Jak zrobić dobry kwestionariusz? - INSE Research
Transkrypt
Jak zrobić dobry kwestionariusz? - INSE Research
Jak zrobić dobry kwestionariusz? Publikowanie w całości lub części dozwolone wraz z podaniem źródła 2015 INSE Research [email protected] www.research.inse.pl ul. POW 17, 90–248 Łódź, tel.: +48 42 630 01 40, faks: 42 209 36 85 Instytut Nauk Społeczno-Ekonomicznych sp. z o.o. – sp. k. Wpis do rejestru przedsiębiorców prowadzonego przez Sąd Rejonowy dla Łodzi - Śródmieścia w Łodzi XX Wydział Krajowego Rejestru Sądowego KRS: 0000465438 NIP: 7272709271 Strona |2 Jak zrobić dobry kwestionariusz? W tym krótkim przewodniku zebraliśmy wytyczne i wskazówki, o których warto pamiętać, projektując kwestionariusz ankiety lub wywiadu. Dla przypomnienia – o kwestionariuszu ankiety mówimy, gdy respondent samodzielnie czyta pytania i zapisuje odpowiedzi; jeżeli odczytywanie pytań i zapisywanie odpowiedzi powierzamy ankieterowi, mamy do czynienia z kwestionariuszem wywiadu. Jeżeli zdarza się Państwu projektować kwestionariusze wywiadów lub ankiet, zapraszamy do zapoznania się z krótkim przewodnikiem. Przestrzeganie kilku prostych zasad pomoże prowadzić badania wysokiej jakości. 1. Dlaczego czas trwania wywiadu jest tak ważny Podstawową zasadą jest dążenie do tego, aby czas potrzebny do przeprowadzenia wywiadu lub wypełniania ankiety nie był dłuższy, niż jest to konieczne do trafnego i rzetelnego zbadania danego zjawiska. Należy pamiętać o tym, że każdy respondent ma próg percepcji, którego przekroczenie skutkuje obniżeniem koncentracji oraz spadkiem zaangażowania. Wtedy udzielane odpowiedzi stają się coraz bardziej przypadkowe, w coraz mniejszym stopniu odzwierciedlają prawdziwe przekonania badanego, który myśli o dotarciu do końca wywiadu lub ankiety. Na ogół przyjmuje się, że wywiad telefoniczny nie powinien trwać dłużej niż kilkanaście minut, prowadzony przez ankietera w kontakcie bezpośrednim – maksymalnie pół godziny, zaś samodzielne wypełnienie ankiety nie powinno zajmować więcej niż kilka minut. 2. Kolejność pytań – kilka zasad Kiedy stworzymy listę pytań, które chcemy umieścić w kwestionariuszu, warto poświęcić trochę czasu na przemyślenie ich kolejności: Zgrupowanie pytań w bloki tematyczne oraz powiązanie w logiczną całość sprzyja koncentracji respondenta i ankietera na merytoryce badania, wywołując przy okazji lepsze wrażenie ogólne. Umieszczenie pewnych pytań w bezpośrednim sąsiedztwie może zafałszowywać odpowiedzi. Oto klasyczny przykład tzw. efektu promieniowania Pytanie 1. Czy uważa się Pan/Pani za osobę tolerancyjną? a) Tak b) Nie c) Trudno powiedzieć Pytanie 2. Jaka jest Pana/Pani opinia na temat Romów zamieszkujących w Polsce? a) Pozytywna b) Obojętna c) Negatywna d) Trudno powiedzieć Respondenci, którzy udzielą twierdzącej odpowiedzi na pytanie nr 1, będą mieli większą skłonność do wybierania opcji a) lub b) w pytaniu nr, aby zachować konsekwencję. Strona |3 Jak zrobić dobry kwestionariusz? Jeżeli projektowane kwestionariusze są wykorzystywane w badaniu realizowanym techniką ankiety wypełnianej on-line, wywiadu telefonicznego lub kwestionariusza umieszczonego w wersji elektronicznej w tablecie lub laptopie ankietera, warto zadbać o rotację opcji odpowiedzi w pytaniach z kafeterią odpowiedzi. Tzw. efekt pierwszeństwa powoduje, że respondenci częściej wybierają opcje odpowiedzi umieszczone zaraz pod pytaniem. Rotacja opcji pozwoli to zniwelować. Reguły przejścia i filtry, czyli zasady pomijania pewnych pytań i kierowania danego respondenta do określonych bloków pytań, powinny być logicznie uporządkowane. Jeżeli kwestionariusz wywiadu lub ankiety ma klasyczną papierową formę, reguły przejścia muszą być bardzo wyraźnie opisane. W przypadku ankiety powinno być ich jak najmniej (najlepiej wcale). 3. Trochę na temat konstrukcji pytań Oto kilka praktycznych porad dotyczących konstruowania pytań: Pytania i kafeterie odpowiedzi powinny być dostosowane do możliwości percepcyjnych grupy respondentów. Nie powinny być zbyt długie i rozbudowane, szczególnie w przypadku wywiadów realizowanych telefonicznie. Pytania powinny być możliwie proste. Należy zadbać o dostosowanie ich poziomu do najsłabiej przygotowanej podgrupy badanych osób (np. najmniej wykształconych lub mających najmniejszą wiedzę na dany temat). Pytania ze skalami ocen są zazwyczaj bardzo dobrym narzędziem – pod warunkiem, że skala jest zrównoważona, czyli ma tyle samo opcji odpowiedzi po stronie negatywnej i pozytywnej. Kafeteria odpowiedzi w pytaniu zamkniętym (czyli lista, z której respondent wybiera jedną lub kilka odpowiedzi najbardziej odpowiadających jego opinii) powinna być wyczerpująca, czyli musi zawierać wszystkie opcje lub te najbardziej prawdopodobne. Zawsze może się zdarzyć, że zestaw nie zawiera opcji zgodnej z opinią respondenta, dlatego w tego rodzaju pytaniu powinna być też opcja „Inne – jakie?”. Na etapie analizy wyników badania łatwo jest zagregować dane w większe kategorie, czyli przejść od szczegółu do ogółu. Natomiast dezagregacja jest zadaniem bardzo trudnym lub niemożliwym. Dla przykładu: na podstawie odpowiedzi na pytanie „Ile ma Pan/Pani lat?” łatwo możemy pogrupować respondentów w przedziałach wiekowych, jednak jeśli w kwestionariuszu spytamy o wiek w przedziale, przejście do bardziej szczegółowych danych nie będzie już możliwe. Warto zatem tego typu potrzeby przewidzieć już na etapie konstruowania kwestionariusza. Konieczne jest wyraźne oddzielenie odpowiedzi „Trudno powiedzieć”, „Nie wiem”, „Nie dotyczy”. W konkretnych przypadkach ich znaczenie jest różne, nie zawsze podlega interpretacji lub służy wyciąganiu wniosków. Opcja „Trudno powiedzieć”, o ile jest to możliwe, powinna być ukrywana przed respondentem. Jeżeli będzie widoczna (lub odczytywana przez ankietera), część osób chętnie z niej skorzysta, gdy odpowiedź na pytanie będzie wymagała większego namysłu. Pytania drażliwe, dotyczące trudnych i osobistych kwestii nie powinny pojawiać się na początku kwestionariusza. Dodatkowo warto umieścić je pomiędzy „pytaniami Strona |4 Jak zrobić dobry kwestionariusz? buforowymi”, które mają neutralny lub pozytywny ładunek emocjonalny, dzięki czemu pomagają respondentowi zachować równowagę. 4. Badanie jakościowe „przed” i co w zamian Krótkie badanie jakościowe, którego celem jest dogłębne rozpoznanie tematu i zebranie wytycznych oraz wskazówek pomocnych przy budowaniu trafnego i rzetelnego kwestionariusza, bywa zabiegiem niedocenianym i często pomijanym. Tymczasem nawet kilka swobodnych, nieustrukturyzowanych wywiadów z osobami z grupy docelowej lub ekspertami w danej dziedzinie przynosi znaczne korzyści. Badanie jakościowe przed opracowaniem kwestionariusza nie zawsze jest konieczne, jednak zdarzają się sytuacje, gdy w końcowym rozrachunku pozwala zaoszczędzić czas i pieniądze; dlatego przygotowując kwestionariusz, warto rozważyć zastosowanie tej metody. Wymierne korzyści może przynieść również rozeznanie w dostępnych kwestionariuszach z badań o podobnej tematyce. Inspiracji mogą dostarczyć gotowe formularze wyszukane w internecie, raporty z badań, prezentacje z konferencji itd., a także przeszukanie archiwów własnej firmy. Zachowanie pewnej dozy krytycyzmu jest nieodzowne i pozwoli uniknąć powielania cudzych błędów. 5. Pilotaż (pre-test) Te wymiennie stosowane nazwy odnoszą się do testu kwestionariusza przed rozpoczęciem badania. Pilotaż powinien być przeprowadzony na kilku- lub kilkunastu osobach, które reprezentują grupę docelową. Wnioski pozwalają dokonać ostatecznej korekty kwestionariusza. Celem pilotażu jest sprawdzenie między innymi: czy wszystkie pytania są rozumiane jednoznacznie i w ten sam sposób, czy pytania i odpowiedzi są sformułowane w wystarczająco prosty sposób, czy kafeterie odpowiedzi są wyczerpujące, czy reguły przejścia zostały właściwie zaprojektowane, czy kolejność pytań jest poprawna. 6. Ankieter musi być przygotowany Jeżeli wywiady będą prowadzone przez ankieterów, trzeba koniecznie zadbać o ich należyte przygotowanie. Powinni mieć przynajmniej minimalną wiedzę o przedmiocie, którego dotyczy badanie, a także znać poprawną wymowę obcojęzycznych nazw produktów i marek pojawiających się w kwestionariuszu. Każda profesjonalna agencja szkoli swoich ankieterów przed rozpoczęciem danego badania.