- umiarkowane koszty wdroŜenia.
- brak moŜliwości edycji treści serwisu,
- zaawansowane
narzędzia
związane
są z duŜymi kosztami, gdyŜ wykonywane są
indywidualnie dla klienta,
- konieczność stałej współpracy z firmą
projektową
i ponoszenie
kosztów
w przypadku jakichkolwiek modernizacji lub
update'u serwisu.
Źródło: Projektowanie stron www - HTML, PHP, Flash - Jaka technologia jest najlepsza
http://www.heuristic.com.pl/pl/firma/artykuly/103.html, (stan na dzień: 20.11.2008)
Alternatywą dla nich są strony dynamiczne, nazywane systemami
zarządzania treścią CMS3 (oparte na językach takich jak PHP, ASP.NET czy
teŜ Java). Pozwalają one na interakcję pomiędzy uŜytkownikiem (gościem
lub administratorem) oraz aplikacją WWW. Czynności takie jak zmiana
zawartości serwisu, dodawanie nowych aktualności odbywają się za
pośrednictwem panela administracyjnego bez konieczności ingerencji w kod
źródłowy.
1
HTML (ang. HyperText Markup Language) – Hipertekstowy Język Znaczników
CSS (ang. Cascading Style Sheets) – Kaskadowe Arkusze Stylów
3
CMS (ang. Content Management Systems) – System Zarządzania Treścią
2
10
Tabela 2. Zalety oraz wady stron dynamicznych
Strony dynamiczne
Zalety
Wady
- wykorzystanie najnowszej na dzień dzisiejszy
technologii do budowania i zarządzania stronami WWW,
- rozdzielenie treści informacyjnej przechowywanej
w bazie danych od wyglądu serwisu,
moŜliwość
dowolnego manipulowania treścią
i wyglądem serwisu - zakres uzaleŜniony od moŜliwości
systemu,
- dostęp do edycji treści z dowolnego miejsca - potrzebny
tylko Internet i przeglądarka typu Internet Explorer,
- brak konieczności instalowania jakiegokolwiek
oprogramowania po stronie uŜytkownika systemu - do
edycji treści (tekstu, ilustracji, zmian wyglądu) wystarczy
dowolna przeglądarka internetowa,
- moŜliwość przebudowania wyglądu serwisu bez
konieczności
ponownego
wprowadzania
treści.
MoŜliwość korzystania z róŜnych wyglądów serwisu
w zaleŜności od okoliczności - np. inne formatowanie na
święta,
- profesjonalny wygląd oraz duŜa uŜyteczność serwisu brak przerostu formy nad treścią,
- moŜliwość uaktualniania treści serwisu poprzez wielu
redaktorów w tym samym czasie,
- dostępność stron - informacje publikowane na stronach
dostępne są równieŜ w trybie tekstowym poprzez co
mogą z nich korzystać osoby niepełnosprawne
uŜywające np. głosowych czytników tekstu,
- funkcje SEO - przyjazność dla wyszukiwarek - dzięki
technologii content layering treść serwisu dzielona jest
na kategorie i podkategorie co wyszukiwarkom ułatwia
indeksowanie treści. Systemy często same przygotowują
mapę serwisu - tzw. sitemap w formacie XML, z czego
korzystają największe wyszukiwarki (przede wszystkim
Google),
- moŜliwość rozbudowy lub przebudowy serwisu bez
konieczności
naruszania
obecnej
zawartości
dysponując webmasterem moŜna rozbudowywać serwis
o nowe, niestandardowe rozwiązania,
- niski koszt wdroŜenia w przypadku standardowych
rozwiązań i domyślnych szablonów. Koszty licencji
niektórych systemów są juŜ dziś na tyle niskie, Ŝe mogą
pozwolić sobie na nie nawet niewielkie firmy. Koszt
wdroŜenia moŜe być nawet niŜszy niŜ koszt wykonania
serwisu w podejściu tradycyjnym.
- aktualizacja treści odbywa się
bezpośrednio na serwerze, co
wymaga dostępu do Internetu
(najlepiej stałego),
- jeśli treść aktualizowana jest
przez wielu redaktorów z tego
samego miejsca - np. siedziby
firmy,
naleŜy
dysponować
łączem
o odpowiedniej
przepustowości - upload min.
256kbit,
- wdroŜenie
systemu
w przypadku
indywidualnych,
niestandardowych
rozwiązań
moŜe kosztować całkiem sporo.
Źródło: Projektowanie stron www - HTML, PHP, Flash - Jaka technologia jest najlepsza,
http://www.heuristic.com.pl/pl/firma/artykuly/103.html, (stan na dzień: 20.11.2008)
Na podstawie analizy Tabel 1 oraz 2 moŜna zauwaŜyć, Ŝe strony dynamiczne
posiadają znacznie więcej zalet oraz oferują duŜo więcej moŜliwości niŜ
11
strony statyczne. Decydenci powinni dostosować wybór odpowiedniego
rozwiązania do zadań (celów), jakie będzie miała spełniać witryna WWW.
Jeśli ma ona mieć jedynie charakter informacyjny, to najszybszym
i niedrogim rozwiązaniem będzie strona statyczna. Natomiast, jeśli strona ma
spełniać wiele funkcji, być mobilną formą interakcji z uŜytkownikiem
umoŜliwiającą dokonywanie na bieŜąco zmian, to jedynym logicznym
rozwiązaniem jest inwestycja w dynamiczny CMS.
3. Przykłady obszarów zastosowań dynamicznych stron WWW
Najbardziej znanym zastosowaniem stron dynamicznych jest dystrybucja
poprzez Internet. Pozwala ona na łatwe gromadzenie zamówień bez
inwestowania w dodatkowe punkty sprzedaŜy, a utrzymanie aktualnej listy
produktów jest proste dzięki dynamicznej strukturze. SprzedaŜ online
pozwala większej grupie klientów skorzystać z oferowanych usług bądź
towarów. Informacje dotyczące kaŜdej transakcji są rejestrowane
w specjalnie stworzonej w tym celu bazie danych. Zapewniona jest wówczas
interakcja pomiędzy klientem oraz sklepem internetowym. Klient moŜe
w dowolnym momencie sprawdzać stan realizacji swojego zamówienia,
zgłaszać zmiany, dokonywać modyfikacji danych personalnych swojego
konta itd. Przykładem takiego rozszerzenia rynku zbytu mogą być bardzo
popularne w ostatnim czasie ogólne sklepy internetowe (szeroki zakres
produktów oraz usług) oraz coraz większa ilość serwisów zajmujących się
sprzedaŜą konkretnych grup produktów (na przykład apteki internetowe).
JeŜeli nasz produkt nie nadaje się do sprzedaŜy za pośrednictwem Internetu,
moŜemy udostępnić potencjalnemu klientowi szczegółową ofertę.
Przykładem takiego zastosowania dynamicznej strony WWW mogą być
konfiguratory online salonów samochodowych. Pozwalają one, bez
wychodzenia z domu, sprawdzić ile kosztowałby samochód w interesującej
nas konfiguracji wyposaŜenia, co zostało przedstawione na Rysunku 1.
12
Rysunek 1. Przykład konfiguratorów oferujących róŜne opcje wyposaŜenia
Źródło:BMW Polska, http://www.bmw.pl, (stan na dzień: 23.11.2008)
Innym przykładem takiej konfiguracji moŜe być oferta online biura podróŜy,
która pozwala nam zorganizować wycieczkę, począwszy od wyboru terminu
wylotu, poprzez rodzaj hotelu, aŜ po rodzaje dodatkowych atrakcji.
Poza sprzedaŜą produktu w sieci moŜna takŜe oferować klientom usługi
posprzedaŜne. Klienci po zakupie towaru rejestrują się w systemie i po
zalogowaniu się mogą korzystać na przykład z helpdesku. Z usługami
posprzedaŜnymi spotykamy się najczęściej w przypadku operatorów sieci
komórkowych, którzy umoŜliwiają swoim klientom zarządzanie usługami za
pośrednictwem Internetu. Poprzez serwis internetowy moŜemy zarządzać
taryfami, darmowymi minutami, punktami lojalnościowymi, itp.
Jak juŜ wspomnieliśmy w poprzednim punkcie, dynamicznie budowane
strony WWW są przyjazne dla wyszukiwarek. Jednak mówiąc wyszukiwarki,
mamy na myśli nie tylko takie serwisy takie, jak Google bądź Yahoo.
13
W ciągu kilku ostatnich lat coraz bardziej popularne stają się wyszukiwarki
sklepowe, które porównują ceny jednego produktu w wielu sklepach.
Rysunek 2. Porównywarka ceny danego produktu w wielu sklepach
Źródło: Skąpiec.pl :: Porównywanie cen w sklepach internetowych, http://www.skapiec.pl,
Serwisy te pozwalają na wyszukiwanie produktów w kategoriach, ale
umoŜliwiają takŜe uwzględnienie parametrów takich, jak cena, rozmiar czy
producent. Przykładami takich stron mogą być serwisy „Ceneo”
(http://www.ceneo.pl/), „Radar” (http://www.radar.pl/) bądź „Skąpiec”
(http://www.skapiec.pl/).
4. Podsumowanie
Czy moŜemy powiedzieć, Ŝe w ciągu kilku/kilkunastu lat naturalną koleją
rzeczy będzie zastąpienie stron statycznych dynamicznymi? Niekoniecznie.
NaleŜy pamiętać, Ŝe zaleŜy to przede wszystkim od funkcji, jaką ma spełniać
14
witryna. Jeśli mamy do czynienia ze stroną „wizytówką” o charakterze
informacyjnym, nie ma potrzeby stosowania dynamicznej struktury. Dopiero
wraz ze wzrostem zapotrzebowania na funkcjonalność witryny, pojawia się
potrzeba zastosowania dynamicznych rozwiązań. Obecnie moŜna zauwaŜyć,
Ŝe istniejące rozwiązania i technologie z zakresu informatyki są zastępowane
nowymi. Patrząc na rozwijające się technologie takie jak Flash bądź
Silverlight, moŜemy przypuszczać, iŜ w najbliŜszym czasie będzie
ewoluować przede wszystkim strona wizualna i multimedialność
stron WWW.
Bibliografia
BMW Polska, http://www.bmw.pl, (stan na dzień: 23.11.2008)
Frankowski P., CMS : jak szybko i łatwo stworzyć stronę WWW
i zarządzać nią, Wydawnictwo Helion, Gliwice 2007.
Heuristic – UŜyteczne aplikacje internetowe, http://www.heuristic.com.pl
(stan na dzień: 24.11.2008).
http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/POZ_wykorzys_techn_infor_tele
komunik_w_przedsieb_w_2007_tablice.xls, (stan na dzień: 15.11.2008)
Janmedia.pl – UŜyteczność, dostępność, usability, http://www.janmedia.pl
(stan na dzień: 24.11.2008).
Kiełtyka L., Technologie i systemy komunikacji oraz zarządzania
informacją i wiedzą, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2008.
Niedźwiedziński M., Lange-Sadzińska K., Folia Oecnonomica 211,
Acta Universitatis Lodziensis, Wydawnictwo UŁ, Łódź 2007.
Pearrow M., Funkcjonalność stron internetowych, Wydawnictwo Helion,
Gliwice 2002.
15
Projektowanie stron www - HTML, PHP, Flash - Jaka technologia jest
najlepsza http://www.heuristic.com.pl/pl/firma/artykuly/103.html, (stan
na dzień: 20.11.2008)
Skąpiec.pl :: Porównywanie cen w sklepach
http://www.skapiec.pl, (stan na dzień: 24.11.2008)
16
internetowych,
Michał Błaszczyk*
Problemy infrastrukturalne
w dobie zwiększonego zapotrzebowania na przepływ danych
1. Internet – problem globalny
Kilkadziesiąt, czy nawet kilkanaście lat temu, gdy Internet był tylko siecią
akademicką, mająca na celu wymianę danych między uczelniami, nikt nie
spodziewał się tempa jej rozwoju i problemów, jakie będą temu zjawisku
towarzyszyły. Obecnie, nikt nie wyobraŜa juŜ sobie codzienności bez
dostępu do globalnej sieci. Providerzy udostępniają coraz szybsze łącza,
w coraz korzystniejszych cenach, usługi i przedsiębiorczość internetowa
rozwijają się w oszałamiającym tempie. Na dobre rozprzestrzenił się standard
WEB 2.0, w którym to uŜytkownicy sami generują treść serwisów, tworząc
i rozwijając nowe społeczności. RównieŜ coraz powszechniejsze stało się
udostępnianie multimediów, w szczególności strumieniowe przesyłanie
plików wideo w coraz lepszej jakości, niekiedy nawet high definition.
To wszystko powoduje, Ŝe z dnia na dzień rośnie zapotrzebowanie na coraz
wyŜszy transfer danych, a obciąŜenie infrastruktury sieciowej w bardzo
niedalekiej przyszłości moŜe osiągnąć fizyczne maksimum. Na przełomie
ostatnich piętnastu lat liczba uŜytkowników4 globalnej sieci wzrosła
z 8 milionów do prawie półtora miliarda. Daje to ponad 120 krotny przyrost.
Szacuje się5, Ŝe do 2010 roku kaŜde 20 gospodarstw domowych będzie
generowało w sumie taki ruch w Internecie, jak wszystkie komputery
podłączone do niego, jeszcze 15 lat temu. Ruch ten będzie w 80%
generowany właśnie przez transfer multimediów a w szczególności przez
strumieniową transmisję plików wideo. Ponadto eksperci z Nemertes
Research twierdzą Ŝe jeŜeli inwestycje na infrastrukturę nie wzrosną ponad
dwukrotnie w ciągu najbliŜszych lat, moŜemy spodziewać się,
Ŝe przepustowość sieci poszczególnych operatorów zostanie bardzo szybko
przekroczona.
*
Absolwent kierunku Informatyka i Ekonometria na Wydziale Ekonomiczno–
Socjologicznym Uniwersytetu Łódzkiego, Studenckie Koło Naukowe Technologii
Internetowych i Multimedialnych „IM-Tech”
4
Liczba komputerów podłączona do Internetu
5
Internet Innovation Alliance
17
Do tego nie moŜna zapominać o bardzo popularnych sieciach typu
peer 2 peer, w których uŜytkownicy wymieniają się danymi, co równieŜ jest
odpowiedzialne za generowanie olbrzymiego ruchu w Internecie. Co prawda,
jak wskazują ostatnie badania, udział bezpośredniej wymiany plików
w ogólnej ilości przesyłanych danych, zmniejsza się z roku na rok.
Dla przykładu jeszcze w 2006 roku było to ponad 60 procent całego ruchu
generowanego w globalnej sieci, obecnie niecałe 40 procent. Jest to jednak
spowodowane nie tyle spadkiem zainteresowania samymi sieciami p2p,
wewnątrz których ruch utrzymuje się mniej więcej na niezmienionym
poziomie, a nawet nieznacznie wzrasta, co niezwykłym zainteresowaniem
strumieniowego przesyłania multimediów.
Tak wiec obecnie na protokół http przypada prawie pięćdziesiąt procent
całego ruchu, z czego prawie połowa to usługi audio i wideo, a druga połowa
to standardowy tekst i grafika, podczas gdy jeszcze kilka lat temu było to
zaledwie kilkanaście procent.
Wykres 1. Liczba uŜytkowników Internetu w latach 1990-2009
2000
Liczba użytkowników internetu
w latach 1990 - 2009*
1500
1000
500
0
1990 1995 1997 2000 2003 2005 2009
*dane w milionach
Źródło: opracowanie własne na podstawie Global Internet Use, 1995-2007
http://www.swivel.com/data_columns/spreadsheet/3477287ht artykuł z dnia 07.07.2007 (stan
na dzień: 19.11.2008)
2. Serwisy i portale
NaleŜy pamiętać, Ŝe problemy infrastrukturalne dotykają nie tylko
operatorów sieci szkieletowych i dostawców usług internetowych, ale
równieŜ pojedynczych serwisów i portali internetowych. Problem nie są tak
18
dotkliwe w przypadku, gdy strona cieszy się średnią popularnością.
Wyobraźmy sobie jednak niezwykle popularną witrynę, którą kaŜdego dnia
odwiedzają setki tysięcy ludzi, generując przy tym miliony odsłon. JeŜeli
policzymy, Ŝe kaŜde wyświetlenie strony to transfer rzędu 500 Kbitów,
a w kaŜdej sekundzie generowanych jest 1000 odsłon, otrzymujemy prawie
500 Mbitów przesłanych danych. Łatwo się domyśleć, Ŝe niewystarczająco
wydajny sprzęt, mogący udźwignąć cięŜar takiej ilości danych moŜe
powodować problemy z wyświetlaniem, a nawet poprawnym działaniem
strony. Doskonałym przykładem moŜe być tutaj portal „Nasza-Klasa.pl”,
którego niezwykły wzrost popularności, niepoparty inwestycjami
w infrastrukturę sieciową, uniemoŜliwił praktycznie korzystanie z niego.
Jakie mogą być tego konsekwencje? Oczywistym jest, Ŝe większość portali
nastawionych jest na zyski, które pochodzą najczęściej z reklam, albo handlu.
Zyski te są zaleŜne od ilości wyświetleń, a te z kolei od liczby uŜytkowników
odwiedzających stronę. Przy obecnej popularności, powszechności i rosnącej
konkurencji w tym sektorze, utrudnienia ograniczające komfort korzystania,
mogą spowodować bardzo szybki odpływ uŜytkowników, a co za tym idzie
spadek przychodów. Podobnie sprawa ma się w przypadku e-commerce.
Tutaj równieŜ zyski zaleŜne są od ludzi, a opóźnienia w wyświetlaniu mogą
skutecznie zniechęcić klientów do robienia transakcji z nami. W dobie gdy
handel elektroniczny rozwija się w błyskawicznym tempie, oferując coraz to
lepsze moŜliwości, a działalności tego typu powstają „jak grzyby po
deszczu” moŜe oznaczać to być, albo nie być na rynku.
3. Infrastruktura = koszty
JeŜeli chodzi o strukturę globalną, inwestycje, które są przewidywane
w najbliŜszym czasie, mimo iŜ niewystarczające, nie dadzą odczuć
końcowemu uŜytkownikowi znaczącej róŜnicy w działaniu Internetu
przynajmniej przez najbliŜsze kilka lat. JeŜeli jednak chodzi o infrastrukturę
obsługującą poszczególne portale, sprawa nie wygląda juŜ tak dobrze. Koszty
rozwoju są olbrzymie, dla przykładu gigabitowy router6 obsługujący ruch
generowany do Internetu kosztuje niebagatela, ponad osiemdziesiąt tysięcy
złotych. Dla duŜych portali osiągających wysokie dochody ze swojej
działalności moŜe nie być to wielki wydatek, naleŜy jednak pamiętać, Ŝe
6
na przykład: Router Cisco 7204-G1
19
wraz z rozwojem technologii internetowych i coraz większej popularności
i powszechności strumieniowo przesyłanych multimediów, nawet mniejsze
portale, nie generujące setek tysięcy odsłon dziennie, które do tej pory nie
potrzebowały takich inwestycji, zaczynają mieć coraz większe problemy
z transferem. W perspektywie pozostaje im wiec zaprzestanie rozwoju
i niewykorzystywanie np. materiałów wideo, demonstracji czy webcastów,
co moŜe wiązać się ze stratą potencjalnych klientów i uŜytkowników, albo
wydatki przekraczające najczęściej ich moŜliwości.
4. Alternatywa = rozwiązanie
Istnieje pewna alternatywa, bardzo ciekawe wyjście z tej sytuacji.
Mianowicie, zamiast inwestować w drogi router sprzętowy moŜna
wykorzystać router programowy Vyatta7 - open sourcowe rozwiązanie oparte
na systemie Linux, które słuŜy do routingu i zabezpieczenia sieci.
W praktyce moŜe zastąpić router sprzętowy, firewall, a takŜe zapewnia
obsługę VPNu. Vyatta powstała by zapewnić alternatywę dla drogich
routerów firmy Cisco. Do działania potrzebuje zwykłego komputera klasy PC
x86, którego koszt moŜna oszacować na kilka tysięcy złotych, co
w porównaniu z kilkudziesięcioma tysiącami, jakie trzeba by było wydać
na sprzętowy router, jest stosunkowo niewielkim kosztem. Vyatta obsługuje
wszystkie najwaŜniejsze protokoły sieciowe w tym IPv4, OSPFv2, BGPv4,
RIPv2, bezproblemowo moŜna równieŜ skonfigurować bramkę VPN
z obsługą L2TP, IPSec oraz PPTP. Dostępny jest server DHCP, NAT i wiele
innych8. Ponadto, wszystko to zostało ubrane w dość prosty i przejrzysty dla
uŜytkownika interface zarówno w formie konsoli, jak i graficznej, dający
swobodę poruszania się w gąszczu opcji. Udostępniono takŜe bardzo
obszerną dokumentację techniczną i pomoc.
5. Zalety i wady
Ogromną zaletą poza ceną, która jest kilkakrotnie niŜsza niŜ rozwiązania
bazujące na sprzętowym routingu, jest niewątpliwie wydajność. Warto
przyjrzeć się niezaleŜnym testom, porównującym Vayyta’e postawioną
7
Vyatta Delivers 10X Price/Performance Advantage http://www.vyatta.com/about
/press_releases.php?id=36 2008-17-03-2008 (stan na dzień: 19.11.2008)
8
Pełna specyfikacja na http://www.vyatta.com/products/vyatta_software_datasheet.pdf
20
na serwerze IBM x3550 do routerów Cisco 7200. Wyniki kształtują się
niezwykle zachęcająco9:
• Vyatta wspiera tablice routingu BGP wielkości cztery i pół miliona tras,
jest to trzy razy więcej niŜ w przypadku Cisco 7204-G1 i prawie półtora
raza więcej niŜ 7204-G2.
• Vyatta zapewnia czasy zbieŜności protokołu BGP na poziomie trzy razy
szybszym niŜ Cisco 7204-G1 i dwa razy szybszy niŜ 7204-G2.
• Vyatta jest w stanie działać na warstwie sieciowej, z pełną szybkością
łącza, kiedy przekazywane były pakiety 512-bitowe lub większe, poprzez
trzy gigabitowe porty internetowe w pełnym obciąŜeniu, podczas gdy
router Cisco nie był w stanie osiągnąć takiej przepustowości.
• Koszt Vyatta’y na serwerze IMB x3550 kształtuje sie na poziomie 7,952
dolarów podczas gdy Cisco 7204-G2 to koszt 35,756 dolarów a 7204-G1
prawie 30,756 dolarów
Niestety, jak kaŜde rozwiązanie równieŜ i to ma swoje wady. Mimo
iŜ na bieŜąco uaktualniana i rozwijana Vyatta wciąŜ ma liczne błędy. Poza
tym naleŜy pamiętać, Ŝe system ten jest specjalistyczną wersją Linuxa, opartą
na Debianie, co moŜe sprawiać pewnie problemy we wdraŜaniu
administratorom, którzy pracowali dotychczas na systemach rodziny
Windows Server. Dochodzi do tego jeszcze uproszczona obsługa VPN, która
wymaga dalszego dopracowania i poszerzenia funkcjonalności.
Podsumowując, mimo tych kilku drobnych wad, rozwiązanie takie wydaje
się świetną alternatywą dla tradycyjnych routerów sprzętowych, zwłaszcza
dla mniejszych i mniej zasobnych finansowo firm.
6. Słowniczek
IPv4 – Internet Protocol version 4 – Czwarta wersja protokołu
komunikacyjnego IP
OSPFv2 – Open Shortest Path First - Protokół trasowania typu stanu łącza
w wersji drugiej
9
Tłumaczenie własne na podstawie: “Vyatta Delivers 10X Price/Performance Advantage
over Cisco 720” http://www.vyatta.com/about/press_releases.php?id=36 2008-17-03-2008
21
BGPv4
–
Border
Gateway
Protocol
–
Protokół
bramy
brzegowej – zewnętrzny protokół trasowania w wersji czwartej
RIPv2 – Routing Information Protocol – Protokół Informowania o Trasach
VPN – Virtual Private Network – Wirtualna Sieć Prywatna
IPSec – zbiór protokołów słuŜących implementacji bezpiecznych połączeń
L2TP – Layer Two Tunneling Protocol – dekapsułkowanie danych
tunelowanych za pomocą IPsec
PPTP – Point to Point Tunneling Protocol umoŜliwiający tworzenie
wirtualnych sieci prywatnych wykorzystujących technologię tunelowania
DHCP – Dynamic Host Configuration Protocol – protokół dynamicznego
konfigurowania węzłów umoŜliwiający komputerom uzyskanie od serwera
danych konfiguracyjnych
NAT – network address translation – tłumaczenie adresów sieciowych
PC x86 – personal computer – komputer osobisty w architekturze x86
Bibliografia
“Global Internet Use, 1995 -2007” http://www.swivel.com/data_columns
/spreadsheet/3477287ht artykuł z dnia 07.07.2007 (stan na dzień:
19.11.2008)
“User Demand for the Internet Could Outpace Network Capacity by 2010”
http://www.nemertes.com/press_releases/user_demand_internet_could_
outpace_network_capacity_2010 (stan na dzień: 19.11.2008)
“Vyatta Delivers 10X Price/Performance Advantage over Cisco 720”
http://www.vyatta.com/about/press_releases.php?id=36 2008-17-03-2008
“Vyatta nie tylko na recesję” http://www.techit.pl/MoimZdaniem
/View.aspx?2867.vyatta+nie+tylko+na+recesje
(stan
na
dzień:
21.11.2008)
„Vyatta Software” http://www.vyatta.com/downloads/datasheets/vyatta
_software_datasheet.pdf (stan na dzień: 21.11.2008)
Internet – Wikipedia, Wolna encyklopedia, http://pl.wikipedia.org/
wiki/Internet (stan na dzień: 21.11.2008)
Model DoD – Wikipedia, Wolna encyklopedia, http://pl.wikipedia.org/wiki
/Model_DoD#Warstwa_sieciowa, (stan na dzień: 21.11.2008)
22
Małgorzata Cywińska*
PoŜyczki społecznościowe w Polsce
1. Wstęp
PoŜyczki społecznościowe stanowią jedną z najbardziej nowatorskich form
inwestowania i poŜyczania pieniędzy. Celem referatu jest przybliŜenie tego
zagadnienia, wskazanie korzyści, środków bezpieczeństwa oraz kosztów
jakie są z nim związane, a takŜe perspektyw rozwoju tego sektora.
2. Idea social lending
Idea social lending, czyli poŜyczek społecznościowych, narodziła się
w Wielkiej Brytanii w 2005 roku wraz z powstaniem pierwszego na świecie
serwisu internetowego umoŜliwiającego udzielanie poŜyczek przez osoby
fizyczne bez udziału jakichkolwiek instytucji finansowych – zopa.com10.
Niedługo potem serwisy social lending pojawiły się w Stanach
Zjednoczonych (prosper.com11) oraz w Danii (FairRates.dk). Od lutego 2008
roku równieŜ w Polsce zaczęła rozwijać się idea social lending dzięki
portalowi kokos.pl. W chwili obecnej na polskim rynku pręŜnie działają trzy
serwisy tego typu: kokos.pl, finansowo.pl12 oraz monetto.pl13. O koncepcji
poŜyczek społecznych słyszało w Polsce ponad 25% Internautów, spośród
których 24% rozwaŜałoby social lending, jako źródło poŜyczki, a 8,5%
rozwaŜałoby inwestycję w poŜyczki społeczne14. Gazeta Prawna donosi, Ŝe
do października 2008 internauci poŜyczyli sobie juŜ około 6,5 mln złotych.
* Studentka kierunków Finanse i Rachunkowość oraz Socjologia Wydziału Ekonomiczno–
Socjologicznego Uniwersytetu Łódzkiego. Studenckie Koło Naukowe Finansów
i Bankowości „Progress”
10
Skrót od: Zone of Possible Agreement. Portal rozpoczął działalność w marcu 2005 roku.
11
Portal prosper.com rozpoczął swoją działalność w lutym 2006 roku.
12
Portal finansowo.pl rozpoczął swoją działalność 4 marca 2008 roku. Wcześniej pod
domeną finansowo.pl działał inny serwis związany m.in. z aukcjami kredytowymi jednak nie
miał on związku z pojawieniem się w Polsce idei social lending. Źródło: Golański A., Z ręki do
ręki, czyli poŜyczki społecznościowe po polsku, webhosting.pl, (stan na dzień: 24.04.2008).
13
Portal monetto.pl rozpoczął działalność 20 marca 2008 roku.
14
Accenture, Gemius, PoŜyczki społeczne w Polsce, Warszawa, czerwiec 2008
23
W finansowo.pl, po 30 tygodniach działania, uŜytkownicy poŜyczyli ponad
2 mln złotych, w kokos.pl wartość poŜyczek sięga juŜ 2,7 mln, w monetto.pl
kwota zrealizowanych poŜyczek zbliŜa się do 2 mln złotych15.
3. W jaki sposób zainwestować pieniądze lub zaciągnąć poŜyczkę?
PoŜyczki społecznościowe mają słuŜyć, jako alternatywa dla kredytów
i poŜyczek udzielanych przez instytucje finansowe oraz róŜnych form
inwestowania nadwyŜek finansowych tj. m.in. lokaty bankowe, fundusze
inwestycyjne czy akcje na Giełdzie Papierów Wartościowych.
Zarejestrowany w serwisie uŜytkownik ma moŜliwość udzielania poŜyczek
lub zaciągania ich. Gdy uŜytkownik posiada zapotrzebowanie na środki
finansowe zgłasza je rozpoczynając aukcję. Udziela informacji, na jaki czas
chce wziąć poŜyczkę, jak wysoką i na jakie maksymalne oprocentowanie,
a następnie czeka na oferty. Bardzo często dodaje równieŜ informację o tym,
na co będą przeznaczone pieniądze oraz jak prezentuje się jego sytuacja
finansowa i moŜliwości spłaty. Wybiera osobę, która zaoferuje mu
najkorzystniejsze warunki. Natomiast uŜytkownik posiadający nadwyŜki
finansowe ogłasza, ile chce poŜyczyć i na jaki minimalny procent oraz okres
spłaty. W obu przypadkach mechanizm przebiega bardzo podobnie. Po
znalezieniu odpowiadającej oferty uŜytkownicy serwisu uzgadniają
pomiędzy sobą warunki udzielenia poŜyczki (kwota, procent, okres spłaty)
i zawierają umowy cywilno-prawne.
Istnieją jednak pewne róŜnice, jeśli chodzi o dobór poŜyczkodawców
i poŜyczkobiorców na róŜnych portalach social lending w zaleŜności od
przyjętej strategii. MoŜna wyróŜnić dwa podstawowe modele, na podstawie,
których dokonuje się transakcji. Pierwszy z nich to model rynkowy,
w którym poŜyczkodawcy i poŜyczkobiorcy korzystają z mechanizmu
aukcyjnego, aby wybrać najbardziej korzystne dla siebie oprocentowanie
poŜyczki bądź wkładu inwestycyjnego. Drugi natomiast – model rodziny
i przyjaciół – zakłada konieczność zbudowania kanału komunikacji przez
15
Polacy poŜyczyli w sieci juŜ 6,5 mln zł, Gazeta Prawna, http://biznes.gazetaprawna.pl/
artykuly/91343,polacy_pozyczyli_w_sieci_juz_6_5_mln_zl.html (stan na dzień: 23.10.2008)
24
strony zawierające transakcję16. Oznacza to, Ŝe tylko osoby będące w tym
samym kręgu znajomych mogą poŜyczać sobie pieniądze.
W Polsce występuje zarówno model rynkowy jak i model rodziny
i przyjaciół. Portal kokos.pl umoŜliwia udzielanie poŜyczek poprzez opcję
„poŜycz teraz” oraz za pomocą klasycznej aukcji. Finansowo.pl skłania się
w stronę modelu rodzinnego, gdyŜ udzielanie poŜyczek jest moŜliwe jedynie
znajomym, choć poprzez mechanizm aukcyjny.
4. Kim są uŜytkownicy?
Główne powody zainteresowania poŜyczkami społecznymi związane są
z korzystniejszym niŜ w banku oprocentowaniem, brakiem moŜliwości
otrzymania poŜyczki w banku i duŜą ilością bankowych formalności17.
Zazwyczaj są to poŜyczki na cele konsumpcyjne, ale coraz częściej mają one
słuŜyć, jako kapitał inwestycyjny potrzebny do rozpoczęcia działalności
gospodarczej. Wydawałoby się, Ŝe najczęściej uŜytkownikami są osoby
młode, które sprawnie poruszają się w Internecie i posiadają dobre
rozeznanie w kwestiach dotyczących finansów, a takŜe nie obawiają się
ryzyka związanego z udzieleniem poŜyczki, jednak z badań
przeprowadzonych przez firmę Accenture oraz Gemius wynika, Ŝe wśród
internautów zainteresowanych poŜyczką ponad 60% stanowią osoby, które
ukończyły 36 lat, a ponad 30% to osoby po 50. roku Ŝycia. Co więcej
relatywnie duŜo, bo prawie 40%, osób pochodzi z obszarów wiejskich.
Sytuacja róŜni się natomiast w przypadku osób zainteresowanych
inwestowaniem. Ponad 50% to osoby w wieku 18-25 lat. (wykresy 1 i 2)
Portal finansowo.pl jasno określa swoją grupę docelową, jako młodych
internautów, studentów, którzy są otwarci, mają wielu znajomych i są
zainteresowani niewielkimi sumami pieniędzy.18 Potwierdza to współpraca
z najpopularniejszym polskim serwisem „Web 2.0.” – wykop.pl, jak równieŜ
moŜliwość poszukiwania znajomych, którzy posiadają profil nie tylko
16
Golański A., Z ręki do ręki, czyli poŜyczki społecznościowe po polsku, http://webhosting.pl
17
Accenture, Gemius, PoŜyczki społeczne w Polsce… op. cit.
18
Golański A., Z ręki do ręki, czyli poŜyczki społecznościowe po polsku… op. cit.
25
w serwisie wykop.pl, ale równieŜ: LinkedIn, GoldenLine, Nasza-Klasa,
Grono, Allegro lub Fotka, wybierając odpowiednią opcję w wyszukiwarce.
Wykres 1. Profil demograficzny zainteresowanych poŜyczką społecznościową
Źródło: gemiusAdHoc, kwiecień 2008
Wykres 2. Profil demograficzny osób zainteresowanych inwestowaniem
w poŜyczki społecznościowe
26
Wykres 3. UŜytkownicy serwisów społecznych i zainteresowanie social lending
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych gemiusAdHoc, kwiecień 2008
5. Korzyści i koszty
Korzyści przynoszone przez korzystanie z serwisu moŜna odnaleźć zarówno
po stronie poŜyczkobiorców, jak równieŜ poŜyczkodawców. Przede
wszystkim są one zauwaŜalne w porównaniu do usług oferowanych przez
instytucje finansowe. Osoby, które są niezadowolone z kosztów korzystania
z tradycyjnych banków częściej myślą o alternatywnych formach zaciągania
kredytu oraz inwestowania funduszy.
Wykres 4. Zadowolenie z kosztów korzystania z banku
27
PoŜyczkobiorcy uzyskują znacznie niŜej oprocentowaną poŜyczkę,
a poŜyczkobiorcy mają szansę ulokować pieniądze na znacznie wyŜszy
procent niŜ w tradycyjnych instytucjach finansowych. Nie konieczne jest
równieŜ przedstawianie tak wielu zabezpieczeń i dowodów na wypłacalność.
Jedyne koszty, jakie ponoszą obie strony to stosunkowo niska prowizja
pobierana przez serwis, w Polsce wynosząca maksymalnie do 2%. MoŜna
takŜe udzielić, bądź otrzymać poŜyczkę nie ponosząc Ŝadnych kosztów, gdyŜ
na przykład portal finansowo.pl nie pobiera Ŝadnych prowizji. (Tabela 1)
Tabela 1. Porównanie portali kokos.pl, finansowo.pl oraz monetto.pl
Sposób działania
Minimalna wysokość poŜyczki
Maksymalna wysokość poŜyczki
Maksymalna wysokość inwestycji
Kokos.pl
Finansowo.pl
Monetto.pl
aukcje,
„poŜycz teraz”
aukcje
aukcje
500 zł
50 zł
50 zł
25.000 zł
2.000 zł
100.000 zł
500 zł
500 zł
25.000 zł
MoŜliwość spłaty poŜyczki
miesięczne raty
jednorazowo
miesięczne raty
Maksymalny okres spłaty
12 miesięcy
12 miesięcy
36 miesięcy
brak prowizji
0,5-2%
brak prowizji
0,5-1,5%
Prowizja od poŜyczkobiorcy
Prowizja od poŜyczkodawcy
Sposób przekazywania pieniędzy
0,5%
0,5%
rozdzielane
między
uŜytkowników
z kont serwisu
przelewy bankowe indywidualne konta
pomiędzy
uŜytkowników
uŜytkownikami,
w serwisie, na które
bez pośrednictwa
mogą wpłacać
serwisu
i wycofywać środki
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Golański A., Z ręki do ręki, czyli poŜyczki
społecznościowe po polsku, http://webhosting.pl (stan na dzień: 24.04.2008) oraz danych
gemiusAdHoc, kwiecień 2008.
6. Bezpieczeństwo
Jedną z bardzo waŜnych kwestii, która najbardziej interesuje zwłaszcza
osoby inwestujące na portalach social lending, jest bezpieczeństwo, gdyŜ
w duŜej mierze od niego zaleŜy stopień podejmowanego ryzyka. Portale
w róŜny sposób dbają o bezpieczeństwo uŜytkowników. Monetto.pl poza
standardową weryfikacją e-maila uŜytkownika zapewnia weryfikację
dokumentów, sprawdzenie sytuacji finansowej. Co więcej współpracuje
z firmą windykacyjną i umoŜliwia wykupienie dodatkowego ubezpieczenia
poŜyczki. Finansowo.pl natomiast, bazując na relacjach przyjacielskorodzinnych między osobami poŜyczającymi sobie pieniądze za
28
pośrednictwem portalu, ogranicza się jedynie do weryfikacji e-maila, numeru
telefonu uŜytkownika oraz jego konta bankowego. Szczegółowe informacje
dotyczące bezpieczeństwa oferowanego przez polskie portale social lending
zostały przedstawione w Tabeli 2.
Wśród najczęściej wymienianych obaw19 związanych z inwestowaniem
w poŜyczki społecznościowe wymienia się obawę o to, Ŝe ludzie nie spłacą
poŜyczek20 oraz o własne bezpieczeństwo21. Natomiast potencjalni
poŜyczkobiorcy odczuwają brak zaufania do nowości22 jaką poŜyczki
społecznościowe niewątpliwie są oraz obawiają się o swoją anonimowość23.
Te obawy sprawiają, Ŝe portale dąŜą do doskonalenia systemu
bezpieczeństwa, aby powiększać ilość zarejestrowanych i aktywnie
działających uŜytkowników.
Działania podejmowane przez twórców portali nie są jedynymi, które mają
zapewnić bezpieczeństwo transakcji. UŜytkownicy w celu zmniejszenia
ryzyka związanego z udzieleniem poŜyczek publikują czarne listy
uŜytkowników niespłacających kredytów oraz „podejrzanych” akcji na
forach internetowych o tematyce social lending.24
Tabela 2. Bezpieczeństwo na polskich portalach social lending
Kokos.pl Finansowo.pl
Weryfikacja:
- e-maila
- konta bankowego
25
26
- w BIK , KRD , Infomonitor
- dokumentu toŜsamości
- zaświadczenia o dochodach
Umowa z firmą windykacyjną
MoŜliwość ubezpieczenia poŜyczki
Monetto.pl
tak
tak
tak
tak
tak
nie
nie
tak
tak
tak
nie
nie
nie
nie
nie
tak
tak
tak
tak
tak
tak
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych gemiusAdHoc, kwiecień 2008
19
Accenture, Gemius, PoŜyczki społeczne w Polsce… op. cit.
82% osób zainteresowanych inwestowaniem uznaje obawę, Ŝe ludzie nie spłacą poŜyczki
za wyjątkowo waŜną i waŜną.
21
53% osób zainteresowanych inwestowaniem uznaje obawę o własne bezpieczeństwo za
wyjątkowo waŜną i waŜną.
22
23% osób zainteresowanych wzięciem poŜyczki uwaŜa brak zaufania do tej nowości za
wyjątkowo waŜny i waŜny.
23
26% osób zainteresowanych wzięciem poŜyczki obawę o swoją anonimowość uwaŜa za
wyjątkowo waŜną i waŜną.
24
Taką rolę pełni m.in.: NiezaleŜne Forum Social Lending www.soclen.pl
25
BIK – Biuro Informacji Kredytowej
26
KRD – Krajowy Rejestr Długów
20
29
7. Podatki
PoŜyczkobiorcy i poŜyczkodawcy, którzy zaciągają bądź udzielają poŜyczek
przez Internet, podlegają przepisom podatkowym. WiąŜe się z koniecznością
odprowadzenia podatku od zawartej transakcji. Osoby poŜyczające
w formularzu PIT powinny wykazać dochód z tytułu odsetek od udzielonej
poŜyczki i odprowadzić do urzędu skarbowego 19% podatku od tej kwoty.
Natomiast poŜyczkobiorca ma obowiązek zapłacenia podatku od czynności
cywilono-prawnych, jeŜeli w ciągu trzech lat poŜyczy więcej niŜ 5 tysięcy
złotych od jednej osoby, bądź 25 tysięcy złotych od wielu osób. Stawka
w tym wypadku wynosi 2%, a zgłoszenie otrzymania poŜyczki
poŜyczkobiorca będzie musiał zgłosić w urzędzie skarbowym poprzez
złoŜenie w ciągu 14 dni od powstania obowiązku podatkowego deklaracji
o symbolu PCC-3. Zwolnienie z płacenia podatku jest moŜliwe, gdy
pieniądze poŜycza się w gronie najbliŜszej rodziny lub gdy poŜyczkodawca
prowadzi działalność gospodarczą w tym zakresie27.
Polskie portale poŜyczek społecznościowych podchodzą do tej kwestii
dwojako. Finansowo.pl wprowadziło ograniczenia uniemoŜliwiające
uŜytkownikom zaciąganie poŜyczek powyŜej kwot zwolnionych od podatku,
natomiast monetto.pl opublikowało własne ekspertyzy prawne i przekazuje
do kaŜdej zawartej transakcji szczegółowe rozliczenie uŜytkownikom,
wskazujące, jaki podatek powinno się odprowadzić do urzędu skarbowego.
8. Perspektywy na przyszłość
Rynek produktów bankowych w Polsce rośnie bardzo szybko. Z danych
prezentowanych przez Narodowy Bank Polski wynika, ze w 2007 roku
zadłuŜenie na cele konsumpcyjne wzrosło prawie o 18 miliardów złotych
(wykres 5). Oznacza to, Ŝe wciąŜ istnieje rosnące zapotrzebowanie na
poŜyczki. Banki i inne instytucje finansowe oferują produkty związane
z wysokimi kosztami, dlatego teŜ internetowe portale social lending mogą
27
Gontarek K., Podatki od poŜyczek P2P, http://manager.money.pl/hitech/artykuly/artykul
/podatki;od;pozyczek;p2p,251,0,311547.html (stan na dzień: 07.01.2008)
30
doskonale zaspokoić potrzeby rynku i zadowolić swoich uŜytkowników
preferencyjnymi wysokościami oprocentowania i niskimi kosztami transakcji.
„Social lending dopiero wchodzi do Polski. Rynek na razie nie jest duŜy, ale
dane róŜnych instytutów badawczych i NBP pokazują, Ŝe Polacy są coraz
bardziej zainteresowani kredytami i poŜyczkami, co dobrze rokuje na
przyszłość. Rynek na pewno się rozwinie i przynajmniej w początkowej
fazie będzie na nim wystarczająco miejsca dla trzech serwisów” - powiedział
Łukasz Prender z Monetto.pl28.
Wykres 5. Kredyty i poŜyczki konsumpcyjne w Polsce w roku 2007
Źródło: Narodowy Bank Polski, http://www.nbp.pl (stan na dzień: 30.11.2008)
9. Podsumowanie
Idea poŜyczek społecznościowych pojawiła się w Polsce niedawno, więc
moŜliwości, jakie moŜe dać nie są jeszcze w pełni wykorzystywane. Istnienie
na rynku wielu portali zajmujących się tą dziedziną gwarantuje rozwój, gdyŜ
konkurenci wciąŜ dąŜą do polepszania serwisów i maksymalizacji satysfakcji
uŜytkowników oraz zwiększania ich liczebności. Sytuacja na światowych
rynkach finansowych oraz wzrost kosztów kredytów bankowych w ciągu
ostatnich miesięcy moŜe sprawić, Ŝe poŜyczki społecznościowe będą cieszyć
się coraz większym zainteresowaniem. Oznacza to, Ŝe wprowadzenie tej
niewątpliwie innowatorskiej formy poŜyczania sobie pieniędzy zajęło bardzo
waŜne miejsce w nieodkrytej wcześniej niszy rynkowej.
28
Golański A., Z ręki do ręki, czyli poŜyczki społecznościowe po polsku… op. cit.
31
Bibliografia
Accenture,
Gemius,
PoŜyczki
społeczne
w
Polsce,
http://pliki.gemius.pl/Raporty/2008/2008_Social_lending_in_Poland_200
8_PL.pdf, Warszawa, czerwiec 2008
Chmielarz W., Brakujące ogniwo między kredytem a lokatą, „Puls
Biznesu”, https://www.finansowo.pl/i/media/pulsbiznesu.jpg (stan na
dzień: 30.11.2008)
Golański A., Z ręki do ręki, czyli poŜyczki społecznościowe po polsku,
http://webhosting.pl (stan na dzień: 24.04.2008)
Gontarek K., Podatki od poŜyczek P2P, http://manager.money.pl/hitech/
artykuly/artykul/podatki;od;pozyczek;p2p,251,0,311547.html (stan na
dzień: 07.01.2008)
Idea social lending, http://www.monetto.pl/blog/?page_id=23 (stan na
dzień: 14.02.2008)
Monetto - poŜyczki bezpośrednie, http://www.monetto.pl (stan na dzień:
2.02.2008)
Narodowy Bank Polski, http://www.nbp.pl (stan na dzień: 30.11.2008)
Opolski M., Kokos zwraca drobniaki i wprowadza zmiany, „Dziennik
Internautów”, http://di.com.pl/news/24155,0,Kokos_zwraca_drobniaki_i
_wprowadza_zmiany.html (stan na dzień: 25.10.2008)
PoŜyczki bezpośrednie, http://www.finansowo.pl (stan na dzień: 2.02.2008)
PoŜyczki społecznościowe Kosos, http://www.kokos.pl (stan na dzień:
2.02.2008)
Polacy poŜyczyli w sieci juŜ 6,5 mln zł, „Gazeta Prawna”,
http://biznes.gazetaprawna.pl/artykuly/91343,polacy_pozyczyli_w_sieci_
juz_6_5_mln_zl.html (stan na dzień: 23.10.2008).
Ruszył pierwszy w Polsce portal social lending, http://www.money.pl
/gospodarka/ngospodarka/ebiznes/artykul/ruszyl;pierwszy;w;polsce;portal
;social;lending,55,0,318519.html (stan na dzień: 02.02.2008)
32
Agata Jasińska*, Milan Popović**
Skuteczna reklama w Internecie
1. Kim są polscy internauci i jak reagują na reklamę w sieci?
Według badania Net Track, przeprowadzonego w połowie roku 2008, blisko
14 milionów polaków korzysta z Internetu, czyli blisko połowa polaków
mających 15 lub więcej lat29. Internet jest głównie domeną młodych ludzi,
przy czym struktura wiekowa populacji internautów powoli się zmienia:
wzrasta udział osób mających 40 i więcej lat. Polscy internauci coraz więcej
czasu spędzają „online”, najczęściej przeglądając strony WWW, ale teŜ
grając w róŜnego rodzaju gry oraz „siedząc na czatach”. Wszystkie te formy
spędzenia czasu pozwalają na reklamy, które w skuteczny lub mniej
skuteczny sposób trafiają do internautów.
2. Wachlarz form reklamowych w Internecie.
Reklama w Internecie często kojarzy nam się z bannerami reklamowymi
i „wyskakującymi okienkami” zwanymi pop-up. Najpopularniejszą wśród
innych form jest „bilbord”, czyli większa forma bannera, najczęściej
umieszczany na górze strony. Kolejną formą reklamy jest Button, czyli
„przycisk” – niewielki prostokątny element graficzny umieszczany na
witrynie. Często mamy do czynienia z reklamą śródtekstową nazywaną
rectangle oraz prostokątna pionowa forma reklamy, czyli tzw skyscraper.
W przypadku jednoczesnej ekspozycji bannera i skyscrapera które
*
Studentka kierunku Informatyka i Ekonometria na Wydziale EkonomicznoSocjologicznym Uniwersytetu Łódzkiego. Studenckie Koło Naukowe Technologii
**
Student kierunku Informatyka i Ekonometria na Wydziale Ekonomiczno-Socjologicznym
Uniwersytetu Łódzkiego. Studenckie Koło Naukowe Technologii Internetowych
i Multimedialnych „IM-Tech
29
13,6 miliona Polaków korzysta z Internetu | InternetStats.pl http://www.internetstats.pl
/index.php/2008/08/136-miliona-polakow-korzysta-z-internetu/ (stan na dzień: 29 11.2008)
33
reklamują ten sam produkt mamy do czynienia z reklamą otaczającą treść
strony, czyli tzw. surround ad.
Rysunek 1. Przykład reklamy typu Surround Ad
Źródło: opracowanie własne na podstawie Student NEWS - Reklama w internecie - formy
reklamowe - surround ad, http://formy-reklamowe.studentnews.pl/serwis.php?s=1746
&pok=41958 (stan na dzień: 29 11.2008)
Wyjątkowo dokuczliwa moŜe być reklama typu scroll, czyli taka, która
podąŜa za uŜytkownikiem przewijającym witrynę w przeglądarce, lub typu
comet cursor, czyli pole graficzne “podczepiane” pod kursor myszki
i podąŜające za nim.
Reklamy mogą teŜ nabierać formy pośredniej. Taką reklamą moŜe być
artykuł sponsorowany, jak i sponsoring przejawiający się silną integracją
reklamodawcy z witryną oraz tzw. watermark, czyli umieszczenie logo
firmy w tle witryny w formie tapety.
Mailing jest formą reklamy wysyłanej drogą elektroniczną do uŜytkowników
darmowych kont pocztowych. Na podobnej zasadzie działa reklama
34
w newsletterze, która jest reklamą wysyłaną do zarejestrowanych
subskrybentów, przez co reklamodawca dociera do grupy najbardziej
zainteresowanych osób. W odróŜnieniu od poczty niechcianej, określanej
jako spam, klienci godzą się na odbieranie w momencie zakładania konta
pocztowego, lub w przypadku newslettera sami zamawiają listy w formie
elektronicznej.
3. Potencjał marketingowy wyszukiwarek
Reklama płatna w wyszukiwarkach daje moŜliwość precyzyjniejszego
kierowania osobą, która moŜe być zainteresowana reklamą. Reklamodawca
jest w stanie dokładnie określić do kogo chce dotrzeć. Na przykład, gdy
internauta w wyszukiwarce szuka określonej frazy, jako pierwszy wynik
związany z tym pojęciem będzie właśnie reklama skojarzona z tym właśnie
pojęciem. Przykład takiej reklamy został przedstawiony na rysunku 2, na
którym widać, Ŝe zostało wyszukane słowo „reklama”, przy czym jako „linki
sponsorowane wystąpiły propozycje usług, związanych z szukanym słowem.
Rysunek 2. Wyniki wyszukiwania słowa „reklama” wraz z linkami
sponsorowanymi w wyszukiwarce „Google”
Źródło: opracowanie własne
35
Najlepsze dla reklamodawcy jest to, Ŝe osoba szukająca daną treść często
moŜe nie zauwaŜyć, Ŝe „pierwsza znaleziona pozycja” de facto jest „linkiem
sponsorowanym”, gdyŜ wygląda tak samo jak pozostałe wyniki
wyszukiwania.
4. Blogi w słuŜbie marketingu
Blogvertising jest interaktywną formą reklamy, która polega na
zamieszczaniu treści reklamowych na blogach, przy czym moŜna wyróŜnić
kilka form zarówno reklam graficznych jak i kontekstowych. Blogi stają się
szczególnie atrakcyjnym miejscem do umieszczania reklam, gdyŜ mamy do
czynienia z coraz większą ilością ich czytelników, takŜe w Polsce. Jako
formy blogvertisingumoŜna wyróŜnić reklamy graficzne, linki sponsorowane,
programy partnerskie, teksty komercyjne oraz relacje PR30.
Reklamy graficzne, które są wykorzystywane w blogach najczęściej mają
formę kwadratu, umieszczonego na pasku bocznym bloga. MoŜliwe jest teŜ
umieszczanie bannerów o standardowych wymiarach stosowanych
w Internecie.
Linki sponsorowane najczęściej są umieszczane w tzw. „boksach
reklamowych”. Są to płatne reklamy, które bardzo łatwo pomylić z treścią
umieszczoną na blogu.
Reklama multimedialna polega na umieszczaniu treści multimedialnej
reklamowej na blogu. Takie reklamy są bardzo dobrze widoczne, co moŜe
gwarantować wysoką skuteczność w dotarciu do odbiorców.
Teksty komercyjne przedstawiają nic innego, jak teksty pisane są na zlecenie
reklamodawcy przez blogerów. Bloger umieszcza tekst jako wpis na swoim
blogu, przy czym jest zobowiązany do odpowiedniego oznaczenia tego
tekstu.
30
Blogvertising, http://pl.wikipedia.org/wiki/Blogvertising (stan na dzień: 29 11.2008)
36
5. Spam i jego aspekty prawne
Nie moŜna by pisać o reklamach w Internecie, a pominąć problem poczty
niechcianej, czyli potocznie mówiąc spamu. Uwzględniając specyfikację
protokołu SMTP31, który jest zbudowany w taki sposób, Ŝe praktycznie
kaŜdy moŜe wysłać wiadomość podając się za dowolnego nadawcę i wysłać
„reklamę niechcianą” do dowolnego odbiorcy. Badania firmy Sophos32
w pierwszym kwartale roku 200833 wykazały, Ŝe 92,3% wszystkich
wysłanych wiadomości e-mail to spam. Z raportu Sophos34 wynika,
Ŝe zjawisko to ma taką duŜą skalę, poniewaŜ poniesione koszty wysyłania
wiadomości e-mail są minimalne.
Wykres 1. Największa ilość wysyłanych „wiadomości niechcianych”
w poszczególnych krajach w pierwszym kwartale 2008 roku
Stany Zjednoczone
15,4%
7,4%
Rosja
5,9%
Turcja
5,5%
Chiny
Brazy lia
4,3%
Południowa Korea
Polska
4,0%
3,8%
Włochy
3,6%
Wielka Bry tania
3,4%
Niemcy
3,4%
Hiszpania
3,3%
Francja
3,1%
0,0%
5,0%
10,0%
15,0%
20,0%
Źródło: opracowanie własne na podstawie Sophos Security Threat Report, Q1 2008,
http://www.sophos.com/sophos/docs/eng/marketing_material/sophos-threat-report-Q108.pdf
(stan na dzień: 29 11.2008)
31
SMTP (ang. Simple Mail Transfer Protocol) – protokół komunikacyjny opisujący sposób
przekazywania poczty elektronicznej. Powstał w latach osiemdziesiątych dwudziestego
wieku jako standard poczty elektronicznej, następnie został zmodyfikowany w roku 2008
32
Firma Sophos zajmuje się tworzeniem oprogramowania antywirusowego
33
Sophos Security Threat Report, Q1 2008, http://www.sophos.com/sophos/docs/eng/
marketing_material/sophos-threat-report-Q108.pdf (stan na dzień: 29 11.2008)
34
Ibidem
37
Z przedstawionego wykresu wynika, Ŝe ponad 73% poczty niechcianej
pochodzi z 12 krajów świata, w tym Polski, która zajmuje wysokie siódme
miejsce w rankingu. Oczywiście, problem spamu jest regulowany w krajach
Unii Europejskiej na podstawie Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady
z roku 200235, która zakazuje przesyłanie informacji handlowe, jeśli odbiorca
nie wyraził na nią zgody.
6. Prawne aspekty reklamy w Internecie
Projekt Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady36 dotyczący tylko
niektórych aspektów związanych z handlem elektronicznym jest efektem
pracy Unii Europejskiej. Drugi rozdział tego projektu porusza tematy
przekazów komercyjnych. Przekazem komercyjnym jest jakakolwiek forma
komunikacji stworzona, aby promować w sposób bezpośredni lub pośredni
towary, usługi, wizerunek przedsiębiorcy, organizacji lub osoby prowadzącej
działalność komercyjną, przemysłową lub rzemieślniczą, lub wykonującą
wolny zawód. Zostały teŜ określone przypadki, które nie są przekazem
komercyjnym, czyli tzw. informacje pozwalające na bezpośredni dostęp do
przedsiębiorcy, organizacji lub osoby, w szczególności adres domenowy lub
adres e-mailowy; przekazy związane z towarami, usługami lub wizerunkiem
przedsiębiorcy, organizacji lub osoby sporządzone w sposób niezaleŜny,
a zwłaszcza bez finansowego wynagrodzenia.
Artykuł szósty Dyrektywy reguluje warunki, które powinien spełniać przekaz
komercyjny. Jako pierwszy warunek wymieniono wyraźnego oznaczenia
przekazu komercyjnego, jako takiego. Osoba fizyczna lub prawna w imieniu,
której dokonywany jest przekaz powinna być wyraźnie oznaczona. Oferty
promocyjne (zniŜki, premie podarunki) tam gdzie mają prawo występować
powinny być łatwe do zidentyfikowania, a warunki, pod którymi przysługują
35
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2002/58/EC w sprawie przetwarzania
danych osobowych oraz ochrony prywatności w sektorze łączności elektronicznej z dnia
12 lipca 2002 r.
36
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/31/WE w sprawie niektórych aspektów
prawnych usług społeczeństwa informacyjnego, w szczególności handlu elektronicznego
w ramach rynku wewnętrznego (dyrektywa o handlu elektronicznym) z dnia 8 czerwca 2000 r.
38
są łatwe do spełnienia oraz przedstawione rzetelnie w sposób, który nie
pozostawia wątpliwości. W przypadku promocyjnych konkursów lub gier
równieŜ powinny wyć wyraźnie oznaczone. Powinny teŜ posiadać jasno
sprecyzowane warunki uczestnictwa w nich. Kolejny artykuł: siódmy został
poświecony niechcianym komercyjnym przekazom. Określa on, Ŝe kaŜde
państwo członkowskie winny ustanowić regulacje prawne wg, których
niechciane przekazy komercyjne wysyłane przez pocztę email powinny być
rozpoznawalne w momencie ich odbioru.
Bibliografia
13,6 miliona Polaków korzysta z Internetu | InternetStats.pl
http://www.internetstats.pl/index.php/2008/08/136-miliona-polakowkorzysta-z-internetu/ (stan na dzień: 29 11.2008)
Ad.Net - Formy reklamowe - http://www.adnet.pl/pl/pages/view/42 (stan
na dzień: 29 11.2008)
Blogvertising - Wikipedia, wolna encyclopedia, http://pl.wikipedia.org
/wiki /Blogvertising (stan na dzień: 29 11.2008)
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2002/58/EC w sprawie
przetwarzania danych osobowych oraz ochrony prywatności w sektorze
łączności elektronicznej z dnia 12 lipca 2002 r
Dyrektywa 2000/31/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie
niektórych aspektów prawnych usług społeczeństwa informacyjnego,
w szczególności handlu elektronicznego w ramach rynku wewnętrznego
(dyrektywa o handlu elektronicznym) z dnia 8 czerwca 2000 r.
Sophos Security Threat Report, Q1 2008, http://www.sophos.com
/sophos/docs/eng/marketing_material/sophos-threat-report-Q108.pdf
39
Student NEWS - Reklama w internecie - formy reklamowe - surround ad,
http://formy-reklamowe.studentnews.pl/serwis.php?s=1746&pok=41958
Wykorzystanie Internetu w celu reklamy. Wybrane zagadnienia prawne |
prawo |VaGla.pl Prawo i Internet http://prawo.vagla.pl/skrypts
/reklama.htm (stan na dzień: 29 11.2008)
40
Michał Krystyańczuk *
Trendy biznesowe w polskim Internecie
1. Wprowadzenie
Szybki rozwój Internetu juŜ od kilku lat zmienia Ŝycie społeczne
i gospodarcze w Polsce. Niemal wszystkie sektory biznesowe doceniły jego
rolę i przeniosły duŜą część swoich działań na grunty wirtualnego świata.
Wraz z pojawieniem się coraz większej ilości przedsiębiorstw zajmujących
się e-biznesem37, Internet staje się kluczowym medium przekazu informacji
i zawierania transakcji, ale takŜe budowania relacji społecznych. Połączenie
wszystkich moŜliwości tego środka przekazu jest niezwykle atrakcyjne dla
firm i przyczynia się do skupiania aktywności gospodarczej na wirtualnym
rynku. W rezultacie powstaje coraz więcej róŜnorodnych modeli biznesowych,
a istniejące dotychczas przechodzą zmiany ewolucyjne. Obserwując procesy
te, warto się zastanowić, w jakim kierunku oraz w jaki sposób będą dalej
reagować na nie przedsiębiorcy. Celem niniejszego artykułu jest analiza
zachodzących zmian w modelach e-biznesowych oraz próba wytyczenia
kierunków rozwoju Internetu w Polsce w ciągu najbliŜszych 2-3 lat.
2. Internet w Polsce w latach 2003-2008
Punktem wyjścia poniŜszej analizy jest rok 2003, gdyŜ jest on uwaŜany za
początek komercjalizacji działalności internetowej38. Wcześniej strony
internetowe były tworzone głównie w celach hobbystycznych
i edukacyjnych, zatem nie miały charakteru komercyjnego. Wówczas zaczęły
*
Student kierunku Finanse i Rachunkowość na Wydziale Ekonomiczno–Socjologicznym
Uniwersytetu Łódzkiego oraz Université Lumière Lyon, Studenckie Koło Naukowe
Finansów i Bankowości „Progress”
37
Definicja e-biznesu wg C. Combe: „Biznes elektroniczny moŜe być definiowany jako
wykorzystanie Internetu do powiązania oraz ułatwiania prowadzenia przedsięwzięć
biznesowych, handlu elektronicznego, komunikacji i współpracy wewnątrz firmy oraz z jej
klientami, dostawcami i innymi partnerami biznesowymi. Firmy e-biznesowe wykorzystują
Internet, intranet, ekstranet i innego rodzaju sieci do wspierania swoich procesów
gospodarczych.”
38
Podsumowując rok 2003 redaktor magazynu Biznesnet.pl Michał Faber skomentował:
„(…) zaczął się po prostu biznes, a w nim nie ma czasu, jest tylko wyścig”.
41
pojawiać się dziesiątki realizowanych projektów biznesowych, przy czym
Internet stał się medium mogącym konkurować z telewizją czy radiem.
W 2003 roku liczba internautów w Polsce wynosiła 6,4 miliona39,
a w roku 2008 szacowana jest na 14 milionów, zatem w ciągu 5 lat wzrosła
o ponad 118%. Liczba ta miała bezpośrednie przełoŜenie na rozwój rynku
reklamy internetowej (wykres 1), a wraz z nim na zwiększenie ilości
inwestycji i powstawanie coraz bardziej innowacyjnych serwisów. Liderzy
polskiego Internetu tacy jak Onet (www.onet.pl), Wirtualna Polska
(www.wp.pl) bądź Interia (www.interia.pl) zaczęli coraz bardziej odczuwać
ciągłą presję rozwoju i konieczność lepszego dostosowywania się do potrzeb
internautów wywołaną przez powstawanie nowych portali. Jednak dopiero
pojawienie się pod koniec 2006 roku serwisu społecznościowego Nasza-klasa
(www.nasza-klasa.pl) zmieniło „układ sił” na polskim rynku internetowym.
Portal ten obecnie posiada ponad 11 milionów zarejestrowanych
uŜytkowników i pod względem ilości dziennych odwiedzin plasuje się na
drugim miejscu za Onet.pl.
Wykres 1. Wydatki na reklamę w Internecie w mln zł
400
300
200
100
0
2003
2004
2005
2006
2007
Źródło: IAB Polska, http://www.aidapolska.pl/rynekreklamy (stan na dzień: 02.12.2008)
Struktura firm działających na polskim rynku internetowym ulegała
znacznym transformacjom w ciągu ostatnich kilku lat. JednakŜe z biegiem
czasu szybkość zmian zaczęła się zwiększać i obecnie, oprócz wzrostu
konkurencyjności, wzrasta moŜliwość wdraŜania innowacyjnych rozwiązań,
a tym samym zwiększania moŜliwości generowania przychodu.
39
Źródło: SMG/KRC NetTrack, Megapanel PBI
42
3. Tendencje w polskim Internecie
Dotychczas moŜna było wyróŜnić modele e-biznesowe oparte o trzy źródła
dochodów40: reklamy, płatności za dostęp do zasobów serwisu lub prowizje
za pośrednictwo w transakcjach. W ciągu ostatnich kilku lat reklama
w Internecie w znaczący sposób zmieniła swoja formę. Poprzednio kryteria
doboru odpowiedniej strony do umieszczenia przekazu marketingowego
ograniczały się do zbadania liczby osób odwiedzających stronę i określenia
ogólnego profilu uŜytkownika. Liderami w tego typu reklamie były wielkie
portale, które posiadały całe spektrum uŜytkowników i najbardziej okazałe
statystyki odwiedzin. JednakŜe skuteczność reklamy była przeciętna, dlatego
modele marketingowe zaczęły rozwijać się w kierunku reklamy
kontekstowej. Polega ona na umieszczaniu reklamy w zaleŜności od
zawartości strony oglądanej przez uŜytkownika i pozwala dotrzeć dokładnie
do osoby, która ma być odbiorcą przekazu. Model ten umoŜliwił rozwój
silnie wyspecjalizowanych, bardzo dobrych jakościowo serwisów, zmuszając
portale ogólne do przeprowadzenia duŜych zmian. Reakcją na ten trend była
na przykład zmiana interfejsu uŜytkownika portalu Onet.pl, pozwalająca na
spersonalizowanie oglądanej zawartości. Ponadto, reklama internetowa
przeszła duŜą zmianę swojej formy. Statyczne banery zaczęły zmieniać się
początkowo w animowane, natomiast obecnie coraz częściej przybierają
formę filmów wideo, często takich samych jak prezentowane w telewizji.
Bardzo wysoka skuteczność przekazu marketingowego przyciąga coraz
więcej klientów, będąc bodźcem rozwoju Internetu w Polsce. Nakłady
finansowe na reklamę internetową rosną w bardzo szybkim tempie, działając
na niekorzyść innych mediów. Wartość reklamy radiowej spada z roku na
rok, głównie za sprawą rozwoju Internetu, zaś reklama telewizyjna ma duŜo
niŜszą dynamikę wzrostu i prawdopodobnie w ciągu kilku najbliŜszych lat
wartością nakładów na reklamę Internet wyprzedzi telewizję.
Pomimo faktu, Ŝe reklama jest dominującym źródłem przychodów firm
internetowych, wiele portali, które nie były w stanie osiągnąć
satysfakcjonujących zysków ze sprzedaŜy powierzchni reklamowej na
40
W analizie nie uwzględniono przeniesienia działalności ekonomicznej firm na rynek
wirtualny, gdyŜ nie jest to model stricte internetowy – jedynie wykorzystuje on Internet jako
źródło komunikacji z klientami.
43
stronach internetowych zdecydowało się na pobieranie opłaty za dostęp do
pewnych zawartości usług. Rozwiązanie to wydawało się dość naturalne
i proste, jednak w miarę upływu czasu okazało się, Ŝe nie do końca jest
efektywne. Ogrom zasobów znajdujących się w Internecie pozwala na
znalezienie alternatywnych informacji bez konieczności uiszczania opłat za
nie, a ponadto niewiele osób jest skłonnych płacić za korzystanie ze stron
internetowych. Wraz z wejściem modelu Google polegającego na
udostępnieniu zasobów i narzędzi internetowych41 nieodpłatnie, w zamian za
moŜliwość umieszczenia linków kontekstowych, płatne strony straciły na
znaczeniu. W ich miejsce pojawiły się równie wyspecjalizowane serwisy,
które swój model biznesowy budują w oparciu o reklamy kontekstowe
i posiadanie społeczności.
Jednak oprócz tradycyjnych internetowych modeli biznesowych moŜna
wyróŜnić modele, które są oparte na pośredniczeniu w transakcjach. Rynek
ten rozwija się bardzo pręŜnie, gdyŜ dzięki wykorzystaniu efektu agregacji,
umoŜliwia firmom obniŜenie kosztów działalności, a klientom znalezienie
najlepszego produktu po najniŜszej cenie w bardzo krótkim czasie.
Do liderów w tej branŜy w Polsce naleŜy serwis aukcyjny Allegro
(www.allegro.pl), który dzięki ogromnej liczbie ofert stałe się największym
polskim „centrum handlowym” w Internecie. Inną bardzo obiecującą
innowacją działającą w tym sektorze są portale social lending, które
niedawno pojawiły się takŜe w Polsce (np. www.monetto.pl, www.kokos.pl,
www.finansowo.pl). Pozwalają one na znalezienie poŜyczkodawcy lub
poŜyczkobiorcy, działając na zasadach systemu aukcyjnego, w którym
przedmiotem aukcji jest kwota poŜyczki, a ceną oprocentowanie.
Obecnie moŜna zaobserwować powstawanie coraz bardziej złoŜonych modeli
e-biznesowych, łączących w sobie kilka róŜnych źródeł dochodów oraz
wykorzystujących wirtualne relacje społeczne. Zazwyczaj na stronach
pośredników transakcji znajdują się takŜe reklamy oraz płatne usługi, a
ponadto istnieje forum, na którym społeczność moŜe wymieniać poglądy na
temat serwisu i pomagać administratorom w jego ulepszaniu. Mimo duŜej
ilości nowopowstałych serwisów moŜna stwierdzić, Ŝe rynek polski podąŜa
za trendami globalnymi, mając niewielki udział w pionierskich projektach.
41
Narzędzia takie jak: wyszukiwarki, poczta e-mail, dokumenty online, galerie zdjęć itp.
44
4. Przyszłość polskiego Internetu
Obserwując zmiany zachodzące na polskim rynku usług internetowych,
warto odnotować, Ŝe dwa najwaŜniejsze trendy stanowią: agregacja oraz
tworzenie społeczności. Pierwszy z nich – agregacja, zakłada gromadzenie
informacji, usług, klientów itp. w jednym miejscu, tworząc wirtualny rynek.
Pozwala to na duŜo szybsze znalezienie kompletnych informacji,
porównanie, dokonanie transakcji, a jednocześnie obniŜa koszty
przedsiębiorstw. Jakość usług i szybkość znajdowania informacji czy
zawierania transakcji przyciąga nowych internautów i tym samym przenosi
działalność ekonomiczną na rynek wirtualny. Dlatego, moŜna z całą
pewnością prognozować rozwój portali – agregatów, zarówno jeśli chodzi
o ich ilość jak i oferowane funkcjonalności.
Nieodłącznym trendem, który juŜ jest bardzo widoczny jest tworzenie
społeczności, powiązanych z portalem. W ostatnich latach obserwujemy
masowe pojawianie się portali społecznościowych, które skupiają się na
stworzeniu relacji między ludźmi wokół ośrodka niezwiązanego
z działalnością ekonomiczną. Zatem, obecnie nie jest jeszcze częstym
zjawiskiem zintegrowanie społeczności z elementami e-commerce bądź
z serwisami transakcyjnymi. Firmom będzie zaleŜeć na budowaniu trwałych
relacji z konsumentami i na interaktywnym współdziałaniu zmierzającym
do wprowadzenia produktów bardziej odpowiadających ich potrzebom.
Oprócz trendów związanych z tworzeniem platform konsumenckich, od
pewnego czasu istnieje tendencja do tworzenia systemów wspomagających
zarządzanie firmą (business intelligence) wykorzystujących w pełni
moŜliwości Internetu. Przede wszystkim pojawiają się na rynku polskim
aplikacje przeznaczone dla małych i średnich przedsiębiorstw które nie
wymagają niczego oprócz komputera z podłączeniem do Internetu. Są one
niedrogim rozwiązaniem dla firm, których nie stać na utrzymywanie całego
działu informatycznego wewnątrz struktury firmy oraz dla wszystkich, którzy
w ten sposób mogą zmniejszyć koszty działalności. Zaletą tych aplikacje jest
fakt, Ŝe dostosowanie do potrzeb danej firmy jak i wsparcie techniczne
dostarczane jest przez usługodawcę. Przykładem oprogramowania, które
moŜe być uznane za moduł systemu jest www.ifirma.pl, który słuŜy do
45
prowadzenia księgowości. Mimo, Ŝe dotychczas oferowane rozwiązania
online nie spełniają kryteriów zintegrowanych systemów informatycznych,
w ciągu najbliŜszych kilku lat z pewnością moŜna będzie zaobserwować
powstanie bardziej zaawansowanych narzędzi słuŜących do zarządzania
przedsiębiorstwem.
5. Podsumowanie
Wraz z Internetem w bardzo szybkim tempie rozwijają się modele biznesowe.
JednakŜe większość innowacji bazuje na wytyczonych juŜ ścieŜkach i polega
na nadawaniu im nowego wymiaru. Tak się stało na przykład z reklamą,
która przemieniła się ze statycznych banerów informacyjnych w odnośniki
kontekstowe oraz krótkie filmy reklamowe. Ponadto, dzięki rosnącemu
bezpieczeństwu przesyłania danych oraz niskim kosztom coraz więcej firm
zaczyna korzystać z systemów oferowanych za pośrednictwem Internetu.
Kolejne lata zapewne przyniosą liczne zmiany i setki realizowanych
projektów, z których kilka będzie miało szanse odnieść spektakularny sukces.
W najbliŜszym czasie na przełom raczej nie będzie moŜna liczyć, o ile za taki
nie moŜna uznać postępującej agregacji i przeniesieniu rozwiązań business
intelligence do Internetu, ale na doskonalenie i unowocześnianie
dotychczasowych rozwiązań.
Bibliografia
Nojszewski D., Przegląd modeli e-biznesowych cz. 1, e-mentor nr 5/2006,
Afuah A., Tucci C. L., Biznes internetowy strategie i modele, Kraków 2003
Corbillé A., Dumas V., Business Inelligence et portails, Dunod, Paris, 2006
Wrzosiński P., Portal internetowy: czy ten biznes ma przyszłość?,
http://www.manageria.pl/manageria/1,85811,5979881,Portal_internetowy
__czy_ten_biznes_ma_przyszlosc_.html (stan na dzień: 02.12.2008)
Badanie dotyczące zachowania polskich Internautów na podstawie
PBI/Gemius, http://www.audyt.gemius.pl/ (stan na dzień: 02.12.2008)
Badanie
dotyczące
wydatków
na
reklamę
w
Internecie,
http://www.aidapolska.pl/rynekreklamy (stan na dzień: 02.12.2008)
•
46
Aleksandra Misiewicz*
Bezpieczeństwo transakcji na rynku finansowym
1. Wstęp
Szybki postęp technologiczny przyczynił się w ostatnich kilku latach
do rozwoju wielu gałęzi gospodarki. Dotyczy to równieŜ rynku finansowego,
a co za tym idzie, bankowości elektronicznej oraz usług oferowanych
za pośrednictwem Internetu. NiemalŜe kaŜdy bank ma w swojej ofercie
bezpłatny dostęp do konta, moŜliwość szybkiego załoŜenia lokaty czy
złoŜenia wniosku kredytowego za pomocą Internetu. Dzięki sieci globalnej
moŜna kupić akcje spółek notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych,
lub po prostu zrobić zakupy w sklepach internetowych, wszystko to nie
wychodząc z domu. Coraz bardziej popularne staje się równieŜ dokonywanie
transakcji za pomocą kart płatniczych. Rozwój e-płatności i usług niesie
ze sobą duŜą wygodę i ułatwia funkcjonowanie w nowoczesnym środowisku
finansów, lecz równieŜ uwidacznia problem bezpieczeństwa transakcji
na rynku finansowym. Bezpieczeństwo operacji finansowych drogą
elektroniczną nie powinno być rozpatrywane jedynie w kategoriach
informatycznych, jest to równieŜ problem ustanowienia legislacji, chroniącej
usługodawców oraz klientów, określenia zakresu odpowiedzialności
i gwarancji zwrotu utraconych środków, oraz zadośćuczynienia w przypadku
utraty poufnych danych.
2. Bezpieczeństwo e-płatności
na przykładzie płatności kartą
w
aspekcie
informatycznym
Istnieje kilka sposobów dokonania płatności towaru lub usługi zakupionej za
pośrednictwem Internetu. Płatność kartą naleŜy do sposobów prostych, lecz
jest jednym z najmniej bezpiecznych. Jeśli klient zdecyduje się na taką formę
płatności, po złoŜeniu zamówienia kierowany jest na specjalną stronę
*
Studentka kierunku Informatyka i Ekonometria na Wydziale Ekonomiczno–Socjologicznym
Uniwersytetu Łódzkiego, Studenckie Koło Naukowe Technologii Internetowych
i Multimedialnych „IM-Tech”
47
internetową, słuŜącą do autoryzacji kart płatniczych. Gdy karta jest
zaakceptowana przez centrum płatnicze, wtedy sklep otrzymuje informację
o jej autentyczności. Po akceptacji karty klient jest informowany przez
e-sklep o realizacji transakcji. Cała operacja trwa zaledwie kilka sekund,
a dane ze względu na bezpieczeństwo są przesyłane z uŜyciem bezpiecznych
protokołów transmisji, np. TLS42. Stronami uczestniczącymi w e-transakcjach
realizowanych we współczesnych rozbudowanych (ze względu na
bezpieczeństwo) systemach e-płatności to m.in.: klienci, sprzedawcy oraz
zaangaŜowane instytucje (banki klienta i sprzedawcy, emitenci kart, centra
rozliczeniowe oraz bramki płatnicze). Strony transakcji dysponują
oprogramowaniem umoŜliwiającym m.in. generowanie i weryfikowanie
podpisów cyfrowych, podwójnych podpisów oraz kodów symetrycznych.
KaŜda ze stron transakcji posiada świadectwa wielostopniowej certyfikacji.
Współdziałające bramki płatności umoŜliwiają obsługę róŜnych rodzajów
kart płatności oraz gwarantują płatności jedynie przy pomocy kart
akceptowanych przez banki sprzedawców. Schemat płatności kartą został
przedstawiony na rysunku 1.
Rysunek 1 Schemat płatności kartą płatniczą
Źródło: Zamojski W., Wybrane zagadnienia bezpieczeństwa e-płatności, Politechnika
Wrocławska, 2004
42
TLS (ang. Transport Layer Security) – przyjęte jako standard w Internecie rozwinięcie
protokołu SSL (ang. Secure Socket Layer). TLS ma na celu zapewnienie poufności
i integralności transmisji danych oraz zapewnienie uwierzytelnienia. Źródło: Transport Layer
Security, http://pl.wikipedia.org/wiki/Transport_Layer_Security (stan na dzień: 02.12.2008)
48
Zanim transakcja zostanie rozpoczęta, zarówno klient jak i sprzedawca
muszą zarejestrować się w centrum autoryzacji, aby uzyskać świadectwa
certyfikacji posiadające publiczne klucze podpisu i wymiany oraz
odpowiednie oprogramowanie, umoŜliwiające wygenerowanie kluczy
symetrycznych43. W procesie rejestracji sprawdzana jest równieŜ
prawidłowość
realizacji
następujących
operacji:
generowanie
i weryfikowanie skrótów i podpisów, weryfikacja certyfikatów,
generowanie i otwieranie kopert cyfrowych itd.
Główną zaletą systemu e-płatności jest automatyzacja procedur
zwiększających bezpieczeństwo e-transakcji oraz mała ich czasochłonność.
3. Bezpieczeństwo e-transakcji
Akceptanci kart płatniczych, (np. platformy sklepów internetowych) mają
obowiązek zagwarantowania, Ŝe dane dotyczące kart, transakcji jak i dane
osobowe klientów będą wykorzystywane jedynie do celów rozliczenia
transakcji, a pojedyncze informacje będą stopniowo ujawniane wybranym
uczestnikom transakcji. Platforma kieruje kupującego w tzw. obszar
bezpiecznego połączenia z serwerem bankowym, zostaje sprawdzona
autentyczność karty oraz stan konta. Połączenie nawiązywane jest
bezpośrednio z bankiem, natomiast strona akceptująca kartę nie ma
moŜliwości wglądu w dane klienta. W systemie akceptanta nie moŜna
gromadzić danych dotyczących klientów i ich kont bankowych.
Przesyłanie wszystkich danych dotyczących transakcji w postaci
zaszyfrowanej jest podstawą do zachowania bezpieczeństwa operacji
finansowej dokonywanej za pośrednictwem Internetu. System bezpiecznego
połączenia uŜywa odpowiedniego szyfrowania, np. z kluczem 128 lub 256
bitowym. Na rysunku 2 zaznaczono miejsca w systemie, w których stosuje
się szyfrowanie oraz deszyfrowanie zgodnie z protokołem SET44. Dzięki
43
Klucz symetryczny (tajny) to klucz mający zastosowanie w jednokluczowych systemach
kryptograficznych wykorzystujących symetryczne algorytmy kryptograficzne. Zarówno do
szyfrowania jak i deszyfrowania uŜywa się tego samego klucza. Źródło: klucz tajny czyli
klucz symetryczny, http://www.bezpieczenstwo.naszastrona.pl/publikacje/kryptologia_klucz
_tajny.php (stan na dzień: 02.12.2008)
44
SET (Secure Electronic Transaction) to protokół bezpiecznych transakcji elektronicznych.
Jest standardem umoŜliwiającym bezpieczne przeprowadzenie transakcji z wykluczeniem
49
temu mechanizmowi moŜna przesyłać dane bez konieczności korzystania
z prywatnych sieci bankowych.
Rysunek 2 Sposób działania systemu e-płatności
Źródło: Zamojski W. Wybrane zagadnienia bezpieczeństwa e-płatności, Politechnika
Wrocławska, 2004
4. Bezpieczeństwo transakcji w aspekcie legislacyjnym
W Polsce regulację prawną działalności instytucji finansowych oraz
elektronicznych instrumentów płatniczych stanowią dwie ustawy:
•
•
Ustawa z 29 sierpnia 2002 r. Prawo bankowe (Dz.U. nr 72, poz. 665)
Ustawa z 12 września 2002 r. o elektronicznych instrumentach
płatniczych (Dz.U. nr 169, poz. 1385).
Zgodnie z treścią powyŜszych ustaw, banki ponoszą odpowiedzialność
jedynie za nieautoryzowane korzystanie z elektronicznych kart płatniczych.
Niestety, prawo nie mówi nic o odpowiedzialności za kradzieŜ środków
finansowych z konta za pomocą Internetu.
Ochrona, jaką zapewnia posiadaczowi konta Ustawa o elektronicznych
instrumentach płatniczych, a w szczególności artykuł 545, nie jest
wystarczająca. Przyczyną tego jest niewskazanie w ustawie minimalnych
bezpośredniego kontaktu przez Internet, z uŜyciem kart kredytowych. Źródło: SET –
Wikipedia, wolna encyklopedia, http://pl.wikipedia.org/wiki/SET (stan na dzień: 02.12.2008)
45
Art. 5. Ustawy o elektronicznych instrumentach płatniczych: „Posiadacza nie obciąŜają
operacje dokonane przy uŜyciu elektronicznego instrumentu płatniczego, których zlecenia
nie potwierdził, z zastrzeŜeniem art. 28 ust. 1 i 6 oraz art. 32 ust. 2.”
50
standardów bezpieczeństwa dla czynności, jaką jest potwierdzenie e-operacji
bankowej. Mimo to artykuł 5 ustawy o elektronicznych instrumentach
płatniczych, w przypadku nienazwanych elektronicznych instrumentów
płatniczych ustanawia niedoskonałą, lecz normatywną przesłankę
obciąŜenia posiadacza kaŜdą operacją finansową, w tym w ramach
e-bankowości. Ochrona wynikająca z przepisu polegałaby na tym, iŜ w razie
wątpliwości co do autoryzacji transakcji bank byłby zobowiązany
udowodnić, iŜ operacja dokonana w e-bankowości została potwierdzona
przez posiadacza rachunku. Sposób potwierdzenia transakcji musiałby być
zawarty w umowie między bankiem a klientem.
Zdania, co do uzupełnienia tej luki prawnej wśród ekspertów są podzielone.
JednakŜe wraz z rozwojem bankowości elektronicznej oraz rosnącą
popularnością kont internetowych, szala głosów popierających
wprowadzenie nowych przepisów przechyla się na korzyść klientów.
Wówczas pojawia się problem interpretowania przepisów. Po dokonanym
przelewie online nie pozostają ślady materialne, jest to przyczyna niemoŜliwości
udowodnienia kradzieŜy środków finansowych z konta bankowego.
Oszukańcze przelewy internetowe nie są tylko słabością systemów
informatycznych wykorzystywanych przez złodziei, lecz równieŜ
są spowodowane niewiedza klientów o potencjalnych zagroŜeniach.
Zdecydowana większość kradzieŜy z kont internetowych to utrata przez
klientów poufnych danych takich jak login, numer klienta i hasło. Przy
obecnej strukturze prawa, banki starają się edukować klientów poprzez
broszury informacyjne oraz zastrzegać w umowie o nie ponoszeniu
odpowiedzialności za nieautoryzowany wypływ środków pienięŜnych
z konta z winy klienta.
W chwili obecnej prowadzone są prace nad uzupełnieniem luki prawnej,
a w późniejszym terminie dostosowaniem prawa polskiego do dyrektywy
unijnej46, której implementacja ma zostać zakończona w roku 200947.
46
Dyrektywa 2007/64/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 listopada 2007 roku
w sprawie usług płatniczych w ramach rynku wewnętrznego
47
Dyrektywa PSD, http://delege.cal.pl/index.php?option=com_content& task=view&id=93&
Itemid=79 (stan na dzień: 02.12.2008)
51
Odwołując się do treści dyrektywy, posiadacze kont internetowych będą
mogli się cieszyć taką samą, co do zasady ochroną, jak posiadacze kart
płatniczych. Dyrektywa ta nie rozróŜnia poszczególnych kategorii instrumentów
płatniczych. Pojęcie instrumentu płatniczego zostanie rozszerzone i będzie
obejmowało wszelkie stosowane dziś metody identyfikacji posiadaczy kart
płatniczych i kont internetowych w bankowości elektronicznej
Autorzy przygotowywanej dyrektywy przewidują m.in.
•
•
•
ograniczenie odpowiedzialności posiadacza do 150 euro w przypadku
niezawinionych transakcji oszukańczych,
znaczne rozszerzenie ochrony posiadacza w przypadku operacji
instrumentem płatniczym bez jego fizycznego przedstawienia (które dziś
wywołują znaczne wątpliwości),
rozszerzone obowiązki informacyjne banku wobec posiadacza rachunku
w zakresie bezpieczeństwa.
Bibliografia
Dyrektywa PSD, http://delege.cal.pl/index.php?option=com_content&
task=view&id=93&Itemid=79 (stan na dzień: 02.12.2008)
Klucz tajny czyli symetryczny, http://www.bezpieczenstwo.naszastrona.pl
/publikacje/kryptologia_klucz_tajny.php (stan na dzień: 02.12.2008)
Polak K.: Przepisy niejasno określają odpowiedzialność w e- bankowości,
Gazeta Prawna artykuł z dnia 02.10.2008. r nr. 195 (2315)
SET – Wikipedia, wolna encyklopedia, http://pl.wikipedia.org/wiki/SET
Transport Layer Security – Wikipedia, http://pl.wikipedia.org/wiki/
Transport_Layer_Security (stan na dzień: 02.12.2008)
Ustawa z dnia 12 września 2002 r. o elektronicznych instrumentach
płatniczych (Dz.U. nr 169, poz. 1385)
Ustawa z dnia 29 sierpnia 2002 r. Prawo bankowe (Dz.U. nr 72, poz. 665)
Zamojski W. Wybrane zagadnienia
Politechnika Wrocławska, 2004.
52
bezpieczeństwa
e-płatności,
Rozdział II
Trendy finansowe
Dominika Babicz*
Polski Anioł Biznesu
Specyficzną formą finansowania przedsiębiorstw, jest finansowanie przy
pomocy aniołów biznesu (Business Angels). UwaŜa się, iŜ kolebką powstania
i rozwoju nieformalnych inwestorów indywidualnych są Stany Zjednoczone
Ameryki (USA), a zwłaszcza Dolina Krzemowa w Kalifornii. Polscy
aniołowie biznesu pojawili się po raz pierwszy na początku lat 90 ubiegłego
wieku, kiedy rozpoczął się proces transformacji systemowej48.
Celem mojego opracowania jest przybliŜenie mało rozpoznanego w Polsce
nieformalnego rynku Venture Capital (aniołów biznesu).
Anioły biznesu to osoby prywatne, posiadające wolne nadwyŜki finansowe
inwestujące w innowacyjne przedsiębiorstwa z sektora małych i średnich
przedsiębiorstw (MSP), będące we wczesnych fazach rozwoju i wykazujące
się duŜym potencjałem wysokiej stopy zwrotu. MoŜna wyróŜnić cechy
łączące aniołów, lecz określenie jednolitego profilu anioła biznesu jest dość
trudne. W literaturze najczęściej charakteryzuje się anioła biznesu wyliczając
następujące cechy:
MęŜczyzna w wieku 40-60 lat
Przedsiębiorca lub menedŜer
Osoba posiadająca duŜe doświadczenie zawodowe
Kwota, jaką jest wstanie zaangaŜować w jedno przedsięwzięcie
najczęściej wynosi 200.000 – 1.000.000 zł.
Zazwyczaj inwestuje w fazę seed i start up
Charakteryzuje się wysoką podatnością na ryzyko
Oczekuje stopy zwrotu na poziomie 10-40%
Chętnie angaŜuje się w nowe przedsięwzięcia biznesowe.
Inwestycje aniołów biznesu maja charakter długoterminowy (2-4 lata).
Finansują oni przedsiębiorstwa w fazie seed i start-up, kiedy firma jest
*
Studentka kierunku Finanse i Bankowość Wydziału Ekonomiczno–Socjologicznego
Uniwersytetu Łódzkiego, Studenckie Koło Naukowe Finansów i Bankowości „Progress”
48
Mikołajczyk B., Krawczyk M, Aniołowie Biznesu w sektorze MSP, Difin, Warszawa, 2007
55
jeszcze za mała, aby mogła skorzystać ze środków z rynku kapitałowego.
W ten sposób aniołowie biznesu zapełniają istniejąca na rynku lukę
kapitałową, która odnosi się do sytuacji, kiedy przedsiębiorstwo, ze względu
na niedoskonałość rynku nie ma moŜliwości zdobycia środków finansowych
na przeprowadzenie projektu49.
Rysunek 1. Źródła pozyskiwania
w zaleŜności od fazy ich rozwoju.
kapitału
przez
przedsiębiorstwa
POTRZEBY
KAPITAŁOWEWE
wzrost
Wysokie
ryzyko
Środki
własne,
kapitał
rodzinn
ZaląŜkowa
Debiut
giełdowy
Formalny
rynek venture
capital
Aniołowie
biznesu
Niskie ryzyko
Startu
Wczesnego
rozwoju
Ekspansji
FAZA
ROZWOJU
Źródło: Mikołajczyk B., Infrastruktura finansowa MSP w krajach Unii Europejskiej, Difin,
Warszawa 2007.
I tak jak w przypadku Venture Capital, inwestycje kończą się wycofaniem
inwestora po zrealizowaniu przedsięwzięcia. Najczęstszym sposobem
wyjścia z inwestycji jest zbycie swoich udziałów/akcji właścicielom lub
innemu przedsiębiorcy.
Tabela 1. Formy wyjścia aniołów biznesu z inwestycji
Inwestycje spisane jako straty
40%
SprzedaŜ inwestycji innym przedsiębiorcom
26%
SprzedaŜ innym udziałowcom
16%
SprzedaŜ osobom trzecim
10%
Wprowadzone na rynek akcji
8%
Źródło: Mikołajczyk B., Krawczyk M., Aniołowie Biznesu w sektorze MSP, Difin 2007
49
Mikołajczyk B., Rynkowski T., Wokół przedsiębiorczości i innowacyjności małych
i średnich przedsiębiorstw, Finansowe uwarunkowania konkurencyjności przedsiębiorstw
z uwzględnieniem sektora MSP, red. Mikołajczyk B., Difin, Warszawa 2006,
56
Proces wyboru przedsięwzięcia i następne etapy określania warunków
współpracy wyglądają podobnie jak w Venture Capital, z tą róŜnicą, Ŝe anioł
biznesu to jedna osoba, która nie posiada zaplecza specjalistów i środków na
przeprowadzenie tak obszernej analizy jak due diligence, musi się więc
ograniczyć do swoich umiejętności. Po rozpoczęciu współpracy „układ”
anioła i przedsiębiorcy ma charakter partnerski. Nie przejmuje on zwykle
pakietu większościowego spółki. Pamiętać naleŜy, Ŝe kapitał to nie jedyne
co wnosi do spółki. Dla rozwijającego się przedsiębiorstwa istotna jest jego
wiedza menedŜerska, doświadczenie w biznesie, znajomość branŜy i rynku.
Anioł bierze aktywny udział w zarządzaniu firmą. Czasami wartość tych
niewymiernych składników jest bardziej cenna, niŜ sam kapitał, gdyŜ
zwiększa szanse przetrwania młodych przedsiębiorstw, naraŜonych na
agresywne posunięcia konkurentów50.
Motywacje skłaniające do bycia aniołem biznesu są bardzo zróŜnicowane.
Jest to przede wszystkim chęć osiągnięcia korzyści finansowych, ale bardzo
często robią to dla zabawy czy osobistej satysfakcji bycia zaangaŜowanym
w biznes, pomagania innym. Czasami jedną z pobudek jest poczucie
odpowiedzialności wobec społeczeństwa, gdyŜ dzięki działalności anioła
tworzone są miejsca pracy i ma miejsce postęp technologiczny51.
Aniołowie biznesu nie ograniczają się do jednego sektora, ale zawsze
poszukują projektów o duŜym potencjale wzrostu. Dlatego inwestują
w przedsięwzięcia unikatowe, o wysokim stopniu ryzyka, gdyŜ takie
inwestycje zapewniają z reguły wyŜszą stopę zwrotu. W konsekwencji
najchętniej inwestują w projekty o charakterze innowacyjnym, w branŜach
przyszłościowych (biotechnologia, nanotechnologia, inŜynieria medyczna)52.
Ze względu na nieformalny charakter rynku aniołów biznesu, problemem jest
nawiązanie kontaktu między przedsiębiorcą, a inwestorem. Istotną role
w kojarzeniu szukających kapitałów i aniołów odgrywają sieci aniołów
50
Ambor M., Tamowicz P., Wywiad z prezesem Polskiego Stowarzyszenia Aniołów Biznesu,
Doświadczenie droŜsze niŜ kasa, Puls Biznesu, 29.03.2004
51
Marszałek J., Wyzwania i nadzieje business angels w finansowaniu przedsiębiorstw,
Finansowe uwarunkowania konkurencyjności przedsiębiorstw z uwzględnieniem sektora
MSP, red. Mikołajczyk B., Warszawa 2006
52
Mikołajczyk B., Krawczyk M., Aniołowie Biznesu w sektorze MSP, Difin, Warszawa 2007
57
biznesu. Działają one jako organizacje non-profit i zajmują się kojarzeniem
stron. W Polsce istnieje pięć takich sieci, są to : Polska Sieć Aniołów Biznesu
PolBAN, Lewiatan Business Angels (LBA), Lubelska Sieć Aniołów Biznesu
(LSAB), Śląska Sieć Aniołów Biznesu (SilBAN) i Regionalna Sieć
Inwestorów Kapitałowych (RESIK).
Polska Sieć Aniołów Biznesu PolBan powstała w 2003 roku w ramach
European Business Angels Network. Nie prowadzi działalności
gospodarczej, finansowany jest przez sponsorów, swoich załoŜycieli oraz
z wynagrodzenia z tytułu zrealizowanych projektów, których jest animatorem.
Za swoje cele uwaŜają:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Poszukiwanie i wspieranie aniołów biznesu w Polsce.
Promocja inwestowania seed i start-up.
Eliminowanie luki kapitałowej.
Kojarzenie projektów inwestycyjnych.
Inspirowanie do tworzenia nowych firm.
Działania zmierzające do poprawy klimatu dla przedsiębiorczości
i rozwoju sektora MSP w Polsce.
7. Wsparcie i edukacja w zakresie współpracy z aniołami.
8. Wymiana doświadczeń, wiedzy, kontaktów, współpraca
z siostrzanymi organizacjami zagranicą.
9. Promowanie zagranicznych inwestycji prywatnych w Polsce.
10.Działanie na rzecz preferencji podatkowych dla inwestorów finansujących
ryzykowne projekty we wczesnych stadiach53.
Według prezesa stowarzyszenia, Wojciecha Dołkowskigo, potencjalnych
inwestorów jest ok. 5 tys. Wynika z tego, Ŝe w Polsce istnieje około 100 tys.
osób dysponujących majątkiem powyŜej 1 mln zł, stąd, jeŜeli do inwestowania
typu anioł biznesu udałoby się przekonać 5 % z nich, to dałoby to rynek
5 tys. inwestorów. JeŜeli załoŜyć, Ŝe kaŜdy z nich mógłby posiadać portfel
dwóch inwestycji (stowarzyszenie koncentruje się na projektach w przedziale
50-500 tys. zł), to moŜna by w ten sposób zasilić kapitałowo ok. 10 tys. firm54.
53
PolBAN Anioły Biznesu Business Angels, http://www.polban.pl/index.php?node=115
&pid=117 (stan na dzień: 31.11.2008)
54
Ambor M., Tamowicz P., Wywiad z prezesem Polskiego Stowarzyszenia Aniołów Biznesu,
Doświadczenie droŜsze niŜ kasa, Puls Biznesu, 29.03.2004
58
Tabela 2. Charakterystyka działalności PolBAN
Kategoria
2003
2004
2005
2006
Liczba przedłoŜonych projektów
3
35
67
15
Liczba aniołów biznesu
0
21
36
35
Liczba sfinansowanych projektów
0
1
2
2
Średnia wartość transakcji (w euro)
-
150 000
100 000
100 000
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: EBAN, European Directory of Business Angel
Networks
In
Europe,
2006,
http://www.eban.org/download/Directory%20of%2
0Networks%202006_Final.pdf EBAN, European Directory of Business Angel Networks In
Europe,
2007,
http://www.eban.org/download/Directory%20of%20Networks_2007_
EBAN.pdf (stan na dzień 01.12.2008)
Drugą siecią załoŜoną w 2005 roku jest Lewiatan Business Angels (LBA),
który działa przy Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych Lewiatan.
Jest to klub inwestorów gotowych wspierać przedsięwzięcia we wczesnej
fazie rozwoju. Projekt jest współfinansowany przez Unię Europejską ze
środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego55.
Tabela 3. Charakterystyka działalności LBA
Kategoria
2005
2006
72
25
27
52
2
2
277 000
200 000
Źródło: EBAN, European Directory of Business Angel Networks In Europe, 2007,
http://www.eban.org/download/Directory%20of%20Networks_2007_EBAN.pdf (stan na
dzień 01.12.2008)
Następną powstała siecią aniołów jest Śląska Sieć Aniołów Biznesu –
SilBAN, która powstała w kwietniu 2006 roku. Jest to organizacja, która
działa jedynie w regionie województwa śląskiego. Śląska sieć działa
w formie wydzielonego projektu przy konsorcjum trzech regionalnych
instytucji: Funduszu Górnośląskiego, Górnośląskiej Agencji Przekształceń
Przedsiębiorstw i Górnośląskiego Towarzystwa Gospodarczego. Projekt
SilBAN był finansowany przez Unię Europejska w ramach Europejskiego
55
O nas - Lewiatan Business Angels http://www.lba.pl/anioly_biznesu/o_nas (stan na dzień:
31.11.2008)
59
Funduszu Społecznego w ramach priorytetu 2 - Wzmocnienie Rozwoju
Zasobów Ludzkich w Regionach Zintegrowanego Programu Operacyjnego
Rozwoju regionalnego 2004 - 2006.
Tabela 4. Charakterystyka działalności SilBAN
Kategoria
2005
2006
5
10
2
2
0
0
0
-
Źródło: EBAN, European Directory of Business Angel Networks In Europe, 2007,,
http://www.eban.org/download/Directory%20of%20Networks_2007_EBAN.pdf (stan na
dzień: 01.12.2008)
Kolejną siecią istniejącą na terenie Polski jest Lubelska Sieć Aniołów
Biznesu – LSAB. Jest to regionalna sieć skupiająca inwestorów prywatnych,
zainteresowanych inwestycjami kapitałowymi w projekty innowacyjne.
Utworzenie Lubelskiej Sieci Aniołów Biznesu jest projektem realizowanym
przez Lubelską Fundację Rozwoju, która pełni funkcję instytucji tworzącej
i koordynującej działalność sieci. Projekt jest finansowany przez Unię
Europejska w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach
Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego 2004 - 2006.
Regionalna Sieć Inwestorów Kapitałowych (RESIK) to projekt finansowany
z Europejskiego Funduszu Społecznego oraz ze środków budŜetu państwa
w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego,
Działanie 2.6 Regionalne Strategie Innowacyjne 2004-2006. Głównym celem
jest złagodzenie barier rozwoju sektora małych i średnich przedsiębiorstw
w Polsce, czyli braku kapitału i ograniczonego dostępu do źródeł
finansowania. Projektem RESIK zarządza Małopolska Agencja Energii
Środowiska Sp. z o.o.
Tak więc rynek aniołów jest rynkiem młodym, nie do końca znanym przez
wszystkich przedsiębiorców, ale dynamicznie się rozwijającym i o coraz
większym znaczeniu dla zapełnienia luki kapitałowej małych i średnich
przedsiębiorstw.
60
Przykładami udanych inwestycji na rynku polskim jest między innymi
powstanie sieci nowoczesnych barów kawowych o nazwie „W biegu cafe”,
które powstały przy pomocy Lewiatan Business Angels (LBA), czy serwis
internetowy oferujący okolicznościowe kartki elektroniczne www.100lat.pl,
który mógł rozwinąć swoją działalność dzięki pomocy Polskiej Sieci
Aniołów Biznesu (PolBAN).
Bibliografia
Ambor M., Tamowicz P., Wywiad z prezesem Polskiego Stowarzyszenia
Aniołów Biznesu, Doświadczenie droŜsze niŜ kasa, Puls Biznesu,
29.03.2004.
Brzozowska K., Anioły biznesu na rynku kapitałowym, CeDeWu,
Warszawa 2008.
European Directory of Business Angel Networks In Europe 2006,
http://www.eban.org (stan na dzień: 01.12.2008)
European Directory of Business Angel Networks In Europe 2007,
http://www.eban.org (stan na dzień: 01.12.2008)
Marszałek J., Wyzwania i nadzieje business angels w finansowaniu
przedsiębiorstw, (w): Finansowe uwarunkowania konkurencyjności
przedsiębiorstw z uwzględnieniem sektora MSP, red. Mikołajczyk B.,
Difin, Warszawa 2006.
Mikołajczyk B., Infrastruktura finansowa MSP w krajach Unii
Europejskiej, Difin, Warszawa 2007.
Mikołajczyk B., Krawczyk M., Aniołowie Biznesu w sektorze MSP,
Difin, Warszawa 2007.
Mikołajczyk B., Krawczyk M., Komplementarność i substytucyjność
aniołów biznesu i Venture capital, Bank i Kredyt nr 3, NBP 2006.
Mikołajczyk
B.,
Rynkowski
T.,
Wokół
przedsiębiorczości
i innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw, (w) Finansowe
uwarunkowania konkurencyjności przedsiębiorstw z uwzględnieniem
sektora MSP, red. Mikołajczyk B., Difin, Warszawa 2006.
61
Lewiatan Business Angels, http://www.lba.pl (stan na dzień: 30.11.2008)
Lubelska Sieć Aniołów Biznesu, http://www.lsab.lublin.pl (stan na dzień:
30.11.2008)
PolBAN - Polska Sieć Aniołów Biznesu, http://www.polban.pl (stan na
dzień: 30.11.2008)
RESIK: Regionalna Sieć Inwestorów i Inwestycji Kapitałowych,
http://www.resik.pl (stan na dzień: 30.11.2008)
SilBAN - Śląska Sieć Aniołów Biznesu, http://www.silban.pl (stan na
dzień: 30.11.2008)
62
Agnieszka Cywińska∗
Rynek NewConnect – szansa dla innowacyjnych spółek
1. Wstęp
Rynki giełdowe są waŜnym elementem kaŜdej gospodarki narodowej
większości rozwiniętych państw świata. Do wzrostu ich wartości
doprowadziła globalizacja gospodarki światowej oraz liberalizacja przepływu
kapitałów i przetwarzania danych. Na skutek zmieniającego się otoczenia
i potrzeb inwestorów rynki te ulegają ciągłym przeobraŜeniom, a ich oferty
poszerzeniu.
Zmiany zachodzące na tej płaszczyźnie moŜna zaobserwować równieŜ na
polskim rynku finansowym. Od 30 sierpnia 2007 roku zaczął funkcjonować
rynek NewConnect. Rynek ten umoŜliwia finansowanie rozwoju młodych
przedsiębiorstw posiadających potencjał rozwoju. Z kolei inwestorzy
uczestniczący w tym rynku mogą zrealizować potencjalnie wysoki zwrot
z inwestycji, kosztem podwyŜszonego ryzyka.
Celem niniejszego artykułu jest zaprezentowanie rynku NewConnect,
obowiązujących procedur dotyczących wchodzenia spółki na ten rynek.
W kolejnych częściach przedstawione zostaną statystki obrazujące rozwój
rynku oraz jego połoŜenie na tle europejskich rynków alternatywnych
systemów obrotów.
2. Charakterystyka rynku NewConnect
Rynek NewConnect jest rynkiem akcji opartym na alternatywnym systemie
obrotu prowadzonym przez Giełdę Papierów Wartościowych w Warszawie
S.A. Alternatywny system obrotu stanowi wielostronny obrót papierami
wartościowymi dokonywany poza rynkiem regulowanym56. Jego
∗
Studentka kierunku Międzynarodowe Stosunki Gospodarcze na Wydziale Ekonomiczno–
Socjologicznym Uniwersytetu Łódzkiego, Studenckie Koło Naukowe Międzynarodowych
Stosunków Gospodarczych TIAL
56
Rynek regulowany- stanowi stały system obrotu papierami wartościowymi dopuszczonymi
do tego obrotu, zapewniający inwestorom powszechny i równy dostęp do informacji
63
organizatorem moŜe być firma inwestycyjna lub spółka prowadząca rynek
regulowany. „W przyszłości firmy inwestycyjne oraz spółki prowadzące
rynki regulowane mogą stworzyć kolejne alternatywne systemy obrotu, jeśli
uczestnicy rynku - emitenci, inwestorzy i pośrednicy - uznają, Ŝe byłaby to
dla danych papierów wartościowych lepsza forma obrotu niŜ rynki
regulowane”57. Poza tym system ten musi zapewnić koncentracje popytu
i podaŜy w taki sposób, aby stwarzał on moŜliwość do swobodnego
zawierania transakcji pomiędzy jego uczestnikami58.
Przedmiot obrotu na rynku NewConnect tworzą następujące instrumenty
finansowe59: akcje, prawa do akcji (PDA), prawa poboru, kwity depozytowe,
inne udziałowe papiery wartościowe emitowane na podstawie właściwych
przepisów prawa polskiego lub obcego.
Grupę docelową dla tego rynku stanowią małe i dynamicznie prosperujące
firmy, pochodzące z innowacyjnych sektorów, do których zaliczyć moŜna
np.: branŜę IT, media elektroniczne, telekomunikację, biotechnologię,
ochronę środowiska, energię alternatywną, nowoczesne usługi. Za
pośrednictwem NewConnect jednostki nieposiadające długiej historii
działalności, odpowiedniej wiarygodności kredytowej mogą pozyskać kapitał
rzędu od kilkuset tysięcy do kilkunastu milionów złotych na sfinansowanie
swoich przedsięwzięć. Pozyskane środki finansowe umoŜliwić mają dalszy
rozwój, który dla niektórych stworzyć moŜe szanse by w przyszłości wzrosły
do rangi duŜych wartościowych spółek. Z załoŜenia ma on stanowić pierwszy
etap w karierze giełdowej spółki, która w przyszłości zadebiutuje na Giełdzie
Papierów Wartościowych.
rynkowej w tym samym czasie przy kojarzeniu ofert nabycia i sprzedaŜy papierów
wartościowych oraz zapewniający jednakowe warunki do obrotu (nabywania
i sprzedaŜy) tymi papierami. Rynek ten jest zorganizowany, a jego funkcjonowanie podlega
nadzorowi właściwego organu. W Polsce nadzór ten sprawuje Komisja Nadzoru
Finansowego, warunki do jego funkcjonowania określa Minister Finansów, które zawarte są
w odpowiednim rozporządzeniu.
Na podstawie Rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 19 października 2005r. w sprawie
warunków, jakie musi spełniać rynek regulowany, Dz. U. z 2005r. nr 207 poz. 1727.
57
Poślad M., Thiel S., Zwoliński T., Akcje i obligacje korporacyjne- oferta publiczna
i rynek regulowany, KNF, Warszawa 2006
58
Nawrot W., Rynek Kapitałowy i jego rozwój, Wyd. CeDeWu, Warszawa 2008
59
Regulamin Alternatywnego Systemu Obrotu - tekst ujednolicony według stanu prawnego
na dzień 2 grudnia 2008 r., § 2, pkt. 1.
64
Indeksem rynku NewConnect jest: NCIndex. W jego portfelu mieszczą się
wszystkie spółki wprowadzone do obrotu na rynku NewConnect. „Wartość
bazowa indeksu wynosi 100 pkt. Poszczególne wartości indeksu obliczane są
na podstawie cen akcji lub praw do akcji wszystkich spółek znajdujących się
w indeksie. Indeks jest publikowany od rozpoczęcia sesji do jej zakończenia
w pięciominutowych odstępach czasu. NCIndex jest indeksem dochodowym,
a więc przy jego obliczaniu uwzględnia się dochód z tytułu dywidend i praw
poboru”60.
Zgodnie z informacjami zawartymi w raporcie dotyczącym rynku
NewConnect po roku jego funkcjonowania „Raport z okresu dojrzewania”61
najwyŜsza wartość indeksu wynosząca 145,95 punktów została
opublikowana na sesji w dniu 2 stycznia 2008. Analizując wartości indeksu
w poszczególnych miesiącach od stycznia 2008 zaobserwować moŜna
tendencję spadkową. W dniu 1 grudnia 2008 wartość NCIndex wynosiła
zaledwie 41,04 punktów62. Przyczyn zaistniałej sytuacji bez wątpienia moŜna
upatrywać w słabnącej koniunkturze gospodarczej oraz szeroko
pojmowanym „kryzysie finansowym”, w którym obecnie znajduje się
większość gospodarek światowych.
Bardziej liberalne wymogi formalne w zakresie wprowadzania spółek do
obrotu oraz obowiązki informacyjne jak równieŜ niskie koszty debiutu
i notowań bez wątpienia moŜna zaliczyć do zalet rynku NewConnect.
Inwestorzy za pośrednictwem tego rynku mogą inwestować w akcje
młodych, dobrze zapowiadających się spółek, które stwarzają perspektywy
ponadprzeciętnych zysków. NaleŜy jednak podkreślić, Ŝe inwestycje te
obarczone są relatywnie wyŜszym ryzykiem, niŜ na rynku regulowanym, ze
względu na niewielkie wymogi informacyjne, jakie nałoŜone są na spółki.
60
Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie – Rocznik Giełdowy 2008, Rynek
NewConnect
http://www.gpw.pl/zrodla/gpw/rocznik2008/21e_nc_index.pdf (stan na dzień: 01.12.2008)
61
NewConnect „Raport z okresu dojrzewania”, sierpień 2008, NewConnect
62
NewConnect – Statystyki rynku
http://www.newconnect.pl/index.php?page=statystyki_rynku (stan na dzień: 02.12.2008)
65
3. Wejście spółki na NewConnect
Wprowadzenie akcji do obrotu na rynku NewConnect moŜe przebiegać
w dwojaki sposób63:
1.
Poprzez ofertę prywatną (tzw. private placement) – jest to nowe
rozwiązanie na polskim rynku kapitałowym w zakresie debiutu na rynku
giełdowym. Oferta kierowana jest do inwestorów instytucjonalnych
i prywatnych, których łączna liczba nie moŜe przekroczyć 99 podmiotów.
Dopuszczenie do obrotu, niezaleŜnie od wielkości emisji, odbywa się na
podstawie dokumentu informacyjnego, który ma prostą i nie rozbudowaną
strukturę. Za przygotowanie i zatwierdzenie tego dokumentu odpowiedzialny
jest Autoryzowany Doradca. Okres pomiędzy decyzją, a pierwszym
notowaniem trwa przeciętnie od 2 do 3 miesięcy i jest znacznie krótszy
w porównaniu do rynku regulowanego64.
2.
Poprzez ofertę publiczną – przebiega ona na podstawie tych samych
procedur, jakie określone zostały dla rynku regulowanego. Spółka
decydująca się na tę formę emisji zobowiązana jest do sporządzenia
prospektu emisyjnego, który podlega zatwierdzeniu przez Komisję Nadzoru
Finansowego (KNF). Jeśli wartość oferty nie przekracza 2,5 mln euro rolę
dokumentu dopuszczeniowego moŜe pełnić memorandum informacyjne
– podlegające kontroli KNF. W tym przypadku czas trwania formalności
poprzedzających debiut jest taki sam jak na rynku regulowanym i moŜe
wynosić od 6 do 9 miesięcy65.
4. Rozwój rynku NewConnect
Celem dokonania oceny rozwoju omawianego rynku przedstawione zostaną
dane dotyczące liczby notowanych na jego parkiecie firm, wartości obrotów
oraz kapitalizacji.
63
Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie – Rocznik Giełdowy 2008, Rynek
NewConnect http://www.gpw.pl/zrodla/gpw/rocznik2008/21a_nc_info.pdf (stan na dzień:
01.12.2008)
64
Ibidem
65
Ibidem
66
Dane dotyczące obrotów dokonanych od dnia otwarcia do 30 listopada
przedstawia wykres 1. Całkowita wartość obrotów po 16 miesiącach
funkcjonowania rynku wynosiła 1 105,19 mln zł. Szczytowa wartość
obrotów przypada na luty 2008 roku i przekroczyła 176 mln zł.
Zainteresowanie rynkiem zaczęło spadać wraz z postępującym załamaniem na
rynkach giełdowych. Z końcem roku, miesięczna wartość spadła poniŜej
wartości z początkowej fazy rynku i wynosiła ponad 21 mln zł.
Wykres 1. Wartość obrotów na rynku NewConnect
Miliony zł
listopad 08
październik 08
wrzesień 08
sierpień 08
lipiec 08
czerwiec 08
maj 08
kwiecień 08
marzec 08
luty 08
styczeń 08
grudzień 07
listopad 07
październik 07
wrzesień 07
sierpień 07
180
160
140
120
100
80
60
40
20
0
Źródło: opracowanie własne na podstawie: NewConnect – Statystyki rynku
Liczba spółek notowanych na rynku NewConnect systematycznie wzrastała
(graficzna prezentacja - wykres 2) osiągając na koniec listopada wynik 78
spółek. Największa liczba debiutów na parkiecie dokonana została w ciągu
kwietnia 2008, kiedy to do obrotu wprowadzono akcje 9 nowych spółek.
Liczba notowanych spółek oraz ich wycena miały wpływ na wartość
kapitalizacji. NajwyŜszą miesięczną kapitalizacje w wysokości 1 431,69 mln
zł rynek osiągnął w sierpniu 2008 roku, była ona pięciokrotnie wyŜsza od
kapitalizacji w początkowym etapie istnienia. Pomimo systematycznie
wzrastającej liczby spółek debiutujących na parkiecie NewConnect,
kapitalizacja osiąga tendencję spadkową. Zaistniała sytuacja jest skutkiem
światowej destabilizacji gospodarczej.
67
Wykres 2. Liczba spółek i kapitalizacja na rynku NewConnect
Miliony zł
1600
80
75
70
65
60
55
50
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
kapitalizacja
1400
1200
liczba
spółek
1000
800
600
400
200
listopad 08
październik 08
wrzesień 08
sierpień 08
lipiec 08
czerwiec 08
maj 08
kwiecień 08
marzec 08
luty 08
styczeń 08
grudzień 07
listopad 07
październik 07
wrzesień 07
sierpień 07
0
Źródło: opracowanie własne na podstawie: NewConnect – Statystyki rynku
5. Porównanie rynków alternatywnych systemów obrotów
Niniejsze porównanie dotyczyć będzie rynków alternatywnych systemów
obrotów ujętych w statystykach Federacji Europejskich Giełd Papierów
Wartościowych (FESE)66.
Polski rynek NewConnect stanowi jeden z jedenastu rynków alternatywnych
w Europie, pozostałe to: Alternative Market (EN.A) – Grecja, Star – Włochy,
Bratislava Stock Exchange – Słowacja, Entry Standard – Niemcy, Alternext -
66
FESE – ang. Federation of European Stock Exchanges Instytucja zrzeszająca Giełdy
Papierów Wartościowych z Unii Europejskiej oraz Islandii, Norwegii i Szwajcarii.
68
Euronext67, IEX – Irlandia, AIM – Wielka Brytania, First North Alternative
Market – NASDAQ OMX Nordic68, Oslo Axess – Norwegia, Dritter Markt
(MTF) – Austria.
KaŜdy z wymienionych rynków, charakteryzują odrębne zasady działania
oraz okres czasu, od jakiego funkcjonuje. Do porównania wykorzystane
zostaną dane dotyczące kapitalizacji i liczby notowanych spółek, gdyŜ
w literaturze przedmiotu uwaŜane są one za miarodajne wielkości.
Wartość kapitalizacji prezentowanych rynków przedstawia wykres 3.
Na jego podstawie moŜna przeprowadzić krótkie porównanie rynków
alternatywnych systemów obrotów. Pod względem kapitalizacji rynek
NewConnect zajmuje zaledwie dziewiąte miejsce na tle pozostałych rynków.
Prym wiedzie rynek AIM funkcjonujący przy Londyńskiej Giełdzie Papierów
Wartościowych. Następny jest rynek włoski, a za nim rynki regionalne,
powstałe z połączenia rynków krajowych.
Porównując europejskie rynki pod względem ilość spółek, których debiuty
zostały przeprowadzone do końca października 2008, naleŜy wskazać dość
dobrą pozycję warszawskiego rynku. RównieŜ w tej kategorii pierwszeństwo,
z liczbą 1597 notowanych spółek, wiedzie rynek AIM. Następnie z liczbą
spółek w przedziale 116 do 130 znajdują się rynki regionalne (Alternex
i First North Alternative Market) oraz rynek berliński. Kolejną grupę
stanowią rynki, na parkiecie, których znajdują się akcje od 70 do 77 spółek.
W tym przedziale uplasował się równieŜ rynek NewConnect z liczbą
74 spółek. Pozostałe rynki obracają akcjami spółek, których rząd wielkości
wynosi 8 do 35 spółek (Oslo Axess, IEX, Bratislava Stock Exchange,
Alternative Market (EN.A))
67
Euronext, giełda powstała poprzez połączenie giełd z Amsterdamu, Brukseli, ParyŜa,
Lizbony oraz londyńskiej giełdy instrumentów pochodnych http://www.euronext.com/
editorial/wide/editorial-2607-EN.html#body00 (stan na dzień: 02.12.2008)
68
NASDAQ OMX Nordic- część NASDAQ OMX Group, zrzeszająca giełdy papierów
wartościowych krajów nadbałtyckich. Nordic Market: http://www.nasdaqomx.com/
listingcenter/nordicmarket/ (stan na dzień: 02.12.2008)
69
Źródło: opracowanie własne na podstawie: FESE – Statystyki
en/?inc=cat&id=5 (stan na dzień: 02.12.2008)
Alternative Market
Bratislava Stock
Exchange
NewConnect
IEX
Oslo Axess
Dritter Markt (MTF)
First North
Alternative Market
Alternext
Entry Standard
Star
AIM
Wykres 3. Kapitalizacja na europejskich rynkach alternatywnych systemów
obrotów w październiku 2008 roku
http://www.fese.be/
Zwarzywszy na fakt, iŜ NewConnect jest stosunkowo młodym rynkiem, ale
o znacznej dynamice wzrostu, naleŜy pokładać nadzieję, Ŝe z biegiem czasu
będzie osiągał lepsze wyniki i uplasuje się w czołówce alternatywnych
systemów obrotów.
6. Podsumowanie
Rynek NewConnect, powstał jako alternatywa dla Warszawskiej Giełdy
Papierów Wartościowych S.A. Grupę docelową stanowią małe, ale
dynamicznie
rozwijających
się
firmy,
posiadających
ciekawe
i innowacyjne rozwiązania. Po szesnastu miesiącach funkcjonowania tego
rynku, widać rosnące zainteresowanie zarówno ze strony firm, jak
i inwestorów, co przejawia się w liczbie notowanych spółek i wartości
obrotów. Wskazuje to na fakt, iŜ taki rynek był potrzebny w Polsce. Niestety
niekorzystna sytuacja na rynkach międzynarodowych, przeniosła się równieŜ
na Giełdę w Warszawie, czego skutkiem był spadek obrotów na rynku
70
alternatywny. Z uwagi na fakt, iŜ rynek NewConnect jest rynkiem młodym,
naleŜy ufać, iŜ szybko przezwycięŜy negatywne skutki kryzysu gospodarczego.
A potencjał tkwiący w polskich innowacyjnych, przedsiębiorstwach będzie
w stanie, wpłynąć na dalszy korzystny rozwój rynku NewConnect.
Bibliografia
Nawrot W. „Rynek Kapitałowy i jego rozwój”, Wyd. CeDeWu,
Warszawa 2008
Poślad M., Thiel S., Zwoliński T. „Akcje i obligacje korporacyjne- oferta
publiczna i rynek regulowany”, KNF, Warszawa 2006
Rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 19 października 2005 roku
w sprawie warunków, jakie musi spełniać rynek regulowany, Dz. U.
z 2005 roku nr 207 poz. 1727
Regulamin Alternatywnego Systemu Obrotu - tekst ujednolicony według
stanu prawnego na dzień 2 grudnia 2008
Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie - Rocznik Giełdowy
2008, Rynek NewConnect
NewConnect „Raport z okresu dojrzewania”, sierpień 2008
NewConnect http://www.newconnect.pl (stan na dzień: 02.12.2008)
Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie http://www.gpw.pl (stan
na dzień: 01.12.2008)
Federation of European Stock Exchanges, http://www.fese.be (stan na
dzień: 02.12.2008)
Euronext http://www.euronext.com (stan na dzień: 02.12.2008)
Nordic Market, http://www.nasdaqomx.com (stan na dzień: 02.12.2008)
71
śaklina Jabłońska *
Seed capital na tle Venture Capital/Private Equity jako nowa
forma finansowania na polskim rynku
1. Dostępne formy finansowania w sektorze MSP
Przed większością nowopowstałych bądź teŜ dopiero powstających
przedsiębiorstw sektora Małych i Średnich Przedsiębiorstw pojawia się
problem związany z pozyskaniem kapitału. Większość przedsiębiorstw nie
jest w stanie wygospodarować środków koniecznych do właściwego
funkcjonowania oraz rozwoju, a tylko nieliczni mają moŜliwość skorzystania
z obcych źródeł finansowania. Banki nie są skłonne do kredytowania
nowopowstałych przedsięwzięć ze względu na ich duŜe ryzyko braku zysku,
krótką historię działalności oraz brak stosownych zabezpieczeń, z tych
samych powodów emisja publiczna równieŜ nie jest tu moŜliwa.
Tabela 1. Wybrane formy finansowania firmy.
Dostępność
Stadium Rozwoju
Koncepcja przedsięwzięcia
Rozruch firmy
Mała firma
Średnia firma
+
++
+++
Kredyt
Leasing
Factoring
Vanture
Capital
Emisja
Akcji
+
++
+++
++
+++
+++
++
+++
+
+
++
+
+
źródło niedostępne
źródło trudno dostępne
źródło średnio dostępne
źródło łatwo dostępne
Źródło:
opracowanie
własne
na
podstawie
Ogłoszenia
http://www.kupsprzedajbiznes.pl (stan na dzień: 02.12.2008)
przez
biznes,
Najlepszym rozwiązaniem jest więc zwiększenie kapitałów własnych.
Rozwiązaniem stają się takie formy jak factoring, forfaiting, fundusze
venture capital, business angel oraz private quity.
*
Studentka kierunku Finanse i Rachunkowość na Wydziale Ekonomiczno-Socjologicznym
73
1.1. Factoring
Factoring polega na tym, iŜ finansowa instytucja factoringowa nabywa
nieprzeterminowane wierzytelności bieŜące firmy z tytułu świadczenia usług
bądź dostarczania towarów. Korzystając z factoringu sprzedawca moŜe liczyć
na otrzymanie naleŜności jeszcze przed upływem terminu płatności,
pomniejszone oczywiście o prowizję instytucji factoringowej. Factoring
pozwala wierzycielowi uniknąć komplikacji i przenosi ryzyko w całości lub
w części na instytucję factoringową. Zaletą factoringu są uproszczone
procedury oraz wymagania odnośnie sytuacji finansowej przedsiębiorstwa.
Decydując się na factoring warto oszacować jego opłacalność, gdyŜ moŜe się
okazać, iŜ będzie droŜszy od kredytu, poniewaŜ na jego koszt składają się:
prowizja przygotowawcza, odsetki, opłaty dodatkowe. NaleŜy równieŜ
pamiętać, iŜ naleŜności sprzedawane są faktorowi poniŜej ich wartości.
1.2. Forfaiting
Forfaiting ma formę finansowania zbliŜoną do factoringu. SłuŜy on do
finansowania naleŜności związanych z transakcjami eksportowymi oraz
pochodzącymi od podmiotów zagranicznych. NaleŜy tutaj udzielić
importerowi dodatkowego zabezpieczenia przez zagraniczny bank gwarancji
awalu na wekslu lub akredytywy z odroczoną płatnością.
1.3. Fundusze Venture Capital
Istotą finansowania Venture Capital jest dostarczenie przez instytucje
zewnętrzne, inwestorów publicznych (agencje rządowe, władze lokalne)
i prywatnych (banki, towarzystwa ubezpieczeniowe, korporacje, fundusze
emerytalne, szkoły wyŜsze, osoby fizyczne) nieoprocentowanego kapitału,
który sfinansuje i umoŜliwi wdroŜenie nowego przedsięwzięcia, produktu,
innowacji. Środki tych funduszy inwestowane są w okresie silnego wzrostu
wartości firmy, zaś gdy sytuacja przedsiębiorstwa ustabilizuje się na rynku
Venture Capital odsprzedają posiadane udziały na giełdzie inwestorowi
branŜowemu lub pozostałym właścicielom firmy, w zaleŜności od tego co
przyniesie im wyŜszy zysk.
74
1.4. Business Angel
Przedsiębiorcy mogą równieŜ skorzystać z pomocy „aniołów biznesu”,
którzy stanowią część nieformalnego rynku Venture Capital. Business Angel
tworzą prywatni inwestorzy dysponujący własnym kapitałem oraz wiedzą,
które lokują w rozwijające się firmy do momentu wypracowania określonych
zysków, podejmują oni jednak ryzyko, na które na ogół nie decydują się
banki. Decydując się na pomoc „anioła” firma równocześnie pozwala mu na
objęcie części udziałów, jest to jednak część mniejszościowa, tym samym
zyskuje wykwalifikowanego doradcę z biegłą znajomością branŜy,
zdolnościami menadŜerskimi oraz dodatkowymi kontaktami biznesowymi.
1.5. Private Equity
Inwestycje na niepublicznym rynku kapitałowym (zakup udziałów/akcji
w spółkach, które nie są notowane na giełdzie) w celu rozwoju nowego
produktu lub technologii, zwiększenia kapitału obrotowego, poprawy bilansu.
Pod względem istoty ekonomicznej nie róŜni się od Venture Capital. Private
Equity to określenie stosowane w odniesieniu do finansowania bardziej
zaawansowanych faz rozwoju firm.
2. Specyfika Venture Capital
Formy finansowania Venture Capital opierają się na czterech fazach:
•
•
•
fazy zasiewu (seed capital) – finansowanie na bardzo wczesnym etapie
przedsięwzięcia, charakteryzujące się duŜym ryzykiem inwestycyjnym.
finansowanie startu (start-up) – pozyskany kapitał słuŜy rozpoczęciu
działalności i wejściu produktów na rynek.
finansowanie wczesnego rozwoju oraz ekspansji i wzrostu (expansion
capital) – w te inwestycje fundusze angaŜują się najchętniej,
wspomagając rozwój juŜ działających przedsiębiorstw i wsparcie
ekspansji na rynku. Takie inwestycje przybierają formę dofinansowania
lub dokapitalizowana firmy.
75
•
finansowanie operacji wykupu menedŜerskiego (management buy-in,
MBI) – to najbardziej rozpowszechniona forma finansowania w krajach
Europy Zachodniej. Finansuje się tu transakcje zakupu akcji (udziałów),
przez istniejące kierownictwo firmy, od dotychczasowych właścicieli.
Innym rodzajem tej transakcji jest zakup akcji przez zewnętrzną grupę
menedŜerską przejmującą w ten sposób zarządzanie w firmie.
Poza kapitałem przedsiębiorstwo zyskuje równieŜ wyspecjalizowaną kadrę
zarządczą, której nie obce są tajniki prawa, finansów czy marketingu, ich
pomoc często okazuję się niezastąpiona. Przedsiębiorstwo musi jednak liczyć
się z przynajmniej częściową utratą kontroli, gdyŜ fundusze nastawione są na
wysokie stopy zwrotu i z całą pewnością będą bardzo wymagającym
udziałowcem szczegółowo kontrolującym czy program inwestycyjny
przebiega zgodnie z planem. Ogromnym plusem mogą teŜ być kontakty na
rynku biznesowym, które posiada firma inwestująca, mogą one w przyszłości
zaowocować niezbędnymi znajomościami czy teŜ formami współpracy. 69
3. Pozyskanie i wycofanie kapitału z Venture Capital
Droga do otrzymania środków z funduszy Venture Capital nie jest łatwa.
Ocenia się tu umiejętności poruszania po rynku, perspektywy rozwoju firmy,
szanse i zagroŜenia, kwalifikacje kadry firmy.
Fundusz decydując się na współpracę przeprowadza liczne wielofazowe
analizy projektów, mające na celu wyeliminowanie ograniczonej liczby
koncepcji. Firmy muszą liczyć się z przygotowaniem do szczegółowej
weryfikacji licznych dokumentów, tj bilanse i rachunki wyników dla firm juŜ
istniejących, symulacje i prognozy dla tych dopiero tworzonych, wszelkie
informacje dotyczące kapitałów w przedsiębiorstwie, plany i analizy
dotyczące rozwoju przedsiębiorstwa na tle branŜy, projekcje zysków
i zadłuŜeń, dochodowości oraz płynności. Wszystkie te dokumenty oceniane
są przez analityków bądź zewnętrznych specjalistów. Następnie badane są
mocne i słabe strony przedsięwzięcia. Potem przechodzi się do szczegółowej
analizy najwaŜniejszych kryteriów: produktu, rynku, menadŜerów i finansów.
69
Węcławski J., Venture capital. Nowy instrument finansowania przedsiębiorstw, PWN,
Warszawa 1997
76
Firma, która przejdzie pomyślnie cały etap weryfikacji moŜe liczyć na
współpracę do momentu aŜ osiągnięte zostaną zamierzone cele i nastąpi
wycofanie z inwestycji. MoŜe ono przebiegać na kilka sposobów:
•
•
•
•
akcje bądź udziały mogą zostać odsprzedane inwestorowi zagranicznemu
akcje przedsiębiorstwa wprowadzane są na giełdę papierów wartościowych
udziały/akcje mogą zostać odsprzedane obecnemu kierownictwu,
właścicielom bądź pracownikom
moŜe nastąpić równieŜ umorzenie akcji bądź udziałów.
4. Seed Capital jako nowa forma finansowania na rynku Polskim
Na polskim rynku finansowym, podobnie jak w Europie, utrzymuje się
tendencja inwestowania w dojrzałe spółki. Młodzi, energiczni przedsiębiorcy
często rezygnują ze swoich projektów z powodu braku kapitału.
Wykres 1.Podział inwestycji Funduszy Venture Capital, lata 2004-2005
MLN PLN
Podział inwestycj funduszy Venture Capital pod względem etapu
rozwoju spółki w latach 2004-2005
600
500
400
300
200
100
0
590
410
176200
1 0
12 0
ZASIEW
ST ART
2004
EKSPANSJA WYKUPY
IREFINANSOWANIA
2005
Źródło: opracowanie własne na podstawie EVCA - European Private Equity & Venture
Capital Association, http://www.evca.eu/ (stan na dzień: 02.12.2008)
W Polsce wyraźnie brakuje finansowania typu seed capital. W tym celu
zaangaŜowano Małopolską Agencję Rozwoju Regionalnego S.A. w działania
typu seed capital i start up i utworzono spółkę Inwestycje Kapitałowe
Sp z o.o. inwestującą w innowacyjne przedsięwzięcia we wczesnym etapie
ich rozwoju.
77
Wykorzystanie instrumentu seed capital pozwala na sfinansowanie budowy
prototypu produktu, przeprowadzenie jego wstępnej analizy rynkowej, jak
równieŜ przygotowanie biznes planu oraz skompletowanie kadry
menadŜerskiej. Natomiast start-up jest fazą związaną z rozpoczęciem
działalności, wejściem produktu na rynek i jego rozwojem.
Oferta Inwestycje Kapitałowe Sp z o.o. skierowana jest do osób
posiadających innowacyjny pomysł na biznes oraz do sektora MSP na
początkowym etapie rozwoju. Obszar inwestowania dotyczy głównie
województwa małopolskiego. Obejmuje przedsięwzięcia mające znaczne
perspektywy dynamicznego wzrostu. Firmy mogą liczyć nie tylko na kapitał,
ale równieŜ na doradztwo, doświadczenia, wiedzę i kontakty z Małopolską
Agencją Rozwoju Regionalnego – MARR S.A.
Inwestycje Kapitałowe Sp. z o.o. poszukuje firm, z dobrą kadrą kierowniczą,
działających na wzrostowym rynku oraz posiadających lepszą od konkurencji
ofertę produktów/usług albo przewagę technologiczną, rozwijają się szybciej
od ich branŜy.
Procesy analizy i weryfikacji stosowane przez Inwestycje Kapitałowe
Sp z o.o nie powinny przekroczyć 4-5 miesięcy. Preferowana wielkość jednej
inwestycji seed capital mieści się w przedziale 50-500 tys. złotych, a czas
trwania inwestycji zawiera się w okresie 3-7 lat.
PodąŜając śladem Inwestycje Kapitałowe Sp z o.o. w maju 2007 uruchomiony
został równieŜ IIF Seed Fund (ISF) – fundusz zaląŜkowy inwestycji na etapie
start-up. Projekt ISF powołany został jako spółka zaleŜna IIF (Internet
Investment Fund S.A.) w celu inwestowania w innowacyjne przedsięwzięcia
technologiczne w ich początkowej fazie rozwoju. Inwestycje ISF są
dofinansowywane ze środków Unii Europejskiej w ramach SPO-WKP 1.2.370
– wsparcie powstawania funduszy kapitału zaląŜkowego typu seed capital.
Celem działalności IIF Seed Fund jest odpowiedni dobór i pozyskanie do
portfela jak najlepszych innowacyjnych i nowatorskich projektów, które
dzięki wsparciu funduszu zostaną przekształcone w przedsiębiorstwa
70
Sektorowy Program Operacyjny „Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw”
78
odnoszące sukcesy rynkowe. ISF zamierza zainwestować do 20 mln złotych
w przedsięwzięcia rynku wysokich technologii, m.in. technologii
informatycznych, mediów elektronicznych, konwergencji obu tych rynków,
e-commerce.
Kolejne lata powinny przynieść wzrost liczby tego typu funduszy na polskim
rynku. Odnotowany w 2006 roku rekordowy napływ kapitału do funduszy
private equity zwrócił uwagę rynku na tę formę inwestowania. Prezes
Polskiego Stowarzyszenia Inwestorów Kapitałowych uwaŜa, Ŝe ponadprzeciętne zyski z innych form inwestowania będą w Polsce w najbliŜszych
latach znikać, co powinno wzbudzić zainteresowanie funduszami Private
Equity oraz Venture Capital.
W obecnej sytuacji gospodarczej warto przyjrzeć się finansowaniu poprzez
fundusze Venture Capital, gdyŜ inwestują one w spółki nienotowane na
rynku publicznym, co im daje ogromną przewagę w sytuacji wystąpienia
w gospodarce dekoniunktury, której aktualnie jesteśmy świadkami.
Dzięki seed capital będą mogły zaistnieć firmy, które do tej pory nie miały
szans na sfinansowanie swoich projektów, jest to ogromna nadzieja dla
polskich przedsiębiorstw i warto tę szanse wykorzystać.
Bibliografia
Adamowicz E., Venture capital jako forma finansowania rozwoju
przedsiębiorstw w Polsce, [w:] Zarzecki D. (red.), Czas na pieniądz.
Zarządzanie finansami. Inwestycje i wycena przedsiębiorstw, tom II,
Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2006.
Bankier.pl - Polski Portal Finansowy, http://www.bankier.pl (stan na
dzień: 02.12.2008)
Bień W., Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa, Centrum Doradztwa
i Informacji Difin, Warszawa 2002.
EVCA – European Private Equity & Venture Capital Association,
http://www.evca.eu/ (stan na dzień: 02.12.2008)
79
Mikołajczyk B., Krawczyk M., Aniołowie Biznesu w sektorze MSP, Difin
2007
Nowak E., Ocena efektywności przedsięwzięć gospodarczych,
Wyd. AE im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław 1998.
Ogłoszenia przez biznes, http://www.kupsprzedajbiznes.pl (stan na dzień:
02.12.2008)
Pluta W., Finansowanie małych i średnich przedsiębiorstw, PWE
Warszawa 2004.
Polski Fundusz Kapitałowy S. A., Rynek private equity/venture capital
w Polsce, Warszawa, październik 2006.
Skowronek-Mielczarek A., Źródła zewnętrznego finansowania małych
średnich przedsiębiorstw w Polsce, Oficyna Wydawnicza Szkoły
Głównej Handlowej, Warszawa 2002.
Tamowicz P., Rot P., Informator Fundusze Venture Capital w Polsce,
Warszawa, 2002.
Utworzenie pierwszego w Małopolsce funduszu seed capital, Nowa
inicjatywa MARR S.A.- Inwestycje Kapitałowe Sp. z o.o., Nowy fundusz
zaląŜkowy IIF Seed Fund, http://www.twoja-firma.pl/wiadomosc
/14936.html (stan na dzień: 02.12.2008)
W co lubią inwestować fundusze Venture Capital, portal finansowy
IPO.pl, http://www.ipo.pl (stan na dzień: 02.12.2008)
Węcławski J., Venture capital. Nowy
przedsiębiorstw, PWN, Warszawa 1997
80
instrument
finansowania
Damian Konarski *
Bezpieczeństwo rynku kredytów hipotecznych
Rynek nieruchomości do połowy 2007 roku przeŜywał duŜe oŜywienie,
transakcje zawierane były płynnie, na rynku odnotowywano duŜy obrót.
Rosnący popyt na nieruchomości skłaniał do zawierania transakcji sprzedaŜy.
Ze względu na rosnące zainteresowaniem nabywców własnym mieszkaniem
ceny szybko rosły. DuŜa dostępność kredytów dodatkowo podsycała sytuację
na rynku. Tak dobre czasy dla pośredników w obrocie nieruchomościami
w najbliŜszym czasie raczej nie powrócą. Sytuacja gdzie sprzedać moŜna
było niemalŜe kaŜdą nieruchomość pozostanie na najbliŜszy okres miłym
wspomnieniem. JednakŜe zbytnie obniŜenie wymagań w stosunku do
kredytobiorcy zapoczątkowało kryzys na rynku nieruchomości.
Kryzys kredytów subprime w Stanach Zjednoczonych były efektem
podejmowania zbyt duŜego ryzyka kredytowego. Rynek nieruchomości jest
niezwykle kapitałochłonny, wiąŜe się to z koniecznością kredytowania
inwestycji przez kapitał obcy. W sytuacji intensywnie rozwijającego się
zapotrzebowania na kredyty hipoteczne, instytucje finansowe poszukiwały
nowych źródeł kapitału. Poza depozytami będącymi tradycyjnym źródłem
finansowania zaczęły sięgać po instrumenty związane z rynkiem papierów
wartościowych. Co zapewniało wzrost dochodów instytucji zajmujących się
sprzedaŜą kredytów? Chodzi tu zarówno o banki jak i doradców
i pośredników finansowych oraz ubezpieczycieli.
Determinacja w zwiększaniu sprzedaŜy oraz rosnąca konkurencja
doprowadziły do pogorszenia jakości kredytów, a dokładniej pogorszenia
jakości ich bezpieczeństwa. PoŜyczki hipoteczne były przyznawane klientom
z gorszą historią kredytową a w pewnym okresie zupełnie bez jej
sprawdzania. Ryzyko kredytowe oceniane było niezwykle liberalnie.
Wskaźnik LTV (Loan-To-Value) był na wysokim poziomie, często
przekraczającym 100%. Taka agresywna kampania instytucji finansowych
*
Student kierunku Gospodarka przestrzenna na Wydziale Ekonomiczno–Socjologicznym
Uniwersytetu Łódzkiego, Studenckie Koło Naukowe „Real Estate”
81
doprowadziła do pogorszenia jakości ich portfeli kredytowych.
Wprowadzane innowacyjne produkty finansowe są bardziej skomplikowane
i mało przejrzyste jeśli chodzi o ryzyko. Uciekanie od odpowiedzialności za
ponoszone ryzyko przez instytucje zaangaŜowane w udzielanie kredytu
przyspiesza widmo kryzysu. Ofertę kredytową na rynku kredytów subprime
była modyfikowana tak aby zwiększać jej dostępność dla poszczególnych
sektorów rynku. Powszechnym zjawiskiem było oferowanie niŜszego
oprocentowania w pierwszej fazie spłaty kredytu lub teŜ moŜliwość
zawieszenia spłaty rat. Udzielanie kredytu na podstawie szczątkowych
informacji o kredytobiorcy umoŜliwiało nabycie nieruchomości niemalŜe
kaŜdemu, nawet klientom bez udokumentowanych dochodów. tzw. NINJA
(No Income No Job Assets) oraz wymagany wkład własny redukowany do
zera przy kredytach nazywanych piggyback.
Za kryzys na amerykańskim rynku kredytów hipotecznych nie moŜna
obwiniać jedynie sektor bankowy. Swój wkład do kryzysu zapoczątkowanego
w lipcu 2007 roku miały równieŜ agencje ratingowe, które zbyt optymistycznie
oceniały jakość papierów wartościowych oraz wiarygodność ich emitentów.
Spowodowało to znaczne zmniejszenie zaufania inwestorów, którzy opierali
swoje decyzje o opinie agencji ratingowcych. Spadło zainteresowanie
papierami wartościowymi zabezpieczonymi hipotekami emitowanymi przez
instytucje, których procedury udzielania kredytów były bardzo liberalne.
Skutki amerykańskiego kryzysu liczymy w miliardach dolarów. Początkowo
w lipcu 2007 szacowano straty na poziomie 100 mld dolarów, w sierpniu
tego samego roku wartość ta urosła do 160 mld. W roku 2008 mówi się juŜ
o kwocie 260 mld dolarów.71 Jak podaje serwis internetowy Money.pl
przytaczając informacje opublikowane przez PZU, największe straty
spowodowane kryzysem poniosą światowi giganci. Citigroup straci 46,4 mld
dolarów, Merrill Lynch o 10 mld dolarów mniej, a szwajcarski USB poniesie
stratę na poziomie 36,7 mld dolarów.
71
Siemińska E., Ryzyko kredytowe a konkurencyjność kredytów hipotecznych, Finansowanie
nieruchomości, czerwiec 2008
82
Niepokojące jest to, iŜ w związku z obrotem papierami wartościowymi,
instytucji które inwestowały pośrednio w nieruchomości, kryzys sektora
rynku nieruchomości przenosi się w pozostałe gałęzie gospodarki.
Czy polski sektor bankowy równieŜ jest zagroŜony amerykańskim kryzysem
kredytów subprime? Według ekspertów Polska moŜe czuć się bezpiecznie ze
względu na niewielkie zaangaŜowanie polskich banków w instytucie
związane z rynkiem subprime oraz lokalny zakres działalności naszych
banków. Polskie instytucje zaangaŜowały jedynie 22 mln. złotych
w instrumenty powiązane z kredytami subprime. Okazuję się, Ŝe Polska dzięki
opóźnieniom na rynku papierów wartościowych związanym z inwestycjami
w papiery wartościowe wystawiane pod naleŜności kredytowe, stała się
odporniejsza na wpływ światowych zaburzeń finansowych. JednakŜe wpływu
kryzysu nie da się uniknąć. Polskie instytucje zaangaŜowały jedynie 22 mln
złotych w instrumenty powiązane z kredytami subprime.
W długim okresie czasu, oddziaływanie amerykańskiego kryzysu na polską
gospodarkę stanie się odczuwalne poprzez zmniejszenie tempa rozwoju oraz
pogorszenie sytuacji finansowej inwestorów. NaleŜy jednak pamiętać, Ŝe
Polacy nie oszczędzają, zarobione pieniądze, ponad ¾ polaków przeznacza
oszczędności na bieŜącą konsumpcję, przy czym coraz więcej Polaków
zalega z płatnościam. W ostatnim kwartale, dwukrotnie szybciej rosła liczba
osób zalegającymi z płatnościami powyŜej 60 dni, w stosunku do średniej
z 5 kwartałów. Średnia kwota zadłuŜenia wzrosła w przeciągu kwartału
o 10% i osiągnęła poziom 6 425 złotych72. Polskie banki równieŜ uległy
pokusie ułatwienia dostępności zobowiązań hipotecznych, wprowadzając
praktyki znane z rynku amerykańskiego:
•
•
•
•
•
72
przyjmując nierealne wartości minimum socjalnego,
finansując ponad 100% inwestycji,
stosując niewłaściwą metodę wyceny nieruchomości,
pomijając inne zobowiązania kredytowe kredytobiorcy,
uwzględnianie dochodów zmiennych do obliczenia zdolności kredytowej.
Biuro Informacji Kredytowej, http://www.bik.pl/ (stan na dzień: 01.12.2008)
83
Dodatkowo w celu zwiększenia atrakcyjności swoich produktów banki
znacznie upraszczały procedury przyznawania kredytów, wprowadzając
systemy informatyczne do przetwarzania danych niewyposaŜone w systemy
wczesnego ostrzegania.
Czy polski rynek nieruchomości moŜe czuć się bezpiecznie?
Analizując dane kwartalne mówiący o poziomie zadłuŜenia klientów
indywidualnych: w roku 2002 zadłuŜenie Polaków było w granicach
20 miliardów złotych a w pierwszej połowie 2008 roku przekroczył wartość
137 miliardów złotych.
Wykres 1 ZadłuŜenia klientów indywidualnych w latach 2002-2008
mld PLN
Klienci indywidualni stan zadłuŜenia w kwartałach w latach
2002-2008
160
140
120
100
80
60
40
20
0
I
II
III
IV
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
lata
Źródło: Meluch B., Wydra M.: Rynek finansowania nieruchomości mieszkaniowych
w Polsce, Finansowanie nieruchomości, Warszawa, czewiec 2008
Najintensywniejszy wzrost w stanie zadłuŜenia miał miejsce w roku 2007.
Pod koniec 2007 roku zbliŜyliśmy się do 120 mld złotych. Tak duŜy wzrost
niewątpliwie związany jest z panującą wówczas sytuacją kredytową oraz
spekulacyjnymi zakupami nieruchomości. W pierwszej połowie roku 2008
tempo wzrostu wyhamowało i zbliŜyło się do wartości z roku 2006.
Wzrost wartości kredytów wiąŜe się ze wzrostem dostępności kredytów na
cele mieszkaniowe. W ciągu 6 lat udzielono ponad milion kredytów
o przeciętnej wartości rosnącej z 60 tys. złotych w 2002 roku do 217 tys.
złotych w czerwcu 2008 roku.
84
Najczęściej finansowanymi inwestycjami w 2006 roku były zakupy
o wartości kredytu do 150 tysięcy złotych. Stanowiły one 64% wszystkich
istniejących na rynku kredytów. W 2007 roku w związku z rosnącymi cenami
nieruchomości i zwiększeniem wskaźnika LTV przez banki kredyty
z przedziału 150-300 tysięcy stanowiły 29% ogółu.
Wykres 2 Struktura kredytów mieszkaniowych
Struktura kredytów w 2006r.
do 150 tys
150-300 tys
300- 450 tys
450-600 tsy
powyŜej 600 tys
Strruktura kredytów w 2007r.
do 150 tys
150-300 tys
300- 450 tys
450-600 tsy
powyŜej 600 tys
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Meluch B., Wydra M.: Rynek
finansowania nieruchomości mieszkaniowych w Polsce, Finansowanie nieruchomości,
Warszawa, czewiec 2008
Od października 2007 roku rośnie znaczenie kredytów udzielanych
w walutach obcych. Najpopularniejsze są kredyty udzielane we frankach
szwajcarskich zdecydowanie wypierając euro oraz dolar. W czerwcu 2007
roku 77,6% nowoudzielanych kredytów, przyznawanych było we frankach.
Złotówką finansowany jest w Polsce dopiero co czwarty kredyt hipoteczny.
Większe zaufanie do kredytu w walucie obcej wynikało z rosnącego kosztu
kredytu w złotówkach. W ciągu sześciu miesięcy koszt ten wzrósł o 1 punkt
procentowy.
85
Wykres 3. Procentowy udział walut w finansowaniu kredytów mieszkaniowych
120
100
80
60
40
20
0
PLN
waluta obca
X.
20
07
XI
.2
00
7
XI
I .2
00
7
I.2
00
8
II.
20
08
III
.2
00
8
IV
.2
00
8
V.
20
08
VI
.2
00
8
%
procentowy udział walut w fiannsowaniu
kredytów mieszkaniowych
lata
Źródło: Meluch B., Wydra M.: Rynek finansowania nieruchomości mieszkaniowych w Polsce,
Finansowanie nieruchomości, Warszawa, czewiec 2008
Od 2005 roku zauwaŜamy tendencję spadkową w odsetku kredytów jakie
stanowią kredyty zagroŜone zarówno pod względem liczebności jak i wartości.
1% zagroŜonych kredytów w skali całego portfela to kredyty o wartości
1,2 mld złotych w 10,6 tys. kredytów. Z tego do straconych zakwalifikowano
połowę, czyli około 5,6 tysiąca kredytów o wartości 0,7 mld złotych.
Wykres 4. Jakość portfela kredytów hipotecznych wg wartości i liczby
odsetek zagroŜonych
kredytó
jakość polskiego portfela kredytów hipotecznych wg wartośći i
liczby
2,5
2
1,5
% zagroŜonych wg liczby
% zagroŜonych wg wartości
1
0,5
0
2005
2006
2007
lata
Źródło: Meluch B., Wydra M.: Rynek finansowania nieruchomości mieszkaniowych w Polsce,
Finansowanie nieruchomości, Warszawa, czewiec 2008
Mając na uwadze, iŜ kredyty udzielane były w okresie intensywnego wzrostu
gospodarczego przy sprzyjających wskaźnikach makroekonomicznych stopy
procentowe były rekordowo niskie a płace szybko rosły. Ceny nieruchomości
86
rosły skokowo. O faktycznej wypłacalności kredytobiorców moŜna mówić
dopiero po 2-3 latach od zaciągnięcia zobowiązania a boom na rynku
kredytowym datujemy na rok 2007. Tak więc, dopiero za rok będzie moŜna
dokładniej szacować bezpieczeństwo polskiego sektora kredytów hipotecznych.
Obecnie głównymi źródłami ryzyka kredytowego jest ryzyko wzrostu stóp
procentowych i utrzymywania się takiego poziomu przez dłuŜszy okres czasu
w związku z globalnymi zjawiskami inflacyjnymi. Ponadto ryzyko walutowe,
wynikające ze zmiany trendu na rynku walutowym, a co za tym idzie
osłabienia wartości złotego w stosunku do franka, co przy obecnym
rozkładzie kredytów walutowych znacząco odczuliby klienci finansujący
swoje zakupy walutą obcą. Oraz ryzyko pogorszenia się koniunktury wiąŜące
się z moŜliwością utraty pracy przez kredytobiorcę.
Ponad połowa kredytów udzielonych w 2006 roku była kredytami
finansującymi ponad ¾ inwestycji. Kredyty o wskaźniku LTV większym od
75% stanowi 53% wszystkich umów, a ich wartość wynosi 57% wartości
wszystkich kredytów hipotecznych na rynku. Pocieszające jest to, iŜ w roku
2007 udział kredytów podwyŜszonego ryzyka w ogólnej liczbie zaciąganych
zobowiązań maleje. I tak kredyty finansujące ponad 75% inwestycji
stanowiły 45% ogółu, stanowiąc 55% wartości wszystkich zobowiązań73.
Polski rynek kredytów hipotecznych uwaŜany jest jednocześnie za
bezpieczny i odporny na amerykański kryzys, poniewaŜ finansowany jest
przez instytucje finansowe niepowiązane z kredytami wysokiego ryzyka
subprime. Ale, z drugiej strony większość zobowiązań została zaciągnięta
w walucie obcej, a dokładnie we franku szwajcarskim. W przypadku
wystąpienia globalnej inflacji wywołanej kryzysem, polski rynek
nieruchomości oraz sektor bankowy zaangaŜowany w jego finansowanie
staną przed problemem bezpieczeństwa.
Taka sytuacja na świecie nie mogła być pozostawiona bez interwencji na
szczeblu państwowym jak i ogólno narodowym. Rząd USA w ramach walki
z kryzysem i problemami utrzymania płynności finansowej spowodowanej
73
Meluch B., Wydra M.: Rynek finansowania nieruchomości mieszkaniowych w Polsce,
Finansowanie nieruchomości, Warszawa, 2008
87
utrzymywaniem przez banki niewystarczającego poziomu rezerw
finansowych oraz spadającym zaufaniem do sektora fiansowego podjął
nadzwyczajne kroki mające na celu poprawę płynności poprzez zasilenie
sektora bankowego pakietem płynnościowym na kwotę 200 mld dolarów.
W Europie równieŜ podjęto kroki zmierzające do zapobiegania kryzysowi.
Nowa Umowa Kapitałowa (NUK, tzw. Bazylea II) ma na celu zwiększenie
ostroŜności przy podejmowaniu ryzyka bankowego. Biała Księga omawia
integrację rynków hipotecznych w UE, oraz tzw. Kodeks dobrych praktyk74.
Obecna sytuacja na rynku nieruchomości i kredytów hipotecznych,
spowodowana jest zawiłością instrumentów finansowych, które starały się
„przerzucić” ryzyko finansowe na innych uczestników rynku obrazuje jak
nieodpowiedzialne działania nastawione na maksymalizację sprzedaŜy
i zysku destabilizują rynek, przyczyniając się do powstawania baniek
cenowych, które prędzej czy później pękają. Szpilą przekłuwającą tego typu
bańki są zazwyczaj zmiany stóp procentowych oraz zmiany zaostrzające
dostępność kredytów mieszkaniowych. W sytuacji rozproszenia ryzyka
kredytowego zjawisko to staje się wyjątkowo niebezpieczne dotykając
wszystkich sektorów gospodarki.
Bibliografia
Siemińska E.: Ryzyko kredytowe a konkurencyjność
hipotecznych, Finansowanie nieruchomości, 2008
Meluch B., Wydra M.: Rynek finansowania nieruchomości
mieszkaniowych w Polsce, Finansowanie nieruchomości, Warszawa, 2008
Money.pl - Portal Finansowy nr 1, http://www.money.pl (stan na dzień:
01.12.2008)
Biuro Informacji Kredytowej, http://www.bik.pl (stan na dzień: 01.12.2008)
74
Siemińska E.: Ryzyko kredytowe … op. cit.
88
kredytów
Magdalena Kozdrój*
Pośrednictwo na rynku kredytowym w Polsce
1. Wstęp
W ostatnich latach na rynkach usług finansowych moŜna zaobserwować
wzrost roli pośredników finansowych. Według szacunków Europejskiej
Federacji Konsumentów i Pośredników Finansowych (BIPAR)75 w Europie,
funkcjonuje około 250 000 pośredników finansowych, z czego największy
udział przypada na rynek niemiecki ( około 100 000). Wśród krajów
unijnych drugie miejsce zajmuje Wielka Brytania (40 000), następne Włochy
(35 000) oraz Hiszpania (20 000). W Polsce w 2007 roku zatrudnionych było
7 719 osób w firmach pośrednictwa finansowego.
Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie przyczyn rozwoju
pośrednictwa na rynku kredytowym, scharakteryzowanie infrastruktury
instytucjinalnej i produktowej w dziedzinie pośrednictwa na rynku
finansowym. Polski rynek pośrednictwa finansowego posiada silny trend
wzrostowy ze względu na ogromny wzrost popytu na usługi finansowe,
a przede wszystkim na ekspansywny udział w rynku pośredników
kredytowych i innych pośredników produktów finansowych. Z uwagi na
bardzo szeroki wachlarz pośrednictwa finansowego, zawęŜę swoje
opracowanie jedynie do pośrednictwa kredytowego.
Polska, jako młody rynek dla pośrednictwa kredytowego na tle innych
krajów Unii Europejskiej jest mimo szybkiego wzrostu wykorzystania
produktów kredytowych nadal mało nasycony, co rokuje prawdopodobny
wzrost popytu na te usługi.
*
Studentka kierunku Finanse i Bankowość na Wydziale Ekonomiczno–Socjologicznym
75
Oficjalna strona Europejskiej Federacji Konsumentów i Pośredników Finansowych
www.bipar.eu, (stan na dzień: 02.12.2008)
89
2. Przesłanki rozwoju instytucji pośrednictwa
Przedsiębiorstwa pośrednictwa kredytowego przewaŜnie są powiązane
z bankiem kapitałowo lub teŜ funkcjonują na rzecz banków w charakterze
tzw. akwizytorów. Pośrednik kredytowy współpracuje z bankiem na zasadzie
umowy, która reguluje wszelkie zasady powiązania ich działalności.
W umowie zawarte są postanowienia czy to bank, czy teŜ pośrednik ocenia
i weryfikuje dokumenty, monitoruje spłatę, a takŜe dokonuje windykacji
naleŜności. Zabezpieczeniem dla banku jest stworzony odrębny fundusz
gwarancyjny dla przypadku umów drugiego typu (na zasadzie outsourcingu),
na którym gromadzone są środki na pokrycie tzw. strat wynikających
z niespłacalności kredytów udzielonych przez pośrednika. W przypadku gdy
weryfikacja wniosków kredytowych dokonywana jest przez pośrednika, bank
jest jedynie dostarczycielem procedur kredytowych. Dla banków, pośrednicy
kredytowi są dodatkowym kanałem dystrybucji produktów kredytowych.
Kredyty udzielane w tym trybie są obciąŜone większym ryzykiem z uwagi na
uproszczone procedury udzielania kredytów. Banki oceniają jakość portfela
kredytowego na podstawie jakości współpracy pośrednika kredytowego na
tej podstawie decyduje o jej kontynuacji lub ukończeniu. Pośrednik moŜe
zostać potraktowany w dwojaki sposób:
• jako kanał dystrybucji, wówczas całe ryzyko kredytowe ponosi bank,
• współpraca pośrednika moŜe być zbliŜona do outsorcingu, wówczas
umowa w całości lub częściowo przenosi ryzyko kredytowe na pośrednika.
Trzeba podkreślić, Ŝe to Bank zawsze podpisuje umowę z klientem, finansuje
kredyt i wykazuje w sprawozdawczości jako swoja naleŜność76. Rozwój
pośrednictwa na rynku kredytowym moŜe więc wynikacać z dwóch
przyczyn:
•
•
76
minimalizacji kosztów działalności kredytowej, co jest powiazane
z wykorzytaniem outsorsingu,
aktywizacji sprzedarzy i penetracji rynku potencjialnych klientów.
Wąsowski W. Ekonomika i finanse banku komercyjnego, Difin, Warszawa. 2004, s.86
90
3. Formy oranizacyjne funkcjonowania pośredników kredytowych
Według danych opublikowanych przez GUS w raporcie „Działalność
przedsiębiorstw pośrednictwa kredytowego w 2007 roku” zaobserwować
moŜna tendencję do rozszerzania zakresu świadczonych usług przez
instytucje zajmujące się pośrednictwem kredytowym. W 2007 roku,
analogicznie do 2006 roku, badaniem objęto 33 pośredników kredytowych,
wśród których większość stanowiły instytucje w formie spółek kapitałowych
(8 w formie spółek akcyjnych i 19 spółek z ograniczoną
odpowiedzialnością), pozostałe miały inne formy organizacyjno-prawne.
W 2007 r. w badanej grupie tylko 8 instytucji (ok. 24%) oferowało usługi
pośrednictwa kredytowego jako jedyny rodzaj prowadzonej działalności,
podczas gdy rok wcześniej takich firm było aŜ 11. MoŜe to wskazywać na
tendencję
przekształcania
się
firm
pośrednictwa
kredytowego
w przedsiębiorstwa świadczące szerszą paletę usług związanych z sektorem
finansowym. W tym okresie wzrosła teŜ liczba przedsiębiorstw, dla których
pośrednictwo kredytowe było głównym rodzajem działalności z 20 do 22.
W trzech badanych firmach pośrednictwo kredytowe było działalnością
uboczną. Najczęściej badane podmioty łączyły funkcje pośrednictwa
kredytowego ze sprzedaŜą takich produktów finansowych jak jednostki
uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych (obecnie jest 10 firm, przed
rokiem: 9) bądź polisy ubezpieczeniowe (obecnie jest 19 przedsiębiorstw,
przed rokiem: 15).
Na koniec 2007 roku w instytucjach pośrednictwa kredytowego było
zatrudnionych 7 719 osób (wzrost o 21,3% w skali roku). W 14 stosunkowo
duŜych firmach, (podmioty zatrudniające 50 i więcej osób) pracowały 7 438
osoby (96,4% ogółu zatrudnionych). Ponadto, pośrednicy kredytowi
korzystali z usług około 56 100 agentów kredytowych, w tym aŜ 53 000
agentów przypadało na duŜe firmy.
Powiązania firm zajmujących się pośrednictwem kredytowym z sektorem
bankowym przedstawia tabela 1. Instytucje pośrednictwa kredytowego
współpracują z
coraz większą ilością banków. Z pośród 33 firm,
91
aŜ 13 przedsiębiorstw w 2007 roku współpracuje więcej niŜ z 10 bankami co
daje, aŜ 44% procentowy przyrost w stosunku do roku 2006.
Tabela 1. Współpraca pośredników kredytowych w sektorze bankowym
Wyszczególnienie
2006 r.
Liczba
2007 r.
Zmiana
podmiotów
Ogółem, z tego:
33
33
0
brak współpracy z bankiem
4
4
0
współpraca z 1-5 bankami
14
12
-2
współpraca z 6-10 bankami
6
4
-2
współpraca więcej niŜ 10 bankami
9
13
4
Źródło: Raport GUS Działalność przedsiębiorstw pośrednictwa kredytowego w 2007 roku,
Warszawa, 2008.
4. Rodzaje produktów kredytowych w systemie pośrednictwa
W 2007 roku ilość umów na kredyty i poŜyczki, w zawarciu których
uczestniczyli pośrednicy kredytowi wzrosła o 24,5% w stosunku do 2006
roku i wyniosła 4,9 milionów, w tym 44,8% (2,2 mln) dotyczyło kredytów
i poŜyczek gotówkowych, a 43,4% (2,1 mln) umów na zakupy ratalne.
Wartość udzielonych kredytów i poŜyczek wynosiła w 2007 roku 23 157,9
mln zł (wzrost o 61,5% w stosunku do 2006 r), w tym udział duŜych
przedsiębiorstw stanowił 20 099,0 mln zł (86,8%). Zostało to przedstawione
w Tabeli 2.
W przeliczeniu na jedna umowę, średnia wartość udzielonego kredytu
hipotecznego w 2007 r. wyniosła 262 300 zł (w roku 2006 – 180 800 zł)
kredytu samochodowego – 29 400 (2006 rok – 23,100 zł), kredytu
gotówkowego – 4,9 tys. zł (2006 rok -5,3 tys. zł), poŜyczki gotówkowej –
2 700 zł (2006 rok – 2,1 tys. zł), kredytu ratalnego – 1,8 tys. zł.( 2006 rok –
1,7 tys. zł.)77
77
Raport GUS Działalność przedsiębiorstw pośrednictwa kredytowego w 2007 roku
Warszawa, 2008
92
Tabela 2. Działalność pośredników usług finansowych w latach 2006-2007
Produkty finansowe w ofercie
Kredyty i poŜyczki ogółem, w tym:
kredyty i poŜyczki gotówkowe
kredyty ratalne
kredyty hipoteczne
kredyty samochodowe
Inne produkty finansowe, w tym:
produkty ubezpieczeniowe
jednostki funduszy inwestycyjnych
Liczba podpisanych
umów (tys. sztuk)
2006
2007
3416
4912
1399
2200
1938
2134
36
43
16
17
1668
1115
1649
920
11
34
Wartość zrealizowanych
umów ( mln zł)
2006
2007
13089,2
23157,9
3196,2
6610,1
3229,9
3877,5
6039,5
11379,7
352,1
509,1
902
2204
299,1
398,3
441,1
1189,3
Źródło: Raport NBP Rozwój systemu finansowego w Polsce w 2007 r. Warszawa, 2008
Działalność firm zajmujących się pośrednictwem finansowym jest
stosunkowo młodą dziedziną, która rozwija się dynamicznie na naszych
rynkach finansowych. Zakres współpracy banków i pośredników
finansowych został uregulowany w 2004 roku w prawie bankowym. Tak
późne regulacje prawne miały niewątpliwie negatywny wpływ na
funkcjonowanie firm pośrednictwa, które powstały przed 2004 rokiem.
Kluczowe znaczenie miała tu kwestia zachowania tajemnicy bankowej przez
banki oraz status prawny pośredników kredytowych. Uregulowany został
równieŜ zakres usług bankowych, jakie mogą świadczyć firmy zewnętrzne
dla banków w ramach tzw. outsourcigu.
Firmy zajmujące się pośrednictwem finansowym są postrzegane z jednej
strony jako jeden z kanałów dystrybucji usług finansowych, z drugiej stają
się konkurencją dla banków. Rola pośrednika obecnie nie sprowadza się
wyłącznie do pośrednictwa w zawieraniu transakcji miedzy producentem usług
finansowych a klientem, lecz takŜe na doradztwie finansowym.
5. Aktywność banków w wykorzystywaniu pośrednictwa kredytowego
Do prokursorów działających na rynku polskim naleŜą Lukas, AIG Kredyt,
śagiel, PTF Bank, Cetelem Bank,Dom Finansowy QS, Powszechny Dom
Kredytowy, Fiolet oraz firma Aconto, która jest niezaleŜnym pośrednikiem
finansowym. W Polsce moŜna teŜ skorzystać z pośrednictwa finansowego
w formie pośrednictwa internetowego. Tworzone są portale, które prezentują
93
informacje odnośnie produktów finansowych wielu firm, np. pasaŜ
finansowy wp.pl, Bankier.pl, centrum finansowe interia.pl78.
Na stronach internetowych moŜna odnaleźć informacje nie tylko odnośnie
pośrednictwa kredytowego, ale równieŜ uzyskać pomoc związaną
z doradztwem finansowym. Serwis pośrednictwa kredytowego poświęcony
jest róŜnego rodzaju kredytom – zarówno dla osób fizycznych jak i dla
przedsiębiorstw. Oferty firm świadczących usługi pośrednictwa przez
internet stale się powiększają. W wachlarzu usług moŜna między innymi
znaleźć kredyty mieszkaniowe, kredyty samochodowe, kredyty gotówkowe,
poŜyczki na nieruchomości i inne usługi kredytowe, lokaty terminowe.
Dzięki tego rodzaju rozwiązaniom technicznym istnieje moŜliwość dostępu
do pełnego wachlarza usług finansowych bez wychodzenia z domu i stania
przy okienkach bankowych.
Bibliografia
Gruszecki T, Instytucje i rynki finansowe, WyŜsza Szkoła Zarządzania
i Przedsiębiorczości im. Bogdana Jańskiego Warszawa, 1998
Wąsowski W., Ekonomika i finanse banku komercyjnego. Wyd. Difin,
Warszawa 2004.
Raport GUS Działalność przedsiębiorstw pośrednictwa kredytowego
w 2007 roku, Warszawa, 2008.05.28
Mamcarz H., Ryki finansowe, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii CurieSkłodowskiej Lublin 2006
Barembruch A.: Od pośrednictwa kredytowego do doradztwa
finansowego – tendencje na rynku usług finansowych w Niemczech
i w Polsce, Rynki finansowe, H. Mamcarz, Wyd. Uniwersytetu Marii
Curie–Skłodowskiej, Lublin 2006
Oficjalna strona Europejskiej Federacji Konsumentów i Pośredników
Finansowych www.bipar.eu (stan na dzień: 02.12.2008)
Raport NBP Rozwój systemu finansowego w Polsce w 2007 r. Warszawa,
2008
78
Mamcarz H., Ryki finansowe, Uniwersytet Curie-Skłodowskiej. Lublin, 2006, str. 56-61
94
Kamila Niezgoda*
Inwestowanie w nieruchomości jako sposób lokaty kapitału
1. Wprowadzenie
W ciągu ostatnich kilku lat inwestycje w nieruchomości w Polsce zyskały
miano jednych z najbardziej dochodowych i opłacalnych. Inwestowanie
w nieruchomości stanowi jeden z kierunków inwestowania obok innych
moŜliwości alokacji kapitału, takich jak m.in. nabywanie udziałów
w podmiotach gospodarczych i funduszach inwestycyjnych, papierów
wartościowych, metali szlachetnych czy przedmiotów kolekcjonerskich80.
Przez ostatnie 3 lata moŜna było zaobserwować praktycznie nieustający
wzrost cen nieruchomości zabudowanych i gruntowych. Od połowy 2008
roku sytuacja się ustabilizowała i cena za metr kwadratowy powierzchni
pozostaje na stałym poziomie lub lekko spada w niektórych miastach. Celem
niniejszego referatu jest przedstawienie inwestycji w nieruchomości jako
atrakcyjnej formy lokaty kapitału.
Tabela 1. Średnia cena mieszkań na rynku wtórnym w 2008 r. (w zł za m2)
Warszawa
Kraków
Wrocław
Gdańsk
Poznań
Katowice
styczeń
8004
7656
6491
5263
4940
3172
luty
8091
7622
6542
5741
5121
3305
marzec kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień
8446
8705
8829
8809
9068
9103
7883
8175
8153
8005
8066
8093
6975
7101
6954
7015
7077
7092
6073
6760
6363
6598
6494
6328
5875
6353
6468
6552
6546
6532
3414
3967
3879
4188
4159
4146
Źródło: Wielgo M., Przesadzone ceny mieszkań na rynkach wtórnych, Gazeta Wyborcza,
piątek, 21 listopada 2008r.
*
Studentka kierunku: Finanse i Bankowość na Wydziale Ekonomiczno–Socjologicznym
79
Henzel H., Inwestycje na rynku nieruchomości, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej
w Katowicach, Katowice, 2004
80
Henzel H., Inwestycje na rynku nieruchomości, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej
w Katowicach, Katowice, 2004.
95
2. Rodzaje inwestycji w nieruchomości
Według Ustawy o rachunkowości z dnia 29 września 1994 roku81 inwestycje
definiuje się jako aktywa posiadane przez jednostkę w celu osiągnięcia z nich
korzyści ekonomicznych wynikających z przyrostu wartości tych aktywów,
uzyskania przychodów w formie odsetek, dywidend (udziałów w zyskach)
lub innych poŜytków, w tym równieŜ z transakcji handlowej,
a w szczególności aktywa finansowe oraz te nieruchomości i wartości
niematerialne i prawne, które nie są uŜytkowane przez jednostkę, lecz są
posiadane przez nią w celu osiągnięcia tych korzyści. Na wybór konkretnej
formy inwestycji mają wpływ takie czynniki jak m.in. charakter inwestora,
jego potrzeby i oczekiwania, skłonność do ryzyka oraz czas, na jaki planuje
zaangaŜować kapitał.
Inwestowanie w nieruchomości moŜe przybrać dwie podstawowe formy:
inwestowania bezpośredniego (rys. 1a) oraz inwestowania pośredniego (rys.
1b). Dodatkowo niektórzy autorzy wyróŜniają trzecią formę inwestowania,
jaką są inwestycje semi- bezpośrednie ( rys. 1c).
Rysunek 1. Sposoby inwestowania w nieruchomości
Przedsiębiorca/ Inwestor
Akcje
(a) Inwestycje bezpośrednie
Obligacje
Fundusze
inwestycyjne
(b) Inwestycje pośrednie
Spółka
celowa
Spółka
celowa
Spółka
celowa
(c) Inwestycje semi-bezpośrednie
Źródło: Jurek-Maciak M., Bezpośrednie i pośrednie sposoby inwestowania na rynku
nieruchomości, Nieruchomości C.H. Beck, nr. 4, 2004
81
Ustawa z dnia 29 września 1994 roku o rachunkowości (Dz.U. 1994 Nr 121 poz. 591
z późniejszymi zmianami).
96
3. Inwestycje bezpośrednie
Inwestowanie bezpośrednie polega na nabyciu tytułu prawnego do konkretnej
nieruchomości, np. kupno nieruchomości mieszkaniowej lub komercyjnej.
Ze względu na wysokie koszty nieruchomości i inne trudności związane z tą
formą inwestowania, inwestor indywidualny angaŜuje kapitał najczęściej
nabywając mieszkanie lub dom na własne potrzeby. W celach komercyjnych
nieruchomości najczęściej nabywają inwestorzy instytucjonalni, poniewaŜ
jedynie duŜego inwestora stać na zakup obiektów z zachowaniem zasady
dywersyfikacji ryzyka inwestycyjnego. Ponadto specyficzna wiedza pozwala
inwestorowi na rozpoznanie sytuacji prawnej nieruchomości: przedmiotu
inwestycji oraz doprowadzenie w drodze negocjacji do korzystnych
rozstrzygnięć cenowych82.
Tabela 2. Zalety i wady inwestowania bezpośredniego
Zalety
Wady
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
źródło dochodów
ochrona przed inflacją
podstawa osiągania ulg podatkowych
podstawa zabezpieczenia kredytu
zabezpieczenie kapitału
element dywersyfikacji portfela
moŜliwa wysoka dźwignia finansowa
niska płynność
ograniczona podzielność inwestycji
wysoka kapitałochłonność
konieczność zarządzania
utrudniona analiza opłacalności
przedsięwzięcia
niedostępność dla pewnej grupy inwestorów
mała elastyczność na zmiany
•
•
Nieruchomości zapewniają stałe dochody w postaci czynszów, opłat za
miejsca parkingowe, za umieszczone na nich reklamy, niekiedy równieŜ za
korzystanie z niektórych dodatkowych mediów jak np. telewizja kablowa83.
Inwestora, który chce ulokować kapitał na rynku nieruchomości, interesuje
jednak nie tylko porównanie dochodowości poszczególnych rodzajów
nieruchomości, ale równieŜ porównanie przeciętnej dochodowości
nieruchomości z innymi instrumentami finansowymi jak np. akcje czy
obligacje. Badania wykazały, Ŝe w długich okresach na rozwiniętych rynkach
kapitałowych, dochodowość z nieruchomości jest relatywnie niŜsza niŜ
dochodowość z akcji, ale wyŜsza niŜ dochodowość z obligacji84.
82
Henzel H., op.cit.
Kucharska-Stasiak E., Inwestowanie w nieruchomości, Instytut Nieruchomości walor,
Łódź, 1999.
84
Kucharska-Stasiak E., Nieruchomość a rynek, Wyd. PWN, Warszawa 2004.
83
97
Znaczny wpływ na decyzje inwestorów mają ulgi podatkowe stosowane
w wielu krajach, które oŜywiają rynek nieruchomości. W Polsce bardzo
motywująca okazała się ulga budowlana wprowadzona w 1991 roku.
Dotyczyła ona budowy budynku na wynajem, a takŜe budowy własnego
budynku lub lokalu mieszkalnego. W roku 1997 z odliczeń z tytułu budowy
budynku mieszkalnego z lokalami na wynajem skorzystało ponad 4 tys. osób,
a wysokość odliczonych kwot przekroczyła 45 mln zł, z odliczeń z tytułu
zakupu gruntu pod budowę domu skorzystało prawie 66 tys. osób, co daje
około 33 mln zł odliczeń85.
Bardzo waŜną cechą nieruchomości jest moŜliwość zaciągnięcia kredytu pod
tzw. zabezpieczenie hipoteczne. Dzięki hipotece właściciel „odmraŜa”
wcześniej zainwestowany kapitał, przeznaczając go na inne cele
inwestycyjne. Dynamiczny rozwój kredytów mieszkaniowych w Polsce
w ostatnich latach pociągnął za sobą wzrost popularności hipoteki jako
zabezpieczenia kredytu. Podczas gdy w marcu 2002 roku tylko 7,5%
wszystkich kredytów i poŜyczek dla gospodarstw domowych było
zabezpieczonych hipotecznie, to na koniec stycznia 2006 r. było to juŜ
32,1%. W tym samym okresie udział kredytów mieszkaniowych dla
gospodarstw domowych w sumie kredytów udzielonych tej grupie klientów
zwiększył się z 17,9% do 37,4%. Potencjał rozwoju tego rynku w Polsce jest
bardzo duŜy. Wystarczy zauwaŜyć, Ŝe relacja udzielonych kredytów
mieszkaniowych do PKB wynosi około 5%, a w krajach Europy Zachodniej
jest to powyŜej 30%86. Według badań przeprowadzonych na potrzeby
Narodowego Banku Polskiego równieŜ w II kwartale 2008 roku w ponad
dwóch trzecich badanych banków wzrósł popyt na kredyty mieszkaniowe,
w tym w około 15% banków wzrost ten był znaczny. Wzrost popytu nastąpił
głównie w duŜych bankach uniwersalnych i dotyczył przede wszystkim
kredytów nominowanych we frankach szwajcarskich. Wzrost popytu był
silniejszy niŜ oczekiwania banków przedstawione w I kwartale 2008 roku87.
85
Ratajew P., Ulga budowlana, Nieruchomości C.H. Beck, nr 3, 1998.
Wytwer A., Kredyty zabezpieczone hipoteką, www.nbportal.pl/pl/np/porady/poradniki/
kredyty-i-pozyczki/kredyty-zabezpieczone-hipoteka (stan na dzie:styczeń 2007).
87
NBP, Sytuacja na rynku kredytowym- wyniki ankiety do przewodniczących komitetów
kredytowych (III kwartał)¸ http://www.nbp.pl/SystemFinansowy/kredytowy3_2008.pdf
(stan na dzień: lipiec 2008).
86
98
Bezpośrednie inwestowanie w nieruchomości niesie ze sobą równieŜ szereg
wad. Jedną z nich jest mała płynność, tzn. trudności w szybkiej zamianie
nieruchomości na gotówkę za jej cenę rynkową lub cenę zbliŜoną do niej.
Natomiast wysoka kapitałochłonność powoduje konieczność finansowania
ze źródeł obcych, a kaŜdy bezpośredni zakup nieruchomości komplikuje
szacowanie ryzyka, a przez to takŜe pozyskanie finansowania obcego 88.
4. Inwestycje pośrednie
Pośrednie inwestycje w nieruchomości polegają na inwestowaniu w papiery
wartościowe (akcje, obligacje) emitowane przez spółki deweloperskie oraz
certyfikaty inwestycyjne i jednostki uczestnictwa funduszy inwestycyjnych
działających na rynku nieruchomości, a takŜe zakup papierów wartościowych
wyemitowanych na bazie wierzytelności zabezpieczonych hipoteką89.
Ta forma inwestowania likwiduje wady inwestowania bezpośredniego,
jednakŜe moŜna natrafić na pewne przeszkody, jak np. niski wpływ na
działania zarządzającego funduszem bądź wysoka korelacja z rynkiem akcji.
W Polsce wśród inwestorów instytucjonalnych działających na tym rynku
wyróŜnia się: spółki giełdowe sektora nieruchomości emitujące akcje
i obligacje oraz fundusze inwestycyjne.
Tabela 3. Zalety i wady inwestowania pośredniego
Zalety
•
•
•
•
•
Wysoka płynność
Podzielność inwestycji
Niska kapitałochłonność
NiŜsze ryzyko inwestycji
MoŜliwość łatwej dywersyfikacji portfela
Wady
•
•
•
•
Niski wpływ na działania zarządzającego
Wysoka korelacja z rynkiem akcji
Ograniczony dostęp do informacji
Wysokie koszty zarządzania inwestycjami,
np. koszty zarządzania funduszem
88
Jurek-Maciak M., Bezpośrednie i pośrednie sposoby inwestowania
nieruchomości, „Nieruchomości C.H. Beck”, nr. 4, 2004
89
Ibidem
99
na
rynku
4.1 Spółki giełdowe
Inwestycjami w spółki giełdowe sektora nieruchomości jest nabywanie
papierów wartościowych emitowanych przez spółki deweloperskie, których
głównym rodzajem działalności jest rozwój i budowa nieruchomości
mieszkaniowych i komercyjnych. Przykładem takich spółek akcyjnych są m.in.:
•
•
•
•
•
Globe Trade Center S.A. (GTC) – deweloper, który realizuje i zarządza
inwestycjami w trzech kluczowych sektorach rynku nieruchomości
w Europie: obiektów i parków biurowych, centrów handloworozrywkowych oraz mieszkaniowym.
Echo Investment S.A. – deweloper działający na rynku mieszkaniowym,
biurowym, handlowym i hotelowym.
Dom Development S.A. – funkcjonuje na rynku budownictwa
mieszkaniowego od 1996 r. Od października 2006 roku ich akcje są
notowane na warszawkiej Giełdzie Papierów Wartościowych.
EnergomontaŜ-Południe S.A. – wiodącą działalnością firmy są usługi
w zakresie montaŜu, modernizacji, remontów urządzeń oraz instalacji
energetycznych i przemysłowych.
Budimex S.A. – spółka zarządzająca jedną z największych grup firm
budowlanych na polskim rynku.
4.2 Fundusze inwestycyjne
Obecnie wzorem rynków zagranicznych polscy inwestorzy uzyskali dostęp
do funduszy inwestycyjnych lokujących aktywa w nieruchomości. Fundusz
inwestycyjny na rynku nieruchomości jest instytucją finansową, której
działalność polega na gromadzeniu rozproszonych kapitałów uczestników
funduszu w celu ich alokacji w aktywa, pozwalające osiągać korzyści
finansowe. W przypadku funduszy inwestujących na rynku nieruchomości,
środki zgromadzone przez fundusze od ich uczestników są lokowane
bezpośrednio w zakup nieruchomości lub realizowane projekty budowlane
albo akcje firm działających w sektorze nieruchomości. Jest to, więc fundusz
wspólnego inwestowania w nieruchomości w celu osiągnięcia zysków
finansowych z zaangaŜowanych kapitałów90.
90
Foryś I., Fundusze inwestycyjne na polskim rynku nieruchomości, „Forum rynku
nieruchomości”, nr 11, listopad 2007.
100
Fundusze rynku nieruchomości naleŜą do inwestycji długoterminowych,
zazwyczaj 8-10 letnich. Wynika to m.in. z tzw. cykli na rynku, czyli
okresów, w których następują widoczne zmiany cen nieruchomości. Zgodnie
z Ustawami o funduszach inwestycyjnych91 w oparciu, o które one działają,
fundusz inwestycyjny moŜe być utworzony jako: fundusz inwestycyjny
otwarty (FIO), specjalistyczny fundusz inwestycyjny otwarty (SFIO), oraz
fundusz inwestycyjny zamknięty (FIZ).
Pierwsze fundusze inwestycyjne nieruchomości na rynku polskim miały
charakter funduszy zamkniętych, czyli takich, które zamiast jednostek
uczestnictwa oferują inwestorom tzw. certyfikaty inwestycyjne. Pierwotnym
funduszem rynku nieruchomości była Arka BZ WBK Funduszu Rynku
Nieruchomości FIZ, której emisja certyfikatów inwestycyjnych zakończyła
się duŜym sukcesem. W czerwcu 2004 roku sprzedając wszystkie swoje
walory zebrał blisko 340 mln zł i jak do tej pory była to największa suma,
jeśli chodzi o zamknięte fundusze nieruchomości. Fundusz zainwestował
głównie w biura, centra handlowe i magazyny połoŜone m.in. w Warszawie.
W roku 2004 wystartował równieŜ Skarbiec Rynku Nieruchomości FIZ,
który koncentruje się głównie na inwestycjach w nieruchomości
mieszkaniowe: akcje i udziały spółek celowych tworzy specjalnie na
potrzeby konkretnych inwestycji. Od momentu powstania przyniósł on zysk
sięgający prawie 50%. W chwili obecnej na polskim rynku funkcjonują
następujące zamknięte fundusze nieruchomości:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Arka BZ WBK Fundusz Nieruchomości,
Skarbiec Rynku Nieruchomości,
BPH Sektora Nieruchomości,
Citi Living Aktywów Niepublicznych,
Copernicus Sektora Nieruchomości 1,
Copernicus Sektora Nieruchomości 2,
KBC Index Nieruchomości,
KBC Index Nieruchomości II,
Skarbiec Rynku Mieszkaniowego,
KBC Index Światowych Nieruchomości.
91
Ustawa z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych, (Dz.U. 2004 nr 146 poz.
1546) oraz Ustawa z dnia 28 sierpnia 1997 r. o funduszach inwestycyjnych (Dz. U. Nr 139,
poz. 933 z póź. zm. w tym z dnia 16 listopada 2000 r.
101
Pod koniec 2006 roku pojawiła się moŜliwość inwestowania w fundusz
nieruchomości otwarty, czyli oparty na jednostkach inwestycyjnych, które
moŜna nabywać i sprzedawać w kaŜdym momencie inwestycji. Jest to ING
Subfundusz Środkowoeuropejski Budownictwa i Nieruchomości Plus92.
Fundusz ten jest subfunduszem typu akcyjnego, który pozwala
na inwestowanie do 100% aktywów w akcje spółek notowanych na GPW
w Warszawie oraz na rynkach regulowanych w krajach Europy Środkowej
i do 30% aktywów w instrumenty dłuŜne. O tym, Ŝe taka forma funduszy
nieruchomości wzbudza ogromne zainteresowanie inwestorów, świadczyć
moŜe chociaŜby fakt, Ŝe mimo krótkiego istnienia fundusz ten skupia obecnie
największe aktywa wśród funduszy nieruchomości.
Tabela 4. Wyniki funduszy inwestycyjnych rynku nieruchomości
Data
powstania
Wartość
w dniu emisji
Wartość na koniec
września 2008 r.
VI 2004
97 zł
175,70 zł
BPH Sektora Nieruchomości
VI 2005
97 zł
113,58 zł
Skarbiec Rynku Nieruchomości FIZ
X 2004
1 000 zł
1 575,18 zł
XII 2006
100 zł
60,18 zł
Fundusze zamknięte
Arka BZ WBK Fundusz Rynku
Nieruchomości FIZ
Fundusze otwarte
ING Subfundusz Budownictwa i
Nieruchomości Plus
Źródło: Opracowanie własne na podstawie http://www.gazetaprawna.pl oraz http://www.tfi.pl
NaleŜy pamiętać, Ŝe fundusz nieruchomości to inwestycja długoterminowa,
a więc przeznaczona głównie dla inwestorów cierpliwych, którym nie zaleŜy
na duŜej płynności inwestycji. Dla osób o niskiej skłonności do ryzyka zaleca
się wybór takich funduszy, które lokują głównie w nieruchomości biurowe
i handlowe (Arka BZ WBK czy BPH). Natomiast osoby, które nie boją się
podejmować ryzyka, mają moŜliwość zaangaŜowania swoich środków
w fundusze inwestujące w projekty deweloperskie (Skarbiec). Jeszcze inną
strategią jest kupowanie akcji giełdowych spółek z branŜy budowlanej (ING).
Jest to jednak strategia najbardziej ryzykowna, poniewaŜ zysk zaleŜy nie od
sukcesu konkretnej budowy, ale od sytuacji na rynku giełdowym i od tego,
jak w danym momencie takie spółki będą wyceniane.
92
Money Expert, Fundusze nieruchomości w Polsce, http://www.finanse.egospodarka.pl/
24494,Fundusze-nieruchomosci-w-Polsce,1,48,1.html, (stan na dzień: wrzesień 2007).
102
5. Inwestycje semi-bezpośrednie
Inwestycje te dokonywane są poprzez „spółki celowe”, najczęściej w formie
spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, akcyjnych lub komandytowoakcyjnych. Rozwiązanie to ogranicza ryzyko portfela do pojedynczej
inwestycji w nieruchomość, gdyŜ ryzyko specyficzne nieruchomości
ograniczone jest do pojedynczej spółki. Atutem niniejszego rozwiązania,
oprócz niŜszego niŜ w przypadku inwestycji bezpośrednich ryzyka, jest
ułatwienie pozyskania finansowania, łatwość analizy i zbycia inwestycji.
Kupujący mogą nabyć nieruchomość jako składnik majątku lub udziały
spółki celowej. Utrudnieniem dla inwestora w przypadku realizacji inwestycji
semi-bezpośrednich i duŜego portfela nieruchomości jest zapewnienie
sprawnego systemu zarządzania operacyjnego i kontroli właścicielskiej93.
6. Podsumowanie
Nieruchomości są bardzo dobra inwestycją. Trzeba jednak pamiętać,
Ŝe wymagają cierpliwości – nie planuje się ich w perspektywie rocznej, ale
co najmniej 5-10 letniej. Polscy inwestorzy coraz częściej korzystają z tej
formy lokaty kapitału. Oprócz zakupu nieruchomości, które niesie ze sobą
wysoką kapitałochłonność, mają do wyboru takŜe inwestycje semibezpośrednie oraz pośrednie. Obecnie coraz częściej wydzielają oni ze
swoich aktywów nieruchomości do spółek celowych. Poprzez spółki celowe
nabywają takŜe nowe nieruchomości. Rozwiązanie to zmniejsza ryzyko
portfela do pojedynczej inwestycji w nieruchomość. Coraz popularniejsze
staje się takŜe inwestowanie pośrednie w nieruchomości- wzorem rynków
zagranicznych polscy inwestorzy uzyskali dostęp do funduszy
inwestycyjnych lokujących aktywa w nieruchomości. Jako pierwsze
moŜliwość taką zaoferowały ARKA BZ WBK Rynku Nieruchomości
i Skarbiec Rynku Nieruchomości – oba uruchomione w 2004 roku. Jest to
propozycja dla osób posiadających większe zasoby kapitału oraz
oczekujących względnego bezpieczeństwa i dywersyfikacji dla swoich
aktywów.
93
Jurek-Maciak M.,… op.cit.
103
Bibliografia
Foryś I., Fundusze inwestycyjne na polskim rynku nieruchomości, Forum
rynku nieruchomości, nr 11, listopad 2007.
Henzel H., Inwestycje na rynku nieruchomości, Wydawnictwo Akademii
Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2004
Jurek-Maciak M., Bezpośrednie i pośrednie sposoby inwestowania na
rynku nieruchomości, Nieruchomości C.H. Beck, nr. 4, 2004
Kucharska-Stasiak E., Inwestowanie
Nieruchomości walor, Łódź, 1999.
Kucharska-Stasiak E., Nieruchomość a rynek, Wyd. PWN, Warszawa 2004
Money
Expert,
Fundusze
nieruchomości
w
Polsce,
http://www.finanse.egospodarka.pl/24494,Fundusze-nieruchomosci-wPolsce,1,48,1.html (stan na dzień: wrzesień 2007).
NBP, Sytuacja na rynku kredytowym- wyniki ankiety do przewodniczących
komitetów kredytowych (III kwartał)¸ www.nbp.pl/SystemFinansowy
/kredytowy3_2008.pdf (stan na dzień: lipiec 2008).
Ratajew P., Ulga budowlana, Nieruchomości C.H. Beck, nr 3, 1998r.
Ustawa z dnia 29 września 1994 roku o rachunkowości (Dz.U. 1994
Nr 121 poz. 591 z późniejszymi zmianami)
Ustawa z dnia 27 maja 2004 roku o funduszach inwestycyjnych,
(Dz.U. 2004 nr 146 poz. 1546)
Wielgo M., Przesadzone ceny mieszkań na rynkach wtórnych, Gazeta
Wyborcza, piątek, 21 listopada 2008
Wytwer A., Kredyty zabezpieczone hipoteką, www.nbportal.pl/pl/np/
porady/poradniki/kredyty-i-pozyczki/kredyty-zabezpieczone-hipoteka
(stan na dzień: styczeń 2007).
104
w
nieruchomości,
Instytut
Anna Pączkowska*
Stabilność finansów publicznych
w perspektywie wejścia Polski do strefy euro
1. Wprowadzenie
Polityka fiskalna jest narzędziem za pomocą, którego państwo oddziałuje
na gospodarkę. Jej elastyczność i efektywność wpływa na pozycję polskiej
gospodarki w Europie ze względu na fakt, iŜ członkowstwo w strefie oznacza
rezygnację z własnej polityki pienięŜnej.94
Polska z dniem wstąpienia do UE uzyskała status kraju członkowskiego
Unii Gospodarczo-Walutowej. Nie posiada ona klauzuli opt-out, z której
korzystają Wielka Brytania i Dania, zatem w sytuacji pozytywnej oceny
przez unijne instytucje wypełnienia przez Polskę kryteriów konwergencji,
kraj powinien wstąpić do unii walutowej. Traktat nie określa terminu
wstąpienia Polski do strefy euro, gdyŜ leŜy on w gestii państwa.95
2. Kryteria konwergencji
Twórcy strefy euro sformułowali w traktacie z Maastricht pięć kryteriów
konwergencji (zbieŜności), z których dwa dotyczą skuteczności polityki
fiskalnej. Ich znaczenie zostało podkreślone w sformułowanym w 1997 roku.
Pakcie stabilności i wzrostu. Na mocy tego paktu kraje UE, zarówno te, które
juŜ wstąpiły do strefy euro, jak równieŜ te, które jeszcze tego nie uczyniły
zobowiązane są do niskiej inflacji (nie moŜe być wyŜsza niŜ o 1,5 punktu
*
Studentka kierunków Finanse i Bankowość, Międzynarodowe stosunki Gospodarcze
na Wydziale Ekonomiczno–Socjologicznym Uniwersytetu Łódzkiego, Studenckie Koło
Naukowe Finansów i Bankowości „Progress”
94
Dynus M., Polityka fiskalna, Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierowania, Toruń,
wyd. I, 2007
95
Oręziak L., Konkurencja podatkowa i harmonizacja podatków w ramach UE. Implikacje
dla Polski, WyŜsza Szkoła Handlu i Prawa im. Ryszarda Łazarskiego w Warszawie,
Warszawa 2007.
105
procentowego od średniej inflacji, wyznaczonej przez trzy kraje o jej
najniŜszym poziomie), niskich stóp procentowych (oprocentowanie
10-letnich skarbowych papierów wartościowych nie moŜe być wyŜsze niŜ
o 2 punkty procentowe w stosunku do średniej obliczanej na podstawie
trzech krajów o ich najniŜszym poziomie), niskiego deficytu budŜetowego
(nie moŜe przekraczać 3% PKB), niskiego długu publicznego (poniŜej
60% PKB), utrzymywania stabilnej waluty względem euro (minimum
dwuletni staŜ w Europejskim Systemie Walutowym z pasmem wahań
2,25% od ustalonego kursu centralnego do euro), posiadania krajowego
prawodawstwa zgodnego z Traktatem z Maastricht oraz Statutem ESBC
i EBC a takŜe niezaleŜnego banku centralnego96.
3. Deficyt budŜetowy i dług publiczny
Deficyt budŜetowy i dług publiczny są problemami, które od wieków
stanowią przedmiot teoretycznych polemik pomiędzy przedstawicielami
róŜnych koncepcji funkcjonowania państwa.97 Deficyt budŜetowy powstaje
w wyniku nadwyŜki wydatków państwa nad jego dochodami. Przyczynami
jego powstania są nadmierne wydatki, związane z wysokimi transferami,
rozbudowaną administracją, czy kosztami reform. Ponadto deficyty
budŜetowe są generowane przez niskie dochody, które mogą być
następstwem niskiej efektywności systemu podatkowego oraz klęski
Ŝywiołowe, powodujące nadzwyczajne wydatki. Z kolei powstanie długu
publicznego jest wynikiem deficytowych budŜetów władz publicznych98.
Ustawa o finansach publicznych definiuje dług publiczny jako finansowe
zobowiązanie władz publicznych z tytułu zaciągniętych poŜyczek99.
96
Tomkiewicz J., Finanse publiczne a wzrost gospodarczy, Wydawnictwo WyŜszej Szkoły
Przedsiębiorczości i Zarządzania im. Leona Koźmińskiego, Warszawa 2005.
97
Pawłowicz L., Wierzba R., Finanse publiczne wobec procesów globalizacji, Gdańska
Akademia Bankowa, Warszawa 2003.
98
Podstawka M., Podstawy finansów publicznych, Wydawnictwo SGGW, Warszawa 2001.
99
Ustawa z 26 listopada 1998r. o finansach publicznych. Dz. U. 1998.
106
Tabela 1: Deficyt budŜetowy i dług publiczny w krajach UE (jako % PKB)
deficyt budŜetowy
(jako % PKB)
2004 2005 2006 2007
dług publiczny
(jako % PKB)
2004 2005 2006 2007
UE 27
-2,9
-2,4
-1,4
-0,9
62,2
62,7
61,3
58,7
UE 15
-2,9
-2,5
-1,3
-0,6
69,6
70,2
68,5
66,3
Belgia
-0,2
-2,6
0,3
-0,3
94,3
92,1
87,8
83,9
Bułgaria
Czechy
Dania
Niemcy
Estonia
Irlandia
Grecja
Hiszpania
Francja
Włochy
Cypr
Łotwa
Litwa
Luksemburg
Węgry
Malta
Holandia
Austria
Polska
Portugalia
Rumunia
Słowenia
Słowacja
Finlandia
Szwecja
Wielka Brytania
1,6
-3,0
2,0
-3,8
1,7
1,4
-7,5
-0,3
-3,6
-3,5
-4,1
-1,0
-1,5
-1,2
-6,4
-4,7
-1,7
-4,4
-5,7
-3,4
-1,2
-2,2
-2,3
2,4
0,8
-3,4
1,9
-3,6
5,2
-3,3
1,5
1,7
-5,1
1,0
-2,9
-4,3
-2,4
-0,4
-0,5
-0,1
-7,8
-2,8
-0,3
-1,5
-4,3
-6,1
-1,2
-1,4
-2,8
2,9
2,4
-3,4
3,0
-2,7
5,1
-1,5
2,9
3,0
-2,8
2,0
-2,4
-3,4
-1,2
-0,2
-0,4
1,3
-9,3
-2,3
0,6
-1,5
-3,8
-3,9
-2,2
-1,2
-3,5
4,1
2,3
-2,7
0,1
-1,0
4,9
-0,2
2,7
0,2
-3,5
2,2
-2,7
-1,6
3,5
0,1
-1,2
3,2
-5,0
-1,8
0,3
-0,4
-2,0
-2,6
-2,6
0,5
-1,9
5,3
3,5
-2,8
37,9 29,2 22,7 18,2
30,4 29,8 29,6 28,9
43,8 36,4 30,5 26,2
65,6 67,8 67,6 65,1
5,0
4,5
4,3
3,5
29,4 27,3 24,7 24,8
98,6 98,8 95,9 94,8
46,2 43,0 39,6 36,2
64,9 66,4 63,6 63,9
104,0 106,0 107,0 104,1
70,2 69,1 64,6 59,5
14,9 12,4 10,7
9,5
19,4 18,4 18,0 17,0
6,3
6,1
6,6
7,0
59,4 61,7 65,6 65,8
72,1 69,9 63,8 62,2
52,4 51,8 47,4 45,7
64,8 63,7 62,0 59,5
45,7 47,1 47,7 44,9
58,3 63,6 64,7 63,6
18,8 15,8 12,4 12,9
27,2 27,0 26,7 23,4
41,4 34,2 30,4 29,4
44,1 41,3 39,2 35,1
51,2 50,9 45,9 40,4
40,6 42,3 43,4 44,2
Źródło:http://epp.eurostat.ec.europa.eu/pls/portal/docs/PAGE/PGP_PRD_CAT_PREREL/P
GE_CAT_PREREL_YEAR_2008/PGE_CAT_PREREL_YEAR_2008_MONTH_10/2-2210
2008-EN-AP.PDF (stan na dzień: 01.12.2008)
Nacisk połoŜony na spełnienie kryteriów zbieŜności wynikał
m.in. z wysokiego zadłuŜenia publicznego krajów Piętnastki, które
w połowie lat 90. XX wieku stanowiło ponad 70% PKB. Wysiłki państw
zmierzające w kierunku konsolidacji finansów publicznych sprawiły,
iŜ przeciętny poziom zadłuŜenia z 71% PKB w 1997r. uległ obniŜeniu
do 63% PKB na koniec 2006r.
107
Analizując saldo sektora finansów publicznych naleŜy uwzględnić równieŜ
fazę cyklu koniunkturalnego, czego dowodem są Niemcy i Francja, które
w ciągu ostatnich lat w wyniku niskiego wzrostu gospodarczego, mają
problemy związane ze spełnianiem warunków fiskalnych z Maastricht.
Ponadto w 2007r. problemy z utrzymaniem deficytu poniŜej 3% PKB miały:
Dania, Grecja, Węgry, Finlandia, Szwecja. Słabą stroną salda sektora
finansów publicznych jest moŜliwość manipulowania nim w trakcie roku
fiskalnego (np. poprzez przenoszenie wydatków na następny rok), stąd teŜ
bardziej miarodajnym wskaźnikiem jest dług publiczny. Ogromne zadłuŜenie
w 2007 roku wystąpiło w Grecji i we Włoszech.100 NaleŜy zauwaŜyć, iŜ kraje
te są członkami strefy euro i w sytuacji nieprzestrzegania kryteriów
fiskalnych, podlegają wyłącznie sankcjom, zaś dla Polski oznacza to
wydłuŜenie terminu wprowadzenia euro101.
Kraje, których deficyt budŜetowy przekroczy poziom 3% są zobligowane
do przekazania Komisji Europejskiej depozytu wynoszącego 2% PKB
wraz z 1/10 róŜnicy między osiągniętym deficytem budŜetowym
a wskaźnikiem deficytu 3%102.
Prowadzona przez kilka ostatnich lat ekspansywna polityka fiskalna w Polsce
powoduje wzrost długu publicznego, bowiem koszty jego obsługi są w ujęciu
nominalnym coraz wyŜsze. W 2007 roku osiągnęły one wartość
około 28,1 mld zł, co stanowiło 2,4 % PKB103. Ponadto wzrost zadłuŜenia
wywołuje wypychanie sektora prywatnego z gospodarki, co powoduje
podwyŜszenie kosztu kapitału i ogranicza tym samym inwestycje,
konsumpcję a w konsekwencji spowalnia wzrost gospodarczy104.
4. Struktura dochodów i wydatków budŜetu państwa
Dochody budŜetu państwa w Polsce są generowane głównie przez podatki,
fundusze unijne, wpłaty z zysku NBP105. Zgodnie z projektem, dochody
100
Owsiak S., Finanse publiczne. Teoria i praktyka, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2006.
Dynus M., Polityka fiskalna, op. cit.
102
Pawłowicz L., Wierzba R., Finanse publiczne… op. cit.
103
Strategia zarządzania długiem publicznym, http://www.gazetapodatnika.pl/artykuly/
strategia_zarzadzania_dlugiem_publicznym-a_5645.htm (stan na dzień: 01.12.2008)
104
Dynus M., Polityka fiskalna… op. cit.
105
Krajewska A., Podatki. Unia Europejska. Polska. Kraje nadbałtyckie, Polskie
Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa, 2004.
101
108
budŜetu państwa w 2009 roku wyniosą 269,89 mld zł, czyli 19,5% PKB, zaś
limit wydatków został ustalony na poziomie 288,09 mld zł, czyli o 5,3%
więcej niŜ w roku bieŜącym. W 2009 r. nastąpi w Polsce zmniejszenie tempa
wzrostu dochodów z tytułu podatków, co wpłynie korzystnie na sytuację
podatników. Taka sytuacja jest spowodowana zmianą skali podatkowej
podatku PIT dla osób fizycznych, w wyniku czego będą obowiązywać dwie
stawki podatkowe – 18 % i 32 % – próg 85.528 zł i kwota zmniejszająca
podatek w wysokości 556,02 zł. Dochody podatkowe w 2009 r. wyniosą
ok. 252 mld zł, czyli o 9,4% więcej niŜ w 2008 r., a ich relacja do PKB
wzrośnie do 18,2 %106.
Struktura wydatków publicznych w Polsce oraz ich wielkość ukazują obszary
oraz zakres działalności państwa. Biorąc pod uwagę kryterium przeznaczenia
wydatków publicznych naleŜy wyróŜnić wydatki związane z pełnieniem
przez państwo tradycyjnych funkcji, wydatki na cele społeczne oraz wydatki
na interwencję państwa w gospodarce107.
Sformułowane w 1892 r. przez Adolph’a Wagnera prawo stałego wzrostu
wydatków publicznych nadal jest aktualne, lecz ów wzrost jest zróŜnicowany
w poszczególnych krajach. Wśród przyczyn wzrostu wydatków publicznych
naleŜy wymienić czynniki socjologiczne („wydaję, więc jestem”),
historyczne (zmiany ustrojów, kształtowanie się mapy świata), polityczne
(związane z rolą i funkcjami państwa) oraz ekonomiczne (wywołane
postępem technicznym, który zwiększa koszty wyposaŜenia w nowe
technologie). W celu ograniczenia wydatków tworzone są wspólnoty
ponadnarodowe dla realizacji wspólnych celów w takich obszarach, jak
gospodarka (UE) czy obronność (NATO)108.
5. Kiedy do strefy euro?
W Polsce jest wielu euroentuzjastów, którzy uwaŜają, Ŝe nasze państwo
powinno moŜliwie najszybciej wejść do strefy euro, poniewaŜ w długim
106
Ustawa budŜetowa 2009: projekt przyjęty, http://www.finanse.egospodarka.pl/33869
,Ustawa-budzetowa-2009-projekt-przyjety,1,48,1.html (stan na dzień: 02.12.2008)
107
Krajewska A., Podatki. Unia Europejska… op. cit.
108
Pawłowicz L., Wierzba R., Finanse publiczne… op. cit.
109
okresie ów fakt zwiększy konkurencyjność polskiej gospodarki. Wskazują
oni na korzyści związane z szybkim przyjęciem wspólnej waluty:
•
•
•
lepsze warunki rozwoju i kooperacji polskich przedsiębiorstw
z partnerami z pozostałych krajów UE, a w szczególności ze strefy euro;
prowadzenie transakcji w jednolitej walucie (eliminacja ryzyka
kursowego oraz kosztów transakcyjnych);
podobieństwo handlu w strefie euro i handlu krajowego, co ułatwiałoby
udział w handlu wewnątrz UE małych i średnich przedsiębiorstw109.
Jednak załamanie kryzysowe polskiej gospodarki sprawia, Ŝe warto
zastanowić się nad opinią profesora Hausera: „ Polska nie powinna wchodzić
obecnie do mechanizmu ERM2, czyli „węŜa walutowego. Lata 2006-2008
były dobrym okresem ku temu ze względu na sprzyjającą koniunkturę
gospodarczą. Obecnie, w sytuacji kryzysu finansowego na świecie, taka
decyzja spowodowałaby atak spekulacyjny, konieczność interwencji NBP,
a takŜe cięć budŜetowych. Ponadto Polska utraciłaby moŜliwość prowadzenia
polityki pienięŜnej, a co za tym idzie zasilania gospodarki w dodatkowy
pieniądz w sytuacjach kryzysowych. Usztywnienie polskiej złotówki oraz
wejście do mechanizmu ERM2 powinno nastąpić, gdy zaczniemy wychodzić
ze spowolnienia gospodarczego”110. Zgodnie z Paktem stabilizacji i wzrostu,
członkowie strefy euro mają dodatkowe moŜliwości reagowania
antykryzysowego poprzez regułę podwyŜszonego deficytu. Z takim apelem
o „elastyczność” w stosowaniu kryteriów z Maastricht, tak by sprostać recesji
wystąpił prezydent Francji N. Sarkozy oraz kanclerz Niemiec A. Merkel111.
Wejście do „węŜa walutowego” powinno nastąpić w sytuacji równowaŜenia
dochodów i wydatków budŜetu państwa oraz malejącej relacji długu
publicznego do PKB, co ma miejsce w sytuacji wysokiego tempa wzrostu
PKB. Dobra koniunktura gospodarcza pozwala na generowanie wyŜszych
109
Oręziak L., Konkurencja podatkowa i harmonizacja podatków… op. cit
Sarkozy i Merkel za elastycznością w stosowaniu kryteriów z Maastricht,
http://biznes.gazetaprawna.pl/artykuly/97270,sarkozy_i_merkel_za_elastycznoscia_w_stoso
waniu_kryteriow_z_maastricht.html (stan na dzień: 01.12.2008)
111
Gronicki M., Hauser J., Spadamy czy schodzimy-to zaleŜy od nas,
http://gospodarka.gazeta.pl/gospodarka/1,69866,5980752,Spadamy_czy_schodzimy___to_za
lezy_od_nas.html (stan na dzień: 28.11.2008)
110
110
dochodów budŜetu państwa oraz ograniczanie wydatków o charakterze
socjalnym z uwagi na malejącą liczbę beneficjentów. Czas pobytu w ERM2
jest okresem na ustabilizowanie kursu złotego do euro w taki sposób, Ŝeby
ustalić kurs wymiany, wykorzystywany do przeliczenia krajowych cen, płac,
oszczędności, świadczeń112.
Deficyt budŜetu państwa, zgodnie z projektem ustawy budŜetowej na 2008
rok ma wynieść nie więcej niŜ 28,16 mld zł. Stanowi to nieznaczne
zmniejszenie w stosunku do 2007 r., które ma jednak spowodować
utrzymanie kotwicy budŜetowej poniŜej poziomu 30 mld zł.
Z kolei w ustawie budŜetowej na 2009 rok, deficyt budŜetu państwa został
określony w wysokości 18,2 mld zł. Utrzymanie deficytu na zaplanowanym
poziomie, zgodnym z załoŜeniami „Programu konwergencji. Aktualizacja
2007 r.” stanowi jeden z priorytetów gospodarczych państwa113. Podkreślić
naleŜy, iŜ deficyt budŜetowy w Polsce w ostatnich latach spada i stopniowo
dochodzimy do poziomu określonego w Traktacie z Maastricht. MoŜe się
jednak okazać, Ŝe w najbliŜszych latach trudno będzie w Polsce utrzymać
deficyt budŜetowy na poziomie 3% PKB. ZagroŜenie stanowią następujące
czynniki:
•
•
•
spowolnienie wzrostu gospodarczego i związany z tym wzrost wydatków
o charakterze socjalnym;
potrzeba wzrostu wydatków publicznych na cele interwencyjne114;
planowane na 2009 r. obniŜenie podatków, powodujące zmniejszenie
dochodów budŜetu państwa.
112
Tomkiewicz J., Finanse publiczne a wzrost gospodarczy… op. cit.
Ustawa budŜetowa 2009: projekt przyjęty, http://www.finanse.egospodarka.pl... op. cit.
114
NaleŜy zwrócić uwagę, iŜ rząd przygotował plan antykryzysowy, którego celem jest
zasilenie polskiej gospodarki w latach 2009-2010 kwotą 91,3 mld zł. Środki te zostaną
przeznaczone na kredyty dla firm (20 mld zł), utworzenie rezerwy na ochronę ludności przed
inflacją, podwyŜszenie limitu gwarancji bankowych do 40 mld zł.
113
111
Bibliografia:
Dynus M., Polityka fiskalna, TNOiK, Toruń 2007
Krajewska A., Podatki. Unia Europejska. Polska. Kraje nadbałtyckie,
PWE, Warszawa 2004
Oręziak L., Konkurencja podatkowa i harmonizacja podatków w ramach
UE. Implikacje dla Polski, WyŜsza Szkoła Handlu i Prawa im. Ryszarda
Łazarskiego w Warszawie, Warszawa 2007
Owsiak S., Finanse publiczne. Teoria i praktyka, Wyd. Naukowe PWN,
Warszawa 2006
Pawłowicz L., Wierzba R., Finanse publiczne wobec procesów
globalizacji, Gdańska Akademia Bankowa, Warszawa 2003
Podstawka M , Podstawy finansów publicznych, Wyd SGGW, Warszawa 2001
Tomkiewicz J., Finanse publiczne a wzrost gospodarczy, Wyd. WyŜszej
Szkoły Przedsiębiorczości i Zarządzania im. Koźmińskiego, Warszawa 2005
Ustawa z 26 listopada 1998r. o finansach publicznych. Dz.U.1998, nr 155
Euro area and EU27 government deficit, http://epp.eurostat.ec.europa.eu/
pls/portal/docs/PAGE/PGP_PRD_CAT_PREREL/PGE_CAT_PREREL_Y
EAR_2008/PGE_CAT_PREREL_YEAR_2008_MONTH_10/2-22102008EN-AP.PDF (stan na dzień: 01.12.2008r.)
Ustawa budŜetowa 2009, http://www.finanse.egospodarka.pl/33869,
Ustawa-budzetowa-2009-projekt-przyjety,1,48,1.html (stan na dzień:
02.12.2008)
Inwestor Gazety Prawnej, http://www.forsal.pl (stan na dzień: 02.12.2008)
Sarkozy i Merkel za elastycznością w stosowaniu kryteriów z Maastricht,
http://biznes.gazetaprawna.pl/artykuly/97270,sarkozy_i_merkel_za_elastycz
noscia_w_stosowaniu_kryteriow_z_maastricht.html (stan na dzień: 1.12.2008)
Strategia zarządzania długiem publicznym, http://www.gazetapodatnika.pl
/artykuly/strategia_zarzadzania_dlugiem_publicznym-a_5645.htm
Gospodarka, www.gospodarka.gazeta.pl (stan na dzień: 02.12.2008)
.
.
112
Karolina Pluta*, Jacek Sikorski**
Giełda Papierów Wartościowych jako źródło kapitału
dla przedsiębiorstw
Celem kaŜdego przedsiębiorstwa jest osiąganie moŜliwie najszybszego
rozwoju, tak aby w warunkach szybko zmieniającego się, konkurencyjnego
globalnego rynku uzyskać najlepszą pozycję. Aby zrealizować te zamierzenia,
przedsiębiorstwa podnoszą nakłady inwestycyjne, co wiąŜe się
z poszukiwaniem prze nie finansowania zewnętrznego. Jednym z rozwiązań
jest zdobycie kapitału poprzez giełdę papierów wartościowych.
Instytucja Giełdy Papierów Wartościowych w Polsce jest obecna juŜ od
ponad 190 lat115, jednak obecna forma organizacyjno - prawna zaczerpnięta
ze wzorców francuskich funkcjonuje od lat 90tych XX wieku116. Od tego
czasu GPW stała się głównym ośrodkiem przepływu kapitałów, będąc
jednocześnie wyznacznikiem efektywności i wydajności polskiego rynku.
Do najwaŜniejszych organów w strukturze organizacyjnej Giełdy Papierów
Wartościowych naleŜą: Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy Giełdy, które
odpowiada za zmiany w Statucie i wybór członków do Rady Giełdy; Rada
Giełdy nadzorująca jej funkcjonowanie oraz Zarząd Giełdy kierujący jej
bieŜącą działalnością.
MoŜemy wyróŜnić dwa rynki, w obrębie których dokonuje się obrotu
papierami wartościowymi, a mianowicie rynek podstawowy i równoległy.
RóŜnią się one wielkością notowanych spółek, płynnością ich akcji, a takŜe
koncentracją kapitału. Rynek podstawowy jest rynkiem oficjalnych notowań
giełdowych117, które odbywają się przez pięć dni w tygodniu od poniedziałku
*
Studentka kierunku Finanse i Rachunkowość Wydziału Ekonomiczno–Socjologicznego
**
Student kierunku Finanse i Bankowość oraz Ekonomia Wydziału Ekonomiczno–
Socjologicznego Uniwersytetu Łódzkiego, Studenckie Koło Naukowe Finansów
115
Bień W., Rynek papierów wartościowych, Difin, Warszawa 2008
116
Kulpaka P., Giełdy w gospodarce, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2007.
117
Al.-Kaber M., Rynki finansowe i instytucje, Wydawnictwo WyŜszej Szkoły Ekonomicznej
w Białymstoku, Białystok 2006.
113
do piątku w godzinach 8:00 – 16:35 podczas sesji giełdowych118. Instrumenty
finansowe notowane są w systemie notowań ciągłych lub jednolitych. System
ciągłych notowań charakteryzuje się zmianą kursu na podstawie kolejnych
zawieranych transakcji w trakcie trwania sesji giełdowej. Natomiast,
notowania jednolite polegają na wyznaczeniu kursu na początku i na końcu
sesji giełdowej na podstawie dokonywanych zleceń kupna i sprzedaŜy119.
Wprowadzony na GPW w 2000 roku system WARSET umoŜliwia w pełni
automatyczne zawieranie transakcji równocześnie oferując szeroki wachlarz
moŜliwości w sposobie składania zleceń, a tym samym zróŜnicowanie
strategii inwestycyjnych.
Do głównych instrumentów finansowych obecnych na polskim rynku naleŜą
akcje, obligacje i instrumenty pochodne (derywaty). Akcje umoŜliwiają jej
posiadaczowi bezwarunkowe uczestnictwo w kapitale spółki akcyjnej,
partycypację w jej zyskach, a takŜe dostęp do majątku spółki w razie jej
likwidacji. Obligacje są papierami dłuŜnymi, emitowanymi przez
poŜyczkobiorcę na określony czas i na konkretnych warunkach120.
Według Johna Hulla, derywaty to „walory, których cena uzaleŜniona jest od
wartości aktywów pierwotnych”121. Do instrumentów pochodnych naleŜą
kontrakty forward i futures, opcje, warranty i swapy.
Sprawne i efektywne funkcjonowanie rynków giełdowych nie byłoby
moŜliwe bez Domów Maklerskich, których rola polega na pośredniczeniu
w nabywaniu i zbywaniu notowanych papierów wartościowych za pomocą
usług brokerskich.
Pozyskiwanie kapitału poprzez wprowadzenie spółki na Giełdę niesie ze sobą
wiele korzyści, lecz wiąŜe się równieŜ z pewnymi obawami.
Do najwaŜniejszych argumentów przemawiających za tym rozwiązaniem
moŜna zaliczyć korzystne warunki pozyskiwania kapitału na rozwój
przedsiębiorstwa, a takŜe wzrost prestiŜu i wiarygodności spółki, co ma duŜe
118
Jajuga K., Podstawy inwestowania na Giełdzie Papierów Wartościowych, Giełda
Papierów Wartościowych w Warszawie, Warszawa 2006.
119
Becket M., Jak działa giełda, Wydawnictwo K.E. LIBER, Warszawa 2007.
120
Soroczyński S., Witek M., Instrumenty finansowe, Dom Wydawniczy ABC Grupa,
Warszawa 1999.
121
Hull J., Kontrakty terminowe i opcje – wprowadzenie, WIG-PRESS, Warszawa 1999.
114
znaczenie przy współpracy z innymi podmiotami gospodarczymi, równieŜ
z branŜy finansowej122. Znalezienie się wśród grona elitarnych spółek
giełdowych niewątpliwie wpływa na wzrost rozpoznawalności
przedsiębiorstwa i jego produktów wśród coraz większej liczby spółek
działających na polskim rynku. Daje to równieŜ moŜliwość obiektywnej
oceny spółki dzięki szczegółowej analizie, której przeprowadzenie jest
koniecznie przy wprowadzaniu spółki na Giełdę. Kolejnym pozytywnym
aspektem pozyskiwania kapitału dzięki emisji publicznej jest zapewnienie
płynności akcji, przez co zwiększa się prawdopodobieństwo zawarcia
transakcji i atrakcyjność instrumentu finansowego w odczuciu inwestorów.
Coraz częściej stosowanym rozwiązaniem jest motywowanie pracowników
i managerów przy pomocy płynnego, notowanego na giełdzie instrumentu
finansowego, jakim są akcje123. Ten sposób gratyfikacji jest następną zaletą
obecności przedsiębiorstwa na giełdzie, która umoŜliwia jednocześnie
wcześniejsze uporządkowanie działalności przedsiębiorstwa poprzez zajęcie
się przed debiutem giełdowym wszelkimi problemami odsuwanymi dotąd
w natłoku bieŜących spraw. Giełda zapewnia moŜliwość efektywnego
zakupu przedsiębiorstw, nie mniej jednak istnieje równieŜ groźba zostania
przejętym124.
Największą obawę potencjalnych emitentów wzbudzają koszty wejścia na
giełdę, moŜna jednak je kalkulować i porównywać do prognozowanych
efektów. CięŜarem dla emitentów moŜe okazać się konieczność ujawnienia
informacji o spółce, do których wglądu mają moŜliwość potencjalni
konkurenci. Wśród emitentów istnieje błędne przekonanie, Ŝe giełda jest
tylko dla duŜych spółek, tymczasem w rzeczywistości jest wprost
przeciwnie125. Giełda jest znakomitym sposobem na rozwój małych
i średnich przedsiębiorstw.
122
Sierant A., Jak zostać spółką giełdową, Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie,
Warszawa 1999.
123
Wasilewicz M., Szanse i zagroŜenia związane z wejściem spółki do obrotu publicznego,
Rynek Finansowy, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 2002.
124
Duszek B., Jak pozyskać kapitał z giełdy, Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie,
Warszawa 2007.
125
Duszek B., Jak pozyskać..., op. cit.
115
Aby móc rozpocząć emisje akcji naleŜy podjąć pewne kroki w celu
spełnienia określonych warunków. Jedynie podmiot będący spółką akcyjną
moŜe być notowany na Giełdzie. W związku z tym, gdy jest inaczej
właściciele firmy muszą ją przekształcić. Następnie, Walne Zgromadzenie
powinno podjąć uchwałę o ofercie publicznej akcji, ich dematerializacji oraz
ubieganiu się o dopuszczenie akcji do obrotu. Zazwyczaj istnieje takŜe
konieczność sporządzenia odpowiedniego dokumentu informacyjnego
(prospektu emisyjnego lub memoriału informacyjnego). Wymaga to
współpracy z takimi podmiotami jak biegły rewident i biuro maklerskie.
Prospekt emisyjny naleŜy złoŜyć do Komisji Nadzoru Finansowego (KNF),
która podejmuje decyzje w kwestii jego zatwierdzenia. Kolejnym krokiem
jest zawarcie umowy z Krajowym Depozytem, której przedmiotem jest
rejestracja papierów wartościowych126. To umoŜliwia przeprowadzenie
oferty publicznej, po zakończeniu której spółka składa wniosek
o dopuszczenie do obrotu giełdowego akcji na rynek podstawowy lub
równoległy127. Po podjęciu powyŜszych kroków spółka znajduje się na dobrej
drodze do powiększenia swojego kapitału i pozycji konkurencyjnej na rynku.
Wykres 1. Liczba debiutów na Giełdzie Papierów Wartościowych
w Warszawie w latach 2002-2008
* dane na koniec listopada 2008
źródło: Opracowanie własne na podstawie www.gpw.pl (stan na 30.11.2008)
126
127
Duszek B., Jak pozyskać..., op. cit.
Sierant A., Jak zostać spółką ..., op.cit.
116
Na podstawie wykresu zamieszczonego powyŜej moŜna zauwaŜyć tendencję
wzrostową w zakresie ilości spółek debiutujących na warszawskim parkiecie.
Zdecydowane oŜywienie w tym zakresie jest zauwaŜalne w roku 2004, czyli
akcesji Polski do struktur Unii Europejskiej oraz w roku 2007, który
zakończył się z rekordowym wynikiem 81 debiutów. Wynik ten był
spowodowany ogólną koniunkturą na globalnym rynku oraz szczególnym
zainteresowaniem inwestorów rynkami wschodzącymi tzw. emerging
markets, do których naleŜy takŜe Polska. W roku 2008 tendencja ta wydaje
się wyhamowywać ze względu na tzw. kryzys finansowy i osłabienie się
gospodarki światowej, a przez to zwiększającą się awersję do ryzyka
i ucieczkę inwestorów od ryzykownych akcji. Zmniejszony popyt na akcje
sprawia, Ŝe emisja publiczna staje się mniej opłacalna i wielu
przedsiębiorców woli poczekać do momentu ustabilizowania się sytuacji na
rynku. MoŜna, więc przewidywać, Ŝe ta tendencja utrzyma się przez pewien
okres, niemniej jednak giełda papierów wartościowych pozostaje nadal
atrakcyjną opcją pozyskiwania kapitału.
Giełda Papierów Wartościowych w Polsce jest stosunkowo młodą instytucją
w porównaniu do giełd w krajach rozwiniętych. Jednak, daje podobne
moŜliwości pozyskiwania kapitału. Giełda Papierów Wartościowych
w Warszawie jest dynamicznie rozwijająca się instytucją, mająca aspiracje do
stania się głównym ośrodkiem rynku kapitałowego w Europie Środkowo
Wschodniej. Debiutem na warszawskim parkiecie zainteresowanych jest
coraz więcej zagranicznych firm, które w ten sposób dostrzegają okazję do
pozyskania kapitału. Polskie przedsiębiorstwa równieŜ korzystają z tej opcji,
jest to, bowiem kusząca propozycja pozyskania kapitału dla spółek dąŜących
do pełnego wykorzystania swojego potencjału.
Bibliografia
Al.-Kaber M., Rynki finansowe i instytucje, Wydawnictwo WyŜszej Szkoły
Ekonomicznej w Białymstoku, Białystok 2006.
Becket M., Jak działa giełda, Wydawnictwo K.E. LIBER, Warszawa
2007.
Bień W., Rynek papierów wartościowych, Difin, Warszawa 2008
117
Duszek B., Jak pozyskać kapitał z giełdy,
Wartościowych w Warszawie, Warszawa 2007.
Giełda
Papierów
Hull J., Kontrakty terminowe i opcje – wprowadzenie, WIG-PRESS,
Warszawa 1999.
Jajuga K. Podstawy inwestowania na Giełdzie Papierów Wartościowych,
Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie, Warszawa 2006.
Kulpaka P., Giełdy w gospodarce, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne,
Warszawa 2007.
Sierant A., Jak zostać spółką giełdową, Giełda Papierów Wartościowych
w Warszawie, Warszawa 1999.
Soroczyński S., Witek M., Instrumenty finansowe, Dom Wydawniczy
ABC Grupa, Warszawa 1999.
Wasilewicz M., Szanse i zagroŜenia związane z wejściem spółki do obrotu
publicznego, Rynek Finansowy, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej
w Poznaniu, Poznań 2002.
Bankier.pl - Polski Portal Finansowy, http://www.bankier.pl (stan na
dzień: 30.11.2008)
Dom Maklerski BOŚ - serwis giełdowy, http://www.bossa.pl (stan na
dzień: 30.11.2008)
Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie, http://www.gpw.pl (stan
na dzień: 30.11.2008)
Portal Finansowy IPO.pl, http://www.ipo.pl (stan na dzień: 30.11.2008)
118
Milan Popović*
Przeciwdziałanie praniu pieniędzy –
projekt implementacji tzw. trzeciej Dyrektywy
Unii Europejskiej
1. Wstęp
MoŜna uznać, Ŝe kaŜda instytucja finansowa, która ma kontakt
z klientami, partnerami, usługodawcami oraz sprzedawcami jest naraŜona na
naduŜycia i oszustwa. Na całym świecie straty instytucji finansowych
wynikające z nieuczciwości ich klientów oraz partnerów szacowane są
rocznie w milionach dolarów128. Ze względu na rodzaj prowadzonej
działalności Banki i inne instytucje finansowe szczególnie naraŜone są na
wyłudzenia (wyłudzenia kredytów z uŜyciem fałszywych lub skradzionych
dokumentów toŜsamości, fałszowanie zdolności kredytowej, realizacja
transakcji z uŜyciem kradzionych kart kredytowych, oszustwa
ubezpieczeniowe, wyłudzenia prowizji przez nieuczciwych partnerów)129.
2. Pranie „brudnych” pieniędzy
W polskiej doktrynie prawnej pojęcie „pranie pieniędzy” jest określane, jako
„ogół czynności, mających na celu ukrycie prawdziwego źródła pochodzenia
nielegalnych dochodów uzyskanych z przestępczej działalności i nadania im
znamion legalnego pochodzenia”130.
*
Student kierunku Informatyka i Ekonometria na Wydziale Ekonomiczno–Socjologicznym
Uniwersytetu Łódzkiego, Studenckie Koło Naukowe Technologii Internetowych
i Multimedialnych „IM-Tech”
128
W Stanach Zjednoczonych szacuje się, Ŝe straty banków spowodowane fałszowaniem kart
bankowych wynoszą miliard dolarów rocznie, źródło: Dygas M., Bank pod parasolem,
Gazeta Bankowa, numer 24 (1024), 16.06.2008
129
Comarch Fraud Detection, http://www.comarch.pl/pl/industries/finance/products/frauddetection (stan na dzień: 29.11.2008)
130
Mroczek J., Kaszubski R. W., Przeciwdziałanie praniu pieniędzy w sektorze finansowym,
Glosa - Prawo Gospodarcze w Orzeczeniach i Komentarzach - Numer 12/2001, Wolters
Kluwer Polska - OFICYNA, Warszawa, 2001
119
Pranie pieniędzy (a nie pranie „brudnych” pieniędzy, poniewaŜ pieniędzy,
które nie są „brudne”, nie pierze się) jest przestępstwem, które przeciętny
odbiorca codziennych magazynów informacyjnych kojarzy ze zorganizowaną
przestępczością i olbrzymimi środkami finansowymi, jakimi przestępcy
dysponują131. Cel i mechanizm tego procederu wymykają się jednak
schematycznemu rozumowaniu owego przeciętnego odbiorcy, gdyŜ proces
prania pieniędzy oparty jest na paradoksie. Pranie pieniędzy jest
przestępstwem, o którym moŜna powiedzieć, Ŝe odbiera państwu korzyści
w zamierzony bądź niezamierzony sposób. Przestępcy zaangaŜowani
w pranie pieniędzy tworzą miejsca pracy, prowadząc legalną, zarejestrowaną
działalność gospodarczą, mającą na celu umoŜliwienie maskowania
uzyskanych nielegalnie funduszy.
Zgodnie z Ustawą o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego
wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych
źródeł, Ministerstwo Finansów sugeruje, Ŝe wszystkie instytucje finansowe
oraz firmy świadczące usługi księgowe powinny rejestrować transakcje
o wartości przekraczającej 15 tysięcy euro i informować o nich Generalnego
Inspektora Informacji Finansowej (GIIF).
Głównym zadaniem Generalnego Inspektora jest gromadzenie informacji o
transakcjach, które mogą zostać uŜyte w celu prania pieniędzy. Ponadto GIIF
zajmuje się potwierdzaniem takich danych, oraz przechwytywaniem
nietypowych transakcji, które wymagają dokładniejszych analiz, kontroli
oraz obserwacji. Jeśli takie podejrzenie potwierdzi się, czyli zostanie
dokonane przestępstwo prania pieniędzy, Generalny Inspektor Informacji
Finansowej ma obowiązek przekazać odpowiednio zabezpieczoną
dokumentację do organów ścigania, które są zobowiązane podjąć dalsze
działania wobec przestępcy132.
NaleŜy zauwaŜyć, Ŝe według obowiązującego prawa na przykład firmy
księgowe bądź instytucje kredytowe nie muszą informować GIIF
o transakcjach o wartości powyŜej 15 tysięcy euro.
131
Ibidem
Sawicki K., Rola banków i nadzoru bankowego w przeciwdziałaniu praniu pieniędzy,
Prokurator, Numer 2 (26) 2006
132
120
Pod koniec sierpnia 2008 Ministerstwo Finansów opublikowało na stronie
internetowej projekt zmiany ustawy o praniu brudnych pieniędzy oraz
o przeciwdziałaniu finansowania terroryzmu133 Obecnie zmieniony projekt134
jest rozpatrywany przez Europejski Komitet Rady Ministrów. Gdy następnie
zostanie zaakceptowany przez Komitet Stały Rady ministrów, skierowany
będzie do Sejmu RP. Zgodnie z planami resortu finansów poszerzony
zostanie krąg tzw. instytucji obowiązanych, czyli podlegających przepisom
ustawy. Zmienione przepisy obejmą m. in. wszystkie instytucje finansowe
i kredytowe, oraz prowadzące działalność związaną z przekazywaniem
pieniędzy, a takŜe podmioty uprawnione do usługowego prowadzenia ksiąg
rachunkowych.135
3. Cel nowelizacji ustawy
Głównym celem nowelizacji ustawy jest implementacja tzw. „trzeciej
Dyrektywy” Unii Europejskiej136 z roku 2005 w sprawie przeciwdziałania
korzystaniu z systemu finansowego w celu prania pieniędzy oraz
finansowania terroryzmu. Warto podkreślić, iŜ termin implementacji
„Dyrektywy” minął w grudniu 2007, w związku z tym prace nad nowelizacją
ustawy powinny być jak najszybciej ukończone.
4. NajwaŜniejsze zmiany
Jako najwaŜniejsze zmiany ustawy moŜna uznać:
Poszerzenie katalogu podmiotów obowiązanych, gdyŜ zostały nią objęte
instytucje finansowe zarówno te, które mają siedzibę na terytorium
133
Projekt z dnia 27 sierpnia 2008 roku o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu wprowadzaniu
do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub
nieujawnionych źródeł oraz o przeciwdziałaniu finansowaniu terroryzmu oraz o zmianie
niektórych innych ustaw
134
Projekt z dnia 4 listopada 2008 roku o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu wprowadzaniu
do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub
nieujawnionych źródeł oraz o przeciwdziałaniu finansowaniu terroryzmu oraz o zmianie
135
Mroczek J., Kaszubski R. W.,… op. cit.
136
Dyrektywa 2005/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 października 2005 roku
w sprawie przeciwdziałania korzystaniu z systemu finansowego w celu prania pieniędzy oraz
finansowania terroryzmu
121
Polski, jak i oddziały zagraniczne oraz instytucje prowadzące działalność
w zakresie transferów pienięŜnych.
Zostanie wprowadzony obowiązek identyfikacji podmiotów, które
odnoszą korzyści rzeczywiste, czyli osoby fizyczne, które posiadają
ponad 25% udziałów lub akcji osoby prawnej, która dokonuje transakcji
oraz identyfikacji osób, zajmujących „eksponowane stanowiska
polityczne”, przy czym warto zwrócić uwagę na to, Ŝe chodzi przede
wszystkim o zagraniczne osoby fizyczne.
UŜyta zostanie definicja tzw. „fikcyjnego banku”, gdyŜ transakcje z takim
podmiotem będą zakazane.
Będzie określony katalog środków bezpieczeństwa finansowego
(due diligence measures), które miałyby być stosowane wobec klientów
instytucji finansowych, takie jak obowiązek identyfikacji kaŜdego klienta
oraz nowy obowiązek weryfikacji jego toŜsamości.
Dodatkowo wyszczególniono warunki, od których zaleŜy zastosowanie
łagodniejszych lub uściślonych procedur bezpieczeństwa finansowego.
5. Czas na dostosowanie procedur
Od wejścia nowelizacji ustawy w Ŝycie, pomioty będą miały pół roku na
dostosowanie swoich wewnętrznych procedur do nowych wymagań. Ustawa
powinna wejść w Ŝycie 14 dni od dnia jej ogłoszenia w Dzienniku Ustaw.
6. Podsumowanie
Biorąc pod uwagę charakter swojej działalności, banki nadal zostają
naraŜone na straty, spowodowane działalnością przestępczą. Nawet
najlepsze zabezpieczenia przed transakcjami podejrzanymi nie są
w stanie wyeliminować moŜliwość wykorzystania ich działalności do
celów niezgodnych z prawem, zatem niezbędna jest kontynuacja
współpracy systemów bankowych z organami ścigania.
Aby zminimalizować istniejące zagroŜenia, nadzór bankowy w ramach
swych kompetencji kontynuuje wysiłki ukierunkowane na systemowe
zapewnienie bezpieczeństwa transakcji, dokonywanych za pośrednictwem
banków. Przy tym nowe moŜliwości techniczne, coraz nowocześniejsza
122
informatyzacja obrotu finansowego, poza poprawą jakości usług
bankowych i efektywności systemu bankowego, stwarzają znacznie
większe zagroŜenie dla banków przed wykorzystaniem ich do bezprawnej
działalności. Sytuacja ta moŜe prowadzić do destabilizacji finansowej
banków, utraty ich reputacji i w konsekwencji zachwiania równowagi
całego systemu finansowego. Rozwój nowych technologii przyczyniających
się do braku fizycznego kontaktu z klientem moŜe powodować faktyczną
anonimowość uŜytkowników usług bankowych. Sytuacja ta moŜe
spowodować, Ŝe kluczowym problemem stanie się poszukiwanie coraz
doskonalszych sposobów identyfikacji klientów, które zapewnią ich
kompletną i dokładną identyfikację, w celu przechwycenia oraz
uniemoŜliwienia prania pieniędzy. Banki oferujące produkty za
pośrednictwem Internetu obowiązane są w swoich wewnętrznych
programach określić konieczność dokonywania, w kaŜdym przypadku,
szeregu procedur identyfikujących, ale w praktyce wykazuje się,
Ŝe występują przypadki wykorzystywania, na przykład rachunków
otwieranych elektronicznie, do celów przestępczych137. Potrzeba
ogólnoświatowych starań na rzecz powstrzymania terroryzmu powodować
będzie, iŜ wzrośnie ranga prowadzonych działań antyterrorystycznych.
Realizacja tych zadań wymaga dalszych przedsięwzięć organizacyjnych ze
strony GIIF oraz skutecznej współpracy z sektorem finansowym. Konieczne
jest zatem stworzenie sieci szybkiego powiadamiania o osobach mogących
mieć związek z finansowaniem terroryzmu oraz rozszerzenie zakresu szkoleń
o zagadnienia związane z tą problematyką. Efektywna ochrona systemu
bankowego przed przestępstwem prania pieniędzy wymaga zatem ścisłego
współdziałania systemu bankowego oraz współpracy nadzoru bankowego
z Generalnym Inspektorem Informacji Finansowej.
Bibliografia
Dygas M., Bank pod parasolem, Gazeta Bankowa, numer 24 (1024), 2008
MF: więcej instytucji powinno przeciwdziałać praniu pieniędzy – Podatki
i Rachunkowość – Gazeta Prawna, http://podatki.gazetaprawna.pl/artykuly
137
Sawicki K., … op. cit.
123
/31953,mf_wiecej_instytucji_powinno_przeciwdzialac_praniu_pieniedzy.html
Mroczek J., Kaszubski R. W., Przeciwdziałanie praniu pieniędzy
w sektorze finansowym, Glosa - Prawo Gospodarcze w Orzeczeniach
i Komentarzach - Numer 12/2001, Wolters Kluwer Polska - OFICYNA,
Warszawa, 2001
Pranie
brudnych
pieniędzy
Encyklopedia
Zarządzania,
http://mfiles.pl/pl/index.php?title=Pranie_brudnych_pieni%C4%99dzy
Ministerstwo Finansów RP: Projekt z dnia 27 sierpnia 2008 r. o zmianie
ustawy o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego
źródeł oraz o przeciwdziałaniu finansowaniu terroryzmu oraz o zmianie
Ministerstwo Finansów RP: Projekt z dnia 4 listopada 2008 r. o zmianie
ustawy o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego
źródeł oraz o przeciwdziałaniu finansowaniu terroryzmu oraz o zmianie
Ministerstwo Finansów RP: Uzasadnienie do projektu ustawy o zmianie
ustawy z dnia 16 listopada 2000r. o przeciwdziałaniu wprowadzania do
obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych
lub nieujawnionych źródeł oraz o przeciwdziałaniu finansowaniu
terroryzmu oraz o zmianie innych ustaw
Sawicki K., Rola banków i nadzoru bankowego w przeciwdziałaniu
praniu pieniędzy, Prokurator, Numer 2 (26) 2006
Ustawa z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do
obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych
lub nieujawnionych źródeł oraz o przeciwdziałaniu finansowaniu
terroryzmu
124
Jacek Sikorski*
Fundusze hedgingowe jako nowoczesna forma inwestowania
Inwestorzy od pokoleń poszukują sposobów ulokowania swoich środków
pienięŜnych w taki sposób aby przyniosły one najwyŜszy moŜliwy zwrot
przy określonym poziomie ryzyka. Rozwój róŜnego rodzaju instrumentów
inwestycyjnych na przestrzeni dziejów, daje miriady moŜliwości spełnienia
tego celu, równieŜ w okresach gorszej koniunktury gospodarczej i bessy na
rynkach kapitałowych.
Jednym z instrumentów, który juŜ funkcjonuje na rynku kapitałowym, lecz
do Polski zawitał stosunkowo niedawno jest fundusz hedgingowy. Istnieje
wiele definicji tego typu funduszy będących specyficznym rodzajem
funduszy inwestycyjnych. Według Roberta A. Jeagera fundusz hedgingowy
jest aktywnie zarządzanym funduszem inwestycyjny, którego działanie jest
nastawione na osiągnięcie atrakcyjnych stóp zwrotu i który w tym celu
stosują wszelkie moŜliwe strategie oraz wszelkie dostępne instrumenty138.
Terry Betty pisze o funduszach hedgingowych jako o funduszach
inwestycyjnych, które lokują swoje środki w szereg róŜnych finansowych
aktywów, zaznaczając jednocześnie, iŜ określenie to obejmuje swoim
zasięgiem wiele rodzajów funduszy o róŜnych celach inwestycyjnych oraz
stosujących odmienne strategie139. Fundusze hedgingowe są równieŜ
określane mianem „lewarowanych funduszy inwestycyjnych”, „instytucji
o wysokiej dźwigni” lub „złoŜone inwestycje alternatywne140.
*
Student kierunków Finanse i Bankowość oraz Ekonomia na Wydziale Ekonomiczno–
Socjologicznym Uniwersytetu Łódzkiego, Studenckie Koło Naukowe Finansów
138
Jeager R. A., All About Hedge Funds, The Easy Way to Get Started, London, 2002.
139
Betty T., Hedge Funds May Have Bought a Little Peace of Mind, Sunday Times, nr 8,
2000
140
Funduse hedgingowe: rozwój i implikacje prawne, Biuletyn Miesięczny Europejskiego
Banku Centralnego, nr 1, 2006
125
Fndusze hedgingowe są często porównywane do funduszy inwestycyjnych
i nie bez przyczyny, jednak są pewne cechy, które odróŜniają fundusze
hedgingowe od tradycyjnych141:
•
•
•
•
•
występowanie, oprócz tradycyjnej prowizji za zarządzanie, prowizji
pobieranej od uzyskanego wyniku; jej wysokość ustalana jest
indywidualnie przez kaŜdy fundusz; naliczana jest z chwilą, gdy fundusz
osiąga faktyczne zyski na rachunku klienta;
czynny udział menedŜerów funduszu polegający na tym, iŜ wielu
zarządzających utrzymuje własne aktywa w zarządzanych przez siebie
funduszach; ma to zwiększyć pewność inwestycji;
brak benchmarków jako punktów odniesienia dla uzyskiwanych
wyników; punktem odniesienia w przypadku funduszy hedge jest zero,
znaczenie ma zaś przede wszystkim obiektywny zysk, bez porównania do
sztucznie stworzonych punktów odniesienia;
wysokie minimalne wymagania kapitałowe stawiane inwestorom; często
minimalny wkład pojedynczego inwestora w fundusz kształtuje się
w granicach 100 000 USD lub nawet na wyŜszym poziomie;
restrykcyjne zasady dotyczące przejrzystości działania, polegające na
nieujawnianiu informacji dotyczących polityki inwestycyjnej funduszu.
Historia hedgingowych funduszy inwestycyjnych rozpoczęła się w 1949 roku
w Stanach Zjednoczonych, gdy Alfred Winslow Jones załoŜył pierwszy tego
typu fundusz. Jones, jako pionier w swojej strategii zastosował dwie techniki:
dźwignię oraz krótką sprzedaŜ, postrzegane jako spekalucyjne, niemniej
jednak zabezpieczjące wartość portfela inwestycyjnego przed znacznym
usczerbkiem w przypadku spadków na rynku. Jones był zdania, iŜ
fundamentalnym elementem zapewniającym dobre wyniki inwestycyjne jest
dobór odpowiednich spółek. Stworzył portfel składający się z akcji, które
w długim horyzoncie czasowym mogły przynieść ponadprzecietny potencjalny
zysk jednocześnie dokonując krótkiej sprzedaŜy akcji, co do których
spodziewał się spadku wartości. Aby zwiększyć mozliwe zyski, budując
portfel korzystał z dźwigni finansowej. Stworzony w ten sposób portfel
inwestycyjny przynosił zyski zarówno na rynku byka jak i niedźwiedzia.
141
Zalewski G., Fundusze hedgingowe - nowy rodzaj inwestycji, Rynek Terminowy, nr 1, 2004
126
Sukces odniesiony przez pomysłodawcę tego rozwiazania znalazł wielu
swoich naśladowców.
Fundusze hedgingowe początkowo były przeznaczone dla wąskiego grona
nabywców, ze względu na wysoka minimalna kwotę, jaką trzeba było wnieść
do funduszu, aby stać się jego udziałowcem. Obecnie sytuacja ta się zmienia
i fundusze typu hedge są dostępne dla szerszej rzeszy potencjalnych
inwestorów, przyczyniając się do wzrostu popularności tego instrumentu.
Fundusze te posiadają zarówno wiele zalet jak i wad. Inwestowanie w nie
wiąŜe się nadal z koniecznością dość duŜego zaangaŜowanie finansowego,
a ponadto trzeba się liczyć z tym, Ŝe swoboda wyjścia z inwestycji jest
ograniczona i minimalny okres tego typu inwestycji wynosi w przybliŜeniu
12 miesięcy. Kolejnym elementem, który przyczynia się do mniejszej
pewności związanej z takimi inwestycjami jest zmniejszona przejrzystość.
Fundusze hedge, nie podlegając regulacjom obowiązującym tradycyjne
fundusze inwestycyjne, nie są zobowiązane do publicznego ujawniania
informacji dotyczących wielkości zgromadzonych aktywów, dokładnych
sposobów ich alokacji ani wyników inwestycyjnych. Choć trzeba przyznać,
Ŝe zdobycie tych informacji nie jest niemoŜliwe i dla osób zaangaŜowanych
w te fundusze informacje takie są udzielane142.
Obecnie na rynku dostępnych jest wiele funduszy typu hedge, oferujących
róŜnorodne strategie inwestycyjne. Pozwala to inwestorom na dobór
rozwiązania najbardziej optymalnego pod względem poziomu ryzyka. Raport
firmy Van Hedge zatytułowany “Hedge Fund Demand and Capacity
2005-2015” wyróŜnia między innymi strategie hedgingowe takie jak market
neutral, event driven, market timing, emerging markets, macro oraz multi
strategy143.
Market neutral jest strategią polegająca na zajmowaniu przeciwstawnych
pozycji na podobnych instrumentach finansowych. Pozwala to na
142
Sikorki J., Kujawski K., Fundusze inwestycyjne – moda czy konieczność. Nowe trendy
w inwestowaniu”, Europa MłodzieŜy, MłodzieŜ Europie, Wyd. TIAL, Łódź 2007.
143
Van Hedge Fund Advisors International, Hedge Fund Demand and Capacity 2005-2015.
Is Worldwide Hedge Fund Demand Outstripping Capacity, August 2005.
127
zmniejszenie ryzyka do minimum Strategia ta jest równieŜ związana
z koniecznością szybkiej reakcji na rynku.
Event driven – wyszukiwanie i korzystanie z nadarzających się okazji
inwestycyjnych na rynku, czyli np. papierów wartościowych spółek, których
cena moŜe się diametralnie zmienić w krótkim czasie. Zazwyczaj wiąŜe się to
z inwestycją w niedoszacowane walory, których wspomniane
niedoszacowanie wiąŜe się z problemami, przez jakie przechodziła spółka
a które będzie moŜna sprzedać po znacznie wyŜszej cenie, gdy dobiegnie do
końca proces restrukturyzacji lub, gdy polepszy się sytuacja spółki. Częścią
tej strategii jest równieŜ kupno papierów wartościowych, które potencjalnie
bardzo szybko zyskają na wartości w wyniku na przykład przejęcia spółki.
Market timing jest strategią szybkiej zmiany struktury aktywów na podstawie
prognoz krótkoterminowych dotyczących rynku w taki sposób, aby nie
ponieść straty lub osiągnąć najwyŜszy moŜliwy zysk
Strategia Emerging markets dotyczy rynków wschodzących, czyli krajów
rozwijających się, które mają bardzo duŜy potencjał. Ostatnimi czasy
najbardziej popularnymi rynkami tego typu są rynek azjatycki, Europy
Środkowej w tym Polski oraz Ameryki Łacińskiej. Inwestycje na tych
rynkach okazały się bardzo zyskowne.
Macro, czyli strategie makro: dokonywane są dokładne analizy rynkowe,
analizy sytuacji gospodarczej oraz tworzone są prognozy dalszego
kształtowania się obecnych trendów. Na ich podstawie oraz wskaźników
ekonomicznych obejmujących inflację, stopy procentowe itp. opierane są
decyzje inwestycyjne. W strategii tej brak jest koncentracji na
poszczególnych papierach wartościowych, lecz badane są generalne trendy
występujące w danych sektorach gospodarki, np. w branŜy nieruchomości
bądź energetycznej.
Strategia Multi strategy zakłada, Ŝe osoba zarządzająca funduszem
koncentruje się na kilku strategiach inwestycyjnych jednocześnie,
a mianowicie w ramach jednego portfela równolegle stosuje kilka z nich.
Dzięki temu ryzyko zostaje rozproszone.
128
Fundusze hedgingowe przyciągają coraz większą liczbę inwestorów
zainteresowanych wysokimi zyskami oraz dywersyfikacją portfela
inwestycyjnego. Szacuje się, Ŝe w 2008 roku wartość aktywów wszystkich
funduszy moŜe oscylować wokół 1,8 biliona USD. Coraz częściej klientami
funduszy hedgingowych są inwestorzy instytucjonalni, m. in. amerykańskie
i brytyjskie fundusze emerytalne, które traktują fundusze jako swoistą
alternatywę inwestycyjną w warunkach niskich stóp procentowych i niskich
stóp zwrotu osiąganych na rynkach finansowych144.
Wykres 1. Aktywa Funduszy Hedgingowych na Świecie (w miliardach USD)
Źródło: Hennessee Group LLC http://www.hennesseegroup.com (stan na dzień: 28.11.2008)
Na przestrzeni lat zauwaŜalny jest wyraźny wzrost aktywów w funduszach
hedgingowych Wzrost popularności funduszy hedge miał wpływ nie tylko na
przyrost aktywów. Zmianie uległ charakter podmiotów kierujących środki
w stronę funduszy podwyŜszonego ryzyka. Na inwestycje coraz częściej
decydowały się duŜe instytucje takie jak fundusze emerytalne, fundacje
i przedsiębiorstwa.
144
Inwestycje.pl, http://www.inwestycje.pl/fundusze_hedgingowe/co_to_sa_fundusze_hedg
ingowe_;41749;0.html (stan na dzień: 28.11.2008)
129
W Polsce działalność rozpoczęli fundusz hedgingowy zarządzany przez
Commercial Union Investment Management oraz drugi, prowadzony przez
Superfund TFI. Fundusz Superfund ofertę swą kieruje do zamoŜnych
inwestorów, gotowych ulokować co najmniej 40 000 euro w jedną z trzech
strategii inwestycyjnych proponowanych przez fundusze luksemburskie.
Jednostki uczestnictwa w funduszu są ogólnie dostępne. Na rynku polskim
licencję Komisji Papierów Wartościowych i Giełd otrzymały równieŜ dwa
fundusze zamknięte, niezaleŜne od duŜych grup finansowych, które
przewidują w swych strategiach minimum inwestycje w instrumenty
pochodne, są to TFI Opera oraz TFI Investors.145 Wymienione fundusze
łącznie zgromadziły 600 milionów złotych, co stanowi w przybliŜeniu 0,6%
środków ulokowanych we wszystkich TFI. Prawdopodobnie jeszcze długi
czas będą osiągać niŜsze stopy zwrotu od funduszy akcyjnych. Niemniej
jednak podczas słabszej koniunktury na giełdzie dają moŜliwość
zmniejszenia poziomu strat a nawet osiągania zysków146.
Fundusze hedgingowe, jako alternatywna forma inwestowania jest kuszącą
propozycją dla inwestorów. Pozwala w czasie koniunktury giełdowej osiągać
ponadprzeciętne wyniki, a w okresach kryzysu ograniczać straty bądź teŜ
równieŜ osiągać zyski. Jest to jedna z bardziej ryzykownych form
inwestowania ze względu na poziom ryzyka instrumentów stosowanych
w strategiach funduszy inwestycyjnych, jednakŜe popularność tego typu
funduszy rośnie i prawdopodobnie nadal będzie się zwiększała, w związku
z coraz większą dostępnością dla szerokiego grona inwestorów, oraz
potencjalnymi korzyściami wynikającymi z tej formy lokowania środków
finansowych.
145
Alicja Brodzka, Fundusze hedgingowe – alternatywne moŜliwości inwestowania,
www.aii.pl/resources/Attachment/2006/03_14/file215.pdf (stan na dzień: 28.11.2008)
146
Inwestycje.pl,… op. cit.
130
Bibliografia
Antkiewicz
S.
Fundusze
hedgingowe
jako
innowacyjne
fundusze
inwestycyjne
dla
zamoŜnych
osób
fizycznych
http://www.studiagdanskie.gwsh.gda.pl/pdfy/studia4-9.pdf (stan na dzień:
28.11.2008)
Bankier.pl - Polski Portal Finansowy, http://www.bankier.pl/ (stan na
dzień: 28.11.2008)
Betty T., Hedge Funds May Have Bought a Little Peace of Mind, Sunday
Times, nr 8, 2000
Brodzka Alicja,”Fundusze hedgingowe – alternatywne moŜliwości
inwestowania”, www.aii.pl/resources/Attachment/2006/03_14/file215.pdf
Dębski Wiesław, „Rynek finansowy i jego mechanizmy”, Wydawnictwo
Naukowe PWN, Warszawa, 2002.
Dom Maklerski BOŚ - bossa.pl - serwis giełdowy, http://bossa.pl/ (stan
na dzień: 28.11.2008)
Gazeta.pl - portal internetowy, http://www.gazeta.pl/ (stan na dzień:
28.11.2008)
Inwestycje alternatywne, http://www.aii.pl/ (stan na dzień: 28.11.2008)
Inwestycje.pl, http://www.inwestycje.pl (stan na dzień: 28.11.2008)
Izba Zarządzających Funduszami i Aktywami, http://www.izfa.pl/ (stan
na dzień: 28.11.2008)
Jeager R. A., “All About Hedge Funds, The Easy Way to Get Started”,
London 2002.
Kadarauch David, „Jak inwestują fundusze hedgingowe”, Gazeta Giełdy
Parkiet, 7 grudzień 2005
Money.pl - Portal Finansowy nr 1, http://www.money.pl/ (stan na dzień:
28.11.2008)
Sikorki J., Kujawski K., Fundusze inwestycyjne – moda czy konieczność.
Nowe trendy w inwestowaniu”, Europa MłodzieŜy, MłodzieŜ Europie,
Łódź 2007.
131
Zalewski G., Fundusze hedgingowe – nowy rodzaj inwestycji Rynek
Terminowy, nr 1, 2004
Fundusze hedgingowe: rozwój i implikacje prawne,
Miesięczny Europejskiego Banku Centralnego” nr 1, 2006
Van Hedge Fund Advisors International, Hedge Fund Demand and
Capacity 2005-2015. Is Worldwide Hedge Fund Demand Outstripping
Capacity?, August 2005
132
„Biuletyn
Joanna Sobczak*
Wpływ kryzysu światowego
na polski rynek kredytów hipotecznych
1. Wprowadzenie
Kredyty hipoteczne pomimo postępującego kryzysu na rynkach finansowych
cieszą się sporym zainteresowaniem wśród Polaków. Jednak ich pozyskanie
nie jest juŜ tak łatwe jak to było jeszcze w roku 2007. W ostatnim czasie
banki reagując na postępujący kryzys zaostrzyły procedury przyznawania
kredytów oraz ograniczyły dostępność kredytów hipotecznych udzielanych
w obcych walutach.
2. Zmiany w procedurze udzielania kredytów hipotecznych
2.1. Ocena zdolności kredytowej
Kryzys finansowy na rynkach światowych zmusił banki do ostroŜniejszego
działania. Banki w celu zminimalizowania odczuwalnych skutków kryzysu
szczegółowo sprawdzają sytuację finansową swoich klientów. Analitycy
wnikliwiej badają zdolność kredytową, ograniczając przy tym ryzyko
kredytowe związane z niewypłacalnością klientów. Osoby, które jeszcze rok
temu spełniały wymogi stawiane przez banki obecnie mogą mieć duŜe
problemy z pozyskaniem kredytu hipotecznego.
Szczegółowo sprawdzana jest równieŜ historia kredytowa klientów. Osoby
ubiegające się o kredyt muszą pamiętać o tym, Ŝe w momencie składania
wniosku kredytowego ich dane trafiają do Biura Informacji Kredytowej147,
*
Studentka kierunków Finanse i Rachunkowość, Ekonomia na Wydziale Ekonomiczno–
147
Biuro Informacji Kredytowej (BIK) - instytucja powołana w 1997 r. przez banki i Związek
Banków Polskich na mocy art. 105 ust 4 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku. Prawo
133
gdzie przechowywane są przez cały okres trwania zobowiązania.
W przypadku, gdy zobowiązanie nie zostało uregulowane bądź zanotowano
zwłokę w spłacie zobowiązania przekraczającą 60 dni dane kredytobiorcy
dane o kredytobiorcy przechowywane są w BIK’u przez okres 5 lat.
Wówczas osoba, która spóźnił się z dokonaniem spłaty raty zobowiązania
musi liczyć się z negatywnym rozpatrzeniem wniosku kredytowego.
2.2. Stan zabezpieczenia kredytu
Zaostrzeniu uległo nie tylko sprawdzanie sytuacji finansowej kredytobiorcy,
ale równieŜ stanu zabezpieczenia kredytu. Dokładnie sprawdzana jest
wartość aktualna nieruchomości jak równieŜ wartość przyszła oraz stan
prawny nieruchomości. Dla banków bardzo istotną kwestią stało się
zabezpieczenie się przed niewypłacalnością klienta, dlatego teŜ w wypadku
nieuregulowania przez klienta zobowiązania bank musi mieć pewność,
Ŝe odzyska powierzony klientowi kapitał. JednakŜe z zabezpieczeniem
na hipotece wiąŜą się duŜe koszty związane z wyceną nieruchomości. Koszty
te przewaŜnie pokrywa klient nawet wówczas, gdy wniosek kredytowy
zostanie odrzucony.
2.3. MarŜe i prowizje
Reakcjom banków na kryzys było równieŜ podwyŜszenie wysokości marŜy
kredytowych. Narzucone przez KNF148 ograniczenia co do wysokości stóp
procentowych nie dają bankom moŜliwości wygenerowania zadowalającego
zysku dlatego posuwają się one do podnoszenia prowizji i marŜ.
PodwyŜszenie wysokości pobieranych przez bank prowizji i marŜ ma
bezpośredni wpływ na wzrost rzeczywistego oprocentowanie kredytów.
Bankowe (Dz. U. Nr 140 poz. 939 z późniejszymi zmianami). BIK gromadzi, przechowuje
oraz przetwarza informacje o aktualnych zobowiązaniach oraz historii kredytowej klientów
banków oraz Spółdzielczych Kas Oszczędnościowo-Kredytowych.
148
Komisja Nadzoru Finansowego (KNF) sprawuje nadzór nad sektorem bankowym,
rynkiem kapitałowym, ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz nad instytucjami pieniądza
elektronicznego.
134
2.4. Wysokość kwoty kredytu w stosunku do wartości nieruchomości
Kryzys na rynku finansowym zmusił wiele banków do rezygnacji
z udzielania kredytów hipotecznych na sfinansowanie całej nieruchomości.
Coraz trudniej uzyskać kredyt w stu procentach pokrywający wartości
nieruchomości. Banki udzielają obecnie kredytów, których wartość LTV149
nie przekracza 0,8 co wiąŜe się z tym, Ŝe wysokość wymaganego wkładu
własnego klienta wynosi co najmniej 20% wartości zaciąganego kredytu.
Ogranicza to zdolności kredytowe klientów banków, poniewaŜ nie kaŜdy jest
w stanie zgromadzić tak wysoki wkład własny, szczególnie jeŜeli wnioskuje
o przyznanie wysokiego kredytu hipotecznego.150
Wprowadzenie powyŜszych zmian spowodowało wydłuŜenie czasu
oczekiwania na decyzję kredytową banków. Osoby ubiegające się o kredyt
muszą uzbroić się w cierpliwość oraz liczyć się z negatywną decyzją banku.
W przypadku negatywnej decyzji konieczne będzie poszukiwanie banku,
który zdecyduje się w obecnej sytuacji kredytobiorcy udzielić mu kredytu.
Wówczas dochodzi do sytuacji, w której mamy do czynienia z wysoką
podaŜą nieruchomości jak równieŜ z popytem na mieszkania. JednakŜe
występujący popyt jest jedynie popytem potencjalnym z uwagi na
niemoŜliwość pozyskania środków pozwalających na sfinansowanie
transakcji nie zaś popytem efektywnym.
3. Kredyty we frankach szwajcarskich
Zjawisko ograniczania dostępności kredytów hipoteczny w obcych walutach
dotyczy głównie kredytów udzielanych we frankach szwajcarskich. Coraz
więcej banków decyduje się na ograniczenie oferty kredytów hipotecznych
udzielanych we frankach szwajcarskich. Na podjęcie takich decyzji miała
równieŜ wpływ Komisja Nadzoru Finansowego. Spadek siły nabywczej
149
LTV (ang. Loan to value) - stosunek kwoty kredytu hipotecznego do wartości
nieruchomości stanowiącej zabezpieczenie tego kredytu.
150
Zmiany na rynku kredytów hipotecznych, http://www.prnews.pl/aktualnosci /zmiany-narynku-kredytow-hipotecznych-34524.html (stan na dzień: 23.11.2008)
135
złotówki skutkuje wzrostem cen walut obcych. Dlatego teŜ Komisja Nadzoru
Finansowego z uwagi na bezpieczeństwo klientów nakazała ograniczenie
dostępności kredytów hipotecznych w walutach obcych. Na niektóre
z banków wręcz nałoŜono zakaz oferowania tego typu kredytów
hipotecznych. Wycofanie kredytów we frankach związane jest
z ograniczeniem moŜliwości pozyskania środków finansowych oraz
ze wspomnianym juŜ spadkiem siły nabywczej polskiej waluty.
4. Spready walutowe
Kryzys finansowy na rynku światowym wpędził w kłopoty część
kredytobiorców, którzy zawarli umowy na kredyty walutowe. Obecnie
pozyskanie środków pienięŜnych na spłatę kredytu oraz ich zabezpieczenia
w obcych walutach stało się trudniejsze i droŜsze. W wielu bankach nie jest
moŜliwe spłacanie kredytu obcą walutą, moŜliwe jest jedynie dokonanie
płatności w złotówkach. W rzeczywistości to bank decyduje o kursie, po
jakim przelicza wysokość raty, ograniczona zostaje swoboda klientów, którzy
mogliby wymienić złotówki w kantorze po niŜszym kursie a następnie
dokonać płatności w banku. Taka sytuacja umoŜliwia bankom stosowanie
wysokich spreadów walutowych151, dzięki czemu mogą one wygenerować
dodatkowy zysk
4.1. Przykład obliczania wysokości rat kredytów w obcej walucie
W dniu 27.10.2008 średni kurs NBP dla szwajcarskiej waluty wynosił
2,65 zł. Deutsche Bank PBC wycenił franka na 2,69 zł, PKO BP i Multibank
na 2,72 zł, a BGś – aŜ na 2,77 zł. Oznacza to, Ŝe ta sama rata 1 tys. franków
szwajcarskich w zaleŜności od kursów przyjmowanych przez poszczególne
banki wynosiłaby od 2690 do 2770 zł, w porównaniu do raty, jaką
zapłacilibyśmy według kursu NBP ( 2650 zł)152.
151
Spread walutowy jest róŜnicą pomiędzy kursem skupu i sprzedaŜy waluty, w której bank
udziela kredytu.
152
Banki windują spready dla kredytów walutowych, www.inwestycje.pl/kredyty/banki_
winduja_spready_dla_kredytow_walutowych;40299;0.html (stan na dzień: 28.11.2008)
136
5. Podsumowanie
Zaostrzenia dotyczące procedury udzielania kredytów mają bezpośredni
wpływ na rynek nieruchomości. Zahamowanie sprzedaŜy nieruchomości
ma negatywne skutki dla koniunktury państwa. Jednak pomimo wszystkich
tych zmian zainteresowanie polaków kredytami hipotecznymi nie słabnie,
taka sytuacja wynika z ich potrzeb mieszkaniowych jak równieŜ z obawy
przed kolejnymi zmianami w przyznawaniu tego rodzaju kredytów oraz
z faktu iŜ kredyt hipoteczny jest nadal najtańszym sposobem finansowania
potrzeb mieszkaniowych.
Bibliografia
Bank Millennium wycofuje z oferty kredyty hipoteczne w walutach obcych
http://www.prnews.pl/bank-millennium/bank-millennium-wycofuje-zoferty-kredyty-hipoteczne-w-walutach-obcych-35446.html (stan na dzień:
28.11.2008)
Banki
windują
spready
dla
kredytów
walutowych,
http://www.inwestycje.pl/kredyty/banki_winduja_spready_dla_kredytow
_walutowych;40299;0.html (stan na dzień: 28.11.2008)
Kolejne
banki
rezygnują
z
kredytów
we
frankach,
http://www.inwestycje.pl/kredyty/kolejne_banki_rezygnuja_z_kredytow_
we_frankach;42999;0.html (stan na dzień: 28.11.2008)
Kredyty hipoteczne - co się zmienia? www.hipotekaplus.pl/index/
88647a7e35e79255 (stan na dzień: 23.11.2008)
Nadzór krzywo patrzy na spready, http://www.prnews.pl/przegladprasy/nadzor-krzywo-patrzy-na-spready-35411.html (stan na dzień:
28.11.2008)
Ranking
kredytów
mieszkaniowych
w
PasaŜu
Finansowym
Wirtualnej Polski, http://www.banki.wp.pl/kat,6603,page,3,wid,8624905
,wiadomosc.html (stan na dzień: 30.11.2008)
137
W PKO BP kredyt we frankach droŜszy od poŜyczki w złotych,
www.prnews.pl/przeglad-prasy/w-pko-bp-kredyt-we-frankach-drozszyod-pozyczki-w-zlotych-35482.html (stan na dzień: 28.11.2008)
Zmiany na rynku kredytów hipotecznych, www.prnews.pl/aktualnosci
/zmiany-na-rynku-kredytow-hipotecznych-34524.html (stan na dzień:
23.11.2008)
138
Monika Szczepańska
*
Sposoby zabezpieczania się przed ryzykiem walutowym
Inwestycja w walucie zagranicznej to inwestycja finansowa, w której
instrument finansowy wyraŜony jest (inaczej denominowany) w walucie
innej niŜ waluta kraju inwestora153. W Polsce istnieje moŜliwość lokowania
środków finansowych na depozytach bankowych w walutach zagranicznych,
a takŜe moŜliwość bezpośredniej inwestycji w waluty zagraniczne na rynku
walutowym. Kurs walutowy jest ceną waluty jednego kraju, wyraŜoną
w jednostkach waluty innego kraju. W większości krajów stosowane jest
kwotowanie bezpośrednie, według którego podaje się, ile jednostek waluty
krajowej warta jest jednostka waluty zagranicznej.
W Polsce od kilku lat funkcjonuje system płynnych kursów walutowych,
które charakteryzują się duŜą zmiennością, co zwiększa ryzyko przy
inwestowaniu w obcej walucie. Zmiany kursu walutowego mają bardzo
istotny wpływ na stopę dochodu z inwestycji w walucie zagranicznej.
Wynika to z zasady, Ŝe deprecjacja waluty danego kraju (czyli wzrost kursu
walutowego – kwotowoanie bezpośrednie) powoduje, Ŝe stopa dochodu
wyraŜona w walucie krajowej jest wyŜsza niŜ stopa dochodu wyraŜona
w walucie zagranicznej.
Aprecjacja waluty danego kraju (czyli spadek kursu walutowego
– kwotowanie bezpośrednie) powoduje, Ŝe stopa dochodu wyraŜona
w walucie krajowej jest niŜsza niŜ stopa dochodu wyraŜona w walucie
zagranicznej. Ryzyko kursu walutowego moŜe, więc dawać efekt pozytywny,
w przypadku deprecjacji waluty danego kraju oraz efekt negatywny, gdy
będziemy mieć do czynienia z aprecjacją waluty danego kraju. NaleŜy
pamiętać, Ŝe ryzyko jest tym większe, im bardziej zmienny jest kurs
walutowy, oraz im częściej dokonywane są zmiany jednej waluty na inną.
*
Studentka kierunku Finanse i Bankowość na Wydziale Ekonomiczno–Socjologicznym
153
Jajuga K., Depozyty i instrumenty rynku pienięŜnego, Fundacja Edukacji Rynku
Kapitałowego, Warszawa 2006
139
Istnieje kilka sposobów ograniczania ryzyka walutowego. Najczęściej
stosowanym są instrumenty finansowe zabezpieczające przed ryzykiem
walutowym. Dotyczy to tzw. walutowych instrumentów finansowych, które
od pewnego czasu funkcjonują takŜe na polskim rynku. W obrocie
giełdowym znajdują się kontrakty terminowe na takie waluty, jak dolar
amerykański(USD), euro (EUR), funt brytyjski (GBP) i frank szwajcarski
(CHF). Na rynku pozagiełdowym występują opcje walutowe, walutowe
kontrakty terminowe typu forward oraz walutowe kontrakty swap. Wśród
wymienionych instrumentów najbardziej powszechne są walutowe kontrakty
terminowe typu forward, oferowane przez banki.
Najprostszym i najstarszym z instrumentów pochodnych jest kontrakt
forward. Jest to zobowiązanie do zawarcia określonej transakcji kupna lub
sprzedaŜy w przyszłości. Istotą transakcji terminowej (forward) jest kupno
lub sprzedaŜ waluty A za walutę B przy załoŜeniu, Ŝe dostawa walut
następuje w ściśle określonym momencie w przyszłości, natomiast ustalenie
kursu terminowego następuje w momencie zawierania transakcji154.
Instrumentem pochodnym, którego idea jest zbliŜona do kontraktów forward
jest transakcja terminowa futures. Jest ona rodzajem umowy kupna lub
sprzedaŜy określonych aktywów w określonym czasie w przyszłości po
określonej cenie155. Główną ideą wykorzystania tego instrumentu na rynku
walutowym jest zaciąganie wzajemnych zobowiązań między stronami
kontraktu, których gwarantem jest izba rozrachunkowa giełdy, na której
zawarto transakcję. Izba rozrachunkowa przejmuje, więc ryzyko
niewykonania kontraktu. Zabezpieczeniem dla izby jest wpłacany przez obie
strony kontraktu depozyt zabezpieczający.
Wiele banków i instytucji finansowych kupuje i sprzedaje opcje walutowe o
cenach wykonania i datach wygaśnięcia odpowiadających potrzebom ich
klientów. Dla instytucji poszukujących sposobów zabezpieczenia się przed
ryzykiem opcje walutowe stanowią ciekawą alternatywę wobec walutowych
kontraktów forward. Spółka, która spodziewa się otrzymać w określonym
momencie płatność w walucie euro, moŜe zabezpieczyć się przed ryzykiem
kursowym kupując opcje sprzedaŜy euro o terminie wygaśnięcia
przypadającym na datę transakcji. Rozwiązanie takie daje gwarancję, Ŝe
wartość waluty euro otrzymanej w wyniku transakcji nie będzie niŜsza
154
Pietrzyk E., Szymański K., Międzynarodowy rynek walutowy i finansowy, Wydawnictwo
Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 1991
155
Tarczyński W., Zwolnikowski M., InŜynieria finansowa. Instrumentarium, strategie,
zarządzanie ryzykiem, A.W. Palcet, Warszawa 1999
140
aniŜeli cena wykonania opcji, a jednocześnie umoŜliwia osiągnięcie zysków
z ewentualnych korzystnych dla spółki zmian kursu walutowego156.
Przykładowy wykres poniŜej ilustruje wartość opcji.
MoŜna wymienić wiele opcyjnych strategii zabezpieczających, a wśród nich
cztery podstawowe: long call, short call, long put oraz short put.
Długa pozycja w opcjach kupna (long call strategy) wiąŜe się z nabyciem
danej opcji kupna. Daje ona inwestorowi prawo, jednocześnie nie nakładając
obowiązku do zakupu instrumentu bazowego po ustalonej cenie w ciągu
określonego czasu w przyszłości. Strategia ta umoŜliwia osiąganie zysków
(teoretycznie nieograniczonych) podczas trendu wzrostowego na rynku
natychmiastowym rynku bazowego.
Krótka pozycja w opcjach kupna (short call strategy) to wystawienie opcji
kupna. MoŜe być ona stosowana w przypadku, gdy inwestor oczekuje
stabilizacji lub nieznacznego spadku kursu bazowego po określonej cenie
wykonania, jeśli nabywca danej opcji tego zaŜąda.
Długa pozycja w opcjach sprzedaŜy (long put strategy) oznacza nabycie opcji
sprzedaŜy. Opcja sprzedaŜy daje jej posiadaczowi prawo do sprzedaŜy
instrumentu bazowego po określonej cenie wykonania. Nabywcy opcji
sprzedaŜy oczekują duŜych spadków cen instrumentu bazowego, na które
opcja została wystawiona.
Krótka pozycja w opcjach sprzedaŜy (short put strategy), czyli wystawienia
opcji sprzedaŜy. Wystawca takiej opcji ma obowiązek kupna instrumentu
bazowego po określonej cenie, jeśli nabywca opcji będzie chciał ją
zrealizować. Opcje sprzedaŜy wystawia się w oczekiwaniu na stabilizacje
ceny instrumentu bazowego z moŜliwością jej niewielkiego wzrostu.
Często dochodzi do przenikania się powyŜszych strategii, np. moŜe dojść do
zakupu róŜnych opcji kupna i sprzedaŜy na ten sam instrument bazowy lub
teŜ do wystawienia róŜnych opcji kupna i sprzedaŜy na ten sam instrument
bazowy. Innym typem strategii są strategie typu spread, kiedy inwestor
występuje w roli nabywcy i wystawcy opcji na ten sam instrument bazowy.
Za pomocą opcji moŜna równieŜ zabezpieczać własną pozycje na rynku.
UmoŜliwia to technika delta neutral hedging. Polega ona na utrzymaniu
przeciwstawnych pozycji na rynku opcji i na rynku natychmiastowym
w proporcji wskaźnika delta opcji, którego wartość zaleŜy od tego, czy opcja
156
Hull J., Kontrakty terminowe i opcje. Wprowadzenie., WIG-PRESS, Warszawa, 1999
141
jest in the money (po stronie zysku), at the money (w cenie instrumentu),
bądź out of the money (po stronie straty).
Forex157 – to termin najczęściej uŜywany w związku z międzynarodowym
rynkiem walutowym. Forex jest największym rynkiem na świecie, którego
obroty sięgają poziomu 3,21 bilionów dolarów amerykańskich dziennie. Przy
tak wysokiej płynności dokonywanie transakcji jest prawie zawsze moŜliwe
i natychmiastowe. Jednak 2 biliony dolarów to wartość obrotu, a nie
zaangaŜowanych środków, gdyŜ rynek ten jest w wysokim stopniu
lewarowany, czyli uŜywana jest dźwignia finansowa. KaŜdej transakcji moŜe
odpowiadać jedynie 0,5% wartości kontraktu, zatem gotówka angaŜowana
w tym przypadku jest 200 razy mniejsza. Gdyby wszystkie transakcje odbywały
się przy takim poziomie dźwigni finansowej, dałoby to kwotę zaangaŜowanych
środków równą 10 miliardów dolarów, czyli mniejszą niŜ obroty na giełdach
papierów wartościowych, gdzie nie występuje dźwignia finansowa. Większość
obrotów generują osoby inwestujący na rynku Forex, a około 20% stanowi
spekulacja funduszy, banków inwestycyjnych i osób prywatnych.
Wymiana walut na rynku Forex następuje z trzech podstawowych przyczyn.
Pierwszą z nich jest spekulacja – czerpanie korzyści ze zmiany kursów walut,
kupna waluty po niskim kursie a następnie jej sprzedaŜy po kursie
wyŜszym).Drugą przyczyną jest inwestycja – eksporterzy i importerzy
otrzymujący zapłatę w walutach obcych wymieniają pieniądze na walutę,
w której płacą za towar. (wymiana waluty następuje po najaktualniejszym
kursie) Trzecią z podstawowych przyczyn jest zabezpieczenie – ochrona
przed ryzykiem walutowym, czyli zmianą kursu waluty, (posiadanej) na
niekorzystny. (zabezpieczenie posiadanej waluty przed spadkiem lub
wzrostem jej wartości). Ryzyko walutowe jest to moŜliwość poniesienia strat
finansowych na skutek fluktuacji kursów walutowych. Aby tego uniknąć
naleŜy odpowiednio tym ryzykiem zarządzać. Przy czym zarządzania
ryzykiem nie naleŜy utoŜsamiać z jego unikaniem158. Rynek ten, co
nietypowe, otwarty jest 24 godziny na dobę, od 23:00 w niedzielę do 23:00
w piątek (wg czasu środkowo-europejskiego). Największą zaletą jest jego
ogromna płynność powodująca, Ŝe sprzedaŜ lub kupno dowolnej ilości
waluty w kaŜdym momencie nie stanowi problemu.
157
Forex (ang. Foreign Exchange) – wymiana walutowa
Co to jest rynek Forex?, http://aii.pl/a5173-co_to_jest_rynek_forex_.html (stan na dzień:
03.12.2009)
158
142
W ostatnim czasie widocznych wahań i częstych spadków na rynkach
finansowych wielu inwestorów posiłkowało się inwestycją w instrumenty
pochodne. Wyraźną tendencją było kupowanie przez nich opcji sprzedaŜy
(put), co zabezpieczało ich pozycję przed umocnieniem waluty własnej.
Zakup opcji wiąŜe się z zainwestowaniem w premię za opcję i poniesieniem
oczywiście kosztów transakcyjnych. W celu złagodzenia tych kosztów, firmy
wystawiają opcje typu call czyli. opcje kupna. Wówczas na rachunku
inwestora dochodzi do zmian. Jeśli kurs złotego ulega osłabieniu, firma
zobowiązana jest do dostarczenia stronie, która opcję nabyła (np. bankowi lub
instytucji finansowej) waluty po określonej w kontrakcie cenie. Wystawienie
opcji wiąŜe się dla firmy z początkowym zyskiem równym premii, którą płaci
nabywca. Jeszcze większą korzyść stanowi wystawienie takiej ilości opcji,
która przewyŜsza wielkość ich nabycia. Strategia ta jest skuteczna do
momentu, gdy waluta własna zaczynał się umacniać na tyle systematycznie,
Ŝe właściwie nie powraca do poziomu, który wyznacza opcja call.
Warto powrócić do kształtowania się kursu złotego w 2008 roku, który
rozpoczął się spadkiem notowań dla tej waluty, co trwało permanentnie
z uwzględnieniem niewielkich wahań do lipca, kiedy poziom ten osiągnął
najniŜszy poziom 3,20 za euro. Spadek euro stymulował inwestorów do
dalszego zabezpieczania się przed kolejnym umacnianiem złotego i kupna
opcji call, obstawiając kurs np. 3,50 – 3,70. W ten sposób firma
zobowiązywała się do dostarczenia instytucji finansowej waluty po wyŜej
wymienionym kursie niezaleŜnie od tego, jak kształtuje się kurs na rynku.
Gdy kurs dochodził do wartości 3,70 wystawca nadal zarabiał, poniewaŜ
premia zostawała w jego portfelu. Musiał jedynie dostarczyć walutę
w cenie 3,70, co dla instytucji finansowej nie stanowi odczuwalnego
obciąŜenia finansowego. Sytuacja kształtowała się niego gorzej, gdy wbrew
spekulacjom kurs złotego nadal zmierzał ku górze.
Na przykład. juŜ przy cenie 3,85 firma musi zakupić euro po takiej cenie na
rynku, by dostarczyć je nabywcy opcji. Jeśli wiele firm posłuŜyło się taką
strategią, popyt na euro zwiększał się, przyczyniając się tym samy do
dalszych wzrostów jego ceny.
Problem, który dotknął firmy nie wydaje się być aŜ tak wielkich rozmiarów,
dopóty dopóki zaangaŜowane w spekulację pieniądze nie przewyŜszają
rocznych obrotów firm. Skutkiem tak małej awersji do ryzyka mogą być
powaŜne problemy finansowe firm, z jakimi borykają się spółki takie jak
Ciech, który stracił według doniesień „Rzeczpospolitej” 100 mln złotych oraz
143
Erbud, który za spekulację na rynku walutowym zapłacił 50 mln złotych.
Sytuacja ta obrazuje, Ŝe zabezpieczanie się z pomocą instrumentów
pochodnych naleŜy pozostawić w gestii osób, które rozumieją i wykorzystują
korzyści płynące z tych mechanizmów. Wymaga to często głęboko
analitycznego
i
racjonalnego
myślenia
inwestora
połączonego
z umiejętnością zachowania dystansu do sytuacji na rynku.
Rozwój rynku instrumentów pochodnych w szczególności w odniesieniu do
ryzyka walutowego w przedsiębiorstwach jest rzeczą przesądzoną. MoŜna
stwierdzić, Ŝe jest to trend gospodarczy, gdyŜ rynki te znajdują się wciąŜ
w początkowej fazie rozwoju, który jest niezwykle dynamiczny
i wydaje się nieunikniony.
MoŜna teŜ przypuszczać, Ŝe w ciągu najbliŜszych lat rynek instrumentów
pochodnych będzie się rozwijał bardziej dynamiczniej aniŜeli pozostałe
segmenty rynku finansowego. To samo dotyczy rynku Over the counter,
jakiem jest rynek Forex. Wyjaśnienie tego zjawiska jest dosyć proste,
ze względu na rosnącą zmienność w cenach instrumentów finansowych oraz
awersji do ryzyk przedsiębiorców, wśród których wzrasta zainteresowanie
instrumentami zabezpieczającymi. Przewiduje się coraz większy udział
inwestorów zagranicznych w transakcjach, co będzie czynnikiem
poprawiającym wciąŜ jeszcze słabą na polskim rynku płynność tych
instrumentów.
Bibliografia
Co to jest rynek Forex?, http://aii.pl/a5173-co_to_jest_rynek_forex_.html
Hull J., Kontrakty terminowe i opcje. Wprowadzenie., WIG-PRESS,
Warszawa 1999
Jajuga K., Depozyty i instrumenty rynku pienięŜnego, Fundacja Edukacji
Rynku Kapitałowego, Warszawa 2006
Kuk M., Jak firmy spekulowały walutą, Rzeczpospolita, nr 282, 2008
Pietrzyk E., Szymański K., Międzynarodowy rynek walutowy i finansowy,
Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 1991
Tarczyński W., Zwolnikowski M., InŜynieria finansowa. Instrumentarium,
strategie, zarządzanie ryzykiem, A.W. Palcet, Warszawa 1999
Ustawa – Prawo dewizowe, Dz.U. Nr160, poz. 1063, art. 2 ust. 1
144
Dorota Wilczyńska*
Zysk, czy ryzyko – Forex
Czas, zysk, ryzyko. Są to trzy elementy na których zaleŜy nam najbardziej,
gdy wykładamy cięŜko zarobioną gotówkę aby ją pomnoŜyć. Z załoŜenia
ryzyko naleŜy zminimalizować, zysk powiększać do nieskończoności,
a wyniki najlepiej mieć od razu. Jak wiadomo jednak, zysk i ryzyko idą
w parze. CięŜko jest znaleźć „kurę znoszącą złote jaja”, która nie ciągnęła by
za sobą sporego ryzyka. Z reguły są to wielkości proporcjonalne, im większy
zysk, tym większe ryzyko. Dlatego, decydując się na inwestycję musimy
ustalić: jak duŜo chcemy zarobić? Na jaką stratę moŜemy sobie pozwolić?
JeŜeli w ogóle nie rozwaŜamy strat, nie moŜemy liczyć na solidne zyski.
Jest to element ryzyka, którego teoretycznie pozbawione są tylko Obligacja
Skarbu Państwa oraz Bony Skarbowe. Gdy podejmiemy juŜ decyzję
jak bardzo skłonni jesteśmy ryzykować, czas na wybór odpowiedniej
inwestycji. Dla ludzi o stalowych nerwach z duŜą skłonnością do ryzyka
proponuję Forex.
Forex jest potoczną nazwą największego na świecie rynku wymiany walut:
Foreign Exchange (FX). Na dzień dzisiejszy jego obroty sięgają prawie
2 biliony dolarów, co stanowi trzykrotność obrotów akcjami i obligacjami na
rynku amerykańskim. Jest to rynek pozagiełdowy OTC (Over The Counter).
Oznacza to, Ŝe nie istnieje jedno miejsce nie świecie, gdzie dokonywane są
transakcje. Dzięki temu istnieje moŜliwość handlu przez 24 godziny na dobę,
5 dni w tygodniu. śadna giełda nie daje takich moŜliwości. Wszystko zaleŜy
od inwestorów handlujących parami walut za pośrednictwem Internetu,
telefonów oraz innych systemów obrotu banków, brokerów oraz inwestorów
indywidualnych. Ponadto, zasięg jego działalności obejmuje największe
centra walutowe świata takie jak: Londyn, Nowy Jork i Tokio.
Rynek walutowy jest najpłynniejszym rynkiem finansowym na świecie,
za sprawą ogromnej liczy uczestników. Minimalizuje to moŜliwość
*
Studentka kierunku Finanse i Rachunkowość na Wydziale Ekonomiczno–Socjologicznym
145
spekulacji praktycznie do zera. Jedynie zachowanie uczestników moŜe
wpływać na bieŜący kurs. KaŜdy, kto trafnie przewidzi zachowanie rynku
jest w stanie zarobić.
Uczestników rynku walutowego moŜna podzielić na kilka podstawowych
grup:
•
•
•
•
spekulanci – są to inwestorzy, którzy zwykle zarabiają na
krótkoterminowych wahaniach cen kontraktów terminowych;
arbitraŜyści – mogą to być firmy lub inne podmioty lokujące kapitał
jednocześnie na dwóch lub więcej rynkach w celu pokrycie ewentualnych
strat z jednej inwestycji zyskami z drugiej;
zabezpieczający – najczęściej są to przedsiębiorstwa zajmujące się
exportem lub importem, inwestują one w walutę celu zabezpieczenia
swoich transakcji na wypadek znacznych wahnięć kursów. Najliczniejszą
grupę stanowią tu średnie i duŜe firmy, choć równieŜ dołączają do niej
równieŜ prywatni inwestorzy;
animatorzy rynku – są to instytucje, które pośredniczą w obrocie na rynku
walutowym. Mogą to być brokerzy, dealerzy oraz platformy internetowe.
Do niedawna rynek ten nie był dostępny dla „szarych zjadaczy chleba”.
Pojedynczy inwestor indywidualny mógł tylko pomarzyć szerokiej gamie
moŜliwości, jaką mają do zaoferowanie rynki walutowe. Jednak nastąpił
przełom w tej kwestii: obecnie mamy w Polsce kilka domów maklerskich
oferujących dostęp do nich, posiadają one licencję Komisji Nadzoru
Finansowego. Są to: X-Trade Borkers, TMS Brokers, IDMSA oraz BDM.
Ponadto, kolejne dwa są w planach.
Forex ma w sobie wiele zalet. NaleŜą do mnich między innymi:
•
•
DuŜa płynność – rynek walutowy jest gigantem, ogromna liczba
uczestników sprawia, Ŝe składając zlecenie mamy pewność, Ŝe zostanie
ono wykonane niemalŜe bez opóźnienia. Dodatkowo nawet interwencje
banków centralnych nie są w stanie ingerować w ogólne trendy kursów;
Handel 24 godziny na dobę, przez 5 dni w tygodniu – jest zaletą,
poniewaŜ inwestycji moŜemy dokonywać o kaŜdej porze dnia i nocy.
146
•
•
•
Zawsze wtedy, gdy to my mamy czas, a nie w ściśle wyznaczonych
godzinach jak to ma miejsce na większości giełd;
Łatwość dostępu – do niedawna dostęp do tego rynku był dość mocno
ograniczony. Na dzień dzisiejszy rozwój technik informatycznych
umoŜliwił koordynacje działań na całym świecie, dzięki temu małe
zlecenia mogą być łączone w jedną większą całość aby niepotrzebnie nie
obciąŜać sieci. Natomiast duŜe mogą być rozbijane aby nie wpływać
bezpośrednio na kursy;
MoŜliwość zarabiania zarówno na trendzie zwyŜkowym, jak i spadkowym,
jest to bezsprzecznie duŜa przewaga nad standardowym inwestowaniem
w akcje, gdzie moŜliwość zarobku na spadkach moŜliwa jest tylko na
ograniczonej liczbie walorów. W tej kwestii odsyłam do strony
internetowe Giełdy Papierów Wartościowych. Tutaj nie ma praktycznie
Ŝadnych ograniczeń: zarówno spadki, jak i wzrosty dają na moŜliwość
nieograniczonego pomnaŜania kapitału;
Dźwignia (lewarowanie) – na tym rynku moŜe dojść nawet do 200:1, daje
to moŜliwość ogromnych nawet 100% zysków w niedługim czasie
zysków ale i strat.
W obliczach dzisiejszego wszechobecnego kryzysu na rynkach finansowych
inwestorzy uciekają z giełd, gdzie wielomiesięczne zyski stopniały w oczach.
Zaczęto poszukiwać alternatywnych źródeł lokowania kapitału. Rynków,
w których bez problemów moŜna konkretnie zarabiać równieŜ na spadkach.
Dzięki platformom foreksowym, które pozwalają na zastosowanie dźwigni
finansowej, powstała swoista moda na spekulacje walutowe.
Zgodnie z tą modą podąŜa X-Trade Brokers. Jest on jednym z najdynamiczniej
rozwijającym się foreksowym domem maklerskim. Swoją podstawową
działalność polegającą na umoŜliwieniu dostępu do pozagiełdowego rynku
instrumentów pochodnych (zarówno na waluty, jak i towary) poszerzyli
o dostęp do rynku giełdowego GPW. Na platformie mamy do wyboru kilka
systemów transakcyjnych:
•
•
•
XTB-Trader – daje moŜliwość handlu kontraktami na róŜnice kursów;
Option Trader – są to opcje na waluty, surowce, indeksy i akcje;
Sidoma Trader – udostępnia inwestowanie na Giełdzie Papierów
Wartościowych w Warszawie.
147
Generalna idea przyświecająca X-Trade Brokers to „one stop shop”, czyli
dostęp do wszystkich moŜliwych rynków za pomocą jednej platformy.
W dobie informatyzacji cały czas szukamy udogodnień, ulepszeń, które
pozwoliłyby nam oszczędzić jak najwięcej czasu. Czasu, o spoŜytkowaniu
którego to my decydujemy. Taką moŜliwość daje nam właśnie taki
wszechstronny dostęp do rynków.
XTB-Trader i Option Trader to stabilne, polskojęzyczne systemy, rozliczane
w złotówkach. Systemy te posiadają wbudowane narzędzia analityczne
i serwisy ekonomiczne, zapewniający pogląd online. Sidoma Trader to
działające w środowisku Java narzędzie inwestycyjne z podglądem nawet
całego arkusza zleceń na GPW.
Korzystać z tych systemów mogą klienci indywidualni, których
satysfakcjonuje rynek kasowy tj. akcje i obligacje, oraz rynek instrumentów
pochodnych dla dynamicznego i szybkiego uzyskiwania środków
(rozliczenie następuje w ciągu jednego dnia roboczego). A takŜe dla osób
chcących samodzielnie podejmować decyzje o ulokowaniu kapitału
a inwestowanie jest dla nich sposobem myślenia o przyszłości. Inną grupą
docelową są inwestorzy instytucjonalni, którzy widzą konieczność
zarządzania ryzykiem walutowym w swoim przedsiębiorstwie, mają wolne
środki, a oferta overnight nie jest satysfakcjonująca.
Rysunek 1. XTB – Trader.
Źródło: Opracowanie własne.
148
Po szeregu wymienionych zalet naleŜy zaznaczysz kilka powaŜnych wad
związanych z foreksem. Głównym aspektem jest wspomniane wcześniej
ryzyko. Nie jest ono jednak związane z funkcjonowaniem biur maklerskich,
gdyŜ obecnie podlegają one kontroli i wymagają licencji Komisji Nadzoru
Finansowego. Kiedyś nie podlegały, co niejednokrotnie prowadziło do
naduŜyć. Sytuacje takie opisywane w ostatnich latach w polskiej prasie
dotyczyły podmiotów, które oferowały zarządzanie pieniędzmi na rynku
walutowym, a nie pośredniczyły w obrocie instrumentami walutowymi.
Ryzykiem o które chodzi jest ryzyko utraty pieniędzy, poniewaŜ na
transakcjach walutowych większość inwestorów traci. Przyczyn tych strat
jest wiele. Podstawowym błędem jest brak strategii. JeŜeli ktoś jest
nastawiony tylko na zyski, to nie nadaje się do inwestowanie na tym rynku.
Nadzór Komisji nie uchroni przed konsekwencjami błędnych transakcji,
przeprowadzanych na własną rękę, tym samym na własne ryzyko. Nie jest to
jednak tylko przypadłość platform foreksowych. Niekorzystne proporcje są
charakterystyczne dla wszystkich rynków, na których inwestorzy
indywidualni mogą spekulować z wykorzystaniem wysokiej dźwigni
finansowej. Na GPW zyskiem przed uwzględnieniem prowizji moŜe się
pochwalić około 30% inwestorów. Na zagranicznych rynkach instrumentów
pochodnych szacuje się, Ŝe jest ich około 10-30%. Na foreksie statystyki
mogą być jednak jeszcze bardziej niekorzystne, bo tu moŜna korzystać
z największych lewarów, które przewyŜszają wartość wpłaconych pieniędzy
stu- a nawet dwustukrotnie.159
Trudno jest osiągnąć zyski rzędy kilku tysięcy procent, natomiast są tacy,
którym się to udaje. Przykładem mogą być konkursy będące głównym
elementem kampanii reklamowej XTB, w których główną nagrodą jest
luksusowej klasy samochód. Konkurs polega na prowadzeniu wirtualnego
rachunku przez 6 sześć tygodni. W Polsce odbyły się juŜ trzy edycje, gdzie
w dwóch ostatnich uczestniczyło po 16 tysięcy graczy. Osiągnięte wyniki
zdecydowanie są w stanie pobudzić wyobraźnię. Miejsca na podium zajęły
osoby, które uzyskały zysk od 4800 do 5400 procent. Zdecydowanie takie
159
Uraziński G., Spekulacje walutowe na własne ryzyko, [w:] „Investor” dodatek do
„Forbes”, 12/2008
149
wyniki są w stanie zachęcić do spróbowania swoich sił. NaleŜy jednak
podchodzić do nich ze sporą rezerwą. Gra na wirtualnych rachunkach opiera
się na rzeczywistych kursach i ich wahaniach, jednak tak samo jak zysk jest
wirtualny, tak samo strata. W rzeczywistości, dysponując własnymi
pieniędzmi większość inwestorów nie jest skłonnych do podejmowania tak
duŜego ryzyka, jakie towarzyszy takim zyskom.
Bibliografia:
Urazińki G., X-Trade Brokers rzuca wyzwanie, [w:] „Investor” dodatek
do „Forbes”, 06/2008
Uraziński G., Spekulacje walutowe na własne ryzyko, [w:] „Investor”
dodatek do „Forbes”, 12/2008
Serwis internetowy http://www.forextradesystem.com/ (stan na dzień:
02.12.2008)
X-Trade Brokers, http://www.xtb.pl/ (stan na dzień: 02.12.2008)
150
Rozdział III
Trendy ekonomiczne
w innych dziedzinach
Bartosz Andrzejewski*
Trendy na polskim rynku pracy
1. Wstęp
Dzisiejszy rynek pracy w Polsce jest bardzo specyficzny: brak dostatecznej
ilości rąk do pracy współistnieje z prawie 1,5-milionowym bezrobociem. Jest
to m.in. efekt przystosowywania się polskiej gospodarki do realiów
panujących na globalnym rynku pracy oraz wstąpienia Polski w 2004 roku do
struktur Unii Europejskiej. Otwarcie rynków dla nowych członków
(a w efekcie swoboda przepływu pracowników) sprawiło, Ŝe sytuacja na
polskim rynku bardzo się zmieniła. Pojawiły się trendy i tendencje, o których
kilka lat temu trudno było pomyśleć. Polska stanęła przed wyzwaniem,
związanym ze wzrostem produktywności i zdolności gospodarki do
tworzenia nowych miejsc pracy. W wyniku integracji wzrosły rozmiary
emigracji Polaków do krajów UE, co spowodowało w niektórych branŜach
trudności ze znalezieniem wykwalifikowanych pracowników. Zmieniająca
się sytuacja na polskim rynku pracy to rezultat wielu czynników, o których
będzie mowa w dalszej części pracy.
2. Bezrobocie
Analizując polski rynek pracy nie moŜna zapomnieć o problemie bezrobocia,
który od kilku lat próbują rozwiązać kolejne Rządy. Negatywne skutki
społeczne i ekonomiczne, jakie wywołuje bezrobocie mają istotny wpływ nie
tylko na osoby bezrobotne, ale takŜe na całą gospodarkę. Brak pieniędzy,
obniŜone poczucie własnej wartości, pogorszenie poziomu i standardu Ŝycia
czy frustracja sprawiają, Ŝe osoby bez pracy stają się bezsilne,
niezadowolone, tracąc jakiekolwiek poczucie bezpieczeństwa. Efekty
makroekonomiczne wywołane przez bezrobocie to m.in. niepełne
wykorzystanie czynnika produkcji jakim jest praca oraz zwiększenie
*
Absolwent kierunku Międzynarodowe Stosunki Gospodarcze na Wydziale Ekonomiczno–
153
wydatków
rządowych
na
zasiłki,
świadczenia
socjalne
i programy przeciwdziałania bezrobocia. Negatywne skutki to takŜe
zmniejszona produkcja oraz niŜsze dochody do budŜetu państwa, gdyŜ
bezrobotni nie płacą podatku dochodowego.
Badając problem bezrobocia w Polsce naleŜy koniecznie zdefiniować pojęcie
osoby bezrobotnej. Najczęstsza definicja przyjmowana przez specjalistów
charakteryzuje bezrobotnego jako osobę w wieku produkcyjnym160, która jest
zdolna i gotowa do podjęcia pracy na typowych warunkach występujących
w gospodarce oraz pozostająca bez pracy, pomimo podjęcia poszukiwań
pracy161. Zatem osobę, która świadomie rezygnuje z szukania pracy
(tzw. bierną zawodowo) nie nazwiemy bezrobotnym.
Lata 90. XX wieku były dla polskiego rynku pracy prawdziwym wstrząsem.
Redukcja zatrudnienia w przedsiębiorstwach wynikała głównie
z przekształceń, które wymusiła nowa rzeczywistość rynkowa. Coraz
bardziej widoczne stawało się niedopasowanie (głównie zawodowe)
struktury podaŜy siły roboczej i popytu na siłę roboczą. Bezrobocie
strukturalne było wynikiem zmian zachodzących w gospodarce polskiej,
m.in.: prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych, zmiany w strukturze
produkcji krajowej, a takŜe reorientacja kierunków sprzedaŜy na rynek
zachodni. Stopa bezrobocia w lipcu 1994 r. osiągnęła maksimum 16,9%.
W drugiej połowie lat 90. polska gospodarka zaczęła radzić sobie coraz
lepiej. Efektem wysokiego wzrostu gospodarczego, silnego napływu
bezpośrednich inwestycji zagranicznych oraz redukcji bezrobocia
strukturalnego był spadek stopy bezrobocia w sierpniu 1998 roku do poziomu
9,5%. Zmniejszające się tempo wzrostu PKB wywołane „zadyszką” polskiej
gospodarki, ale takŜe wydarzeniami na świecie, m.in. kryzysem rosyjskim
oraz incydentem z 11 września w roku 2001 sprawiło, Ŝe stopa bezrobocia
osiągnęła w styczniu 2004 r. poziom 20,6%. Dodatkowy wpływ na
pogarszające się statystyki miało pojawienie się na rynku pracy roczników
wyŜu demograficznego.
160
W Polsce granice wieku produkcyjnego wynoszą dla kobiet i męŜczyzn odpowiednio 1859 lat i 18-64 lata.
161
R. Milewski, Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002,
154
Wykres 1. Stopa bezrobocia w latach 2001-2008
25
20
%
15
10
5
20
01
.0
20 1
02
.0
2
20
03
.0
20 3
04
.0
20 4
05
.0
5
20
06
.0
20 6
07
.0
20 7
08
.0
8
0
Źródło: Główny Urząd Statystyczny, http://www.stat.gov.pl (stan na dzień: 02.12.2008)
Wykres 1 przedstawia kształtowanie się stopy bezrobocia w Polsce na
przestrzeni ostatnich 8 lat. Z wykresu wynika, Ŝe w latach 2001-2004
bezrobocie rosło, natomiast od 2004 roku zauwaŜyć moŜna tendencję
spadkową (z lekkimi wahaniami). Tabela 1 prezentuje ilość bezrobotnych
zarejestrowanych w urzędach pracy oraz stopę bezrobocia w trzecim kwartale
2006, 2007 i 2008 roku. Z danych wynika, Ŝe liczba bezrobotnych spadła
w trzecim kwartale 2008 r. w porównaniu z analogicznym okresem w 2006
roku o blisko połowę. W październiku 2008 roku stopa bezrobocia w Polsce
osiągnęła najniŜszy poziom (8,8%) od 17 lat. Z kolei bezrobocie według
metodologii Eurostatu, wyniosło w tym samym okresie 6,4% i było niŜsze od
średniej unijnej o 1,3%.
Dynamicznie zachodzące zmiany na polskim rynku pracy są efektem
przeobraŜeń w strukturze zatrudnienia oraz mobilności siły roboczej. Wielu
przedsiębiorców jeszcze kilkanaście miesięcy temu niespodziewało się, Ŝe
w niektórych branŜach i segmentach rynek pracodawcy zmieni się w rynek
pracownika. DuŜe znaczenie ma emigracja zarobkowa Polaków do krajów
Europy Zachodniej (przede wszystkim do Wielkiej Brytanii i Irlandii), która
doprowadziła m.in. do niedoboru pracowników w budownictwie.
Zapotrzebowanie na pracowników w tym segmencie szacuje się na około
70 000. Generalnie, niedobór specjalistów w gospodarce krajowej oceniany
jest na ok. 250 000. osób162. Postępujący niedostatek osób o specjalistycznych
kwalifikacjach będzie wymuszał na pracodawcach wzrost płac. Zdaniem
162
R. Anam, Konfederacja Pracodawców Polskich: analiza bezrobocia w Polsce,
http://www.egospodarka.pl (stan na dzień: 02.12.2008)
155
Konfederacji Pracodawców Polskich nawet import taniej siły roboczej
z krajów Europy Wschodniej nie rozwiąŜe naszych problemów z brakiem rąk
do pracy. Pracownicy z Ukrainy oraz Białorusi de facto nie są tak tanią siłą
roboczą jak wydaje się pracodawcom, przy czym niskie warunki płacowe
mogą okazać się niewystarczające dla przybyszów ze wschodu.
W ujęciu regionalnym dane statystyczne są bardzo zadowalające.
W październiku 2008 roku zanotowano spadek bezrobocia w 15
województwach, jedynie województwo warmińsko-mazurskie zanotowało
nieznaczny wzrost (o 0,3%). W porównaniu do analogicznego okresu 2007
roku, bezrobocie zmniejszyło się we wszystkich województwach.
Największy spadek zarejestrowano w województwach: śląskim (o 31,5%),
pomorskim (o 29,1%) oraz opolskim i wielkopolskim (po 27,0%).
Tabela 1. Bezrobotni i stopa bezrobocia w Polsce.
Wyszczególnienie
2006
2007
2008
III kwartał
BEZROBOTNI
w tysiącach
Ogółem
2235
1531
1132
MęŜczyźni
1122
774
530
Kobiety
1113
757
603
Miasto
1484
1001
705
Wieś
751
530
427
STOPA BEZROBOCIA
Ogółem
w%
13,0
9,0
6,6
MęŜczyźni
12,0
8,4
5,7
Kobiety
14,3
9,8
7,8
Miasto
14,1
9,6
6,7
Wieś
11,4
8,2
6,5
Podsumowując, z Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności
przeprowadzonego w II kwartale 2008 roku przez Główny Urząd
Statystyczny wynika, Ŝe nastąpiło zmniejszenie liczby osób bezrobotnych
niezaleŜnie od miejsca zamieszkania i płci oraz wzrost liczby pracujących
zarówno w miastach, jak i na wsi, przy czym stopa bezrobocia osiągnęła
poziom najniŜszy od kilkunastu kwartałów.
156
3. Współczynnik aktywności zawodowej
Prognozy dotyczące poziomu współczynnika aktywności zawodowej163 nie
są obiecujące. Poprawie koniunktury towarzyszył niewielki wzrost tego
wskaźnika. W III kwartale 2008 roku ukształtował się on na poziomie
53,9% i był tylko o 0,4% wyŜszy niŜ przed rokiem. MoŜna zatem
przypuszczać, Ŝe rosnące szanse na znalezienie zatrudnienia oraz
dynamicznie zwiększające się płace nie stanowią wystarczającej zachęty do
podejmowania aktywności zawodowej, przy czym uwarunkowania
instytucjonalne (dostępność do transferów) cały czas skutecznie hamują
pozytywne przemiany w tym obszarze.
W III kwartale 2008 roku większy wzrost współczynnika aktywności
(w porównaniu z poprzednim kwartałem) zanotowano wśród męŜczyzn
(0,3%) niŜ wśród kobiet (0,1%). Z danych Głównego Urzędu Statystycznego
wynika takŜe, Ŝe poprawia się zawodowa aktywność osób w przedziale
wiekowym 45-54 oraz w wieku przedemerytalnym. Odwrotną tendencję
zauwaŜamy wśród osób w wieku 15-24 i 25-34.
W II kwartale 2008 r. zbiorowość biernych zawodowo liczyła 14,4 mln osób
i stanowiła 46,1% ogółu ludności w wieku powyŜej 15 lat. Liczba osób
biernych zawodowo zmniejszyła się zarówno w porównaniu
z analogicznym okresem ubiegłego roku: o 139 000. (czyli o 1,0%), jak
i w stosunku do poprzedniego kwartału: o 103 000. (czyli o 0,7%).
Podobnie jak przed rokiem i w poprzednim kwartale, większość ludności
biernej zawodowo mieszka w miastach (62,3%). Główne przyczyny bierności
zawodowej polskiego społeczeństwa to obowiązki rodzinne i czynności
związane z prowadzeniem domu oraz emerytura.
4. Wynagrodzenia
Poziom wynagrodzeń w Polsce systematycznie roście i z całą pewnością
moŜna stwierdzić, Ŝe w najbliŜszych latach niewiele się zmieni. Przeciętne
163
Stosunek liczby aktywnych zawodowo (zasoby siły roboczej) do liczby ludności
w wieku produkcyjnym)
157
miesięczne wynagrodzenie w roku 2007 osiągnęło poziom 2 691,03 zł i było
o 8,63% wyŜsze w porównaniu ze średnim wynagrodzeniem w 2006 r, co
zostało przedstawione w Tabeli 2.
Tabela 2. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej
w złotych w latach 2000-2007.
ROK
WYNAGRODZENIE
ZMIANA %
2000
1 923,81
-
2001
2 061,85
7,18
2002
2 133,21
3,46
2003
2 201,47
3,20
2004
2 289,57
4,00
2005
2 380,29
3,96
2006
2 477,23
4,07
2007
2 691,03
8,63
Dynamiczny rozwój polskiego rynku pracy i zapotrzebowanie na
wykształconą, wykwalifikowaną siłę roboczą sprawiły, Ŝe w I kwartale 2008
roku najszybciej wzrastały wynagrodzenia w takich branŜach jak
budownictwo, ochrona zdrowia oraz pośrednictwo finansowe. Najwięcej
zarabiają Polacy pracujący w województwach mazowieckim i śląskim.
Wykres 2. Minimalne wynagrodzenie miesięczne w latach 2003-2009
1276
1400
1126
1200
1000
800
824
849
2003
2004
2005
899,1
936
2006
2007
zł
800
600
400
200
0
2008
2009
Lata
Źródło: Ministerstwo Pracy
(stan na dzień:. 02.12.2008)
i
Polityki
158
Społecznej,
http://www.mpips.gov.pl
Istotne zmiany zachodzą takŜe w wysokości minimalnego wynagrodzenia
miesięcznego w polskiej gospodarce. Na Wykresie 2. zostało pokazane Ŝe
minimalne wynagrodzenie osób zatrudnionych w pełnym wymiarze czasu na
najniŜszą stawkę od 1 stycznia 2009 r. będzie wynosić 1 276 zł. Jest to
wzrost o ponad połowę w porównaniu z rokiem 2003.
5. Podsumowanie
Rynek pracy w Polsce po dynamicznych zmianach w 2007 i 2008 roku
obecnie stabilizuje się jednocześnie pozostając korzystnym dla pracowników.
Bezrobocie spada, zatrudnienie rośnie, wszystkie wskaźniki poprawiają się.
Wynagrodzenia systematycznie rosną, zarówno minimalne jak i przeciętne
miesięczne. Nadal niepokojący pozostaje poziom współczynnika aktywności
zawodowej oraz ilość osób biernych zawodowo.
Bibliografia
Eurostat, http://epp.eurostat.ec.europa.eu, (stan na dzień: 02.12.2008)
Główny Urząd Statystyczny, http://www.stat.gov.pl (stan na dzień:
02.12.2008)
Hybel J., Ekonomiczne uwarunkowania rozwoju rynku pracy w Polsce w
perspektywie integracji z Unią Europejską, Wydawnictwo SGGW, 2003.
Kryńska E., Rynek pracy w wybranych krajach: metody przeciwdziałania
bezrobociu, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, 1999.
Milewski R., Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 2002.
Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, http://www.mpips.gov.pl (stan
na dzień: 02.12.2008)
Portal Edukacji Ekonomicznej, http://www.nbportal.pl (stan na dzień:
02.12.2008)
Portal Finansowy, http://www.bankier.pl (stan na dzień: 02.12.2008)
Portal Finansowy, http://www.money.pl (stan na dzień: 02.12.2008)
159
Michał Michalski*
Plan miejscowy i wartość nieruchomości czynnikami
współkształtującymi przestrzeń planistyczną
1. Wprowadzenie
Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27 marca
2003 r. (Dz.U. z 2003 r. Nr 80, poz. 717) stanowi pewien kompromis
pomiędzy róŜnymi koncepcjami systemu planowania, jak równieŜ rozdziałem
kompetencji między państwo i samorząd terytorialny. Stanowi kontynuację
załoŜeń ustawy z 7 lipca 1994 r. (Dz.U. z 1994 r. Nr 89, poz. 475).
Za najwaŜniejsze cele nowej, jak i starej ustawy naleŜy uznać:
•
•
•
•
•
umocnienie podmiotowości samorządów terytorialnych,
wyszczególnienie publicznej strefy zagospodarowania przestrzennego,
zapewnienie osobistych praw jednostki i praw własności,
ochronę środowiska przyrodniczego i jego uwarunkowań,
odejście
od
formalno-administracyjnej
koncepcji
planowania
przestrzennego na rzecz podejścia przyczynowego.
Nowe uregulowania zniosły uporządkowany, zwarty i spójny formalnie
system planowania. Było to przyczyną likwidacji planu krajowego
i regionalnego, przy czym pozostawiono jedynie pojęcie planu miejscowego.
Obecny układ opracowań planistycznych cechuje się studialnym charakterem
opracowań planistycznych, które zastąpiły plan regionalny oraz nakazowonegocjacyjnym charakterem wprowadzania zadań rządowych do planu
miejscowego.
Cele i kierunki polityki przestrzennej państwa wytycza koncepcja polityki
przestrzennego zagospodarowania kraju, której strategia powinna dąŜyć do
zrównowaŜonego rozwoju kraju. Na szczeblu wojewódzkim polityka
przestrzenna zawiera się w studium zagospodarowania przestrzennego
*
Student kierunku Gospodarka przestrzenna na Wydziale Ekonomiczno–Socjologicznym
Uniwersytetu Łódzkiego, Studenckie Koło Naukowe „Real Estate”
161
województwa. WyŜej wymienione dwa rodzaje opracowań są realizowane
przez programy zadań rządowych, które są sporządzane przez naczelne
i centralne organy administracji państwowej oraz wojewodów według
właściwości tematycznej i terytorialnej. Programy zadań rządowych mają
słuŜyć realizacji ponadlokalnych celów publicznych, wdraŜanych poprzez
plany miejscowe.
2. Planowanie i zagospodarowanie przestrzenne na obszarze gminy
Nowy system planowania wyposaŜył gminy w instrumenty umoŜliwiające
kształtowanie ich przestrzeni, lecz takŜe obarczył je odpowiedzialnością za
podjęte decyzje. Owymi instrumentami są: studium uwarunkowań
i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz miejscowy plan
zagospodarowania przestrzennego.
Pierwszy z nich sporządzany jest dla obszaru całej gminy i uchwalany przez
radę gminy, jednak nie jest przepisem gminnym i nie stanowi podstawy do
wydania decyzji o warunkach zabudowy. MoŜe być wyznacznikiem przy
sporządzaniu planów miejscowych. Przy opracowywaniu studium
uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy
uwzględnia się:
•
•
•
•
•
•
dotychczasowe przeznaczenie, zagospodarowanie i uzbrojenie terenu,
występowanie obiektów, które podlegają ochronie,
stan środowiska naturalnego,
stan produkcyjnej przestrzeni rolniczej,
prawa własności nieruchomości,
realizację celów ponadlokalnych.
Studium określa granice obszarów, które objęte są ochroną, wartości zasobów
przyrodniczych oraz ich zagroŜenia, obszary produkcyjnej przestrzeni
rolniczej, obszary zabudowane oraz te, które w przyszłości mogą być
przeznaczone pod zabudowę, obszary, dla których sporządzanie planów
miejscowych jest obligatoryjne oraz kierunki rozwoju infrastruktury
technicznej.
162
Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego gminy sporządzany jest
w zaleŜności od potrzeb i tylko w niektórych przypadkach obowiązkowo
(np. dla obszarów, na których mają być zlokalizowane inwestycje celu
publicznego lub tych, które wynikają z programów rządowych, a takŜe dla
tych, które objęte są ochroną).
Plan miejscowy ma za zadanie ustalenie:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
przeznaczenia terenów oraz linii rozgraniczających obszary
o odmiennych funkcjach,
linii rozgraniczających ulice, drogi publiczne, place,
granic obszarów, które objęte są ochroną,
warunków i zasad kształtowania zabudowy,
zasad, według których następuje podział terenu na działki budowlane,
granic terenów działalności inwestycyjnej,
granic terenów zdegradowanych,
zasad obsługi w zakresie infrastruktury technicznej,
stawki opłaty planistycznej.
Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego stanowią cenne źródło
informacji, które naleŜy wykorzystywać przy wycenie nieruchomości. Są one
obowiązkowym źródłem pozyskiwania danych, które dotyczą:
•
•
•
•
ustalenia przeznaczenia terenu w liniach rozgraniczających,
zasad, jakim podlegają przestrzenne formy układu,
systemu infrastruktury technicznej,
ustaleń, które są wdraŜane na podstawie innych przepisów prawnych
i dotyczą, gospodarowania przestrzenią.
3. Rola planowania miejscowego w procesie inwestycyjnym
Ryszard Cymerman opisuje proces inwestycyjny jako “przebieg
następujących po sobie i przyczynowo powiązanych określonych działań na
nieruchomości, mających na celu rozwój nieruchomości”164. Działania te
zostały podzielone na cztery etapy:
164
R. Cymerman, Planowanie i zagospodarowanie
nieruchomościami., Educaterra, 2001.
163
przestrzenne
w
gospodarce
1) wyjściowy – w którym wartość nieruchomości zaleŜy od przeznaczenia
zapisanego w planie miejscowym i od stanu zagospodarowania. Na tym
etapie na wartość nieruchomości wpływają takie czynniki jak: klasa
bonitacyjna gleb, lokalizacja, ukształtowanie terenu, dostęp do rynków
zbytu itp.
2) planistyczny – w którym na wartość nieruchomości mają wpływ
instrumenty administracji publicznej na wszystkich szczeblach,
a w szczególności uchwalane przez gminę miejscowe plany
zagospodarowania przestrzennego oraz wydawane przez nią decyzje
o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. KaŜdy inwestor musi
uzyskać pozytywnie rozpatrzoną decyzję o warunkach zabudowy
i zagospodarowania terenu, aby mógł rozpocząć swoją inwestycję. Ową
decyzję wydaję się na podstawie planu miejscowego lub w przypadku
jego braku na podstawie przepisów szczególnych. W pewnym sensie
decyzja o warunkach zabudowy moŜe zastąpić plan miejscowy
i w przypadku jego braku staje się jedynym instrumentem zmieniającym
przeznaczenie gruntów. Innymi przypadkami wzrostu wartości
nieruchomości są: zamiana terenów niezurbanizowanych na
zurbanizowane, korzystna lokalizacja funkcji na terenach sąsiadujących,
pozytywne zmiany urbanistyczno-architektoniczne, przewidziane
w planie uzbrojenie gruntu w infrastrukturę techniczną. Gmina ma
obowiązek opracowania studium uwarunkowań i kierunków
zagospodarowania przestrzennego, jednakŜe nie jest ono przepisem
prawa miejscowego, lecz raczej aktem polityki przestrzennej. Mimo tego,
zawarte w nim wytyczne są obligatoryjne dla gminy, a ponadto takŜe
wpływają na wzrost wartości nieruchomości. NaleŜy podkreślić,
Ŝe opracowania planistyczne mogą wpływać równieŜ na spadek wartości
nieruchomości, w przypadkach np: lokalizacji uciąŜliwego przemysłu lub
drogi tranzytowej w sąsiedztwie zabudowy mieszkalnej, bądź obniŜenia
walorów krajobrazowych w najbliŜszym otoczeniu nieruchomośc.
3) przygotowawczy – do którego zalicza się prace projektowo-geodezyjne,
budowę elementów infrastruktury technicznej oraz działania
administracyjno-prawne (opłaty).
4) realizacyjny – gdzie wartość nieruchomości związana jest z nakładami
ponoszonymi na ich realizację i rośnie niezaleŜnie od jej rodzaju.
164
4. Finansowe konsekwencje ustalenia planu miejscowego
Zmiana wartości nieruchomości moŜe obciąŜać zarówno gminę, jak
i właścicieli oraz uŜytkowników wieczystych. W przypadku jej obniŜenia,
gmina ma obowiązek wypłaty odszkodowania albo wykupu nieruchomości
albo jej zamiany na inną. Kiedy mamy do czynienia ze wzrostem wartości, to
właściciel lub uŜytkownik wieczysty jest zobligowany do uregulowania
opłaty planistycznej, której nieprzekraczalny próg stanowi 30% wzrostu
wartości. Mówi o tym art. 36 Ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu
przestrzennym:
“1. JeŜeli, w związku z uchwaleniem planu miejscowego albo jego zmianą,
korzystanie z nieruchomości lub jej części w dotychczasowy sposób lub
zgodny z dotychczasowym przeznaczeniem stało się niemoŜliwe bądź
istotnie ograniczone, właściciel albo uŜytkownik wieczysty nieruchomości
moŜe, z zastrzeŜeniem ust. 2, Ŝądać od gminy: odszkodowania za poniesioną
rzeczywistą szkodę albo wykupienia nieruchomości lub jej części.
2. Realizacja roszczeń, o których mowa w ust 1, moŜe nastąpić równieŜ
w drodze zaoferowania przez gminę właścicielowi albo uŜytkownikowi
wieczystemu nieruchomości zamiennej. [...]
4. JeŜeli, w związku z uchwaleniem planu miejscowego albo jego zmianą,
wartość nieruchomości wzrosła, a właściciel albo uŜytkownik wieczysty
sprzedaje tę nieruchomość, wójt, burmistrz albo prezydent miasta pobiera
jednorazową opłatę, ustaloną w tym planie, określoną w stosunku
procentowym do wzrostu wartości nieruchomości. Opłata ta jest dochodem
własnym gminy. Wysokość opłaty nie moŜe być wyŜsza niŜ 30% wzrostu
wartości nieruchomości.”165
JeŜeli w wyniku podziału, scalenia lub inwestycji gminy w infrastrukturę
techniczną (np. wybudowanie drogi, urządzeń wodociągowych,
ciepłowniczych, elektrycznych, gazowych, telekomunikacyjnych) wartości
nieruchomości wzrosła, to jej właściciel oraz uŜytkownik wieczysty ma
165 Ustawa z 27 marca 2003 roku o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym
(Dz.U. z 2003 r. Nr 80, poz. 717)
165
obowiązek uiszczenia opłaty adiacenckiej. Jej wysokość uchwala rada gminy,
lecz moŜe wynieść nie więcej niŜ 50% róŜnicy pomiędzy wartością
nieruchomości przed i po wybudowaniu wyŜej wymienionych urządzeń.
Podstawą prawna jest tutaj Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce
nieruchomościami166.
Warto zwrócić uwagę na podane niŜej aspekty:
•
•
•
gdy na poczet budowy urządzeń infrastruktury technicznej właściciel lub
uŜytkownik wieczysty wnosi świadczenia (w gotówce lub naturze),
których równowartość jest równa lub wyŜsza opłacie adiacenckiej, wtedy
jest on zwolniony z jej płacenia, lecz równieŜ nie moŜe domagać się
zwrotu nadwyŜki. JeŜeli świadczenia są niŜszej wartości, musi on
dopłacić powstałą róŜnicę,
opłaty adiacenckie nie dotyczą nieruchomości przeznaczonych na cele
rolne lub leśne w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego,
opłaty adiacenckie stanowią dochód gminy, jednakŜe z powodu tego, iŜ
koszty ich naliczenia i poboru są wyŜsze od wysokości opłat, gminy
często z nich rezygnują.
5. ZaleŜności pomiędzy wartością nieruchomości a planowaniem
funkcji terenu
Do podstawowych funkcji terenu zaliczyć naleŜy mieszkaniową, usługową,
przemysłową, rolną oraz leśną. Są one niezbędne człowiekowi do Ŝycia,
a w toku rozwoju społeczeństwa mogą być uzupełniane o nowe funkcje takie
jak: rekreacyjna, komunikacyjna, komunalna (w postaci składowisk
odpadów) itp. Chciałbym tutaj zwrócić uwagę na rolę czynników
ekonomicznych, a zwłaszcza na funkcję popytu na konkretną formę
korzystania z przestrzeni, który kształtuje jej odpowiednią wartość
(rynkową). W tym przypadku teren traktowany jest jako towar, podlegający
subiektywnej ocenie potencjalnych inwestorów. Pozostałymi czynnikami
decydującymi o wyborze funkcji są czynniki społeczne (dyktowane przez
potrzeby społeczeństwa – inwestycje o charakterze publicznym, socjalnym,
166
tekst jednolity Dz. U. z 2004 r. Nr 261, poz. 2603, z późn. zm.
166
związanym z tworzeniem nowych miejsc pracy), kulturowe (obiekty kultu
religijnego, świadomości lokalnej i narodowej) oraz środowiskowe
(wynikające z naturalnego środowiska przyrodniczego i jego ochrony – form
ukształtowania terenu, uwarunkowań wodnych i glebowych, klimatu).
Wartość nieruchomości w nowoczesnym podejściu planistycznym powinna
stać się stabilizatorem rozwoju przestrzeni. Aktualna wartość dostarcza
informacji o stanie wykorzystania przestrzeni, stanowi znakomity
wyznacznik dla oceny przyjętych wcześniej załoŜeń planistycznych,
a ponadto jej analiza na obszarze całej jednostki terytorialnej ułatwia
podejmowanie decyzji dotyczących przyszłej polityki przestrzennej.
JednakŜe w zaleŜności od wielkości rynkowej moŜliwości lokalizacji róŜnych
sposobów zagospodarowania terenu są róŜne.
Przyjęło się, Ŝe tereny o niskiej wartości rynkowej dają największe
moŜliwości dla lokalizacji róŜnych funkcji (poza komercyjną i rekreacyjną).
Wraz ze wzrostem wartości ich elastyczność planistyczna maleje, stając się
dobrą lokalizacją jedynie dla wybranych inwestycji. NaleŜy pamiętać
o przestrzeganiu zasady , aby planowanie dąŜyło do zwiększania wartości
rynkowej obszaru, aby nie miało jej niŜszej od obecnej. Wyjątkiem od reguły
są funkcje konieczne, takie jak inwestycje komunikacyjne, infrastrukturalne
(np. oczyszczalnia ścieków), usytuowanie terenów zielonych, lub takie, które
wynikają z lokalnego występowania, np. przeznaczenie obszaru pod
eksploatację kopalin.
6. Podsumowanie
Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego jest najwaŜniejszym
instrumentem gmin w kreowaniu lokalnej polityki przestrzennej.
Przeniesienie kompetencji na najniŜszy szczebel jednostek samorządu
terytorialnego ma na celu ograniczenie przypadkowości podejmowanych
decyzji, a z drugiej strony zwiększenie zdolność do szybkiego reagowania na
potrzeby ludności lokalnej, poprzez bliŜsze relacje władza - społeczeństwo.
Plany miejscowe mogą wpłynąć na podniesienie wartości nieruchomości,
wprowadzając nowe funkcje na obszarach niezabudowanych, jak równieŜ
167
kształtując istniejące obszary zabudowy poprzez efektywniejsze ich
wykorzystanie. Są cennym źródłem informacji dla wielu jednostek,
wydłuŜają horyzont decyzyjny inwestorów oraz zmniejszają ryzyko
działalności gospodarczej i inwestycyjnej. NaleŜy jednak pamiętać o duŜej
mierze ostroŜności i umiejętności przewidywania istotnych przy
podejmowaniu ostatecznych decyzji. Zbyt pochopne działania mogą
wywołać skutki nieodwracalne zwłaszcza, gdy przy uchwalaniu planu
miejscowego gmina kieruje się pozyskaniem środków finansowych, a nie
racjonalną polityką przestrzenną.
Nieodzownym czynnikiem mającym wpływ na decyzje planistyczne powinna
być wartość nieruchomości, która jest wyznacznikiem najlepszej
i najkorzystniejszej formy zagospodarowania przestrzeni. Analiza zmian
wartości przestrzeni oraz ich prawidłowa prognoza na przyszłość jest
przydatnym
narzędziem
przy
tworzeniu
miejscowych
planów
zagospodarowania przestrzennego, podejmowaniu decyzji inwestycyjnych,
jak równieŜ badaniu moŜliwości rozwojowych, punktów zwrotnych, wahań
cyklicznych i sezonowych. Lecz jedynie rzetelna, pełna i prawidłowo
przeprowadzona wycena nieruchomości pozwala traktować jej wartość
w ujęciu ekonomicznym.
Bibliografia
Cymerman R., “Planowanie i zagospodarowanie
w gospodarce nieruchomościami”, Wyd. Educaterra, 2001
Hopfer Andrzej, “Szacowanie nieruchomości niezurbanizowanych”,
Wyd. Twigger, 1999
I Konferencja Naukowo - Techniczna PSWRN, materiały edukacyjne,
Gdańsk 2001
Ustawa z 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu
przestrzennym (Dz.U. z 2003 r. Nr 80, poz. 717)
Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst
jednolity Dz. U. z 2004 r. Nr 261, poz. 2603, z późn. zm.)
168
przestrzenne
Izabela Wojek*
Emerytalny węzeł gordyjski
1. Sytuacja demograficzna w Polsce
Większość krajów Unii Europejskiej znajduje się obecnie w zaawansowanym
stadium zmiany demograficznej. Współczynnik płodności jest poniŜej
poziomu zapewniającego prostą zastępowalność pokoleń, zwiększa się udział
ludzi starych w populacji. Główną przyczyną tych zmian demograficznych
jest spadek współczynnika dzietności i wzrost przeciętnej długości trwania
Ŝycia. W Polsce jeszcze w latach 90-tych na jedną kobietę przypadało więcej
niŜ dwoje dzieci, obecnie współczynnik dzietności wynosi około 1,23167.
Nie utrzyma to dotychczasowej wielkości i struktury populacji. Drugą
przyczyną zachodzących zmian jest wydłuŜenie się przeciętnego trwania
Ŝycia. Jeszcze do połowy ubiegłego wieku przeciętna długość trwania Ŝycia
wynosiła 61,3 lata, obecnie jest to juŜ o 14 lat więcej168! Zmiany zachodzące
w strukturze liczby ludności w Polsce ilustruje Tabela 1.
W poniŜszej Tabeli wyraźnie widać jak wzrośnie w przyszłości udział grupy
wiekowej ludzi powyŜej 65 roku Ŝycia. Jednocześnie, w tym samym czasie
przewidywany jest spadek udziału ludzi do 15 roku Ŝycia o ponad połowę.
Aby ocenić wpływ tych zmian na gospodarkę Polski wystarczy prześledzić,
jak kształtuje się współczynnik obciąŜenia demograficznego dla całej
populacji oraz dla poszczególnych grup.
*
Absolwent kierunku Informatyka i Ekonometria na Wydziale Ekonomiczno–
Socjologicznym Uniwersytetu Łódzkiego, Studenckie Koło Naukowe Technologii
167
Population Division of the Department of Economic and Social Affairs of the United
Nations Secretariat, World Population Prospects: The 2006 Revision and World
Urbanization Prospects: The 2005 Revision, http://esa.un.org/unpp (stan na dzień:
05.12.2008)
168
Ibidem
169
Tabela 1. Populacja Polski w podziale na grupy wiekowe w latach 1950-2050
Rok
1950
1960
1970
1980
1990
2000
2010
2020
2030
2040
2050
Udział w populacji następujących
grup wiekowych (w %):
0-14
29.4
33.5
27
24.3
25.1
19.3
14.6
14.1
12.8
11.7
12.2
15-64
65.4
60.8
64.8
65.6
64.8
68.5
71.8
67.4
64.4
63
56.6
65+
5.2
5.8
8.2
10.1
10.1
12.2
13.6
18.5
22.8
25.3
31.3
Źródło: opracowanie własne na podstawie Population Division of the Department of
Economic and Social Affairs of the United Nations Secretariat, World Population Prospects:
The 2006 Revision and World Urbanization Prospects: The 2005 Revision,
http://esa.un.org/unpp (stan na dzień: 05.12.2008)
Tabela 2. Współczynniki obciąŜenia demograficznego w społeczeństwie
polskim w latach 1950-2050
Rok
wsp. obciąŜenia demograficznego
w społeczeństwie polskim
1950
1960
1970
1980
1990
2000
2010
2020
2030
2040
2050
suma
52.9
64.6
54.3
52.4
54.3
46.0
39.3
48.4
55.3
58.7
76.9
młodymi
45.0
55.1
41.7
37.0
38.7
28.2
20.3
20.9
19.9
18.6
21.6
starymi
8.0
9.5
12.7
15.4
15.6
17.8
18.9
27.4
35.4
40.2
55.3
Źródło: opracowanie własne na podstawie Population Division of the Department of
Economic and Social Affairs of the United Nations Secretariat, World Population Prospects:
The 2006 Revision and World Urbanization Prospects: The 2005 Revision,
http://esa.un.org/unpp, (stan na dzień: 05.12.2008)
170
Jak widać, przewiduje się, Ŝe współczynnik obciąŜenia demograficznego od
roku 2010 będzie stale rósł, co oznacza, Ŝe na osobę w wieku produkcyjnym
będzie przypadało coraz więcej osób w wieku przed- i poprodukcyjnym.
NaleŜy jednak pamiętać, Ŝe powyŜsze współczynniki nie uwzględniają
aktywności zawodowej osób w wieku produkcyjnym, dlatego teŜ na ich
podstawie nie moŜna stwierdzić, ile osób na swoim utrzymaniu będzie miała
osoba pracująca.
2. Skutki starzenia się społeczeństwa
Starzenie się społeczeństwa ma powaŜny wpływ na sytuację gospodarczą
krajów Unii Europejskiej a w efekcie na wysokość naszych dochodów.
Według szacunków, w połowie tego stulecia na kaŜdą osobę na emeryturze
będą przypadały dwie osoby pracujące, czyli o połowę mniej niŜ obecnie.169
Stanowi to powaŜne zagroŜenie dla finansów publicznych takŜe w Polsce.
Zmniejszy się wielkość krajowych oszczędności w gospodarce, poniewaŜ
zwiększy się liczba gospodarstw domowych emerytów, którzy konsumują
swoje oszczędności przy jednoczesnym spadku liczby gospodarstw
domowych osób pracujących, które inwestują część dochodów.
Dzisiejszy budŜet państwa stanowi mechanizm przepływów pienięŜnych
pomiędzy generacjami. Składki obecnych emerytów wydano na emerytury
poprzednich pokoleń – rodziców i dziadków obecnych 65-latków i osób
starszych. Dlatego teŜ koszt wszelkich świadczeń dla tych osób jest
pokrywany z kieszeni dzisiejszych i przyszłych podatników. Po reformie
systemu emerytalnego młodzi ludzie płacą podwójnie – nie tylko fundują
emerytury i leczenie seniorom, ale takŜe zbierają pieniądze na własne
emerytury w Otwartych Funduszach Emerytalnych i na Indywidualnych
Kontach Emerytalnych. Jest to, niestety, jedyne sensowne wyjście z impasu.
NaleŜy się jednak zastanowić, jak ograniczyć nadmierne obciąŜanie młodych
ludzi oraz jak znaleźć fundusze na emerytury bez podnoszenia podatków?
PoniŜej zasugerowano kilka rozwiązań tego problemu.
169
śółcińska W. CEO Stara Europa, http://ceo.cxo.pl/news/91749/Stara.Europa.html
171
3. Jak przeciąć węzeł gordyjski?
W jaki sposób moŜna zniwelować ekonomiczne skutki starzenia się
społeczeństwa w Polsce? Czy reforma wprowadzona przez rząd RP w roku
1999 to wystarczające rozwiązanie?
Odpowiedź brzmi: nie. Nie moŜna zaprzeczyć, Ŝe reforma z 1999 roku była
odwaŜna, wręcz rewolucyjna, tym bardziej, Ŝe była to jedna z pierwszych
tego typu zmian w Europie (przed Polską na zmianę systemu emerytalnego
zdecydowała się jedynie Szwecja).170 Niestety, reforma nie została
przeprowadzona do końca. Kolejne rządy boją się bolesnego dla obywateli
wydłuŜenia lat pracy. Związki zawodowe gotowe są walczyć do upadłego
o przywileje, które dostały w czasach PRL-u. Przypomnijmy, słynne juŜ
zdanie premiera RP w roku 2008: „Wyłysieję, stracę piętnaście procent
i w ogóle będę miał tylko kłopoty”171 – skwitował walkę ze związkami
zawodowymi o „pomostówki”.
Polacy nie chcą dłuŜej pracować, ale z drugiej strony oczekują podwyŜszenia
świadczeń emerytalnych. W nowym systemie obowiązuje zasada – dłuŜej
pracujesz - masz wyŜszą emeryturę. Na razie w naszym kraju mamy
najniŜszy w Europie wiek przechodzenia na emeryturę. W Polsce jest
równieŜ największa róŜnica pomiędzy wiekiem przechodzenia na emeryturę
a ustawowym wiekiem emerytalnym. Przeciętny Polak zostaje emerytem
8 lat wcześniej niŜ przewidziano to w ustawie172. Tymczasem w Europie
zaobserwowano odwrotną tendencję. Coraz więcej emerytów urodzonych
podczas powojennego wyŜu demograficznego decyduje się na
kontynuowanie pracy. Jest to jeden z głównych elementów walki Unii
z problemem starzejącego się społeczeństwa.
Obywatele nie chcą równieŜ zaakceptować zrównania wieku emerytalnego
kobiet i męŜczyzn. Powinniśmy sobie jednak uświadomić, iŜ ów przywilej to
170
Solska J., Wnuczek dziadków nie udźwignie, ”Polityka” nr 19 z dnia 16.05.2008
Premier Donald Tusk podczas spotkania „Komisji Trójstronnej” o oczekiwanym
zwycięstwie w batalii o emerytury pomostowe
172
Kostrzewski L., Polacy, najmłodsi emeryci Europy, „Gazeta Wyborcza” nr 134 z dnia
10.06.2008
171
172
”niedźwiedzia przysługa” wyświadczona kobietom przez władzę. Dziś
kobiety mają emeryturę o około jedną trzecią niŜszą niŜ męŜczyźni173. Mimo
lepszego wykształcenia, kobiety wciąŜ gorzej zarabiają i mają mniejsze
moŜliwości awansu. Ponadto podczas urlopów macierzyńskich
odprowadzana jest niŜsza składka, niŜ podczas pracy na etacie. Dokładając
do tego krótszy o 5 lat czas pracy dostajemy sumę do wypłaty o wiele niŜszą
niŜ w przypadku męŜczyzn. Podniesienie wieku emerytalnego kobiet
spowodowałoby nie tylko to, Ŝe składki odprowadzane byłyby dłuŜej, ale
równieŜ to, Ŝe odprowadzany kapitał pracowałby na siebie kolejne lata. Wiek
emerytalny zrównano juŜ w większości krajów Europy (Tabela 3).
Kolejną reformą, której wprowadzenie mogłoby zwiększyć dochody Państwa
jest reforma podatkowa dla rolników. Nie moŜe być tak, Ŝe w naszym
społeczeństwie są „równi” i „równiejsi”. Obecnie rolnicy płacą podatek
gruntowy, który jest oparty na średniej cenie Ŝyta. W przeliczeniu to cena
około 2,5 kwintala Ŝyta z hektara, czyli około 200 zł za hektar. Nie rozliczają
się ani z podatku dochodowego ani z podatku dla przedsiębiorców174. Rząd
chce wprowadzić reformę, dzięki której rolnicy płaciliby róŜne składki na
swoje emerytury w zaleŜności, od tzw. wartości ekonomicznej gospodarstwa.
Byłaby ona wyliczana przez Instytut Ekonomiki Rolnictwa na podstawie
tego, co rolnik uprawia i na jak duŜym obszarze175.
Kiedy zostaną wprowadzone te reformy? Nie wiadomo. Na szczęście zmienia
się podejście rolników do tej ustawy. Jeszcze kilka lat temu nie chcieli nawet
słyszeć o jakichkolwiek zmianach, teraz są gotowi rozmawiać.
Widać, więc, Ŝe sytuacja nie jest beznadziejna. Jest wiele rozwiązań, których
wprowadzenie pomoŜe zniwelować skutki sytuacji demograficznej w naszym
kraju. Musimy jednak działać szybko – nie czekajmy aŜ konieczne będzie
podniesienie podatków, nie ignorujmy istniejących problemów.
Wprowadźmy reformy, aby Polska działała sprawnie i dynamicznie!
173
Zawadzka A., Miączyński P., Kostrzewski L., Kobietom na emeryturze grozi ubóstwo,
„Gazeta Wyborcza” nr 113 z dnia 15.05.2008
174
Glapiak E., Podatek dla rolników, ”Rzeczpospolita” nr 103 (8004), 2008
175
Naszkowska K., Nie ma szans na podatki dla rolników, „Gazeta Wyborcza” nr 116 z dnia
19.05.2008
173
Tabela 3. Ustawowy wiek emerytalny w krajach europejskich
Źródło: Mutual Information System on Social Protection in the EU Member States and the
EEA, http://europa.eu.int (stan na dzień: 05.12.2008)
174
Bibliografia
Glapiak E., Podatek dla rolników, ”Rzeczpospolita” nr 103 (8004)
z dnia 02.05.2008
Kostrzewski L., Polacy, najmłodsi emeryci Europy, Gazeta Wyborcza,
nr 134 z dnia 10.06.2008
Mutual Information System on Social Protection in the EU Member
States and the EEA, http://europa.eu.int (stan na dzień: 05.12.2008)
Naszkowska K., Nie ma szans na podatki dla rolników, Gazeta Wyborcza,
nr 116 z dnia 19.05.2008
Population Division of the Department of Economic and Social Affairs
of the United Nations Secretariat, World Population Prospects: The 2006
Revision and World Urbanization Prospects: The 2005 Revision,
http://esa.un.org/unpp (stan na dzień: 05.12.2008)
Solska J., Wnuczek dziadków nie udźwignie, Polityka, nr 19 z dnia
16.05.2008
Zawadzka A., Miączyński P., Kostrzewski L., Kobietom na emeryturze
grozi ubóstwo, Gazeta Wyborcza, nr 113 z dnia 15.05.2008
śółcińska W. CEO Stara Europa, http://ceo.cxo.pl/news/91749/Stara
.Europa.html (stan na dzień: 05.12.2008)
175
Recenzja publikacji „Trendy ekonomiczne na polskim rynku”
pod redakcją Milana Popovića oraz Jacka Sikorskiego
Układ pracy jest niezrównowaŜony, ponad połowę pracy stanowią artykuły
dotyczące sfery finansowej, umieszczone w rozdziale drugim publikacji.
Układ taki świadczy o duŜej dojrzałości twórców artykułów odnoszących się
do zagadnień finansowych. Nie umniejsza to w Ŝaden sposób jakości i treści
artykułów związanych z dwoma pozostałymi aspektami ksiąŜki.
Opracowania dotyczące zastosowań IT w gospodarce koncentrują się
głównie z zastosowaniu aplikacji internetowych, tzw. e-gospodarki.
W rozdziale tym opisano zarówno zastosowanie poszczególnych rodzajów
rozwiązań, jak opis funkcjonowania poŜyczek społecznościowych jak
równieŜ opisano aspekty techniczne, związane z funkcjonowaniem
e-gospodarki.
Połączenie aspektów technicznych z praktycznymi przykładami zastosowań
e-gospodarki pozwoliło autorom na zaprezentowanie najwaŜniejszych
problemów tej dziedziny wiedzy. Zawartość poszczególnych artykułów
wzajemnie uzupełnia się, co daje moŜliwości poznawcze zarówno
czytelnikom zainteresowanym bardziej aspektami praktycznymi jak równieŜ
technicznymi. Na szczególna uwagę zasługuje fakt, iŜ autorami sporej części
artykułów tego rozdziału są studenci kierunków nieinformatycznych. Fakt
ten nie przeszkodził w sporządzeniu bardzo dojrzałych opracowań, równieŜ
pod względem informatycznym.
177
W rozdziale dotyczącym aspektów finansowych, autorzy skupili się na kilku
aspektach:
moŜliwości
pozyskania
środków
na
finansowanie
przedsiębiorczości, strukturze rynku finansowego i inwestycyjnego oraz
szeroko rozumianego bezpieczeństwa w finansach. Prace dotyczące
znajdywania sposób finansowania skupiają się nie na tradycyjnych formach
pozyskiwania środków, jak kredyty czy poŜyczki bankowe czy teŜ emisje
papierów wartościowych, ale na alternatywnych źródłach finansowania, jak
venture capital czy fundusze hedgingowe. Podobnie opis rynku kapitałowego
skupia się na opisie rynku NewConnect a nie rynków bardziej tradycyjnych.
Świadczy to o ogromnej wiedzy autorów o moŜliwościach rozwoju
przedsiębiorczości w fazie seed oraz potrzebie innowacyjności, co jest
wyraźnym sygnałem, Ŝe młodzi, doskonale wykształceniu ludzie, którzy za
chwilę wkroczą lub juŜ wkraczają na rynek pracy, nastawieni są na rozwój
własnej przedsiębiorczości.
Ostatni rozdział opisuje inne, ale jakŜe istotne aspekty ekonomiczne
w polskiej gospodarce w 2008 roku. Autorzy zaprezentowanych artykułów,
mimo ogromnego, młodzieńczego optymizmu, pokazują problemy
i zagroŜenia polskiej gospodarki: postępujący kryzys a za nim wzrost
bezrobocia czy nierozwiązany problem systemu emerytalnego.
Zaprezentowane w całym opracowaniu artykuły opisują bardzo wnikliwie,
ale tylko wycinek trendów gospodarczych Polski w 2008 roku. Recenzent
wskazuje na konieczność dalszego rozwijania opracowań o podobnej
tematyce.
dr Jarosław Zając
Katedra Informatyki Ekonomicznej
Uniwersytet Łódzki
178
Studenckie Koło Naukowe
Technologii Internetowych i Multimedialnych
„IM-Tech”
Wydawcą niniejszej publikacji jest Studenckie Koło Naukowe Technologii
Internetowych i Multimedialnych „IM-Tech”, działające przy Katedrze
Informatyki Ekonomicznej Uniwersytetu Łódzkiego. IM-Tech został
załoŜony w marcu 2006 roku i zrzesza najaktywniejszych studentów
z róŜnych wydziałów i uczelni, przy czym zapewnia niepowtarzalną
atmosferę, jakiej nie moŜna znaleźć gdzie indziej.
Od samego początku działania, SKN IM-Tech aktywnie wspomaga działania
władz Wydziału Ekonomiczno-Socjologicznego na rzecz usprawnienia
i informatyzacji obsługi procesu dydaktycznego. Członkowie IM-Tech-u
są autorami materiałów informacyjnych i procedur związanych z wdraŜaniem
modułów oprogramowania stosowanego w Uniwersytecie Łódzkim.
IM-Tech regularnie organizuje konferencje, szkolenia i innego rodzaju
spotkania studentów poświęcone zastosowaniom informatyki w gospodarce.
Zajmuje się projektowaniem oraz wykonaniem stron internetowych, oraz
wykonaniem projektów zarówno dla władz uczelni jak i organizacji
studenckich, promując przy tym dobre imię Uniwersytetu Łódzkiego.
Agata Jasińska
Prezes SKN IM-Tech
179
Wydawca: Studenckie Koło Naukowe „IM-Tech”
Druk i oprawa: Piktor s.c.
ISBN: 978-83-928174-1-3
Wszelkie prawa zastrzeŜone

Trendy ekonomiczne na polskim rynku - IM-Tech

Transkrypt

Podobne dokumenty

Wrzesień 2008

Document 22653

bilansik - Zespół Szkół Ekonomicznych w Rzeszowie