Pobierz artykuł - Studia Warmińskie

PRAWO
STUDIA WARMIŃSKIE 49 (2012)
ISSN 0137-6624
Anna Korzeniewska-Lasota
Wydział Prawa i Administracji
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziego
w stanie spoczynku
Słowa kluczowe: odpowiedzialność dyscyplinarna, sędzia, stan spoczynku, kara dyscyplinarna.
Key words:
disciplinary liability, judge, retirement, disciplinary punishment.
Schlüsselworte: disziplinarische Haftung, Richter, Ruhestand, Disziplinarstrafe.
Wstęp
Zgodnie z obecnie obowi¹zuj¹c¹ Konstytucj¹ RP z 2 kwietnia 1997 r.,
sêdziowie s¹ powo³ywani przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na czas
nieoznaczony i s¹ nieusuwalni1. Staj¹ siê, pomijaj¹c przypadki, kiedy zrezygnuj¹
z wykonywania zawodu, czy zostan¹ wydaleni ze s³u¿by, sêdziami na ca³e ¿ycie.
Stosunek s³u¿bowy sêdziego, który zostanie nawi¹zany po z³o¿eniu przysiêgi,
trwa bowiem nawet wówczas, kiedy sêdzia nie wykonuje ju¿ swoich obowi¹zków zawodowych (nie pozostaje w s³u¿bie czynnej), a jest w stanie nieczynnym
– w stanie spoczynku. Ów „re¿im stanu spoczynku”, który przyzna³a sêdziom
moc¹ art. 180 ust. 3–5 obecnie obowi¹zuj¹ca Konstytucja2, jest niew¹tpliwie
jedn¹ z gwarancji prawid³owego funkcjonowania wymiaru sprawiedliwoœci3.
Adres/Addresse/Anschrift: dr Anna Korzeniewska-Lasota, Katedra Teorii i Filozofii Prawa i Pañstwa,
Uniwersytet Warmiñsko-Mazurski w Olsztynie, ul. Warszawska 98, 10-702 Olsztyn, [email protected].
1 Art. 179 i 180 ust. 1 Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r., Dz.U. 1997, nr 78, poz. 483.
2 Art. 180 ust. 3: „Sêdzia mo¿e byæ przeniesiony w stan spoczynku na skutek uniemo¿liwiaj¹cych mu sprawowanie jego urzêdu choroby lub utraty si³. Tryb postêpowania oraz sposób odwo³ania siê
do s¹du okreœla ustawa”. Art. 180 ust. 4: „Ustawa okreœla granicê wieku, po osi¹gniêciu której sêdziowie przechodz¹ w stan spoczynku”. Art. 180 ust. 5: „W razie zmiany ustroju s¹dów lub zmiany granic
okrêgów s¹dowych wolno sêdziego przenosiæ do innego s¹du lub w stan spoczynku z pozostawieniem
mu pe³nego uposa¿enia”.
3 Por. wyrok TK z 11 lipca 2000 r., K 30/99, www.trybunal.gov.pl (10 I 2012).
288
Anna Korzeniewska-Lasota
Prawo
Stan spoczynku sêdziego to swego rodzaju odpowiednik emerytury czy
renty pozosta³ych, poza prokuratorami, grup zawodowych. Jest to instrument,
który ma zabezpieczaæ sêdziom odpowiednie, godne warunki materialne, po
zakoñczeniu s³u¿by czynnej, przy jednoczesnym obwarowaniu rygorem odpowiedzialnoœci dyscyplinarnej. Sêdzia w stanie spoczynku, mimo ¿e nie wykonuje ju¿ obowi¹zków zawodowych (nie orzeka), to nadal pozostaje w stosunku
s³u¿bowym, z którego wynikaj¹ dla niego okreœlone przywileje, jak i zobowi¹zania, a ich naruszenie mo¿e skutkowaæ swoistego rodzaju odpowiedzialnoœci¹
represyjn¹, jak¹ jest odpowiedzialnoœæ dyscyplinarna4. I to w³aœnie przes³anki
wszczêcia takiego postêpowania, jego bieg, jak te¿ konsekwencje poszczególnych mo¿liwych orzeczeñ w stosunku do sêdziów w stanie spoczynku, bêd¹
przedmiotem poni¿szych rozwa¿añ.
Przejście w stan spoczynku
Podstawy prawne przejœcia sêdziów s¹dów powszechnych w stan spoczynku okreœla Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 r. i ustawa z 27 lipca 2001 r.
Prawo o ustroju s¹dów powszechnych5. Akty te okreœlaj¹ zarówno obligatoryjne, jak i fakultatywne przes³anki przejœcia w stan spoczynku. I tak sêdzia s¹du
powszechnego w stan spoczynku mo¿e przejœæ lub zostaæ przeniesiony.
Sêdzia przechodzi w stan spoczynku zasadniczo z dniem ukoñczenia 65.
roku ¿ycia, chyba ¿e w ustawowym terminie (nie póŸniej ni¿ na szeœæ miesiêcy
przed ukoñczeniem 65. roku ¿ycia) z³o¿y ministrowi sprawiedliwoœci oœwiadczenie o woli dalszego zajmowania stanowiska i przedstawi zaœwiadczenie
stwierdzaj¹ce jego zdolnoœæ, ze wzglêdu na stan zdrowia, do dalszego pe³nienia obowi¹zków sêdziego. Swoje stanowisko sêdzia mo¿e jednak¿e zajmowaæ nie d³u¿ej ni¿ do ukoñczenia 70. roku ¿ycia. Ustawodawca umo¿liwia
przejœcie w stan spoczynku równie¿ wczeœniej. Kobieta, która przepracowa³a
na stanowisku sêdziego lub prokuratora nie mniej ni¿ 25 lat, mo¿e bowiem
przejœæ w stan spoczynku po ukoñczeniu 55 lat, a mê¿czyzna, który przepracowa³ na stanowisku sêdziego lub prokuratora nie mniej ni¿ 30 lat, po ukoñczeniu lat 606.
4
O wzajemnej relacji miêdzy odpowiedzialnoœci¹ dyscyplinarn¹ a karn¹ zob. A. Bojañczyk,
Z problematyki relacji miêdzy odpowiedzialnoœci¹ dyscyplinarn¹ i karn¹ (na przyk³adzie odpowiedzialnoœci dyscyplinarnej zawodów prawniczych), Pañstwo i Prawo 9 (2004), s. 17-32.
5 Dz.U. 2001, nr 98, poz. 1070.
6 Art. 69 ustawy z 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju s¹dów powszechnych (dalej: u.s.p.) – Dz.U. 2001,
nr 98, poz. 1070.
Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziego w stanie spoczynku
289
Studia Warmińskie 49 (2012)
Sêdziego obligatoryjnie przenosi siê w stan spoczynku7, je¿eli z powodu
choroby lub utraty si³, uznany zosta³ przez lekarza orzecznika Zak³adu Ubezpieczeñ Spo³ecznych za trwale niezdolnego do pe³nienia obowi¹zków sêdziego8, fakultatywnie – na wniosek kolegium w³aœciwego s¹du, je¿eli na skutek
uniemo¿liwiaj¹cych sêdziemu sprawowanie jego urzêdu choroby lub utraty si³,
nie pe³ni³ s³u¿by przez okres roku albo w razie zmiany ustroju s¹dów lub
zmiany granic okrêgów s¹dowych9.
Z wyj¹tkiem ostatniej sytuacji (sêdzia ma bowiem prawo powróciæ na
poprzednio zajmowane albo otrzymaæ stanowisko równorzêdne poprzednio
zajmowanemu, je¿eli usta³y przyczyny bêd¹ce podstaw¹ jego przeniesienia),
stan spoczynku sêdziego trwa zasadniczo a¿ do œmierci. W tym czasie sêdzia
w stanie spoczynku, jak ju¿ wy¿ej wspomniano, nadal pozostaje w stosunku
s³u¿bowym. Zmianie ulega jednak¿e treœæ tego stosunku. Sêdzia nie posiada
ju¿ w³adzy jurysdykcyjnej oraz wynikaj¹cych z niej praw i obowi¹zków.
Przesłanki odpowiedzialności dyscyplinarnej
Sêdzia w stanie spoczynku, w myœl ustawy Prawo o ustroju s¹dów powszechnych, podlega odpowiedzialnoœci dyscyplinarnej przed s¹dami dyscyplinarnymi. Do tej¿e odpowiedzialnoœci zgodnie z art. 104 § 3 u.s.p. odpowiednie zastosowanie maj¹ przepisy o odpowiedzialnoœci dyscyplinarnej
sêdziów, z wy³¹czeniem kar dyscyplinarnych, których katalog zosta³ ukszta³towany odmiennie10.
Ustawodawca wymienia dwa powody zainicjowania postêpowania dyscyplianrnego wobec sêdziów w stanie spoczynku, s¹ to:
1) w myœl art. 104 § 2 i § 3 u.s.p. w zwi¹zku z art. 107 § 1 u.s.p, ka¿de
okreœlone w art. 107 § 1 u.s.p. przewinienie dyscyplinarne (tj. przewinienie
7 Szerzej o podstawach prawnych przechodzenia sêdziów w stan spoczynku I. Raczkowska,
Stan spoczynku sêdziów i prokuratorów, Warszawa 2003, s. 43–56.
8 Przejœcie w stan spoczynku mo¿e nast¹piæ zarówno na wniosek sêdziego, jak i w³aœciwego
kolegium s¹du, a od orzeczenia o trwa³ej niezdolnoœci do pe³nienia obowi¹zków sêdziego wystawionego przez lekarza orzecznika ZUS, obu wskazanym podmiotom przys³uguje sprzeciw do komisji lekarskiej ZUS.
9 Por. art. 180 ust. 3 i 5 Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r. oraz art. 70 i 71 ustawy z 27 lipca
2001 r. Prawo o ustroju s¹dów powszechnych.
10 Art. 104 § 3 u.s.p.: „Do odpowiedzialnoœci dyscyplinarnej sêdziów w stanie spoczynku stosuje
siê odpowiednio przepisy o odpowiedzialnoœci dyscyplinarnej sêdziów, z tym ¿e zamiast kar przewidzianych dla sêdziów s¹d dyscyplinarny orzeka kary: 1) upomnienia, 2) nagany, 3) zawieszenia waloryzacji
uposa¿enia na okres od jednego roku do trzech lat, 4) pozbawienia prawa do stanu spoczynku wraz
z prawem do uposa¿enia”.
290
Anna Korzeniewska-Lasota
Prawo
s³u¿bowe, w tym oczywista i ra¿¹ca obraza przepisów prawa i uchybienia
godnoœci urzêdu), pope³nione w okresie pe³nienia s³u¿by, z ograniczeniem wynikaj¹cym z przepisów o przedawnieniu11.
2) zgodnie z art. 104 § 2 u.s.p. uchybienie godnoœci sêdziego pope³nione
po przejœciu w stan spoczynku.
W uzasadnieniu stanowiska wyra¿onego w punkcie pierwszym, przywo³aæ nale¿y treœæ ogólnej klauzuli art. 104 § 3 u.s.p., zobowi¹zuj¹cej do odpowiedniego stosowania przepisów o odpowiedzialnoœci dyscyplinarnej sêdziów
do sêdziów w stanie spoczynku, na mocy której to przede wszystkim art. 107
§ 1 u.s.p.12 wyznacza przedmiotowy zakres odpowiedzialnoœci dyscyplinarnej
sêdziego w stanie spoczynku, a art. 104 § 213 jest uzupe³nieniem podstaw tej¿e
odpowiedzialnoœci. Jedynie wskazaniem, ¿e zaprzestanie pe³nienia urzêdu sêdziego, nie uchyla go od odpowiedzialnoœci za uchybienia godnoœci tego urzêdu14. Nie ma bowiem ani formalnych, ani aksjologicznych podstaw do ograniczenia tej¿e odpowiedzialnoœci jedynie do uchybienia godnoœci urzêdu.
Analiza znaczenia jêzykowego treœci art. 104 § 2 u.s.p. nie wskazuje, aby
zamiarem ustawodawcy by³o zwolnienie sêdziego w stanie spoczynku od odpowiedzialnoœci za przewinienie s³u¿bowe, w tym oczywist¹ i ra¿¹c¹ obrazê
przepisów prawa, pope³nione jeszcze w okresie pe³nienia s³u¿by. Przepis ten,
jako logiczna konsekwencja przepisu go poprzedzaj¹cego nak³ada na sêdziego
w stanie spoczynku obowi¹zek dochowania godnoœci sêdziego, a wiêc innej,
odpowiadaj¹cej zmienionemu statusowi sêdziego postaci obowi¹zku, który posiada³ w okresie s³u¿by czynnej i okreœla skutki niedotrzymania tego obowi¹zku. Nie daje natomiast podstaw do twierdzenia, ¿e art. 104 § 2 u.s.p., rozstrzyga o nieodpowiedzialnoœci sêdziego w stanie spoczynku za przewinienia
wymienione w art. 107 § 1 u.s.p.15
11
12
Tak te¿ w wyroku SN z 16 czerwca 2004 r., SNO 25/04, LEX nr 472122.
Art. 107 § 1 u.s.p.: „Za przewinienia s³u¿bowe, w tym za oczywist¹ i ra¿¹c¹ obrazê przepisów
prawa i uchybienia godnoœci urzêdu (przewinienia dyscyplinarne), sêdzia odpowiada dyscyplinarnie”.
13 Art 104 § 2 u.s.p.: „Za uchybienie godnoœci sêdziego po przejœciu w stan spoczynku oraz
uchybienie godnoœci urzêdu sêdziego w okresie pe³nienia s³u¿by sêdzia w stanie spoczynku odpowiada
dyscyplinarnie”.
14 Odmienny pogl¹d wyra¿ono w Komentarzu do Prawa o ustroju s¹dów powszechnych i ustawy
o Krajowej Radzie S¹downictwa autorstwa T. Ereciñskiego, J. Gudowskiego i J. Iwulskiego, J. Gudowski (red.), Warszawa 2002, s. 310.
15 W postanowieniu z 7 lipca 2004 r. SN sformu³owa³ nawet tezê, ¿e „Z art. 104 § 2 u.s.p.
wynika wprost, ¿e sêdzia w stanie spoczynku mo¿e byæ tak¿e skazany za przewinienie pope³nione przed
przejœciem w stan spoczynku. Zgodnie z regu³¹ wyk³adni >>a maiori ad minus<<, je¿eli jest dopuszczalne skazanie sêdziego za przewinienie pope³nione przed przejœciem w stan spoczynku, to tym bardziej
sêdzia w stanie spoczynku odpowiada za przewinienie s³u¿bowe pope³nione przed przejœciem w stan
spoczynku” (postanowienie SN z 7 lipca 2004 r., SNO 27/04, LEX nr 472125).
Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziego w stanie spoczynku
291
Studia Warmińskie 49 (2012)
Ustawodawca nie wyrazi³ bowiem ani w art. 104 u.s.p., ani w innym
przepisie ustawy, zamiaru uwolnienia sêdziego w stanie spoczynku od odpowiedzialnoœci za przewinienia dyscyplinarne pope³nione w okresie pe³nienia
s³u¿by. Przepisy art. 104 u.s.p., jak i nastêpne reguluj¹ jedynie kwestiê rodzaju
orzekanych kar dyscyplinarnych i ich skutków. A w art. 118 u.s.p. ustawodawca wprost rozstrzygn¹³ o dopuszczalnoœci kontynuowania postêpowania dyscyplinarnego nawet wtedy, kiedy w toku tego postêpowania dosz³o do rozwi¹zania lub wygaœniêcia stosunku s³u¿bowego sêdziego16. Przejœcie sêdziego
w stan spoczynku nie stanowi zatem przeszkody do dalszego prowadzenia
postêpowania dyscyplinarnego. Stosunek s³u¿bowy sêdziego trwa przecie¿ nadal, a charakter zmiany w treœci tego stosunku nie narusza jego istoty. Nie ma
wiêc ¿adnych powodów, aby sêdzia w stanie spoczynku nie ponosi³ pe³nej odpowiedzialnoœci dyscyplinarnej za czyny, które pope³ni³ w czasie sprawowania
urzêdu, oczywiœcie z ograniczeniem wynikaj¹cym z art. 108 u.s.p. o przedawnieniu dyscyplinarnym17.
Drugim powodem, zainicjowania postêpowania dyscyplinarnego wobec
sêdziów w stanie spoczynku, wynikaj¹cym wprost z treœci art. 104 § 2 u.s.p.,
jest uchybienie godnoœci sêdziego ju¿ po przejœciu w stan nieczynny. W przepisie tym ustawodawca wprowadza odmienne od dotychczasowego pojêcie
„godnoœæ sêdziego”, a uchybienie tej godnoœci czyni w³aœnie podstaw¹ odpowiedzialnoœci nieczynnego zawodowo sêdziego. Ustalenie treœci tego pojêcia
jest zatem kluczowe z punktu widzenia omawianego zagadnienia.
Zakres terminu „godnoœæ sêdziego” nale¿y niew¹tpliwie rozwa¿aæ w kontekœcie pojêcia „godnoœæ urzêdu sêdziego”, którym ustawodawca pos³uguje siê
w odniesieniu do czynnych zawodowo sêdziów i pojmowaæ (rozumieæ) odpowiednio do zmiany statusu s³u¿by sêdziego18.
„Godnoœæ urzêdu sêdziego”19, okreœlona jest przez specyfikê tego zawodu. Fakt, ¿e po z³o¿eniu œlubowania, sêdzi¹ jest siê zasadniczo przez ca³e ¿ycie
i to nie tylko na sali s¹dowej, ale i poza ni¹ (praktycznie 24 godziny na dobê)
16
17
Art. 118 u.s.p.
W myœl art. 108 § 1 u.s.p.: „Po up³ywie trzech lat od chwili czynu nie mo¿na wszcz¹æ postêpowania dyscyplinarnego. § 2. W razie wszczêcia postêpowania dyscyplinarnego przed up³ywem terminu,
o którym mowa w § 1, przedawnienie dyscyplinarne nastêpuje z up³ywem piêciu lat od chwili czynu. Je¿eli
jednak przed up³ywem terminu, o którym mowa w § 1, sprawa nie zosta³a prawomocnie zakoñczona, s¹d
dyscyplinarny orzeka o pope³nieniu przewinienia dyscyplinarnego, umarzaj¹c postêpowanie w zakresie
wymierzenia kary dyscyplinarnej. § 3. W zakresie odpowiedzialnoœci dyscyplinarnej za wykroczenie
przedawnienie dyscyplinarne nastêpuje jednoczeœnie z przedawnieniem przewidzianym dla wykroczeñ.
§ 4. Je¿eli jednak przewinienie dyscyplinarne zawiera znamiona przestêpstwa, przedawnienie dyscyplinarne nie mo¿e nast¹piæ wczeœniej ni¿ przedawnienie przewidziane w przepisach Kodeksu karnego”.
18 Zob. SN w wyroku z 9 listopada 2006 r., SNO 63/06, LEX nr 470238.
19 Zob. A. Korzeniewska-Lasota, Godnoœæ urzêdu sêdziego – uwagi na tle orzecznictwa s¹dów
dyscyplinarnych, Studia E³ckie 13 (2011), s. 285–297.
292
Anna Korzeniewska-Lasota
Prawo
sprawia, ¿e od osoby wykonuj¹cej ten zawód wymaga siê nie tylko odpowiednich kwalifikacji zawodowych, ale i etycznych20. Sêdzia orzekaj¹cy, który
wyposa¿ony jest w kompetencje obejmuj¹ce rozstrzyganie o najwy¿szych wartoœciach cz³owieka (wolnoœci, czci, mieniu), musi bowiem sprostaæ wy¿szym
– ni¿ przeciêtny cz³owiek – wymaganiom moralnym, byæ nieskazitelny, nienagannie wype³niaæ zakreœlone obowi¹zki21 i byæ wiarygodny22. Od sêdziego
wymaga siê, aby identyfikowa³ siê z ocenami, które wyra¿a w procesie stosowania prawa, dokonywa³ czynnoœci wymiaru sprawiedliwoœci bez znacz¹cego
dysonansu w sferze etyki23. Posiada³ szczególne predyspozycje osobowoœciowe, w tym tak radzi³ sobie z problemami ¿ycia osobistego, ¿eby nie powodowa³y one szkody dla wymiaru sprawiedliwoœci. Postêpowa³ zgodnie ze œlubowaniem sêdziowskim, stale podnosi³ kwalifikacje zawodowe, strzeg³ powagi
stanowiska sêdziowskiego i unika³ wszystkiego, co mog³oby przynieœæ ujmê
godnoœci sêdziego lub os³abiæ zaufanie co do jego bezstronnoœci24.
Sêdzia w stanie spoczynku, od którego wymaga siê dochowania „godnoœci sêdziego” ma natomiast odpowiednio zmodyfikowany – ze wzglêdu na
zmianê statusu s³u¿by – obowi¹zek unikania wszystkiego, co mog³oby przynieœæ ujmê godnoœci sêdziego czynnego25. W sferze ¿ycia prywatnego powinien zatem podejmowaæ tylko takie dzia³ania, które nie uzewnêtrzniaj¹ siê
w sposób mog¹cy przynieœæ ujmê jego godnoœci, oczywiœcie z uwzglêdnieniem
wynikaj¹cej z konstytucji ochrony ¿ycia prywatnego i rodzinnego sêdziów
oraz prawem do decydowania o swoim ¿yciu osobistym26.
Powy¿sze wskazania przek³adaj¹ siê wiêc, zdaniem autorki, na nastêpuj¹ce konkretne obowi¹zki sêdziego w stanie spoczynku:
– wynikaj¹cy wprost z art. 105 w zw. z art. 86 u.s.p., zakaz podejmowania
dodatkowego zatrudniania27;
20 Zob. Zbiór zasad etyki zawodowej sêdziów – Uchwa³a nr 16/2003 Krajowej Rady S¹downictwa z 19 lutego 2003 r.
21 Normatywnie okreœlone obowi¹zki sêdziego nie s¹ wskazane taksatywnie, uzupe³niaj¹ je obowi¹zki nakreœlone w Zbiorze zasad etyki zawodowej sêdziów. Nieodzown¹ rolê spe³niaj¹ w tym zakresie
równie¿ orzeczenia s¹dów, w szczególnoœci s¹dów dyscyplinarnych.
22 Uchwa³a SN z 4 grudnia 2003 r., SNO 77/03, LEX nr 471886.
23 Ibidem.
24 Argumenty z art. 82 i 82a i b ustawy Prawo o ustroju s¹dów powszechnych. Dz.U. 2001,
nr 98, poz. 1070. Por. J.R. Kubiak, J. Kubiak, Odpowiedzialnoœæ dyscyplinarna sêdziów, Przegl¹d
S¹dowy 4 (1994), s. 16; Wyrok SN z 11 wrzeœnia 2007 r., SNO 50/07, LEX nr 471858.
25 Tak SN w wyroku z 9 listopada 2006 r., SNO 63/06, LEX nr 470238.
26 Art. 47 Konstytucji RP z 1997 r. Zob. te¿ Zbiór zasad etyki zawodowej sêdziów – za³¹cznik do
uchwa³y nr 16/2003 KRS z dn. 19 lutego 2003 r.
27 Sêdzia w stanie spoczynku nie mo¿e wykonywaæ zawodu radcy prawnego ani adwokata,
nawet za ewentualn¹ zgod¹ prezesa w³aœciwego s¹du. Zob. postanowienie Trybuna³u Konstytucyjnego
z 29 czerwca 2000 r., Ts 118/99, www.trybunal.gov.pl (10 I 2012) oraz postanowienie SN z 3 marca 2004,
SNO 1/04, LEX nr 472095. W wyroku z 26 czerwca 2007 r. s¹d dyscyplinarny – s¹d apelacyjny
Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziego w stanie spoczynku
293
Studia Warmińskie 49 (2012)
– obowi¹zek postêpowania zgodnego z prawem, odpowiedzialnoœæ dyscyplinarn¹ rodzi dokonanie przestêpstwa, w szczególnoœci umyœlnego;
– obowi¹zek postêpowania zgodnego z prawem, z uwzglêdnieniem praw przys³uguj¹cych osobom trzecim28;
– dochowanie tajemnicy pañstwowej i s³u¿bowej;
– kierowanie siê w postêpowaniu zasadami godnoœci, uczciwoœci, honoru29;
– nienadu¿ywanie immunitetu30;
– dba³oœæ o autorytet sêdziów i wymiaru sprawiedliwoœci31;
– wykazywanie rzetelnoœci w swoich sprawach finansowych oraz skrupulatnoœci w wype³nianiu wynikaj¹cych st¹d obowi¹zków32;
– zakaz nadu¿ywania alkoholu, unikanie widocznego stanu nietrzeŸwoœci
w miejscu publicznym;
– udzielenie funkcjonariuszowi policji, kiedy jest taki obowi¹zek, wiadomoœci
i dokumentów dotycz¹cych w³asnej osoby33;
– obowi¹zek poddania siê badaniu na zawartoœæ alkoholu lub podobnie dzia³aj¹cych œrodków, w sytuacji gdy uprawniony organ mia³ w realiach zdarzenia
prawo do ¿¹dania takich badañ34 ;
dopuœci³ mo¿liwoœæ prowadzenia przez sêdziego w stanie spoczynku doradztwa prawnego o charakterze
charytatywnym, ale z wy³¹czeniem formy zorganizowanej kancelarii prawnej. W wyroku tym s¹d dyscyplinarny uzna³ bowiem sêdziego s¹du okrêgowego w stanie spoczynku winnym tego, ¿e w okresie od
15 sierpnia 1998 r. do 30 wrzeœnia 2001 r., podejmowa³ dodatkowe zatrudnienie, wykonuj¹c zawód radcy
prawnego w kancelarii prawnej i za to wymierzy³ mu karê dyscyplinarn¹ zawieszenia waloryzacji uposa¿enia na okres jednego roku. SN utrzyma³ ten wyrok w mocy. Wyrok SN z 16 listopada 2007 r., SNO 78/07,
LEX nr 471855. Zob. te¿ uchwa³ê nr 29/2003 KRS z 9 kwietnia 2003 r. – www.krs.pl (10 I 2012).
Z kolei wyrokiem z 26 kwietnia 2001 r. s¹d dyscyplinarny uzna³ sêdziego s¹du okrêgowego
w stanie spoczynku winnym tego, ¿e w okresie od 1 stycznia 1999 r., bêd¹c sêdzi¹ w stanie spoczynku bez
uzyskania uprzedniej zgody prezesa w³aœciwego s¹du, wykonywa³ zawód adwokata, pobieraj¹c jednoczeœnie w okresie od 1 stycznia 1999 r. do maja 1999 r. uposa¿enie sêdziego w stanie spoczynku. S¹d
dyscyplinarny wymierzy³ sêdziemu w stanie spoczynku karê dyscyplinarn¹ pozbawienia prawa do stanu
spoczynku wraz z prawem do uposa¿enia, a Wy¿szy S¹d Dyscyplinarny wyrokiem z 11 wrzeœnia 2001 r.,
utrzyma³ powy¿szy wyrok w mocy. Postanowienie SN z 3 marca 2004, SNO 1/04, LEX nr 472095.
28 S¹d Najwy¿szy – s¹d dyscyplinarny, w wyroku z 9 listopada 2006 r. w sprawie SNO 63/06, za
zachowanie polegaj¹ce na œwiadomym i konsekwentnym dzia³aniu ukierunkowanym na zaspokojenie
swej wierzytelnoœci, (obwiniona bezpodstawnie uniemo¿liwi³a upowa¿nionemu adwokatowi dostêp do
pomieszczeñ znajduj¹cych siê w nale¿¹cym do niej budynku, w którym mieœci³a siê kancelaria adwokacka i udaremni³a podjêcie czynnoœci zmierzaj¹cych do przejêcia akt spraw prowadzonych przez
adwokata i przeprowadzenie likwidacji kancelarii), bez liczenia siê z prawami przys³uguj¹cymi osobom
trzecim, wymierzy³ obwinionej sêdzi w stanie spoczynku karê upomnienia. Wyrok SN z 9 listopada
2006 r., SNO 63/06, LEX nr 470238.
29 Zbioru zasad etyki zawodowej sêdziów, § 2.
30 Ibidem, § 3.
31 Ibidem, § 4.
32 Ibidem, § 18.
33 Wyrok SN z 24 czerwca 2003 r., SNO 34/03, OSNSD 2003, nr 1, poz. 49.
34 Wyrok z 4 czerwca 1997 r. w sprawie SD 6/97. Por. W. Kozielewicz, OdpowiedzialnoϾ
dyscyplinarna sêdziów. Komentarz, Warszawa 2005, s. 86.
294
Anna Korzeniewska-Lasota
Prawo
– unikanie nadmiernej ekspresji, niestosownego sposobu wyra¿enia swojego
zdania;
– zakaz anga¿owania siê w swoje sprawy w sposób uw³aczaj¹cy powszechnie
obowi¹zuj¹cym normom spo³ecznym i obyczajowym.
Powy¿szy katalog nie jest oczywiœcie zamkniêty. Jest to jedynie próba
wskazania najwa¿niejszych, zdaniem autorki, obowi¹zków i zakazów na³o¿onych na sêdziów w stanie spoczynku.
Jak wy¿ej wspomniano, sêdzia w stanie spoczynku korzysta z immunitetu
sêdziowskiego i to w takim samym zakresie, jak sêdzia w s³u¿bie czynnej.
Maj¹ tu zastosowanie zarówno art. 8035, jak i 81 u.s.p.36 Poci¹gniêcie sêdziego w stanie spoczynku do odpowiedzialnoœci karnej wymaga zatem zgody
w³aœciwego s¹du dyscyplinarnego, udzielonego w trybie art. 80 u.s.p.37, a za
wykroczenia38 sêdzia w stanie spoczynku ponosi wy³¹cznie odpowiedzialnoœæ
dyscyplinarn¹. W tym zakresie nieczynny zawodowo sêdzia dysponuje immunitetem materialnym nieograniczonym, który dotyczy wszelkich wykroczeñ39,
35 Art. 80 u.s.p.: „§ 1. Sêdzia nie mo¿e byæ zatrzymany ani poci¹gniêty do odpowiedzialnoœci
karnej s¹dowej lub administracyjnej bez zezwolenia w³aœciwego s¹du dyscyplinarnego. Nie dotyczy to
zatrzymania w razie ujêcia sêdziego na gor¹cym uczynku przestêpstwa, je¿eli zatrzymanie jest niezbêdne do zapewnienia prawid³owego toku postêpowania. Do czasu wydania uchwa³y zezwalaj¹cej na poci¹gniêcie sêdziego do odpowiedzialnoœci karnej s¹dowej lub administracyjnej wolno podejmowaæ tylko
czynnoœci niecierpi¹ce zw³oki.
§ 2. O zatrzymaniu sêdziego niezw³ocznie powiadamia siê prezesa s¹du apelacyjnego w³aœciwego
ze wzglêdu na miejsce zatrzymania. Mo¿e on nakazaæ natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego sêdziego. O fakcie zatrzymania sêdziego prezes s¹du apelacyjnego niezw³ocznie zawiadamia Krajow¹ Radê
S¹downictwa i Ministra Sprawiedliwoœci.
§ 3. W terminie siedmiu dni od dorêczenia uchwa³y odmawiaj¹cej zezwolenia na poci¹gniêcie
sêdziego do odpowiedzialnoœci karnej s¹dowej lub administracyjnej, organowi lub osobie, która wnios³a
o zezwolenie, oraz rzecznikowi dyscyplinarnemu przys³uguje za¿alenie do s¹du dyscyplinarnego drugiej
instancji. W tym samym terminie sêdziemu przys³uguje za¿alenie na uchwa³ê zezwalaj¹c¹ na poci¹gniêcie go do odpowiedzialnoœci karnej s¹dowej. Poza tym do postêpowania przed s¹dem dyscyplinarnym
w sprawach o zezwolenie na poci¹gniêcie sêdziego do odpowiedzialnoœci karnej s¹dowej lub administracyjnej stosuje siê przepisy o postêpowaniu dyscyplinarnym.
§ 4. Orzekaj¹c w sprawie, o której mowa w § 1, s¹d dyscyplinarny mo¿e poprzestaæ na oœwiadczeniu sêdziego, ¿e wnosi o wydanie uchwa³y o zezwoleniu na poci¹gniêcie go do odpowiedzialnoœci
karnej s¹dowej lub administracyjnej”.
36 Zob. uchwa³a SN z 12 wrzeœnia 2006 r., SNO 40/06, OSNSD 2006, poz. 14. Takie stanowisko
nie budzi ¿adnych w¹tpliwoœci w orzecznictwie S¹du Najwy¿szego – s¹du dyscyplinarnego. Podziela je
te¿ doktryna. Zob. T. Ereciñski, J. Gudowski, J. Iwulski, Komentarz do prawa o ustroju s¹dów powszechnych i ustawy o Krajowej Radzie S¹downictwa, Warszawa 2002, s. 226; W. Kozielewicz, Odpowiedzialnoœæ dyscyplinarna sêdziów. Komentarz, Warszawa 2005, s. 55.
37 Uchwa³a SN z 12 wrzeœnia 2006 r. w sprawie SNO 40/06, LEX nr 470203.
38 Przez wykroczenie autorka rozumie ka¿de zachowanie, które pozostaje w sprzecznoœci
z odpowiednim nakazem lub zakazem Kodeksu wykroczeñ lub innej ustawy, która to zachowanie uznaje
za wykroczenie.
39 Por. D. Karczmarska, Glosa do uchwa³y SN z dnia 26 wrzeœnia 2002 r., sygn, IKPZ 24/02,
Prokuratura i Prawo 11 (2005), s. 120.
Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziego w stanie spoczynku
295
Studia Warmińskie 49 (2012)
w tym równie¿ wykroczeñ skarbowych40 i wszystkich trybów postêpowania:
zwyk³ego, nakazowego i mandatowego, bez wzglêdu na organ uprawniony do
karania41.
Poza tym, sêdzia w stanie spoczynku, analogicznie jak sêdzia w s³u¿bie
czynnej bêdzie odpowiada³ tylko za te wykroczenia, które s¹ jednoczeœnie
przewinieniem dyscyplinarnym, tj. wówczas jeœli naruszenie prawa, by³o oczywiste i ra¿¹ce42, uchybia³o godnoœci urzêdu43. Z tym, ¿e godnoœæ urzêdu nale¿y w tym wypadku pojmowaæ odpowiednio do zmiany statusu prawnego sêdziego w stanie spoczynku, a zatem maj¹c na uwadze treœæ art. 104 § 2 u.s.p.
i rozpatrywaæ w kategoriach uchybienia godnoœci sêdziego, które to pojêcie
analizowano powy¿ej.
Maj¹c powy¿sze na uwadze, jak i orzecznictwo s¹dów dyscyplinarnych
w zakresie odpowiedzialnoœci sêdziów za wykroczenia, wskazaæ nale¿y, ¿e
sêdzia w stanie spoczynku, powinien odpowiadaæ dyscyplinarnie za umyœlne
pope³nienie wykroczenia, ale takiego, które rzutuje na jego dobre imiê, autorytet czy godzi w dobre imiê wymiaru sprawiedliwoœci. Do takich wykroczeñ
mo¿na niew¹tpliwie zaliczyæ czyny polegaj¹ce na zawinionym naruszeniu zasad ruchu drogowego, np. prowadzenie samochodu czy roweru pod wp³ywem
alkoholu44.
Przys³uguj¹ca sêdziemu w stanie spoczynku ochrona wynikaj¹ca z immunitetu jest jak najbardziej s³uszna. Orzekaj¹cy sêdzia ma byæ niezawis³y45. Ma
mieæ œwiadomoœæ, ¿e przys³uguje mu ochrona przed prowokacj¹ i naciskami,
jak i zemst¹ osób niezadowolonych z wydanego przez sêdziego wyroku. Taka
ochrona musi zatem trwaæ do koñca ¿ycia sêdziego, a nie tylko momentu
zakoñczenia s³u¿by. Sêdzia musi mieæ zapewnion¹ swobodê podejmowania
decyzji. A zapewni j¹ pewnoœæ, ¿e po zakoñczeniu s³u¿by przys³uguje mu
ochrona przed ewentualnymi szykanami zwi¹zanymi z pe³nion¹ wczeœniej
s³u¿b¹ i to nie tylko w czasie s³u¿by czynnej czy w stanie spoczynku, ale
40 Por. A. Skowron, Postêpowanie mandatowe w kodeksie karnym skarbowym, Prokuratura
i Prawo 5 (2001), s. 145.
41 Zob. A. Korzeniewska-Lasota, M. Lasota, Odpowiedzialnoœæ sêdziego za wykroczenia, Studia
Prawnoustrojowe 2010, s. 275–287.
42 Na temat interpretacji pojêæ „oczywiste” i „ra¿¹ce” naruszenie prawa patrz: wyrok SN
z 2 czerwca 2006 r., SNO 24/06, LEX nr 470240, wyrok SN z 27 czerwca 2002 r., SNO 18/02 (OSND I/II
2002 r., poz. 9), wyrok SN z 10 paŸdziernika 2006 r., SNO 57/06, LEX nr 471774, wyrok SN
z 4 wrzeœnia 2003 r., SNO 51/03, LEX nr 470251, wyrok SN z 15 wrzeœnia 2004 r., SNO 33/04, LEX
nr 472142.
43 Art. 107 § 1 u.s.p.
44 Uchwa³a z 8 maja 2002 r. SN, SNO 8/02 OSNKW 2002/9-10/85, Biul. SN 2002/9/20; uchwa³a SN z 5 lipca 2006 r. SNO 32/06, LEX nr 470200.
45 Por. uchwa³ê SN z 16 grudnia 2005 r., SNO 44/05, OSND 2005, poz. 24.
296
Anna Korzeniewska-Lasota
Prawo
równie¿ po zakoñczeniu tej s³u¿by, niezale¿nie od sposobu jej zakoñczenia
(np. zrzeczenia siê urzêdu, przejœcia do innego zawodu). W odniesieniu
bowiem do czynów, pope³nionych w czasie sprawowania swojego urzêdu,
w tym zw³aszcza pozostaj¹cych w zwi¹zku z wykonywaniem funkcji jurysdykcyjnej, nawet by³y sêdzia zachowuje immunitet okreœlony w art. 181 Konstytucji RP46.
Wymaga siê zatem, aby poci¹gniêcie sêdziego w stanie spoczynku, jak
i tylko by³ego ju¿ sêdziego do odpowiedzialnoœci karnej nie mog³o nast¹piæ
bez zgody s¹du dyscyplinarnego. Odrêbnej decyzji s¹du dyscyplinarnego wymaga te¿ zezwolenie na zatrzymanie sêdziego czy jego tymczasowe aresztowanie47. Prawomocna uchwa³a s¹du dyscyplinarnego, odmawiaj¹ca zezwolenia
na poci¹gniêcie sêdziego do odpowiedzialnoœci karnej, powinna skutkowaæ
umorzeniem postêpowania przygotowawczego. Od daty uprawomocnienia tej
uchwa³y nie biegnie przedawnienie.
Postępowanie
Niezale¿nie od powodu zainicjowania wobec sêdziego w stanie spoczynku postêpowania dyscyplinarnego, toczy siê ono przed w³aœciwym s¹dem dyscyplinarnym na zasadach, które maj¹ zastosowanie do sêdziów czynnych zawodowo48. Odpowiednie zastosowanie maj¹ tu przepisy art. 107-133 u.s.p.
Inne s¹ podstawy wymierzenia kar dyscyplinarnych i ich rodzaje.
Postêpowanie przed s¹dami dyscyplinarnymi jest co do zasady jawne49.
Jest to postêpowanie dwuinstancyjne, w I instancji orzekaj¹ s¹dy apelacyjne,
w II – S¹d Najwy¿szy.
Do rozpoznania sprawy w I instancji w³aœciwy jest s¹d dyscyplinarny,
w okrêgu którego sêdzia w stanie spoczynku pe³ni³ ostatnio s³u¿bê. Je¿eli
sêdzia, którego dotyczy sprawa, by³ sêdzi¹ s¹du apelacyjnego albo sêdzi¹ s¹du
okrêgowego, w³aœciwy jest wówczas s¹d dyscyplinarny w innym okrêgu, ni¿
ten w którym sêdzia ostatnio pe³ni³ s³u¿bê. W³aœciwy s¹d dyscyplinarny wyznacza wówczas Pierwszy Prezes S¹du Najwy¿szego50. S¹dy orzekaj¹ w sk³a46
47
48
49
Zob. postanowienie SN z 15 marca 2011 r. w sprawie WZ 8/11, LEX nr 846189.
Zob. teza uchwa³y SN z 12 wrzeœnia 2006 r., w sprawie SNO 40/06, LEX nr 470203.
Zob. uchwa³a SN z 12 kwietnia 2005 r., SNO 9/05, OSNSD 2005, poz. 37.
Wy³¹czenie jawnoœci jest fakultatywne i mo¿e nast¹piæ ze wzglêdu na moralnoœæ, bezpieczeñstwo pañstwa i porz¹dek publiczny oraz ze wzglêdu na ochronê ¿ycia prywatnego stron lub wa¿ny
interes prywatny (art. 116 u.s.p.).
50 Wnioski z art. 110 § 3 u.s.p.
Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziego w stanie spoczynku
297
Studia Warmińskie 49 (2012)
dzie trzech sêdziów, sk³ad wyznacza siê w drodze losowania z listy sêdziów
danego s¹du, z wy³¹czeniem prezesa s¹du, wiceprezesów s¹du oraz rzecznika
dyscyplinarnego z tym, ¿e w sk³adzie s¹du musi zasiadaæ przynajmniej jeden
sêdzia stale orzekaj¹cy w sprawach karnych51.
Wniosek o rozpoznanie sprawy dyscyplinarnej sk³ada do s¹du dyscyplinarnego w³aœciwy rzecznik dyscyplinarny. Wniosek ten jest odpowiednikiem
aktu oskar¿enia sk³adanego przez oskar¿yciela publicznego w postêpowaniu
karnym i nie mo¿e byæ cofniêty52.
Od wyroku s¹du I instancji, w terminie 14 dni od daty otrzymania odpisu
wyroku wraz z uzasadnieniem, obwinionemu i rzecznikowi dyscyplinarnemu,
a tak¿e Krajowej Radzie S¹downictwa i Ministrowi Sprawiedliwoœci, przys³uguje odwo³anie do S¹du Najwy¿szego. S¹d ten winien rozpoznaæ odwo³anie
w terminie dwóch miesiêcy od jego wp³yniêcia do tego s¹du.
Od wyroku s¹du dyscyplinarnego II instancji nie przys³uguje natomiast
nadzwyczajny œrodek zaskar¿enia, jakim jest kasacja. Jest to istotne ograniczenie, tym bardziej ¿e œrodek ten przys³uguje w sprawach dyscyplinarnych adwokatów (art. 91 a ust. 153 ustawy Prawo o adwokaturze z 26 maja 1982 r.,
Dz.U., nr 16, poz. 124, tekst jednolity z 25 sierpnia 2009 r., Dz.U., nr 146,
poz. 1188), radców prawnych (art. 62² ust. 154 ustawy o radcach prawnych
z 6 lipca 1982 r., Dz.U., nr 19, poz. 145, tekst jednolity z 16 grudnia 2009,
Dz.U., nr 10, poz. 65), notariuszy (art. 63a § 155 ustawy Prawo o notariacie
z 14 lutego 1991 r., Dz.U., nr 22, poz. 91, tekst jednolity z 14 paŸdziernika
2008 r., Dz.U., nr 189, poz. 1158) i prokuratorów (art. 83 ust. 256 ustawy
o prokuraturze z 20 czerwca 1985, Dz.U., nr 31, poz. 138, tekst jednolity
z 8 stycznia 2008 r., Dz.U., nr 7, poz. 39).
W tym wzglêdzie zmiany ustawodawcy wydaj¹ siê konieczne.
51
52
Art. 111 u.s.p.
Zob. postanowienie SN z 25 maja z 2005 r., SNO 25/05, LEX nr 472149. Tak te¿ W. Kozielewicz, Odpowiedzialnoœæ dyscyplinarna sêdziego, s. 116.
53 Art. 91 a ust. 1: „Od orzeczenia wydanego przez Wy¿szy S¹d Dyscyplinarny w drugiej
instancji przys³uguje stronom, Ministrowi Sprawiedliwoœci, Rzecznikowi Praw Obywatelskich oraz Prezesowi Naczelnej Rady Adwokackiej kasacja do S¹du Najwy¿szego”.
54 Art. 62² ust. 1: „Od orzeczenia wydanego przez Wy¿szy S¹d Dyscyplinarny w drugiej instancji
przys³uguje stronom, Ministrowi Sprawiedliwoœci, Rzecznikowi Praw Obywatelskich oraz Prezesowi
Krajowej Rady Radców Prawnych kasacja do S¹du Najwy¿szego”.
55 Art. 63a § 1: „Od orzeczenia wydanego przez Wy¿szy S¹d Dyscyplinarny przys³uguje obwinionemu, rzecznikowi dyscyplinarnemu, Ministrowi Sprawiedliwoœci, Rzecznikowi Praw Obywatelskich oraz Krajowej Radzie Notarialnej kasacja do S¹du Najwy¿szego”.
56 Art. 83 ust. 2: „Od orzeczenia wydanego przez s¹d dyscyplinarny w drugiej instancji stronom
i Prokuratorowi Generalnemu przys³uguje kasacja do S¹du Najwy¿szego”.
298
Anna Korzeniewska-Lasota
Prawo
Kary dyscyplinarne
Wobec sêdziego w stanie spoczynku mog¹ byæ orzekane nastêpuj¹ce kary
dyscyplinarne: 1) upomnienia, 2) nagany, 3) zawieszenia waloryzacji uposa¿enia na okres od jednego roku do trzech lat, 4) pozbawienia prawa do stanu
spoczynku wraz z prawem do uposa¿enia57.
Powy¿szy katalog kar dyscyplinarnych jest katalogiem zamkniêtym
i opiera siê na zasadzie stopniowalnoœci. Podobnie jak w przypadku odpowiedzialnoœci dyscyplinarnej sêdziów w s³u¿bie czynnej, ustawodawca wyliczy³
kary od naj³agodniejszej po najsurowsz¹. Przewidzia³ zarówno kary, które godz¹ przede wszystkim w moraln¹ sferê ukaranego sêdziego w stanie spoczynku
(kara upomnienia i nagany), jak i te, które skutkuj¹ powa¿niejszymi konsekwencjami (zawieszenie waloryzacji uposa¿enia) a¿ po ostatni¹, najsurowsz¹
– karê pozbawienia prawa do stanu spoczynku wraz z prawem do uposa¿enia,
która ca³kowicie zrywa istniej¹cy jeszcze stosunek s³u¿bowy sêdziego w stanie
spoczynku i pozbawia go tego stanu ca³kowicie.
Ustawodawca nie sformu³owa³ ¿adnych dyrektyw co do wymiaru powy¿szych kar, nie wskaza³ okolicznoœci, które mia³yby tê odpowiedzialnoœæ stopniowaæ ze wzglêdu na formê i rodzaj winy, stopieñ spo³ecznej szkodliwoœci
pope³nionego przewinienia czy kontratypy, nie sprecyzowa³ kiedy wymierzyæ
karê ³agodniejsz¹, a kiedy surowsz¹. Nie sformu³owa³ te¿ dyrektyw nakazuj¹cych gradacjê sankcji dyscyplinarnych ani odes³ania, w tym zakresie, do przepisów kodeksu karnego, pozostawiaj¹c orzeczenie kary za konkretne przewinienie dyscyplinarne ocenie s¹du dyscyplinarnego. To s¹d dyscyplinarny
w realiach konkretnej sprawy decyduje, która z kar dyscyplinarnych zostanie
orzeczona, a podejmuj¹c decyzjê, mimo braku bezpoœredniego wskazania,
mo¿e (podobnie jak w przypadku odpowiedzialnoœci dyscyplinarnej sêdziów
czynnych) – na zasadzie analogii iuris – odpowiednio, jednak¿e przy zachowaniu szczególnej ostro¿noœci, stosowaæ dyrektywy wymiaru kary okreœlone
w art. 53 § 1 kk, uwzglêdniaæ okolicznoœci okreœlone w § 2 tego¿ artyku³u,
w tym równie¿ zachowanie siê obwinionego po pope³nieniu czynu58.
57
58
Art. 104 § 3 u.s.p.
Takie stanowisko w odniesieniu do odpowiedzialnoœci dyscyplinarnej sêdziów czynów zajmowa³ niejednokrotnie SN, np.: w wyroku z 14 lutego 2007 r. w sprawie SNO 77/06 S¹d Najwy¿szy
w uzasadnieniu prawnym wyroku wprost wskaza³, ¿e „wymierzaj¹c karê, s¹d dyscyplinarny ma prawo
odpowiednio stosowaæ dyrektywy wymiaru kary, okreœlone w art. 53 § 1 k.k., a tak¿e uwzglêdniaæ
okolicznoœci wymienione w § 2 tego przepisu, w tym zachowanie siê obwinionego po pope³nieniu
przewinienia dyscyplinarnego”. Wyrok SN z 14 lutego 2007 r. w sprawie SNO 77/06, LEX nr 471825.
W wyroku z 18 stycznia 2006 r. w sprawie SNO 65/05 SN wskaza³, ¿e „przy wymiarze kary s¹d
dyscyplinarny orzekaj¹cy w postêpowaniu dyscyplinarnym sêdziów mo¿e siê posi³kowaæ ustawowymi
Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziego w stanie spoczynku
299
Studia Warmińskie 49 (2012)
S¹d dyscyplinarny, orzekaj¹c karê powinien zatem baczyæ, aby wymierzona kara dyscyplinarna by³a adekwatna do stopnia zawinienia, wspó³mierna do
wagi pope³nionego czynu59, uwzglêdnia³a cele kary (represyjne, wychowawcze i prewencyjne60, w tym wzglêdy prewencji ogólnej61) oraz jej dolegliwoœæ
dla ukaranego sêdziego w stanie spoczynku. Nieodzowne znaczenie na wymiar
kary winny mieæ równie¿ okolicznoœci, w jakich dosz³o do pope³nienia czynu,
rodzaj, rozmiar, liczba i stopieñ zawinienia deliktów dyscyplinarnych, jak
i okolicznoœci dotycz¹ce osoby obwinionego sêdziego (w³aœciwoœci podmiotowe) i jego sytuacji rodzinnej. Istotne jest równie¿ wskazanie i uwzglêdnienie
ewentualnych okolicznoœci obci¹¿aj¹cych i ³agodz¹cych62 .
Dwie pierwsze z wymienionych kar dyscyplinarnych, kara upomnienia
i nagany zasadniczo godz¹ w moraln¹ sferê ukaranego. Prawomocne orzeczenie kary upomnienia lub nagany skutkuje w istocie do³¹czeniem odpisu prawomocnego wyroku do akt osobowych sêdziego.
Trzecia w katalogu kar dyscyplinarnych – kara zawieszenia waloryzacji
uposa¿enia – jest kar¹ finansow¹. Rodzi skutki tylko w stosunku do obwinionego sêdziego i nie mo¿e byæ rozci¹gana, w przypadku œmierci tego sêdziego,
na osoby uprawnione po nim do uposa¿enia rodzinnego. Niedopuszczalne jest
zatem zawieszanie tym osobom waloryzacji uposa¿enia rodzinnego czy pozbawianie ich tego¿ uposa¿enia.
Ostatni¹, a zarazem najbardziej surow¹ w katalogu kar dyscyplinarnych,
jest pozbawienie prawa do stanu spoczynku wraz z prawem do uposa¿enia.
Jest to kara, podobnie jak kara z³o¿enia sêdziego z urzêdu, najbardziej dolegliwa, jest bowiem eliminacyjna i jednoczeœnie nieodwracalna. Na zawsze wyklucza ukaranego z korporacji sêdziowskiej. Sêdzia ukarany kar¹ pozbawienia
prawa do stanu spoczynku ju¿ nigdy nie mo¿e wróciæ do tego stanu ani byæ
powo³anym na urz¹d sêdziego (jeœli w stan spoczynku zosta³ przeniesiony
kryteriami wymiaru kary zawartymi w art. 53 § 1 k. k.” Wyrok SN z 18 stycznia 2006 r. w sprawie
SNO 65/05, LEX nr 470229; wyrok SN z 25 stycznia 2007 r., SNO 74/06, LEX nr 471789; wyrok SN
z 22 czerwca 2004 r., SNO 22/04, LEX nr 472091. W orzeczeniu z 5 lutego 2008 r. SN posun¹³ siê
jeszcze dalej i w uzasadnieniu wyroku wskaza³, ¿e dyrektywy wymiaru kary sformu³owane w art. 53 kk
maj¹ pe³ne zastosowanie w zakresie orzekania o karze w postêpowaniu dyscyplinarnym, a odpowiedzialnoœæ dyscyplinarna podobnie jak karna oparta jest na zasadzie winy, spe³niaj¹cej nadto funkcjê
limituj¹c¹ karê. Wyrok SN z 5 lutego 2008 r., SNO 2/08, LEX nr 432189. Zob. tezê sformu³owan¹
w wyroku SN z 5 listopada 2003 r., SNO 67/03, LEX nr 471880. Por. te¿ J.R. Kubiak, J. Kubiak,
Odpowiedzialnoœæ dyscyplinarna sêdziów, Przegl¹d S¹dowy 4 (1994), s. 7–9.
59 Por. W. Kozielewicz, Odpowiedzialnoœæ dyscyplinarna sêdziów. Komentarz, Warszawa 2005,
s. 93–101; wyrok SN z 27 marca 2007 r., SNO 13/07, LEX nr 471820.
60 Por. wyrok SN z 7 listopada 2002 r., SNO 40/02, LEX nr 471868.
61 Wyrok SN z 9 czerwca 2005 r., SNO 28/05, LEX nr 471989.
62 Wyrok SN z 16 wrzeœnia 2004 r., SNO 31/04, LEX nr 471987. Por. wyrok SN z 7 grudnia
2007 r., SNO 79/07, LEX nr 471808.
300
Anna Korzeniewska-Lasota
Prawo
fakultatywnie i mia³ jeszcze mo¿liwoœæ powrotu do s³u¿by czynnej), a czasami
mieæ nawet trudnoœci w wykonywaniu niektórych zawodów prawniczych.
Sêdzia, wobec którego taka kara zostanie prawomocnie orzeczona, traci
prawo pos³ugiwania siê okreœleniem „sêdzia w stanie spoczynku”, a staje siê
ju¿ tylko „by³ym sêdzi¹”. Nastêpuje ca³kowite rozwi¹zanie stosunku s³u¿bowego i utrata wszystkich wynikaj¹cych z tego stanu przywilejów i obowi¹zków. By³y ju¿ sêdzia nie otrzymuje uposa¿enia sêdziego w stanie spoczynku,
a rentê lub emeryturê z ZUS, je¿eli spe³nia warunki okreœlone w przepisach
o ubezpieczeniu spo³ecznym. Jego spadkobiercy nie maj¹ prawa do uposa¿enia
rodzinnego63. Analogiczne konsekwencje zachodz¹ te¿ wówczas, kiedy sêdzia
w stanie spoczynku zostanie skazany prawomocnym wyrokiem s¹du na pozbawienie praw publicznych za przestêpstwo pope³nione po przejœciu w stan spoczynku, jak i przed przejœciem w stan spoczynku64.
Kara pozbawienia prawa do stanu spoczynku wraz z prawem do uposa¿enia rodzi zatem dla ukaranego powa¿ne ujemne konsekwencje prawne. Ma
charakter represyjny65 i winna byæ orzekana z du¿¹ ostro¿noœci¹. S¹d dyscyplinarny, w ka¿dym konkretnym przypadku powinien zwa¿yæ, czy ten najsurowszy
rodzaj kary dyscyplinarnej jest adekwatny do pope³nionego przewinienia, a jednoczeœnie konieczny do wywarcia po¿¹danego skutku, w szczególnoœci prewencyjnego, albowiem kara pozbawienia prawa do stanu spoczynku pe³ni równie¿ funkcjê ochronn¹. Ma chroniæ dobre imiê sêdziów, i to zarówno tych
w s³u¿bie czynnej, jak i w stanie spoczynku oraz ca³ego wymiaru sprawiedliwoœci.
I mimo ¿e ustawodawca, równie¿ w odniesieniu i do tej najsurowszej
kary dyscyplinarnej, nie wskaza³ przes³anek jej orzekania, to mo¿na je zrekonstruowaæ przy odpowiednim zastosowaniu dyrektyw wymiaru kary wskazanych w przepisach prawa karnego, jak i dotychczasowym orzecznictwie dyscyplinarnym, równie¿ tym w odniesieniu do orzekania kary z³o¿enia sêdziego
z urzêdu. Maj¹c powy¿sze na uwadze, karê pozbawienia prawa do stanu spoczynku wraz z prawem do uposa¿enia, winno siê z regu³y orzekaæ w przypadku
pope³nienia przewinieñ o najwiêkszym ciê¿arze gatunkowym, nacechowanych
najwy¿szym stopniem winy i spo³ecznej szkodliwoœci66, kiedy pope³niony przez
sêdziego w stanie spoczynku czyn, wype³nia jednoczeœnie znamiona przestêp63
64
65
Art. 104 § 5 u.s.p.
Art. 104 § 4 u.s.p.
O represyjnym charakterze sankcji dyscyplinarnych pisz¹: T. Kuczyñski, Odpowiedzialnoœæ
dyscyplinarna pracowników, Pañstwo i Prawo 9 (2003), s. 59; A. Bojañczyk, Z problematyki relacji
miêdzy odpowiedzialnoœci¹ dyscyplinarn¹ i karn¹ (na przyk³adzie odpowiedzialnoœci dyscyplinarnej
zawodów prawniczych), Pañstwo i Prawo 9 (2004), s. 25–27.
66 Por. wyrok SN z 5 lutego 2008 r., SNO 2/08, LEX nr 432189.
Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziego w stanie spoczynku
301
Studia Warmińskie 49 (2012)
stwa, zw³aszcza przestêpstwa umyœlnego, stanowi¹cego wyraz ra¿¹cego lekcewa¿enia porz¹dku prawnego67. Nie oznacza to jednoczeœnie, ¿e w ka¿dym
przypadku pope³nienia przestêpstwa umyœlnego kara taka powinna byæ wymierzona. Nie mo¿na przecie¿ wykluczyæ istnienia takich okolicznoœci ³agodz¹cych, które uzasadnia³yby odst¹pienie od wymierzenia najsurowszej kary. Powinny to jednak byæ zawsze okolicznoœci wyj¹tkowe68. Mo¿na do nich np.
zaliczyæ: wczeœniejsz¹ ocenê s³u¿by sêdziowskiej, ocenê wywi¹zywania siê
z obowi¹zków stanu spoczynku, okolicznoœæ czy przewinienie jest pierwsze
czy kolejne69. Wydaje siê jednak, ¿e kiedy sêdzia nie wykonuje ju¿ w³adzy
jurysdykcyjnej, a kara jest orzekana za czyn z ni¹ niezwi¹zany, pope³niony ju¿
w okresie korzystania z prawa do stanu spoczynku, to siêganie po najsurowsz¹
z kar dyscyplinarnych, powinno mieæ miejsce tylko w odniesieniu do czynów
wyczerpuj¹cych jednoczeœnie znamiona przestêpstwa umyœlnego i to wówczas, kiedy orzeczenie innego œrodka dyscyplinarnego mia³oby okazaæ siê nieskuteczne70, a wymierzona kara by³a ra¿¹co niewspó³mierna do stopnia winy
(tzn. ró¿nica miêdzy kar¹ wymierzon¹ a zas³u¿on¹ znacz¹co „bi³a w oczy”71).
Podsumowanie
Odpowiedzialnoœæ dyscyplinarna pracownika nie jest niczym nadzwyczajnym, jest charakterystyczna dla ka¿dej grupy zawodowej. Odpowiedzialnoœæ dyscyplinarna sêdziego w stanie spoczynku to ju¿ sytuacja wyj¹tkowa.
Dotyczy bowiem osób, które nie wykonuj¹ ju¿ swoich obowi¹zków pracowniczych (nie pe³ni¹ s³u¿by czynnej), a pozostaj¹ na specyficznej emeryturze – s¹
w stanie spoczynku.
Odpowiedzialnoœæ ta mo¿e byæ dla sêdziego w stanie spoczynku dotkliwa, w szczególnoœci w sytuacji orzeczenia najsurowszej z katalogu kar dyscyplinarnych. Wydaje siê zatem, ¿e s¹dy dyscyplinarne II instancji powinny orzekaæ j¹ z du¿¹ ostro¿noœci¹, zw³aszcza w sytuacji, gdy kara ta zostanie
orzeczona dopiero w II instancji, kiedy nie ma ju¿ mo¿liwoœci jej wzruszenia,
nie przys³uguje bowiem nawet kasacja.
67 Por. wyrok SN z 27 sierpnia 2007 r, SNO 47/07, LEX 319875; wyrok SN z 27 marca 2007 r.,
SNO 13/07, LEX nr 471820.
68 Wyrok SN z 27 marca 2007 r., SNO 13/07, LEX nr 471820.
69 Por. Wyrok SN z 9 marca 2006 r., SNO 6/06, LEX nr 471771.
70 Por. wyrok SN 23 z sierpnia 2007 r., SNO 41/07. LEX nr 471785.
71 Wyrok SN z 9 listopada 2006 r., SNO 63/06, LEX nr 470238.
302
Anna Korzeniewska-Lasota
Prawo
DISCIPLINARY LIABILITY OF THE RETIRED JUDGE
(SUMMARY)
The objective of this article is a question of a particular kind of repressive liability as
a disciplinary liability. It is a significant issue as it concerns a judge who does not perform
jurisprudence any more. In particular, there are two basic reasons for disciplinary proceedings
being initiated. The author considers the circumstances of such proceedings, their course and
consequences of particular possible judgements. The consequences of the judgement may include
the most severe disciplinary punishments issued by the disciplinary court – the punishment of
depriving the judge of the right to retirement with a pension.
DIE DISZIPLINARISCHE HAFTUNG DES RICHTERS IM RUHESTAND
(ZUSAMMENFASSUNG)
Der Artikel beschäftigt sich mit der Frage nach der Strafhaftung, die eine disziplinarische
Haftung ist. Diese Frage wird insbesondere dann bedeutsam, wenn sie einen Richter betrifft, der
seine richterlichen Aufgaben nicht mehr ausführt. Es gibt zwei Hauptgründe für Disziplinarmaßnahmen. Der Autor betrachtet die Voraussetzungen für die Eröffnung eines Disziplinarverfahrens, den Verfahrensverlauf sowie die möglichen Konsequenzen einzelner Entscheidungen. Der
Autor richtet seine Aufmerksamkeit insbesondere auf die Auswirkungen der schwersten Disziplinarmaßnahme, die als Strafe die Aberkennung des Rechts auf Ruhestand und des Rechts auf
Vergütung vorsieht.