Nowe spojrzenie na gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi

Konferencja Naukowa
Instytut Technologiczno‐Przyrodniczy dla nauki, praktyki i doradztwa
NOWE SPOJRZENIE NA GOSPODAROWANIE ROLNICZYMI ZASOBAMI WODNYMI I ROZWÓJ MAŁEJ RETENCJI
Waldemar Mioduszewski
Zakład Zasobów Wodnych ITP
30 września 2015 r.
ZAKRES WYSTĄPIENIA
1. Wprowadzenie – nowe wyzwania w gospodarce wodnej
2. Bilans i pobór wody – zasoby wodne Polski
3. Melioracje – założenia i kierunki rozwoju
4. Kompleksowa gospodarka wodna – nowe podejście (?)
5. Zarządzanie gospodarką wodną
6. Podsumowanie
ROLNICZE ZASOBY WODNE – NOWE WYZWANIA –
Zapewnienie bezpieczeństwa żywnościowego – konkurencyjność polskich gospodarstw
• Nadmiar żywności, postęp biologiczny i agrotechniczny
• Migracja ludności
• Wielofunkcyjność obszarów wiejskich
• Zmiana diety żywnościowej
•
• Globalne zmiany klimatu
• Ochrona jakości wody i powietrza
• Ochrona przyrody (wzrost świadomości ekologicznej społeczeństwa)
• Zielone technologie, rośliny energetyczne, fitomelioracje
• Niekorzystny bilans wodny
POBÓR WODY [mld m3]
BILANS I POBÓR WODY ZASOBY WODNE POLSKI
ZASOBY
Pobór
Zużycie bezzwrotne
Przemysł
7,501
2,250
Sieć wodociągowa
1,522
0,304
Ujęcia ze studni
0,420
0,336
Wyszczególnienie
Współczynnik zasobów wodnych
1680 m3/rok/mieszkańca
Stawy rybne
1,002
0,100
Średnia europejska ∼4000 m3/rok/mieszkańca
Nawodnienia rolnicze i lasy
0,081
0,073
Egipt 400 m3/rok/mieszkańca
Razem
10,526
3,970
BILANS WODNY POLSKI P = Q + H
Przychód
Rozchód
Ewapotranspiracja
w tym:
•
użytki rolne
•
lasy
•
pozostałe
Opad P = 192,4 mld m3
Odpływ rzeczny (roczny) Q = 58,6 mld m3
Odpływ rzeczny (okres wegetacji) Q = 10 mld m3
H = 133,8 mld m3
Hu = 65,0 mld m3
Hl = 50,0 mldm3
Hp = 18,8 mld m3
POTRZEBY NAWODNIEŃ (bezzwrotne) przy prawdopodobieństwie wystąpienia suszy 20%
Uprawy
Pełne pokrycie potrzeb
Częściowe pokrycie potrzeb
Uprawy polowe
5,640
2%
0,112
Sady i warzywa
0,820
60%
0,492
Użytki zielone
2,115
20%
0,423
Razem
8,575
1,027
ZAŁOŻENIA (TEZY) GOSPODARKI WODNEJ NA TERENACH ROLNICZYCH (MELIORACJE)
‒ TEZY STARE (NIEAKTUALNE), A NAWET SZKODLIWE
•
•
•
Stosunki wodne powinny umożliwiać intensywna produkcje rolną na każdym nieużytkowanym terenie
Należy dążyć do szybkiego odprowadzenia całości wód pozimowych, a latem doprowadzać wodę z zewnątrz
Wszystkie istniejące systemy melioracyjne powinny być eksploatowane i utrzymywane
‒ TEZY NOWE, NIE ZAWSZE AKCEPTOWANE
•
•
•
•
Gospodarka wodna obejmuje działania o charakterze technicznym oraz nietechnicznym (działania planistyczne, organizacyjne, agrotechniczne)
Działania techniczne (systemy melioracyjne) dostosowane do rodzaju użytkowania (przyroda, rolnictw) oraz stanu intensyfikacji rolnictwa
Należy dążyć do zatrzymania (retencjonowania) wód pozimowych i po opadach atmosferycznych, odprowadzając jedynie szkodliwy dla rolnictwa nadmiar
Zadania gospodarki wodnej obejmują działania dla zwiększenia naturalnej zdolności retencyjnej zlewni
SYSTEMY MELIORACYJNE
‒ Nowe systemy melioracyjne
•
Doliny rzek, mokradła – brak uzasadnień ekonomicznych i przyrodniczych
•
Grunty orne – tereny o wysokiej produkcji – dwustronna regulacja stosunków wodnych
‒ Utrzymanie i modernizacja istniejących systemów
•
Likwidacja i dostosowanie do potrzeb środowiska przyrodniczego na terenach nieużytkowanych rolniczo i cennych przyrodniczo (chronionych)
•
Modernizacja – dostosowanie do rzeczywistych potrzeb i stanu rolnictwa (użytkowanie ekstensywne, intensywne)
•
Przebudowa w kierunku tworzenia możliwości retencjonowania wód opadowych i roztopowych
GOSPODAROWANIE ROLNICZYMI ZASOBAMI WODNYMI – ROZWÓJ MAŁEJ RETENCJI
Naturalna mała retencja wodna
Retencja planistyczna, użytkowanie zlewni, zalesienia, mokradła –
renaturyzacja rzek, roślinne strefy buforowe, odtwarzanie dolin rzecznych
Odtwarzanie dolin rzecznych, przebudowa wałów przeciwpowodziowych, poldery
Zwiększenie retencji glebowej, poprawa struktury gleb, rotacja roślin, zwiększenie części organicznych w glebie, rolnictwo ekologiczne
Retencjonowanie wód podziemnych poprzez ograniczanie spływu powierzchniowego stosując metody nietechniczne
Retencja wód powierzchniowych: odbudowa jezior i naturalnych stawów, rewitalizacja rzek, ochrona stawów i małych zbiorników wodnych
Mikro‐ i małe zbiorniki wodne, sztuczne stawy, podpiętrzanie jezior
Budowa stopni i jazów dla podwyższenia poziomu wody w rzece
Gospodarka wodna na systemach melioracyjnych – regulacja odpływu z systemów odwadniających
Sztuczne uzupełnianie warstw wodonośnych – budowa stawów i rowów infiltracyjnych
Ograniczanie lub przechwytywanie spływów z powierzchni szczelnych
ODPOWIEDZIALNI ZA WODĘ
INSTYTUCJA
ADMINISTRACJA RZĄDOWA, SAMORZĄD, RZGW, WZMiUW, PLANOWANIE
ZAKRES ZADAŃ
Tworzenie prawa, stymulowanie działań
Urządzanie przestrzeni, zalesienia, zbiorniki wodne (?)
Retencja dolinowa (przeciwpowodziowa)
Mokradła, bagna
SPOŁECZEŃSTWO,
PRZYRODA, EKOLOGIA
Renaturyzacja cieków, regulacja odpływu, odbudowa oczek itp.
Zabiegi przeciwerozyjne
SPOŁECZNOŚĆ LOKALNA, GMINY, MIASTA
Zagospodarowanie przestrzenne, ograniczanie spływu powierzchniowego (tereny uszczelnione), małe zbiorniki wodne
OSOBY PRYWATNE I FIZYCZNE (ROLNICY)
Układ pól, zabiegi agrotechniczne, wapnowanie, agromelioracja, eksploatacja systemów melioracyjnych (regulowanie odpływu z sieci drenarskiej i rowów) małe zbiorniki
PROBLEMY (ELEMENTY) ZARZĄDZANIA WODĄ
1. „Jedna rzeka jeden gospodarz” – mówi o zarządzaniu (dystrybucji) płynących wód powierzchniowych
2. Ramowa Dyrektywa Wodna to zarządzenie zlewniowe (nie rzeczne) –
potrzebna jest koordynacja wszystkich działań dla poprawy warunków wodnych
3. Programy rozwoju gospodarki wodnej na terenach rolniczych (melioracji) muszą być oparte na stymulowaniu pożądanych działań. Dotyczy to uregulowań prawnych i organizacyjnych oraz finansowych.
4. Prawo nie może stać na przeszkodzie w realizacji zadań przynoszących zyski dla środowiska i gospodarki wodnej. Przy małych obiektach urząd musi uzasadnić zakaz podejmowania inwestycji.
5. Problematyka wodna powinna być uwzględniana w pracach ośrodków doradztwa rolniczego przy współpracy z zarządami melioracji.
WATER HARVESTING ZBIÓR WODY
Conceptualization of water harvesting (example in Tunisia)
Source: Toshisuke Maruyama, Mashahiko Tomita et al., 1996 (Asakura Shoten)
NOWE ? ROZWIĄZANIA
PODSUMOWANIE
1. Polska ma małe zasoby wodne, ale wystarczające na pokrycie wszystkich potrzeb, w tym rolnictwa. Tym niemniej należy prowadzić rozsądną politykę wodną
i wprowadzać mechanizmy stymulujące ochronę zasobów wodnych – ograniczenie marnotrawstwa wody.
2. Rolnictwo to obok środowiska przyrodniczego największy konsument wody. Nakłada to dodatkowe obowiązki na odpowiedzialnych za gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi.
3. Systemy melioracyjne muszą być dostosowane do sposobu użytkowania rolniczego i walorów przyrodniczych. Należy odbudowywać i modernizować obiekty, gdy wymaga tego intensyfikacja rolnictwa.
4. Programy rozwoju melioracji, w tym małej retencji, muszą opierać się na zasadzie tworzenia warunków ekonomicznych, fizycznych, organizacyjnych i prawnych dla podejmowania określonych zadań.
5. Należy wprowadzać zlewniowe zarządzanie wodą (teraz wprowadza się rzeczne – jedna rzeka jeden gospodarz). Urząd – władza, która będzie panowała nad wszystkimi aspektami gospodarki wodnej, w tym działaniami dla zwiększenia zdolności retencyjnej zlewni.
6. Prawo wodne dostosowane do nowych warunków. Prawo nie może utrudniać
(uniemożliwiać) pożytecznych działań dla ochrony zasobów wodnych.
DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ