Prawa dziecka w myśli korczakowskiej a współczesna pedagogika
Transkrypt
Prawa dziecka w myśli korczakowskiej a współczesna pedagogika
PRAWA DZIECKA W MYŚLI KORCZAKOWSKIEJ A WSPÓŁCZESNA PEDAGOGIKA Dr Małgorzata Rosin Uniwersytet Łódzki Przekonanie, że ludziom można nadać swobody obywatelskie dopiero wtedy, gdy dorosną do wolności, przypomina słowa błazna, że wejdzie do wody tylko wtedy, gdy uprzednio nauczy się pływać. J. Kozielecki Źródła, które kształtują podstawowe nurty w pedagogice: 1. Ogólne koncepcje człowieka wypracowane przez filozofów. 2. Bardziej systematyczne i związane z konkretną problematyką badania empiryczne oraz wywodzące się z nich uogólnienia. 3. Społeczne dążenia, które albo zmierzają do utrzymania istniejącego porządku, albo do jego obalenia, które wyrażają się w programach wychowawczych działań. B. Suchodolski Prawa człowieka Prawa człowieka to podstawowe standardy przysługujące każdemu człowiekowi z tytułu człowieczeństwa, z samego faktu bycia człowiekiem. Prawa człowieka są takie same dla wszystkich ludzi bez względu na rasę, płeć, wyznanie, pochodzenie etniczne, przekonania polityczne lub inne, pochodzenie społeczne, pochodzenie narodowe, orientację seksualną. Prawa dziecka Prawa dziecka są pojęciem z kategorii praw człowieka. Prawa dziecka wynikają z godności i niepowtarzalności dziecka jako jednostki ludzkiej. Walka o prawną ochronę dzieci 1. S. Sempołowska – walka o prawa dzieci robotniczych do nauki i rozwoju. 2. Wydana w Anglii w roku 1908 ustawa dotycząca opieki i ochrony nad matką i dzieckiem. 3. Powstanie pierwszej na świecie organizacji mającej za zadanie chronić dzieci przed głodem, wojną i wyzyskiem, zwanej Save the Chidren (1919) 4. 1924 r. - Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych przyjęło Deklarację Praw Dziecka, zwaną Deklaracją Genewską. Zapisy Deklaracji Genewskiej Niniejszą Deklaracją, nazwaną Deklaracją Genewską, mężczyźni i kobiety wszystkich narodowości uznają, że ludzkość powinna dać dziecku wszystko, co posiada najlepszego i stwierdzają, że ciążą na nich, bez względu na rasę, narodowość i wyznanie, następujące obowiązki: 1. Dziecku powinno się dać możność normalnego rozwoju fizycznego i duchowego. 2. Dziecko głodne powinno być nakarmione, dziecko chore powinno być pielęgnowane, dziecko wykolejone wrócone na właściwą drogę, sierota i dziecko opuszczone - wzięte w opiekę i wspomagane. 3. Dziecko powinno przed innymi otrzymać pomoc w czasie klęski. 4. Dziecko powinno być przygotowane do zarobkowania na życie i zabezpieczone przed wszelkim wyzyskiem. 5. Dziecko winno być wychowane w wierze, że jego najlepsze cechy powinny być oddane na usługi współbraci. Konwencja o Prawach Dziecka • • • Uchwalona jednomyślnie przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych 20.XI. 1989 r. Weszła w życie 2 września 1990 r., Polska ratyfikowała ją 7 czerwca 1991 r. Według Konwencji dziecku przysługują wszystkie uniwersalne prawa człowieka, zmodyfikowane poprzez dostosowanie ich do potrzeb i możliwości dzieci oraz dodatkowe, szczególne. Prawa dziecka w koncepcji Janusza Korczaka To jeden z najzłośliwszych błędów sądzić, że pedagogika jest nauką o dziecku, a nie o – człowieku… Nie ma dzieci – są ludzie; ale o innej skali pojęć, innym zasobie doświadczenia, innych popędach, innej grze uczuć. Jak Kochać dziecko Prawa dziecka w koncepcji Janusza Korczaka Jeśli podzielić ludzkość na dorosłych i dzieci, a życie na dzieciństwo i dojrzałość, to tego dziecka na świecie i w życiu jest bardzo, bardzo dużo. Tylko, że zapatrzeni we własną walkę, własną troskę, nie dostrzegamy go, jak dawniej nie dostrzegaliśmy kobiety, chłopa, ujarzmionych warstw i narodów. Urządziliśmy się tak, by nam dzieci najmniej przeszkadzały, najmniej domyślały się, czym istotnie jesteśmy i co istotnie robimy. Jak kochać dziecko Prawa dziecka w koncepcji Janusza Korczaka Ukrywamy własne wady i karygodne czyny. Nie wolno dzieciom krytykować, nie wolno dostrzegać naszych przywar, nałogów i śmiesznostek. Pozujemy na doskonałość. Pod groźbą najwyższej urazy bronimy tajemnic panującego klanu, kasty wtajemniczonych – poświęconych w wyższe zadania. Tylko dziecko wolno obnażyć bezwstydnie i postawić pod pręgierz. Gramy z dziećmi fałszowanymi kartami; słabostki wieku dziecięcego bijemy tuzami dorosłych zalet. Szulerzy, tak tasujemy karty, by ich najgorszym przeciwstawić, co wśród nas dobre i cenne. Prawo dziecka do szacunku Prawa dziecka w koncepcji Janusza Korczaka W teorii wychowania zapominamy, że winniśmy uczyć dziecko nie tylko cenić prawdę, ale i rozpoznawać kłamstwo, nie tylko kochać, ale i nienawidzić, nie tylko szanować, ale i pogardzać, nie tylko ulegać, ale i buntować. […] Dziecko czuje niewolę, cierpi z powodu więzów, tęskni do wolności, ale jej nie znajdzie, bo zmieniając formę, zachowują treść zakazu i przymusu. Nie możemy zmienić naszego życia dorosłych, bośmy wychowani w niewoli, nie możemy dać dziecku swobody, dopóki samiśmy w kajdanach. Jak kochać dziecko Prawa dziecka w koncepcji Janusza Korczaka W Magna Charta Libertatis Korczak wymienił trzy najważniejsze wg niego prawa dziecka. Były to: 1. prawo dziecka do śmierci; 2. prawo dziecka do dnia dzisiejszego; 3. prawo dziecka by było tym, czym jest. Jak kochać dziecko Prawa dziecka w koncepcji Janusza Korczaka • • • • • • • • • Prawo do szacunku (dla niewiedzy, smutku, niepowodzeń i łez; dla misterium poprawy, młodego wysiłku i ufności, pracy poznania, dla tajemnic i wahań ciężkiej pracy wzrostu, dla własnych słabości); Prawo do bycia sobą; Prawo do miłości (do piersi matki, atmosfery ciepła i troskliwości); Prawo do tajemnicy (do tajemnicy osoby, jak i własnych spraw, przeżyć i doznań); Prawo do samostanowienia (prawo antytezy, do oporu, protestu, upominania się i żądania, wypowiadania własnych myśli, życia własnym wysiłkiem i własną aktywnością); Prawo do własności siebie – do samoposiadania i swoich rzeczy); Prawo do własnego rozwoju, dojrzewania i śmierci; Prawo do ruchu, do zabawy, do pracy i do badania; Prawo do sprawiedliwości w życiu. Prawo dziecka do szacunku Od zarania wzrastamy w poczuciu, że większe – ważniejsze od małego.(…) szacunek i podziw budzi to, co duże, więcej zajmuje miejsca. Mały – pospolity, nieciekawy. Mali ludzie, małe potrzeby, radości i smutki. Poczucie niemocy wychowuje cześć dla siły; każdy, już nie tylko dorosły, ale starszy i silniejszy, może brutalnie wyrazić niezadowolenie, siłą poprzeć żądanie i wymóc posłuch: może skrzywdzić bezkarnie. Uczymy własnym przykładem lekceważenia tego, co słabsze. Zła szkoła, ponura przepowiednia. W zamian za to, co z dobrej woli dajemy, powinno starać się i nagradzać, powinno rozumieć, godzić się i zrzekać; a przede wszystkim – czuć wdzięczność. Prawo dziecka do szacunku Dziecko jest cudzoziemcem, nie rozumie języka, nie zna kierunku ulic, nie zna praw i zwyczajów. Niekiedy samo rozejrzeć się woli; gdy trudno – prosi o wskazówkę i radę. Potrzebny przewodnik, który grzecznie odpowie na pytanie. Żebrak rozporządza do woli jałmużną, dziecko nic nie ma własnego, musi zdać sprawę z każdego otrzymanego za darmo do użytku przedmiotu. Prawo dziecka by było tym, kim jest Winą dziecka jest wszystko, co uderza w nasz spokój, ambicję i wygodę, naraża i gniewa, godzi w przyzwyczajenia, absorbuje czas i myśli. Nie uznajemy uchybień bez złej woli. (…) Zawsze znajdziemy coś do zarzucenia, żarłocznie żądamy więcej. (…) Zamiast rozważnie hamować lekkomyślny impet, opóźniać decyzję poprawy, niezdarnie zachęcamy i przyspieszamy. Chce się wyzwolić, staramy się usidlić, chce się wyrwać, my obłudne szykujemy pułapki. Gdy pragną jawnie i szczerze, uczymy tylko ukrywać. Dają nam dzień, cały długi dzień bez skazy, my za jeden zły moment odtrącamy. I wezwanie do wychowawcy: Bądź sobą – szukaj własnej drogi. Poznaj siebie, zanim zechcesz dzieci poznać. Zdaj sobie sprawę z tego, do czego sam jesteś zdolny, zanim dzieciom poczniesz wykreślać zakres ich praw i obowiązków Koncepcja praw dziecka Korczaka a współczesne koncepcje pedagogiczne Zmiany w sposobie myślenia o dziecku i jego emancypacji można zaobserwować w trzech obszarach, a więc: 1. od traktowania dziecka jako przedmiotu pozostającego pod bezwzględną władzą ojca, dorosłego – do dziecka jako podmiotu praw, 2. od usprawiedliwianego zniewalania dziecka, od którego wymagało się bezwzględnego posłuszeństwa dorosłym – do akcentowania jego wolności i autonomii, 3. od głoszenia emancypacyjnych haseł do opanowania sztuki dialogu międzygeneracyjnego. Koncepcja praw dziecka Korczaka a współczesne koncepcje pedagogiczne 1. Pedagogika niedyrektywna C. Rogersa, A. Maslowa, T. Gordona 2. Pedagogika antyautorytarna A.S. Neilla 3. Pedagogika dialogu J. Tarnowskiego 4. Pedagogika serca M. Łopatkowej 5. Antypedagogika Alice Miller, Ekkehard von Braunmühl’a, Richarda Farsona, Johna Holta czy Hubertusa von Schönebecka Prawa dziecka w pedagogii Korczaka a dokumenty międzynarodowe Prawodawcy genewscy pomieszali obowiązki i prawa; ton deklaracji jest perswazją, nie żądaniem; apel do dobrej woli, prośba o życzliwość. Prawo dziecka do szacunku Prawa dziecka w pedagogii Korczaka a dokumenty międzynarodowe Dzieci i młodzież stanowią trzecią część ludzkości, dziecięctwo stanowi trzecią część życia… Z płodów i bogactw ziemi należy im się trzecia część – z prawa, a nie z łaski. Jak kochać dziecko Zróbmy bilans, obliczmy, ile z ogólnego rachunku należy się dziecku, ile mu przypada w dziale nie z łaski, nie jako jałmużna. Sprawdźmy rzetelnie, ile wydzielamy na użytek ludu dziecięcego, narodu małorosłego, klasy pańszczyźnianej. Ile wynosi scheda, jaki powinien być podział; czy nie wydziedziczyliśmy – nieuczciwi opiekunowie – nie wywłaszczyli Prawo dziecka do szacunku Prawa dziecka w pedagogii Korczaka a dokumenty międzynarodowe Dokumenty międzynarodowe zawierają trzy rodzaje żądań: 1. Obowiązki dorosłych; 2. Ogólne prawa człowieka; 3. Szczególne prawa dziecka. Sposób rozumienia przez Korczaka praw dziecka W jego twórczości i działalności wysuwały się na plan pierwszy prawa dzieci jako dzieci, prawa odrębne, szczególne, wynikające głównie z nierównoprawnego, często wręcz tragicznego układu stosunków między dziećmi a dorosłymi. Wychowywać – znaczy chować, chronić, ukrywać przed krzywdą i szkodą, zabezpieczyć. Sposób rozumienia przez Korczaka praw dziecka Są jakby dwa życia: jedno poważne, szanowne, drugie pobłażliwie tolerowane, mniej warte. Mówimy: przyszły człowiek, przyszły pracownik, przyszły obywatel. Że będą, że później zaczną naprawdę, że na serio dopiero w przyszłości. Pozwalamy łaskawie plątać się obok, ale wygodniej bez nich. (…) czy istnieje życie na żart? Nie, wiek dziecięcy – długie, ważne lata żywota człowieka. Prawo dziecka do szacunku Konwencja o Prawach Dziecka poza obowiązkami dorosłych i ogólnymi prawami człowieka, przyznaje dzieciom także prawa cywilne i polityczne: • • • • • • przyznające dzieciom prawo do kształtowania własnych poglądów i swobodnego ich wyrażania we wszystkich sprawach ich dotyczących (art. 12.1), możliwość wypowiadania się w każdym postępowaniu sądowym i administracyjnym dotyczącym dziecka (art. 12.2), prawo do przekazywania i otrzymywania informacji (art.13), prawo do swobody myśli, sumienia i wyznania (art. 14), prawo do swobodnego zrzeszania się i pokojowych zgromadzeń (art. 15) prawo do ochrony prawnej przed bezprawną i arbitralną ingerencją w sferę życia prywatnego, rodzinnego, domowego (art.16). Polska, ratyfikując Konwencję, złożyła deklarację. Deklaracja ta mówi, że: wykonanie przez dziecko jego praw winno odbywać się z poszanowaniem władzy rodzicielskiej, zgodnie z polskimi zwyczajami i tradycjami. Stosunek do deklaracji obrońców praw dziecka: Praktycznie oznacza to pełne podporządkowanie dziecka rodzicom (głęboko zakorzenione w naszej tradycji) i pozbawienie go podmiotowości, która jest najistotniejszą wartością Konwencji. (…) Uczynione zastrzeżenia są bardzo znamienne, pokazują bowiem, jak duże są obawy dorosłych przed przyznaniem dziecku praw do samostanowienia, choć sama Konwencja przyznaje rodzicom prawo do kierowania dzieckiem w korzystaniu ze swoich praw (art. 5) a wiele uprawnień jest sformułowanych ostrożnie i warunkowo «stosownie do wieku», «w miarę możliwości» itp., nasi ustawodawcy uznali to za nie wystarczające zabezpieczenie przed samowolą dziecka. Janusz Korczak widział dziecko inaczej niż współcześni prawodawcy. Mówił: Dziecko jest istotą rozumną, zna dobrze potrzeby, trudności i przeszkody swojego życia. Nie despotyczny nakaz, narzucone rygory i nieufna kontrola, ale taktowne porozumienie, wiara w doświadczenie, współpraca i współżycie. Korczakowska koncepcja zmiany świata Jaką tragedią jest życie współczesne i jaką hańbą dla tego pokolenia, które przekazuje dzieciom świat nie uporządkowany. Nie wolno zostawiać świata takim, jakim jest. Dziecko odegra naczelną rolę w odrodzeniu duchowym człowieka. Pewien jestem tego. Nie ma kraju, którego naród nie uznawałby dobra dziecka za wartość szczególnej troski. Nie ma rządu, który by przyznał się do tego, że dobra dziecka nie włączył do swych ważnych zadań. Nie ma rodziców, nauczycieli, sędziów, lekarzy, urzędników, którzy w sprawach dziecięcych nie twierdziliby, iż kierują się dobrem dziecka. Jeśli te oświadczenia i deklaracje uznalibyśmy za prawdę potwierdzoną przez rzeczywistość – to można by wówczas uznać, iż ludzkość w wysiłkach o postęp moralny osiągnęła sukces. Bo jedna z głównych miar owego postępu to stosunek społeczeństwa ludzi dorosłych do dziecka. M. Łopatkowa Dziękuję za uwagę