Fic Mateusz - Przyczyny i skutki kryzysu finansowego w Grecji

Fic Mateusz - Przyczyny i skutki kryzysu finansowego w Grecji

UNIWERSYTET EKONOMICZNY W KRAKOWIE
KRAKOWSKA SZKOŁA BIZNESU
STUDIA PODYPLOMOWE
MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA STREFY EURO
Mateusz Fic
Przyczyny i skutki kryzysu finansowego w Grecji
Praca pisana pod kierunkiem
Dr Katarzyny Stabryła-Chudzio
Kraków rok 2015
1
Spis treści
1. Wstęp ................................................................................................................................................ 3
2. Droga Grecji do strefy euro .............................................................................................................. 3
2.1. Stan greckiej gospodarki przed przystąpieniem do strefy euro............................................. 3
2.2. Kontrowersje przy wprowadzaniu Grecji do strefy euro ...................................................... 6
3. Przebieg kryzysu .............................................................................................................................. 9
3.1. Ujawnienie faktycznego stanu greckich finansów jesienią 2009 roku ................................. 9
3.2. Pomoc finansowa udzielona Grecji przez Unię Europejską i Międzynarodowy
Fundusz Walutowy ..................................................................................................................... 11
4. Powstanie Europejskiego Mechanizmu Stabilności odpowiedzią na kryzys w Europie ............... 15
5. Wnioski .......................................................................................................................................... 18
Literatura ............................................................................................................................................ 19
2
1. Wstęp
Celem pracy było określenie przyczyn oraz wskazanie skutków kryzysu
gospodarczego w Grecji. Wybór tematu pracy wynika z jego aktualności oraz obecności
w mediach. W pracy posłużono się analizą dostępnych dokumentów i opracowań m. in.
Komisji Europejskiej i Narodowego Banku Polskiego. W pierwszym rozdziale
następującym po wstępie przedstawiono stan greckiej gospodarki przed jej
przystąpieniem do strefy euro, wskazano na jej problemy oraz zwrócono uwagę na
kontrowersje i nieprawidłowości jakie towarzyszyły akcesji Grecji do Unii
Gospodarczej i Walutowej. Kolejny rozdział dotyczy przebiegu kryzysu w Grecji,
uwidocznionego w 2009 roku oraz pomocy udzielonej Grecji przez Unię Europejską i
Międzynarodowy Fundusz Walutowy w zamian za obietnice reform ze strony greckiego
rządu. W następnym rozdziale przedstawione zostało powstanie oraz struktura
Europejskiego Mechanizmu Stabilności, który ma wspomagać kraje strefy euro będące
w trudnej sytuacji finansowej. W rozdziale ostatnim zawarto wnioski płynące z
powyższych rozdziałów.
2. Droga Grecji do strefy euro
2.1. Stan greckiej gospodarki przed przystąpieniem do strefy euro
Grecja stała się pełnoprawnym członkiem Unii Gospodarczej i Walutowej z dniem
1 stycznia 2001 roku. Obecne uważa się, że Grecja w ogóle nie powinna była zostać
dopuszczona do strefy euro. Trudną sytuację gospodarczą tego kraju można było
zaobserwować jeszcze przed jej przystąpieniem do strefy euro. W dokumencie
opublikowanym przez Ministerstwo Finansów (Kryzys grecki - geneza i konsekwencje,
2010, s. 3) za główne przyczyny spadku konkurencyjności Grecji na arenie
międzynarodowej oraz słaby stan jej gospodarki uważa się m. in.: „preferencyjne
traktowanie przedsiębiorstw państwowych w porównaniu z
sektorem prywatnym,
sztywność rynku pracy, strukturę systemu ubezpieczeń społecznych wspierającą
nadmierny rozwój drobnej przedsiębiorczości oraz brak przejrzystości instytucjonalnej i
legislacyjnej”.
System socjalny w Grecji był bardzo kosztowny. Nie motywował obywateli do
płacenia większych niż minimalne składek, ponieważ korzyści z takiego działania były
niewielkie. Grecy przechodzili na emeryturę bardzo wcześnie, spadała więc podaż pracy
i
jednocześnie
wzrastało
obciążenie
budżetowe.
Systematycznie
wzrastało
3
samozatrudnienie z uwagi na trudności w pobieraniu składek na ubezpieczenia
społeczne od osób samo zatrudnionych. Ponadto Grecja nie potrafiła stworzyć
skutecznego systemu egzekwowania podatków.
Wprowadzony w 1982 roku system indeksacji płac również negatywnie
oddziaływał na gospodarkę, przyczyniając się do wzrostu poziomu bezrobocia (wykres
1). Miał on doprowadzić do zmniejszenia się różnicy dochodów w społeczeństwie. W
rezultacie
jednak
doprowadził
do
nadmiernego
wzrostu
płac
pracowników
niedoświadczonych i niewykwalikowanych o stosunkowo małej produktywności w
relacji do wynagrodzenia jakie otrzymywali. Koszty zatrudnienia były wysokie, a
nieproporcjonalne
zarobki
w
tej
grupie
zawodowej
spowodowały
niechęć
przedsiębiorców do zatrudniania większej ilości pracowników. Stopniowo zaczęto
łagodzić reguły systemu indeksacji, gdyż zauważono, że jest on niekorzystny. W 1992
roku zniesiono go całkowicie.
Wykres 1. Stopa bezrobocia w Grecji i Unii Europejskiej w latach 1981-2005
Źródło: Rozkrut, Woreta, 2005, s. 11.
Grecką gospodarkę ograniczały również inne regulacje dotyczące pracy, między
innymi wysokie koszty zwolnień i rotacji pracowników. Przedsiębiorcy niechętnie
zatrudniali nowych ludzi w okresie dobrej koniunktury z uwagi na kosztowną redukcję
etatów w przypadku niekorzystnej zmiany w sytuacji gospodarczej. Grecki rynek pracy
pozostawał w grupie najbardziej regulowanych wśród krajów OECD (Rozkrut, Woreta,
2005, s. 12).
Aż do 1993 roku banki komercyjne były zobligowane do zakupu skarbowych
instrumentów dłużnych. Jednocześnie były zobowiązane do przeznaczenia 75%
4
środków odpowiadających wartości zgromadzonych przez nie depozytów na
finansowanie preferowanej przez państwo działalności, z tego 40% musiało być
zainwestowane w zakup bonów skarbowych (Kryzys grecki - geneza i konsekwencje,
2010, s. 4). Pieniądze uzyskane ze sprzedaży papierów wartościowych były
wykorzystywane do finansowania nierentownych spółek państwowych działających w
branżach schyłkowych. Analogicznie więc spadała podaż kredytów dla instytucji
prywatnych, co skutkowało wypieraniem ich projektów przez nieefektywną działalność
państwową. Niskie tempo prywatyzacji pomagało w utrzymaniu takiego stanu rzeczy.
W latach 1981-1990 Grecja była jedynym krajem w Unii Europejskiej, w którym
nakłady na inwestycje w środki trwałe spadały zamiast rosnąć, średnio 0,4% rocznie
(Rozkrut, Woreta, 2005, s. 13). Należy podkreślić, że Grecja miała bardzo znikomy
napływ inwestycji zagranicznych, co spowalniało jej rozwój. Było to spowodowane
między
innymi
brakiem
przejrzystych
reguł
i
niejasnymi
procedurami
administracyjnymi, oraz słabo rozwiniętą infrastrukturą utrudniającą prowadzenie
działalności gospodarczej. Przyczyniła się do tego również polityka makroekonomiczna
Grecji, ukierunkowana na zapewnienie osiągniecia korzyści politycznych zamiast
dążenia do stabilności i równowagi. W konsekwencji wszystkie te czynniki
doprowadziły do tego, że grecki przemysł był słabo rozwinięty i nie był konkurencyjny
na arenie międzynarodowej. Odzwierciedlało się to w pogłębiającym się deficycie
obrotów towarowych (wykres 2).
Wykres 2. Saldo obrotów towarowych w Grecji w latach 1980-2003 (% PKB)
Źródło: Rozkrut, Woreta, 2005, s. 14.
5
2.2. Kontrowersje przy wprowadzaniu Grecji do strefy euro
Kwestia przyjęcia Grecji do strefy euro do dzisiaj wzbudza kontrowersje.
Analitycy są zgodni, że jedną z przyczyn kryzysu było przyjęcie Grecji do strefy euro,
pomimo niepełnego stosowania się do kryteriów zbieżności z Maastricht.
W raporcie o konwergencji z 2000 roku Komisja Europejska pozytywnie oceniła
sytuację Grecji. Raport wskazywał na to, że (Kryzys grecki - geneza i konsekwencje,
2010, s. 7-8):
1. Kryterium stóp procentowych zostało spełnione. Średnia długoterminowa stopa
procentowa za okres dwunastu miesięcy poprzedzających dokonywaną ocenę wyniosła
6,4% i była niższa od wartości referencyjnej ustanowionej na poziomie 7,2% (wykres
3).
2. Od grudnia 1999 roku Grecja spełniała kryterium inflacji. Jej wartość w marcu 2000
roku wynosiła 2,0%, czyli o 0,4 pkt proc. poniżej wartości referencyjnej (Zmniejszenie
inflacji przez Grecję było krótkookresowe. Wskaźnik inflacji przekroczył swoją wartość
referencyjna już w październiku 2000 roku - wykres 3).
3. Deficyt sektora general government został zredukowany w ciągu czterech lat z 10,2%
PKB do 1,6% PKB, w kolejnych latach prognozowano utrzymanie poziomu deficytu
poniżej 3% PKB (wykres 3).
4. Grecja uczestniczyła w mechanizmie ERM i ERM II ponad dwa lata (do grudnia
2000 roku). Wahania kursu walutowego w tym okresie zostały uznane za zgodne z
wymaganiami zawartymi w traktacie z Maastricht (wykres 3).
5. Dług publiczny Grecji nie został obniżony poniżej referencyjnego poziomu 60%
PKB. Ze względu na obniżający się dług oraz perspektywę utrzymania tego trendu w
następnych latach uznano kryterium długu jako spełnione (wykres 3).
6
Wykres 3. Wypełnienie kryteriów konwergencji przez Grecję
Źródło: Kryzys grecki - geneza i konsekwencje, 2010, s. 8.
W 2004 roku zrewidowano przedstawione wyżej dane statystyczne. Jak się
okazało, deficyt finansów publicznych Grecji przed przystąpieniem do strefy euro
znacznie przekraczał maksymalne 3% PKB (wykres 4).
7
Wykres 4. Deficyt sektora finansów publicznych w Grecji w latach 1988-2003
Źródło: Rozkrut, Woreta, 2005, s. 14.
Unia Europejska i nowy rząd grecki zaczęły podejrzewać, że statystyki w Grecji
były fałszowane. W raporcie przygotowanym przez greckie Ministerstwo Finansów
wskazano, że poprzednie rządy uciekały się do kreatywnej księgowości i skutecznie
ukrywały realną wielkość deficytu za pomocą transakcji finansowych. Jedną z nich była
umowa z bankiem Goldman Sachs, który zaproponował Grecji skomplikowany swap.
Grecja dostała pieniądze, które pozwoliły jej zmniejszyć deficyt budżetowy w zamian
za przychody z opłat lotniskowych. Kolejne greckie rządy zawarły wiele podobnych
umów co pozwoliło na zmniejszenie deficytu, oraz przesunięcie długu w przyszłość.
Pierwszy ujawniony kontrakt, który miał przyczynić się do ukrywania długów pochodzi
z 2001 roku, czyli został zawarty po przystąpieniu Grecji do strefy euro. Wielu
ekonomistów i polityków podejrzewa, że takie umowy były zawierane wcześniej i
dzięki temu Grecja zdołała dostać się do strefy euro. Były grecki premier jak i inni
greccy politycy sprawujący wówczas władzę zaprzeczają, że dochodziło do takich
oszustw (Kozieł, 2011).
Analitycy są zgodni, że przywódcy unijni nie powinni byli wprowadzić Grecji do
strefy euro. Jak powiedział Otmar Issing (główny ekonomista Bundesbanku w latach
1990-1998): „W 1998 roku Grecja mogła tylko marzyc o Euro, nikt nie wierzył w taki
scenariusz” (Toscer, 2013). Podobne zdanie miał Yves- Thibault de Silguy sprawujący
funkcje komisarza europejskiego ds. euro w latach 1995-1999 (Toscer, 2013): „Było
oczywiste, ze Grecja nigdy nie spełni warunków. Zwłaszcza tych, które dotyczą inflacji
i długu publicznego ” Jak to możliwe, że deficyt budżetowy nagle zaczął się kurczyć i
8
w niespełna dwa lata Grecja dokonała gospodarczego cudu? Udało jej się to tylko dzięki
kreatywnej księgowości i wątpliwym transakcjom z Goldman Sachs. 19 czerwca 2000
roku Rada Europejska zadecydowała o przyjęciu Grecji do strefy euro. Unia Europejska
miała w tym konkretny cel. Chciała poszerzać unię walutową, aby móc skuteczniej
konkurować z amerykańskim dolarem. Taki stan rzeczy był popierany przez Francję,
która nie chciała, aby unia walutowa została zdominowana przez Niemcy. Europejski
Bank Centralny również nie zgłaszał sprzeciwu, choć niechętnie patrzył na pomysł
przystąpienia Grecji do strefy euro. Wydaje się, że powinien był w tej kwestii
stanowczo zaprotestować, być może udałoby się uniknąć jednego z większych
kryzysów finansowych w historii.
3. Przebieg kryzysu
3.1. Ujawnienie faktycznego stanu greckich finansów
Od 2002 roku, gdy euro weszło do obiegu gotówkowego Grecy systematycznie się
zadłużali przeznaczając pieniądze na bieżącą konsumpcję zamiast na inwestycje, które
mógłby ożywić grecką gospodarkę. Zarobki w sferze publicznej wzrosły dwukrotnie. W
październiku 2009 roku ujawniono, że deficyt sektora rządowego i samorządowego
wyniesie 12,7%, a nie 3,7% jak zakładano w kwietniu 2009 czy 8% zakładanych we
wrześniu 2009 roku. Ostatecznie w 2010 roku Eurostat wskazał, że deficyt Grecji w
2009 roku wynosił 13,6% PKB (Mroczek, Więcek 2013, s. 64). Rewizja danych aż o
dziewięć punktów procentowych była szokiem. Dotychczas żaden kraj UE nie wykazał
aż takiej rozbieżności. Inwestorzy i wierzyciele zdali sobie sprawę, że greckie statystyki
były od lat fałszowane. Reakcją na te informacje było obniżenie ocen wiarygodności
kredytowych przez agencje ratingowe, co doprowadziło do spadku wartości greckich
aktywów na rynkach finansowych. W wyniku obniżki ratingów przez agencje
S&P,Fitch i Moody’s greckie obligacje zyskały miano „śmieciowych”. Wzrost ryzyka
bankructwa Grecji przyczynił się do pogorszenia sytuacji kapitałowej i zmniejszenia
płynności w greckim systemie bankowym. Z banków zaczęto masowo wycofywać
depozyty, zarówno przez zagranicznych inwestorów jak i obywateli greckich. Wysokie
ryzyko niewypłacalności Grecji przyczyniło się do wzrostu kosztów pożyczek jej
udzielanych. Grecja wpadła w spiralę zadłużeniową. Unia Europejska musiała
opracować plan, dający wyjście z tej sytuacji. Rozważano między innymi (Kryzys
grecki - geneza i konsekwencje, 2010, s. 19):
9
1. Wykluczenie Grecji ze strefy euro.
Dobrowolne odejście Grecji ze strefy euro wiązałoby się z ustaleniami dotyczącymi
następujących kwestii:
- transferu kompetencji w zakresie prowadzenia polityki pieniężnej z EBC do
krajowego banku centralnego,
– zwrotu krajowemu bankowi centralnemu udziału w kapitale EBC oraz w rezerwach
walutowych strefy euro,
– utworzenia nowej waluty, przywrócenia drachmy lub przyjęcia innej niż euro waluty
międzynarodowej.
Unia walutowa zapewnia amortyzację skutków kryzysu państwom członkowskim
charakteryzującym się wysokim długiem sektora rządowego i samorządowego. Grecja
nie miała bodźców ekonomicznych do jej opuszczenia.
2. Doprowadzenie do „bankructwa” Grecji.
Skutkiem niewypłacalności Grecji byłyby straty na rachunkach wierzycieli oraz
konieczność znacznej poprawy w krótkim czasie salda budżetu. W wyniku spadku
zaufania do Grecji transfery międzynarodowe zostałyby ograniczone. Dopływ
zagranicznych środków do greckich przedsiębiorstw zostałby zahamowany, co
ograniczyłoby ich rozwój. Ogłoszenie niewypłacalności przez Grecję groziłoby
załamaniem stabilności sektora finansowego Unii Europejskiej (wykres 5).
3. Udzielenie Grecji wsparcia finansowego.
Ostatecznie zdecydowano się na ten trzeci wariant. „Bankructwo” Grecji wiązałoby się
z dużymi stratami finansowymi dla pozostałych państw Unii Europejskiej, oraz
zachwiałoby stabilnością finansową strefy euro. Dzisiejsze systemy finansowe są ze
sobą mocno zintegrowane, więc kryzys jednego kraju odbija się na innych.
10
Wykres 5. Zaangażowanie zagranicznych banków w inwestycje w Grecji w marcu
2010 roku (mld USD)
Źródło: Ministerstwo Finansów Kryzys grecki - geneza i konsekwencje, 2010, s. 20.
3.2. Pomoc finansowa udzielona Grecji przez Unię Europejską i MFW
Grecja uzyskała pomoc finansową z Unii Europejskiej oraz Międzynarodowego
Funduszu Walutowego. Musiała jednak zobowiązać się do szeregu reform, które miały
w długim terminie zrównoważyć system finansowy oraz doprowadzić do obniżenia
poziomu deficytu budżetowego z poziomu 13,7 % PKB do poziomu poniżej 3% PKB w
2014 roku (Mroczek, Więcek 2013, s. 64). Grecja zobowiązała się także zreformować
system emerytalny, wzmocnić instytucjonalne ramy finansów publicznych oraz
poprawić konkurencyjność greckiej gospodarki. Pozostałe reformy miały dotyczyć
miedzy innymi reorganizacji administracji publicznej, wprowadzenia zmian w
sztywnych regulacjach dotyczących rynku pracy, poprawy klimatu inwestycyjnego,
11
racjonalizację działalności przedsiębiorstw państwowych, poprawę wykorzystania
funduszu z UE (Mroczek, Więcek 2013, s. 64). Działania oszczędnościowe rządu
spowodowały liczne strajki, zamieszki i niezadowolenie obywateli jednak rząd był
zobowiązany do ich wprowadzania w celu otrzymania pomocy finansowej.
Na mocy porozumienia zawartego w maju 2010 roku między Grecją a Unią
Europejską i Międzynarodowym Funduszem Walutowym Grecji przyznano 110 mld
euro pożyczki w ramach tzw. „pierwszego programu pomocowego” (80 mld euro
udostępniła Komisja Europejska, a pozostałem 30 mld euro Międzynarodowy Fundusz
Walutowy). Kwota ta miała być wypłacana w transzach od maja 2010 do czerwca 2014
roku w miarę realizacji zaakceptowanych reform. Chodziło głównie o redukcję deficytu
budżetowego z poziomu 13,7 % PKB do poziomu poniżej 3% PKB w 2014 roku. Miało
to zostać osiągnięte między innymi poprzez obniżanie emerytur, redukcje kadrowe oraz
zmniejszenie zarobków w sektorze publicznym i służbie zdrowia. Od Grecji wymagano
zrównoważenia salda bilansu handlowego, stabilizacji sektora bankowego, obniżenia
kosztów lokalnej administracji, czy umożliwienie łatwiejszego zakładania firm.
Program zakładał też redukcję długu publicznego od 2014 roku. Realizację tego
programu mieli kontrolować co kwartał eksperci tzw. „trojki” czyli Komisji
Europejskiej, Europejskiego Banku Centralnego oraz Międzynarodowego Funduszu
Walutowego
(http://ec.europa.eu/economy_finance/explained/the_financial_and_economic_crisis/ass
isting_countries_in_trouble/index_pl.htm data odczytu 10. 04. 2015).
Okazało się jednak, że środki z pierwszego programu pomocowego nie są
wystarczające. 14 marca 2012 roku Międzynarodowy Fundusz Walutowy oraz
ministrowie finansów państw strefy euro zatwierdzili drugi pakiet pomocowy dla Grecji
w wysokości 164,5 mld euro. 144,7 mld euro pochodziło z Europejskiego Instrumentu
Stabilności Finansowej - funduszu pomocy, który rozpoczął swoją działalność w 2010
roku. Pozostałą kwotę tj. 19.8 mld euro miał pokryć Międzynarodowy Fundusz
Walutowy. Tak jak w przypadku pierwszego programu pomocowego kwotę podzielono
na raty wypłacane od marca 2012 do grudnia 2014 roku w miarę realizacji celów
wyznaczonych greckiemu rządowi. Oprócz głównego celu postawionemu greckiemu
rządowi, czyli konsolidacji fiskalnej, wymaganiami „trojki” były głównie: poprawa
konkurencyjności,
redukcja
jednostkowych
kosztów
zatrudnienia
poprzez
uelastycznienie rynku pracy, prywatyzacja, oraz, podobnie jak w przypadku pierwszego
pakietu pomocowego, usprawnienie administracji publicznej w celu sprawniejszego
12
przeprowadzania reform (http://www.euractiv.pl/gospodarka/analizy/czas-na-katharsis-redukcja-greckiego-dugu--w-zamian-za-wicej-reform-006502
data
odczytu:
10.05.2015).
W listopadzie 2012 Eurogrupa, oraz Międzynarodowy Fundusz Walutowy
zdecydowali o obniżeniu kosztów obsługi pożyczek udzielonych Grecji oraz
wydłużeniu terminu ich spłacalności. W efekcie w latach 2010 - 2014 Grecja otrzymała
240 mld euro pomocy, które uchroniły ją przed niewypłacalnością.
W styczniu 2015 roku w greckich wyborach parlamentarnych zwyciężyła
lewicowa partia Syriza będąca do tej pory w opozycji. Jest to przejawem
niezadowolenia greckich obywateli z prowadzenia polityki oszczędności. Partia ta w
swoim programie stanowczo opowiadała się przeciwko polityce „zaciskania pasa”. Pod
koniec stycznia grecki minister finansów Yanis Varoufakis zapowiedział zerwanie
współpracy z kontrolerami trojki
(http://www.polskieradio.pl/5/3/Artykul/1366173,Grecja-zawiesza-wspolprace-z-trojkakredytodawcow data odczytu: 10.05.2015).
Obecnie (kwiecień 2015) trwają negocjacje w sprawie kolejnego programu
pomocowego dla Aten. Syriza i obywatele greccy nie chcą dalszej polityki oszczędności
budżetowych i reform narzucanych przez trójkę, jednocześnie chcą pozostać w strefie
euro, licząc na dalsze wsparcie finansowe i redukcję długu. Oprocentowanie 10 letnich
obligacji rządowych Grecji w dniu 1 kwietnia 2015 wynosiło 13%. Dzień wcześniej
Agencja Standard & Poor's obniżyła rating Grecji o jeden stopień, z "B minus" do
"CCC plus" z perspektywą negatywną. W ocenie agencji Grecja nie będzie w stanie
honorować swoich zobowiązań finansowych "bez głębokich reform lub dalszej pomocy
finansowej". Pomimo trwających już od lutego 2015 roku rozmów, władze Grecji nie
zdołały się porozumieć z MFW w celu uwolnienia wynoszącej do 7,2 mld euro transzy
pomocy. Kredytodawcy domagają się kolejnych reform i cięć, na co nie chcą zgodzić
się Grecy. Do 5 czerwca Grecja musi oddać MFW kolejną transzę należności w
wysokości około 300 mln euro. Rzecznik MFW William Murray ostrzegł, że Grecja
zostanie pozbawiona finansowania, jeśli nie zapłaci należnej raty.
Wysokość długu publicznego w stosunku do PKB w 2014 roku to niemalże 175%
(wykres 6) tj. 350 mld euro. Jak wskazuje wykres 7 przy założeniu utrzymania 3% PKB
nadwyżki pierwotnej Grecja potrzebowałaby ponad 58 lat na spłacenie całego długu
(http://www.bankier.pl/wiadomosc/Grecja-na-razie-zostaje-w-strefie-euro7238542.html data odczytu: 10.05.2015).
13
Wykres 6. Wysokość
ść długu publicznego Grecji w latach 2006-2014
2006 2014 (%PKB)
Źródło: http://pl.tradingeconomics.com/greece/government-debt-to-gdp
http://pl.tradingeconomics.com/greece/government
(data
data odczytu 10.05.2015).
10.05.
Wykres 7. Dług publiczny Grecji
G
– prognoza do roku 2030 (% PKB)
Źródło: Sporek, 2013, s. 80.
14
4. Powstanie Europejskiego Mechanizmu Stabilności odpowiedzią na kryzys w
strefie euro
W maju 2010 roku w odpowiedzi na rozprzestrzeniający się kryzys finansowy
Rada ECOFIN podjęła decyzję o ustanowieniu tymczasowego europejskiego
mechanizmu stabilizacyjnego składającego się z (Trzcińska, 2013, s. 11):
1. Europejskiego Instrumentu Stabilności Finansowej (European Financial Stability
Facility, EFSF) udzielającego wsparcia wyłącznie krajom strefy euro finansowanego
poprzez emisję instrumentów dłużnych gwarantowanych przez kraje strefy euro.
2.
Europejskiego
Mechanizmu
Stabilizacji
Finansowej
(European
Financial
Stabilisation Mechanism, EFSM) pozyskującego środki na rynkach finansowych (przez
Komisję Europejską) poprzez emisję papierów dłużnych gwarantowanych przez budżet
Unii Europejskiej.
Potrzebne okazało się jednak utworzenie stałego mechanizmu przywracania
stabilności finansowej gospodarek krajów strefy euro. W grudniu 2010 roku Komisja
Europejska podjęła decyzję o utworzeniu Europejskiego Mechanizmu Stabilności, który
miał w przyszłości zastąpić tymczasowe EFSF oraz EFSM. Aby utworzyć Europejski
Mechanizm Stabilności (European Stability Mechanism, ESM) konieczne było
wprowadzenie zmian w Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE).
(Trzcińska 2013, s. 10) W marcu 2011 roku art. 136 TFUE dodano ustęp trzeci, który
umożliwił państwom strefy euro powołanie mechanizmu stabilności mającego służyć
ochronie stabilności strefy euro. Zgodnie z tym zapisem, udzielenie ewentualnego
wsparcia finansowego podlega rygorystycznym warunkom.
Działalność ESM zainaugurowano 8 października 2012 podczas pierwszego
posiedzenia zarządu. Głównym zadaniem ESM jest (Trzcińska, 2013, s. 17):
„Pozyskiwanie finansowania i oferowanie wsparcia, obwarowanego rygorystycznymi
warunkami dostosowanymi do formy pomocy, państwom strefy euro doświadczającym,
bądź zagrożonym poważnymi problemami finansowymi, gdy jest to niezbędne w celu
ochrony stabilności finansowej strefy euro jako całości oraz jej członków. Zatem
podobnie, jak ma to miejsce w przypadku wsparcia z MFW, ESM oferuje pomoc
państwom strefy euro, w których występują zakłócenia w normalnym dostępie do
finansowania rynkowego lub ryzyko wystąpienia takich zakłóceń. ESM finansuje swoje
działania, pozyskując środki na rynkach kapitałowych”.
ESM ma status międzynarodowej instytucji finansowej ustanowionej na mocy
międzyrządowego porozumienia państw strefy euro, dlatego wszystkie kraje
15
posługujące się walutą euro są członkami ESM. Całkowity kapitał Europejskiego
Mechanizmu
hanizmu Stabilizacyjnego wynosi 704,8 mld euro (wykres 8), na które składa się
si
(http://www.esm.europa.eu/publications/index.htm
ropa.eu/publications/index.htm data odczytu: 10.05.2015)
.2015):
- 80,5 mld euro kapitału wpłaconego przez państwa członkowskie,
- 624,3 mld euro kapitału na żądanie.
żą
Struktura kapitału ESM (mld euro)
[WARTOŚĆ]
[WARTOŚĆ]
Kapitał wpłacony
Kapitał na żądanie
Wykres 8.. Struktura kapitału ESM
Źródło:
ródło: http://www.esm.europa.eu/publications/index.htm
http://www.esm.europa.eu/publication
(data odczytu: 10.05.2015).
Efektywna zdolność do udzielenia pożyczek przez ESM wynosi około 500 mld euro
podlega rewizji co 5 lat (Narodowy Bank Polski, 2011, s.
s 4). Europejski Mechanizm
Stabilności
ci
dysponuje
nast
następującymi
cymi
instrumentami
(http://www.esm.europa.eu/publications/index.htm
pomocy
finansowej
data odczytu: 10.05.2015)
.2015):
1. Pożyczkami dla krajów dotkniętych
dotkni
lub zagrożonych poważnymi
żnymi problemami
finansowymi.
2. Zakupem obligacji państw
ństw członkowskich na pierwotnym i wtórnym rynku długu.
długu
3. Ostrożnościową pomocą finansową
finansow w postaci ostrożnościowej
ciowej warunkowej linii
kredytowej (PCCL), bądź
ą ź wspomagającej
wspomagaj cej uwarunkowanej linii kredytowej (ECCL).
(ECCL)
4. Pożyczkami dla krajów na dokapitalizowanie instytucji finansowych.
5.
Bezpośrednim
dokapitalizowanie
dokapitalizowaniem
instytucji
finansowych
w
okre
określonych
warunkach.
16
Tabela 1. Rating ESM wystawiony przez agencje Moody’s i Fitch
Rating długoterminowy
Rating krótkoterminowy
Moody's
Aa1
P-1
Fitch Ratings
AAA
F1+
Źródło: http://www.esm.europa.eu/publications/index.htm (data odczytu: 10.05.2015).
Tabela 2. Wkład kapitałowy państw członkowskich
Członkowie ESM
Udział
(%)
Kapitał ( w mld
euro)
Kapitał wpłacony (w mld
euro)
Austria
2,7644
19,48
2,23
Belgia
3,4534
24,34
2,78
Cypr
0,1949
1,37
0,16
Estonia
0,1847
1,3
0,15
Finlandia
1,7852
12,58
1,44
Francja
20,2471
142,7
16,31
Niemcy
26,9616
190,02
21,72
Grecja
2,7975
19,72
2,25
Irlandia
1,5814
11,14
1,27
Włochy
17,7917
125,4
14,33
Łotwa
0,2746
1,93
0,22
Litwa
0,4063
2,86
0,33
Luksemburg
0,2487
1,75
0,2
Malta
0,0726
0,51
0,06
Holandia
5,6781
40,02
4,57
Portugalia
2,4921
17,56
2,01
Słowacja
0,8184
5,77
0,66
Słowenia
0,4247
2,99
0,34
Hiszpania
11,8227
83,33
9,52
100
704,8
80,5
Razem
Źródło: http://www.esm.europa.eu/publications/index.htm (data odczytu: 10.05.2015).
17
5. Wnioski
Grecja nie była przygotowana do wejścia do strefy euro. Problemy jej gospodarki
można było zauważyć jeszcze przed 2000 rokiem. Do jej głównych problemów można
było zaliczyć między innymi: sztywność rynku pracy, kosztowny system socjalny,
preferencyjne traktowanie przedsiębiorstw państwowych oraz brak przejrzystości
instytucjonalnej i legislacyjnej. Grecja nie spełniła kryteriów z Maastricht. Pomimo
tego Komisja Europejska pozytywnie oceniła raport o wypełnieniu przez Grecję
kryteriów konwergencji nominalnej i zdecydowała o przyjęciu Grecji do strefy euro.
Jak się później okazało, statystyki przedstawione przez Grecję były fałszowane. Grecja
weszła do strefy euro bez wyraźnych głosów sprzeciwu ze strony Unii Europejskiej.
Grecy po przyjęciu euro zaczęli się zadłużać przeznaczając pieniądze na konsumpcję
zamiast na inwestycje. Jednocześnie dalej przedstawiali fałszywe statystyki, aż do 2009
roku.
W 2009 roku Grecy ujawnili prawdziwe statystyki. Okazało się, że grecka
gospodarka jest w bardzo słabym stanie i nie przetrwa bez pomocy z zewnątrz.
Zdecydowano się pomóc Grecji, gdyż jej „bankructwo” wiązałoby się z dużymi
stratami finansowymi innych państw wspólnoty, oraz zachwiałoby stabilnością sektora
finansowego strefy euro i całej Unii Europejskiej, a sama Grecja nie chciała opuszczać
strefy euro. Grecja uzyskała pomoc finansową z Unii Europejskiej i Międzynarodowego
Funduszu Walutowego w zamian za obietnice przeprowadzenia reform, które miały
uzdrowić grecką gospodarkę. Dotychczas były to dwa programy pomocowe. W 2015
roku do władzy w Grecji doszła lewicowa partia Syriza. Jest to przejawem
niezadowolenia Greków, którzy nie chcą się zgodzić z polityką oszczędności.
W związku z pogłębiającym się kryzysem w strefie euro, Unia Europejska podjęła
decyzję o utworzeniu stałego mechanizmu wspierającego państwa będące w trudnej
sytuacji gospodarczej. Takim projektem jest Europejski Mechanizm Stabilności, który
ma status międzynarodowej instytucji finansowej. Jego łączny kapitał wynosi 704,8 mld
euro i jego zadaniem jest udzielanie pomocy państwom strefy euro mających finansowe
kłopoty.
18
Literatura
Gajewski P. (2013), Kryzys w strefie euro Przyczyny przebieg i perspektywy jego
rozwiązania, Narodowy Bank Polski, Warszawa.
Informacja na temat nowych zasad funkcjonowania Europejskiego Instrumentu
Stabilności Finansowej (EFSF) oraz przyszłego kształtu Europejskiego Mechanizmu
Stabilności (ESM), (2011), Narodowy Bank Polski, Departament Zagraniczny,
Warszawa.
Kalka P. (2012), Powstanie Europejskiego Mechanizmu Stabilizacyjnego, Biuletyn
Instytutu Zachodniego, nr 99, Poznań.
Karnowski J. (2006), Polityka gospodarcza Hiszpanii, Portugalii i Grecji
w drodze do Unii Gospodarczej i Walutowej. Analiza doświadczeń na tle teorii,
Warszawa, Waszyngton.
Kryzys grecki - geneza i konsekwencje (2010), Narodowy Bank Polski, Biuro
Pełnomocnika Rządu ds. Wprowadzenia Euro przez Rzeczpospolitą Polską, Warszawa.
Mroczek K., Więcek A. (2013), Kryzys gospodarczy w Grecji i Hiszpanii a jego skutki
w ujęciu sektorowym, Przegląd Prawniczy Ekonomiczny i Społeczny 1/2013.
Mundry R. (2012), Działania Europejskiego Mechanizmu Stabilizacji Finansowej
(EFSM) oraz Europejskiego Funduszu Stabilizacji Finansowej (EFSF),
Zakład Polityki Gospodarczej, Wrocław.
Programy pomocowe dla Grecji, Irlandii i Portugalii – stan na sierpień 2011 r.,
Narodowy Bank Polski, Departament Zagraniczny.
Rozkrut M., Woreta R. (2005), Sukcesy i porażki Grecji na drodze do strefy euro
Wnioski dla nowych krajów UE, Narodowy Bank Polski, Warszawa.
Trzcińska A. (2013), Europejski Mechanizm Stabilności jako stabilizator w planowanej
unii finansowej, Departament Zagraniczny, Narodowy Bank Polski.
Sporek T. Globalne konsekwencje kryzysu finansowego w Grecji, Uniwersytet
Ekonomiczny w Katowicach.
Źródła internetowe:
Baj
L.
(2012),
Alfabet
greckiego
kryzysu,
http://m.wyborcza.biz/biznes/1,106501,11955849,Alfabet_greckiego_kryzysu.html data
odczytu: 10.05.2015.
Gans
M.
(2013),
Europejski
Mechanizm
Stabilności,
http://uniaeuropejska.org/europejski-mechanizm-stabilnosci/ data odczytu 10.05.2015.
19
Gwiazda
A.
(2010),
Udawanie
Greka
w
eurolandzie,
http://www.tygodnikprzeglad.pl/udawanie-greka-eurolandzie/ data odczytu: 10.05.2015.
Kolany K. (2015), W co gra Grecja?,
http://www.bankier.pl/wiadomosc/W-co-gra-Grecja-7236647.html data odczytu:
10.05.2015.
Kozieł H. (2012), Wysokie koszty nieuzasadnionej pobłażliwości, Rzeczpospolita,
http://www.ekonomia.rp.pl/artykul/762411.html?print=tak&p=
data
odczytu:
10.05.2015.
Literki kontra kryzys. ESM - brakujący element unii monetarnej, (2012) Polska Agencja
Prasowa
http://wyborcza.biz/Waluty/1,111132,12462446,Literki_kontra_kryzys__ESM___braku
jacy_element_unii.html#ixzz3Zw60hIqE data odczytu: 10.05 2015.
Tajne pożyczki z Goldman Sachs pomogły ukryć dług Grecji (06.03.2013)
http://forsal.pl/artykuly/600397,tajne_pozyczki_z_goldman_sachs_pomogly_ukryc_dlu
g_grecji.html data odczytu: 10.05.2015.
Toporowski P. (2015), Czas na katharsis: redukcja greckiego długu w zamian za więcej
reform,
Polski
Instytut
Spraw
Międzynarodowych,
http://www.euractiv.pl/gospodarka/analizy/czas-na-katharsis--redukcja-greckiego-dugu-w-zamian-za-wicej-reform-006502 data odczytu: 10.05.2015.
Toscer
O.
(2013),
Grecja-
Europejska
Pięta
Achillesa,
https://www.youtube.com/watch?v=nVLSumzNFV8 data odczytu: 10.05.2015.
Widzyk A. (2015), KE: "niepokojące tendencje" na rynkach z powodu Grecji,
Polska
Agencja
Prasowa
http://www.pap.pl/palio/html.run?_Instance=cms_www.pap.pl&_PageID=1&s=infopak
iet&dz=gospodarka&idNewsComp=198194&filename=&idnews=201505&data=&statu
s=biezace&_CheckSum=1011012708 data odczytu: 10.05.2015.
http://ec.europa.eu/economy_finance/assistance_eu_ms/greek_loan_facility/index_en.ht
m data odczytu: 10.05.2015.
http://ec.europa.eu/economy_finance/explained/the_financial_and_economic_crisis/assi
sting_countries_in_trouble/index_pl.htm data odczytu: 10.05.2015.
http://ec.europa.eu/economy_finance/assistance_eu_ms/index_en.htm
data
odczytu:
10.05.2015.
http://ec.europa.eu/economy_finance/explained/the_financial_and_economic_crisis/resp
onding_to_the_debt_crisis/index_pl.htm data odczytu: 10.05.2015.
20
http://www.esm.europa.eu/publications/index.htm data odczytu: 10.05.2015.
http://pl.tradingeconomics.com/greece/government-debt-to-gdp
data
odczytu:
10.05.2015.
21