588-589

Nergal
mienie przez Pauzaniasza morskiego Starca
(Geriona), czczonego w lakoƒskim Gytheion,
z N. jest interpretacjà periegety.
Nergal
[sumer., ‘w∏adca wielkiego
miasta (Podziemia)’], akadyjskie Erra,
w religiach staro˝. Mezopotamii bóg-w∏adca
Êwiata podziemnego, kojarzony z zarazà i suszà, nazywany „panem kraju zachodzàcego
s∏oƒca”. Jego g∏. Êwiàtynià by∏a Emeslam w Kuta, w Êrodk. Mezopotamii. Syn Enlila i Ninlil,
ma∏˝onek Ereszkigal. Erra by∏ pierwotnie odr´bnym akadyjskim bogiem Podziemia o cechach wojowniczych, pod koniec III tysiàclecia
p.n.e. zosta∏ uto˝samiony najpierw z drugorz´dnym sumeryjskim bogiem Szulpae, póêniej
z N. Uwa˝ano go za syna Ana i ma∏˝onka Mamitu. Imi´ N. poÊwiadczone jest w tekstach od
XXIV w. p.n.e. WczeÊniej g∏. sumeryjskim bogiem Podziemia by∏ Ninazu. W akadyjskiej
opowieÊci o N. i Ereszkigal jest mowa o tym, ˝e
N. by∏ poczàtkowo bogiem zamieszkujàcym
niebo, który wywo∏a∏ gniew Ereszkigal i zosta∏
wys∏any do Podziemia, by mog∏a go zabiç. Jednak N. okaza∏ si´ silniejszy i Ereszkigal zaproponowa∏a mu wspó∏rzàdzenie Podziemiem.
W innej wersji N. musia∏ zostaç w Podziemiu,
gdy˝ odby∏ stosunek seksualny z Ereszkigal.
W II tysiàcleciu p.n.e. postaç N. wch∏on´∏a licznych lokalnych bogów Podziemia (m.in. Lugal-irr´ i Meslamtae´). Jego Êwiàtynie i kaplice
znajdowa∏y si´ w wielu miastach w ca∏ej Mezopotamii. Âwiadectwem ˝ywego kultu sà równie˝
liczne imiona teoforyczne z 2. po∏. II tysiàclecia
i 1. po∏. I tysiàclecia p.n.e., a tak˝e rozmaite
hymny, modlitwy z proÊbà o ∏ask´ oraz rytua∏y
egzorcystyczne. W tym czasie N. by∏ przedstawiany jako wojownik z zakrzywionym mieczem
lub lwiog∏owym ber∏em w r´ku, trzymajàcy
stop´ na pokonanym wrogu. Z VIII w. p.n.e.
pochodzi babiloƒski tekst Erra i Iszum przedstawiajàcy Err´ jako wojowniczego i nieobliczalnego boga, który przejmuje kontrol´ nad Êwiatem
i powoduje wiele kl´sk. Planetarnym atrybutem N. by∏ Mars oraz konstelacja o nazwie Demon z Otwartymi Ustami (ob. ¸ab´dê + Cefeusz + Jaszczurka). Wiele hymnów zawiera
astralnà charakterystyk´ N. Ze wzgl´du na
czerwonà barw´ Marsa zosta∏ on nazwany „pokrytym krwià smokiem pijàcym krew ˝ywych
istot”. Jako bóstwo planetarne N. zosta∏ po∏àczony w par´ z Sinem (Nanna) i uznany za
stra˝nika Êrodk. cz´Êci wszechÊwiata. N. poÊwi´cony by∏ 9. miesiàc Kislimu (listopad–grudzieƒ), podczas którego w ró˝nych tradycjach
lokalnych odbywa∏y si´ Êwi´ta ku jego czci.
W okresie partyjskim N. zosta∏ uto˝samiony
z Heraklesem.
n e s t o r i a n i z m , chrzeÊc. doktryna teol.
z V w.; powsta∏a jako rezultat polemik Nestoriusza ze Êw. Cyrylem z Aleksandrii; n. przyj-
588
mowa∏ istnienie w Jezusie Chrystusie 2 odr´bnych natur — ludzkiej i boskiej; ze wspó∏istnienia obu natur nie wynika∏a jednak unia hipostatyczna (natomiast jednoÊç hipostaz by∏a
g∏oszona przez Êw. Cyryla z Aleksandrii, ale jako prawowierna nauka zosta∏a przyj´ta dopiero 451 na soborze chalcedoƒskim); dlatego
zwolennicy n. twierdzili m.in., i˝ Maria, ˝ona
Józefa, by∏a tylko matkà Jezusa-cz∏owieka, co
podwa˝a∏o kult Marii jako Matki Bo˝ej; w ramach n. proponowano zastàpienie okreÊlania
Marii jako Matki Boga, tytu∏em Matki Chrystusa; n. pot´piono 431 na soborze efeskim.
N e w A g e [nju: eıd˝], Nowa Era, Nowa Epoka, Ruch Nowej Ery, Era Wodnika, Sprzysi´˝enie Wodnika, nieformalny, wielopostaciowy i wielowymiarowy,
alternatywny ruch kulturowy, który narodzi∏
si´ w latach 60. XX w. w Stanach Zjednoczonych, nast´pnie zdoby∏ liczne grono zwolenników na ca∏ym Êwiecie. Termin ten ma rodowód
astrologiczny i wià˝e si´ z wiarà w rych∏e nadejÊcie epoki Wodnika, w której przed ludzkoÊcià otworzà si´ nowe, fascynujàce mo˝liwoÊci. Zgodnie z tym przekonaniem zbli˝a si´
kres panowania chrzeÊcijaƒstwa (Era Ryb),
które wg wielu krytyków z kr´gów N.A. jest
odpowiedzialne za liczne negatywne przejawy
cywilizacji Zachodu. èróde∏ tego poglàdu oraz
genezy ca∏ego ruchu nale˝y szukaç nie tylko
w astrologii, ale równie˝ w teozofii (zw∏. w pismach A. Bailey, prekursorki N.A.), antropozofii (R. Steiner) oraz kontrkulturze lat 60.
Zwolennicy N.A. g∏oszà istnienie globalnego
kryzysu, który mo˝na przezwyci´˝yç tylko
przez ca∏oÊciowà przemian´ ludzkoÊci. Twierdzà, ˝e ˝ywotne si∏y zach. cywilizacji wyczerpa∏y si´ i przeprowadzajà krytyk´ jej fundamentów, w tym zw∏. zinstytucjonalizowanego,
patriarchalnego chrzeÊcijaƒstwa, newtonowsko-kartezjaƒskiego Êwiatopoglàdu, materialist. i mechanistycznej nauki oraz techniki
zagra˝ajàcych naturalnemu Êrodowisku. Ideolodzy N.A. uwa˝ajà, ˝e negatywnymi konsekwencjami chrzeÊcijaƒstwa na gruncie spo∏.
by∏y m.in.: prymat tendencji rywalizacyjnych
nad sk∏onnoÊciami do wspó∏pracy, akceptacja
brutalnego podboju kultur pozaeur. oraz dà˝enie do ich asymilacji bàdê wyniszczenia, represjonowanie kobiecoÊci i seksualizmu, a tak˝e
Êlepe poszanowanie autorytetów. Odrzucajà
eksploatacyjne podejÊcie do natury, gospodark´ opartà na paliwach kopalnych, medycyn´
zdominowanà przez farmakologi´, utylitarnà
psychologi´ i psychoterapi´. Materializm spo∏eczeƒstw dobrobytu czynià odpowiedzialnym
za coraz powszechniejsze zjawiska oboj´tnoÊci
na los innych ludzi oraz wynikajàcà z tego
pustk´ duchowà. Ich celem jest doprowadzenie do ca∏oÊciowej transformacji kulturowej
n i c h i r e n - s h uz dalekosi´˝nymi, globalnymi konsekwencjami. W wyniku owej przemiany powinien,
jak sàdzà, powstaç nowy Êwiatopoglàd oddzia∏ujàcy na wi´kszoÊç sfer ˝ycia codziennego:
obyczaje, nauk´, sztuk´, technik´, religi´, edukacj´, a nawet mod´.
èród∏em inspiracji dla N.A. by∏y zjawiska, które w kulturze eur. zajmowa∏y wczeÊniej pozycj´ marginalnà lub by∏y pot´piane i odrzucane:
zach. tradycja ezoteryczna (kaba∏a, alchemia,
elementy gnostycyzmu), kontrowersyjna mistyka chrzeÊc. (Hildegarda von Bingen, J. Eckhart), religie przedchrzeÊc., zakazane przez
KoÊció∏ katol. pogaƒskie praktyki duchowe.
Wa˝nà inspiracj´ dla N.A. stanowià religie pozaeur. i nieortodoksyjne ruchy rel., zw∏. buddyzm, taoizm i hinduizm oraz niektóre ich
wspó∏cz. mutacje (J. Krishnamurti, guru Rajneesh, Hare Kryszna), a tak˝e ponadwyznaniowe i synkretycznie potraktowane praktyki
orientalnego pochodzenia, jak joga lub medytacja. PopularnoÊcià cieszà si´ wierzenia
rdzennych mieszkaƒców Ameryki Pn. oraz islamski mistycyzm (sufizm). W kr´gach N.A.
nierzadko odrzuca si´ przekonanie o istnieniu
jednej prawdy obowiàzujàcej wszystkich ludzi
i we wszystkich kulturach. Twierdzi si´ raczej,
˝e istnieje wiele równoprawnych dróg rozwoju
duchowego, które mogà doprowadziç cz∏owieka do spe∏nienia i samourzeczywistnienia.
Zwolennicy N.A. za XX-wiecznych prekursorów uznajà m.in.: jezuit´ P. Teilharda de
Chardin, pisarzy H. Hessego i A. Huxleya, psychologa C.G. Junga, fizyka W.K. Heisenberga.
Wydaje si´, ˝e istniejà powiàzania mi´dzy N.A.
a niektórymi alternatywnymi nurtami wspó∏cz.
nauk przyr. i spo∏., reprezentowanymi przez takich badaczy jak: D. Bohm i F. Capra (fizyka), J.
Campbell (religioznawstwo), M. Ferguson (socjologia), H. Henderson i E.W. Schumacher
(ekonomia), J. Lovelock (chemia), G. Bateson
i R. Sheldrake (biologia), Th. Roszak (historia),
K. Wilber i S. Grof (psychologia). Charakterystycznà cechà N.A. jest pog∏´bione zainteresowanie zdrowiem oraz jakoÊcià ˝ycia, zw∏.
problematykà samodoskonalenia si´ i psychoterapii, a tak˝e medycynà alternatywnà i niekonwencjonalnymi praktykami leczn. (bioenergoterapia, homeopatia, zio∏olecznictwo,
akupunktura, akupresura, orientalne techniki
masa˝u). Do najwa˝niejszych motywów przewodnich N.A. nale˝à: rozbudzenie ÊwiadomoÊci ekol., przejawiajàcej si´ zarówno w wi´kszej
wra˝liwoÊci na post´pujàcà degradacj´ naturalnego Êrodowska, jak i w swoistym ubóstwieniu
Ziemi (koncepcja Gai, ˝ywej istoty planetarnej), oraz specyficznie pojmowany feminizm,
którego zasadniczà treÊcià sà kwestie poszanowania kobiecej duchowoÊci i màdroÊci oraz
fundamentalna rola kobiet w budowie przy-
sz∏ego spo∏eczeƒstwa. Dla poglàdów z kr´gów
N.A. charakterystyczne jest odrzucenie tradycyjnego monoteizmu, antropocentryzmu i personalizmu. Istotà N.A. sà uj´cia panteistyczne
lub panenteistyczne, swoisty kosmocentryzm
(m.in. uznawanie nadrz´dnoÊci interesów planety Ziemi wobec interesów zarówno cz∏owieka jako gatunku, jak i poszczególnych istot
ludzkich) oraz inspirowane religiami orientalnymi przekonanie, ˝e wiara w istnienie odr´bnego „ja” jest z∏udzeniem.
Przeciwnicy ruchu, zw∏. z kr´gów chrzeÊc.
i konserwatywnych, zarzucajà mu p∏ytkoÊç
i naiwnoÊç, a nawet utopijnoÊç, znaczny irracjonalizm, ubóstwo intelektualne, brak wewn.
spójnoÊci oraz eklektyzm. Twierdzà te˝ cz´sto,
˝e deklarowane szczytne idea∏y sà w rzeczywistoÊci wygodnà przykrywkà dla zasadniczo
komercyjnych celów, a charakterystyczna mistyczna frazeologia, b´dàca znakiem rozpoznawczym wielu wypowiedzi z kr´gów N.A.,
ma za wy∏àczne zadanie pozyskanie masowego
odbiorcy. Ruch N.A. oskar˝a si´ tak˝e o rozpowszechnianie — w pseudonauk. formie —
magii i okultyzmu oraz parapsychologii.
W skrajnych przypadkach fundamentalistycznie zorientowani autorzy chrzeÊc. zarzucajà
N.A. masoƒskie korzenie, a nawet satanizm.
W koƒcu XX w. równie˝ wielu teoretyków
wiàzanych z ruchem N.A. (np. Capra, Wilber)
zacz´∏o mieç do niego zdecydowanie kryt. stosunek, uznajàc za b∏ahe wiele zagadnieƒ okreÊlanych tym terminem. W skrajnych przypadkach uwa˝a si´, ˝e okreÊlenie N.A. jest na tyle
pojemne, ˝e straci∏o wszelkie znaczenie i s∏u˝y
obecnie wy∏àcznie do walki ideol., zw∏. zaÊ do
pi´tnowania niewygodnych poglàdów. Zwolennicy N.A. odrzucajà jednak te krytyki,
a swój ruch traktujà jako lek na wi´kszoÊç k∏opotów wspó∏cz. Êwiata i upatrujà w nim jedynej nadziei na przetrwanie nie tylko zagro˝onej ludzkoÊci, ale i ca∏ej planety.
-
n i c h i r e n - s h u [niçiren Êu:; jap., ‘szko∏a Nichirena’], zw. te˝ hokke-shu [‘szko∏a
lotosu’], szko∏a buddyzmu japoƒskiego, za∏.
1253 przez Nichirena, g∏oszàca zbawiennà
moc Sutry Lotosu i odcinajàca si´ od innych
szkó∏ buddyjskich. Po Êmierci za∏o˝yciela rozbie˝noÊci w interpretacji jego doktryny spowodowa∏y roz∏am, pojawi∏y si´ nowe od∏amy szko∏y. Pierwszà schizm´ spowodowa∏ Nikko- (1246–
1333), zak∏adajàc od∏am fuji-ha. W XIV w.
w Kioto powsta∏y silne oÊrodki n.-sh. (np.
w Myo-kakuji i Honkokuji). W odró˝nieniu od
od∏amów z regionu Kanto-, wyznawcy z Kioto
za najwa˝niejszà cz´Êç Sutry Lotosu uznawali
nauk´ o wiecznej naturze Buddy (hommon),
mniejszà wag´ przywiàzujàc do nauk o mo˝liwoÊci dostàpienia oÊwiecenia przez wszystkie
istoty (shakumon). Od∏am ten rozwija∏ si´ dy-
589