Lista wrocławskich noblistów

Lista wrocławskich noblistów (krótkie notki za wrocławskim portalem matematycznym):
Theodor Mommsen (ur. 1817 w Garding w północnych Niemczech, zm. 1903 w
Charlottenburgu, obecnie dzielnicy Berlina) - prawnik, specjalista w zakresie prawa
rzymskiego, historyk, jeden z największych pisarzy historycznych XIX wieku, poeta.
Profesor prawa na Uniwersytetach w Lipsku, Zurychu i Wrocławiu oraz historii starożytnej
na Uniwersytecie w Berlinie. Otrzymał Nobel literacki 1902 za Historię Rzymu - dzieło
wyróżniające się żywym stylem i śmiałym spojrzeniem na procesy historyczne.
Kilkakrotnie tłumaczone na język polski.
Phillip Lénárd (ur. 1862 w węgierskim Pozsony/Pressburgu, dziś jest to
Bratysława na Słowacji, zm. 1947 w Messelhausen koło Würzburga) –
fizyk, profesor uniwersytetów w Bonn, Wrocławiu, Kilonii i Heidelbergu.
Zapoczątkował badania nad przenikaniem elektronów przez materię.
Otrzymał
Nobla
w
dziedzinie
fizyki
1905
za
prace
nad
promieniowaniem katodowym. Jego osobiste poglądy polityczne nie były
zbyt
światłe,
jednakże
elektrony
są
obojętne
na
czyjeś
sympatie
polityczne.
Eduard Buchner (ur. 1860 w Monachium, zm. 1917 w Focsanii w
Rumunii) – chemik, profesor uniwersytetów w Monachium, Kilonii,
Tybindze, Berlinie, Wrocławiu i Würzburgu. Badał związki cykliczne, m.in.
odkrył pirazol stosowany w produkcji leków, barwników i pestycydów,
wydzielił enzymy - inwertazę, zymazę, laktazę. Wyjaśnił mechanizm fermentacji
alkoholowej. Otrzymał Nobla w dziedzinie chemii 1907 za odkrycie procesów
fermentacyjnych bez udziału żywych komórek.
Paul Ehrlich (ur. 1854 w Strzelinie, zm. 1915 w Bad Homburg koło
Frankfurtu nad Menem) – chemik i bakteriolog. Profesor uniwersytetów w
Lipsku,
Berlinie,
Frankfurcie
nad
Menem
i
Getyndze.
Wynalazca
salwarsanu – leku przeciwko kile stosowanego przed wynalezieniem
antybiotyków. Zajmował się badaniami krwi, m.in. wyodrębnił limfocyty.
Jest twórcą nowoczesnej chemioterapii. Nobel w dziedzinie fizjologii i
medycyny 1908 za badania z zakresu immunologii. Jego podobizna
widniała na niemieckim banknocie o nominale 200 marek. We Wrocławiu uczęszczał do
gimnazjum oraz ukończył studia uniwersyteckie na wydziale medycyny. W szkole był
zawsze uważany za miernego ucznia, aż błysnął wypracowaniem maturalnym na temat
Życie jest snem, w którym napisał, że sen to rodzaj fosforescencji mózgu w procesie
utleniania. Był chorobliwie roztargniony, co stało się źródłem wielu anegdot.
Gerhart Hauptmann (ur. 1862 w Bad Salzbrunn, obecnie SzczawnoZdrój - dzielnica Wałbrzycha, zm. 1946 w Jagniątkowie, obecnie dzielnica
Jeleniej Góry)
– dramaturg i
naturalistycznego
w
teatrze.
powieściopisarz, przedstawiciel
Nobel
literacki 1912
za
nurtu
całokształt
twórczości. Najważniejsze dzieła to: Tkacze (Die Weber, później wydane
także w dialekcie śląskim jako De Waber - dramat opowiadający o
powstaniu tkaczy z Gór Sowich w 1844 roku), Wniebowzięcie Hanusi i
Futro bobrowe. We Wrocławiu Hauptmann uczęszczał do szkoły realnej (późniejsze
Technikum Odzieżowe na pl. Teatralnym), ale nie lubił się uczyć i przerwał edukację w
wieku 15 lat. Po trzech latach dokończył szkołę i rozpoczął studia rzeźbiarskie. We
Wrocławiu odbyły się również obchody jego 80. urodzin w 1942 roku.
Fritz Haber (ur. 1868 we Wrocławiu, zm. 1934 w Bazylei) – chemik,
studiował na uniwersytetach we Wrocławiu, Heidelbergu i Berlinie. Był
profesorem uniwersytetów w Zurychu, Jenie, Karlsruhe i Berlinie. Nobel
w dziedzinie chemii 1918 za opracowanie metody syntezy amoniaku,
umożliwiającej produkcję nawozów sztucznych, co stało się podwaliną
nowej
gałęzi
przemysłu.
Był
jednym
z
organizatorów
produkcji
i
zastosowania gazów bojowych przez armię niemiecką podczas I wojny światowej (co
doprowadziło do samobójstwa jego żonę). W latach 20. XX wieku opracował metody
produkcji Cyklonu B przewidzianego jako środek do dezynfekcji. Podczas II wojny
światowej (już po śmieci Habera) hitlerowcy zastosowali ten gaz w komorach obozów
koncentracyjnych, gdzie wielu krewnych Habera zostało zamordowanych za pomocą jego
wynalazku.
Friedrich
Bergius
(ur.
1884
w
Złotnikach,
obecnie
dzielnica Wrocławia, zm. 1949 w Buenos Aires) – chemik,
profesor uniwersytetów w Berlinie, Karlsruhe, Hanowerze,
Essen i Heidelbergu. Opracował metody scukrzania drewna
oraz otrzymywania fenolu i glikolu. Nobel w dziedzinie
chemii 1931 za odkrycie i badanie chemicznych metod
wysokociśnieniowych (m.in. uwodornianie węgla do węglowodorów ciekłych, czyli
stworzenie benzyny syntetycznej). Jego dziadek był we Wrocławiu profesorem ekonomii,
a ojciec właścicielem fabryki chemicznej w Złotnikach. Sam Bergius ukończył tu szkołę i
studia uniwersyteckie. Prace nad doktoratem prowadził we Wrocławiu i w Lipsku.
W 2002 roku podczas inauguracji roku akademickiego na Wydziale Chemicznym
Politechniki Wrocławskiej (gmach A2 przy ul. Łukasiewicza 2) odsłonięto tablicę
poświęconą
niemieckiemu
chemikowi-nobliście. Ufundowały ją
Zakłady Chemiczne
"Złotniki" SA, które powstały w miejscu przedwojennej fabryki rodziny Bergiusów.
Otto Stern (ur. 1888 w Żorach na Górnym Śląsku, zm.
1969 w Berkeley) – fizyk i chemik. Od 1892 mieszkał z
rodziną we Wrocławiu. Tu ukończył gimnazjum św. Jana i
podjął studia uniwersyteckie z chemii, które kontynuował
we
Freiburgu
i
Monachium.
Doktoryzował
się
we
Wrocławiu. Profesor uniwersytetów we Wrocławiu, Pradze,
Zurychu, Frankfurcie nad Menem, Rostocku, Hamburgu
oraz w Pittsburgu w USA i Uniwersytetu Kalifornijskiego w Berkeley. Nobel w dziedzinie
fizyki 1943 za wkład w rozwój metody wiązki molekularnej i odkrycie momentu
magnetycznego protonu.
W 1998 roku podczas sesji wyjazdowej zjazdu Polskiego Towarzystwa Fizycznego na
ścianie frontowej urzędu miejskiego w Żorach odsłonięto pamiątkową tablicę poświęconą
Sternowi .
Max Born (ur. 1882 we Wrocławiu, zm. 1970 w Getyndze)
– matematyk i fizyk, znany aforysta. Mimo ogromnego
wpływu jego prac na rozwój fizyki jądrowej, z powodu
przekonań moralnych nigdy nie wziął udziału w pracach
nad bronią atomową (był jedynym ze znanych fizyków,
który odmówił udziału w projekcie Manhattan). Wychował
się we Wrocławiu, gdzie jego ojciec był profesorem fizjologii na Uniwersytecie. Tu
ukończył gimnazjum im. Króla Wilhelma oraz studia, które kontynuował też w
Heidelbergu i Zurychu. Profesor uniwersytetów w Getyndze, Chicago, Frankfurcie nad
Menem, Cambridge i Edynburgu. Nobel w dziedzinie fizyki 1954 za sformułowanie
interpretacji
kwadratu
funkcji
falowej
w
równaniu
Schrödingera
jako
gęstości
prawdopodobieństwa znalezienia cząstki.
Born jest jedynym wrocławskim noblistą, któremu miasto poświęciło ulicę lub plac. Stało
się to dopiero w 1991 roku. Wcześniej Niemcy nie chcieli go w żaden sposób uhonorować,
bo był Żydem, a Polacy zapewne dlatego, że był Niemcem. Na zdjęciu powyżej widnieje
tablica upamiętniająca miejsce urodzin Maxa Borna we Wrocławiu (kliknięcie powoduje
powiększenie zdjęcia w osobnym oknie). Tekst na tablicy w języku polskim, niemieckim i
angielskim głosi: W tym domu urodził się Max Born (1882-1970), wybitny fizyk, znany z
podstawowych badań w dziedzinie mechaniki kwantowej, laureat nagrody Nobla w 1954
roku. Tablicę odsłonił w 2002 roku Gustav Born - syn Noblisty, emerytowany profesor
Uniwersytetu w Londynie (ciekawostką jest, że jego córką i wnuczką Maxa Borna jest
amerykańska piosenkarka i aktorka Olivia Newton-John - m.in. partnerka Johna Travolty
z musicalu Grease). W budynky przy pl. Wolności 4 znajduje się obecnie siedziba firmy
Incom - dystrybutora urządzeń komputerowych. Staraniem jej prezesa od 2008 roku
najlepszym doktorantom z wrocławskiego środowiska naukowego przyznawane jest
stypendium Maxa Borna.
Reinhard Selten (ur. 1930 we Wrocławiu) - matematyk i ekonomista,
twórca
ekonomii
eksperymentalnej,
profesor
uniwersytetów
we
Frankfurcie nad Menem, Berkeley w Kalifornii, Berlinie, Bielefeld i Bonn. W
1996
roku
nadano
mu
tytuł
doktora
honoris
causa
Uniwersytetu
Ekonomicznego we Wrocławiu. Nobel w dziedzinie ekonomii 1994 za
osiągnięcia z teorii gier (wspólnie z matematykiem amerykańskim Johnem
Nashem), dokładniej za badania nad stanem równowagi w grach niezespołowych,
znajdującą zastosowanie w analizie ekonomicznej, w badaniach nad organizacją
przemysłu,
monopoli
oraz
w
przewidywaniu
przez
rynki
finansowe
możliwego
postępowania banku centralnego. Jest propagatorem idei języka międzynarodowego i
popularyzatorem Esperanto.