SYNTEZA ekspertyzy 1

SYNTEZA EKSPRTYZY
Możliwości i kierunki rozwoju
nowoczesnych technologii
w województwie śląskim
wykonany
w ramach projektu INŻYNIER PRZYSZŁOŚCI
Numer projektu WND-POKL.08.01.02-24-002/08
ConnectionPoint sp. z o.o
http://connectionpoint.com.pl
2009
SYNTEZA EKSPERTYZY
Możliwości i kierunki rozwoju nowoczesnych technologii w województwie śląskim
“The future belongs to those who prepare for it today"
Malcolm X (1925 – 1965)
1.1.1 Ze względu na specyfikę raportu wymagającą zastosowania głównie analiz związanych
z wykorzystywaniem wiedzy eksperckiej, główne wnioski formułowano na tej właśnie
podstawie.
1.1.2. Eksperci znacznie niżej oceniają potencjał technologiczny Województwa Śląskiego w
porównaniu z oceną możliwości rozwoju poszczególnych technologii w skali globalnej.
Można przyjąć, iż wynika to ze świadomości ograniczeń w potencjale rozwoju nowych
technologii o znaczeniu światowym na terenie Województwa Śląskiego. Najwięcej wskazań w
tym obszarze związanych było z technologią czystego węgla i w dalszej kolejności z
biotechnologią i inżynierią powierzchni. Można sądzić, iż powyższe wskazania związane były
z pewnym zaawansowaniem inicjatyw technologicznych w tych dziedzinach oraz istniejącym
potencjałem naukowo-badawczym oraz przemysłowym.
1.1.3. Największe znaczenie związane z kwestią wpływu kluczowych czynników na rozwój
nowych technologii w Województwie Śląskiem przypisano wykształceniu mieszkańców,
przedsiębiorczości oraz finansowaniu badań nad nowymi technologiami. Pierwsze dwa
czynniki dotyczą kwestii potencjału zasobów ludzkich jako decydujących w procesie
innowacyjności i kreowania nowych rozwiązań technologicznych. Bardzo istotny jest trzeci
czynnik odnoszący się do finansowania badań jako kluczowej bariery w rozwoju
technologicznym. Na uwagę zasługuje interpretacja małej liczby wskazań związanych ze
znaczeniem strategii regionalnych, co może wynikać z przeświadczenia o nieskuteczności
działań władz regionalnych w zakresie efektywnych strategii innowacyjnych.
1.2.1 Komitet Sterujący Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Śląskiego przyjął
następujące rekomendacje dotyczące sześciu kierunków rozwoju obszarów technologicznych w
województwie śląskim:
Technologie informacyjne i telekomunikacja
Biologia i medycyna
Górnictwo, energetyka
Ochrona środowiska i zagospodarowanie przestrzenne
Metalurgia i inżynieria materiałowa
Przemysł maszynowy, samochodowy i lotniczy
str. 2
SYNTEZA EKSPERTYZY
Możliwości i kierunki rozwoju nowoczesnych technologii w województwie śląskim
1.2.2 W wyniku wywiadów przeprowadzonych na potrzeby niniejszego raportu z ekspertami
regionalnymi za szanse rozwoju kwestie związane z wpływem uwarunkować wewnętrznych
na szanse rozwoju nowoczesnych technologii w regionie mogą wpływać:
Istnienie zwartego geograficznie i licznego skupiska technologicznego na terenie
województwa śląskiego – umożliwia to nawiązanie współpracy wewnątrz skupiska,
wspierając jednocześnie możliwość aktywizacji transferu technologii i wymiany
doświadczeń
Rozbudowana infrastruktura naukowo-badawcza regionu.
Rozbudowany system szkolnictwa na wszystkich poziomach.
Możliwość realizowania działań interdyscyplinarnych – dzięki funkcjonowaniu w
regionie specjalistów z różnych branż.
Wsparcie władz regionalnych dla działań proinnowacyjnych.
Wsparcie działań przez liczne instytucje otoczenia biznesu.
1.2.3. Potencjał innowacyjny przedsiębiorstw regionu jest jednym z najwyższych w kraju,
szczególnie w przypadku firm dużych. W przypadku mikro przedsiębiorstw należy zauważyć
niewykorzystany jeszcze potencjał rozwojowy. Z punktu widzenia rozkładu geograficznego
można zauważyć znaczną dominację subregionu centralnego (Katowice) z jednoczesnym
niedorozwojem obszarów peryferyjnych szczególnie subregionu północnego (Częstochowa)
1.2.4. W województwie śląskim zostały zidentyfikowane inicjatywy klastrowe (10 inicjatyw),
które funkcjonują na wczesnym poziomie rozwoju, nie wykazując cech charakterystycznych
dla dojrzałego klastra tzn: wspólna strategia, wspólne innowacyjne projekty, określone zasady
koordynacji bazujące na zaufaniu.
1.3.1. Silna presja wywierana przez Komisję Europejską na kraje członkowskie wynika z
faktu, że Europa w sposób znaczący en gros odbiega od poziomu innowacji prezentowanego
przez kraje Azjatyckie, Stany Zjednoczone. Sumaryczny, średni dla całej UE, Wskaźnik
Innowacyjności (Summary Innovation Index – SII) w 2008 roku wyniósł 0,45. Dla Polski
wartość ta jest znacząco niższa i kształtuje się na poziomie 0,3. Źle w Polsce kształtuje się nie
tylko poziom innowacyjności, ale również wskaźnik komercjalizacji technologii. Dlatego
presja Komisji Europejskiej jest istotnym elementem wpływającym na mentalność środowiska
biznesowego i naukowego w Polsce.
1.3.2. Wykorzystywanie funduszy strukturalnych, dostęp do funduszy badawczych (FP7 itp.)
sprawiło, że znacznie uprościła się droga do finansowania kosztochłonnych i ryzykownych
przedsięwzięć innowacyjnych. Z drugiej strony regulacje biurokratyczne oraz średnia jakość
oceniających składane wnioski sprawia, że w dużym stopniu promowane są projekty o
bezpiecznym charakterze, a nie ambitne projekty innowacyjne.
str. 3
SYNTEZA EKSPERTYZY
Możliwości i kierunki rozwoju nowoczesnych technologii w województwie śląskim
1.3.3. W sposób znacznie ograniczony realizowane są na polskim rynku projekty finansowane
przez fundusze podwyższonego ryzyka – venture capital. Jest to o tyle istotne, że nowoczesne
technologie charakteryzują się w większości krótkim cyklem życia (szybkie starzenie), a to
przekłada się na konieczność szybkiej realizacji danych przedsięwzięć. W tym momencie długi
czas oceny projektów i niepewność związana z końcowym rezultatem oceny sprawiają, że w
momencie komercjalizacji danego pomysłu traci się szansę na sukces rynkowy.
1.3.4. Województwo śląskie w chwili obecnej nie czerpie rzeczywistych korzyści związanych
ze współpracą trans graniczną. Bliskość Ostrawy i Żyliny nie jest wykorzystana, zwłaszcza,
że potencjał naukowy i gospodarczy czeskiego Śląska jest znaczący. W tym wypadku dyfuzja
wiedzy nie jest postrzegana jako jej utrata, ale jako budowę silnych europejskich regionów, co
jest postulowane przez Komisję Europejską.
1.4.1. Z prognoz wynika, że województwo śląskie będzie poddane najsilniej procesowi
starzenia się społeczeństwa w kraju. Proces ten związany jest z ogólnokrajową tendencją
starzenia się populacji wynikającą z przemian społeczno-gospodarczych, a także zmianą stylu
życia i wzorów modeli rodziny. Szczególne znaczenie ma tutaj niski przyrost naturalny i
niskie saldo migracji.
1.4.2. W województwie śląskim w ciągu ostatnich lat można zauważyć spadek ludności w
wieku przedprodukcyjnym, a równocześnie wzrost liczby osób w wieku poprodukcyjnym.
Skutkuje to obciążeniem emerytalnym, a także prognozuje spadek potencjału edukacyjnego w
regionie.
1.4.3. W województwie śląskim wciąż obserwuje się wysoki wskaźnik osób z wykształceniem
podstawowym i zasadniczym zawodowym, a także niechęć do reorientacji zawodowej i
podnoszenia kwalifikacji zawodowych, czyli kształcenia ustawicznego.
1.5.1. Podstawową przesłanką budowy przyszłości regionu jest odejście od tradycyjnego
myślenia o strategii budowanej na bazie przemysłu ciężkiego i bogactw naturalnych. Nowymi
fundamentami rozwoju regionu mają stać się innowacje technologiczne, rozwój małych i
średnich przedsiębiorstw oraz w kontekście ostatnich doświadczeń krajów wysoko
rozwiniętych rozwój struktur sieciowych w celu budowy regionalnego systemu innowacji.
str. 4
SYNTEZA EKSPERTYZY
Możliwości i kierunki rozwoju nowoczesnych technologii w województwie śląskim
1.5.2. Ostatnim etapem ewolucji podejścia do tworzenia wizji i fundamentów rozwoju
województwa śląskiego jest koncentracja na rozwoju struktur sieciowych oraz tworzeniu
społecznych fundamentów rozwoju kultury innowacyjności.. Przyjęto iż, czynniki społeczne
są kluczowe w tworzeniu środowiska innowacyjnego regionu. Przyjęcie powyższych
paradygmatów rozwoju regionu można wiązać z presją ze strony Unii Europejskiej na
budowę regionalnych systemów innowacji oraz realizacją Strategii lizbońskiej.
1.5.3. Polityka regionalna Województwa Śląskiego skierowana na rozwój innowacji i
nowoczesnych technologii koncentruje się na następujących obszarach strategicznych: kultura innowacyjna; wspieranie powstawania innowacyjnych przedsiębiorstw, sieci i klastry
innowacyjne oraz budowa regionalnego systemu innowacji.
1.6.1. Do silnych stron krajowego środowiska gospodarczego sprzyjającego rozwojowi
innowacji technologicznych można zaliczyć m.in: wysokie zdolności dostosowawcze
przedsiębiorstw przejawiające się min. w uniknięciu szoku adaptacyjnego po przystąpieniu do
UE, wysoką dynamikę wzrostu sektora usług, technologii informacyjnych i
telekomunikacyjnych (ICT).
1.6.2. Zgodnie z doświadczeniami krajów wysoko rozwiniętych oraz polityką Unii
Europejskiej wyznaczającą poprzez proces lizboński kierunki rozwoju – polityka krajowa
będzie skoncentrować się na innowacjach i gospodarce opartej na wiedzy.
1.6..3 Wybór strategiczny ukierunkowany na wzmacnianie sektorów wiedzy i innowacji
wynika z faktów ekonomicznych udowadniających istniejący związek pomiędzy
konkurencyjnością gospodarki i poziomem PKB oraz stopnia innowacyjności gospodarki.
1.6.4. Na poziom innowacyjności wpływa strategia „open innovation”, polegająca na
poszukiwaniu i łączeniu nowych idei, komplementarnych do istniejących rozwiązań badawczo
– rozwojowych oraz eliminowaniu barier geograficznych, technologicznych.
1.7.1. Tradycyjnie polityka badań i rozwoju technologicznego była zarządzana z poziomu
krajowego. W ostatnich latach w celu zwiększenia skuteczności polityki innowacyjnej coraz
większe znaczenie przypisuje się polityce na poziomie regionu.
str. 5
SYNTEZA EKSPERTYZY
Możliwości i kierunki rozwoju nowoczesnych technologii w województwie śląskim
1.7.2. Należy spodziewać się, że w najbliższych dziesięcioleciach podstawowe kierunki
innowacji technologicznych będą koncentrowały w obszarach:
Nowe technologie wytwarzania
Biotechnologia przemysłowa
Nowe materiały, inżynieria powierzchni
Technologie informacyjne i komunikacyjne
Systemy produkcyjne minimalizujące zużycie energii i odpadów
Miniaturyzacja i inżynieria precyzyjna
Mechatronika i nanotechnologia
Symulacje i projektowanie procesów produkcyjnych
Sztuczna inteligencja i inteligentne systemy wspomagania decyzji
1.8.1. Przypadek Unii Europejskiej w kontekście polityki innowacyjnej jest szczególny, tzn.
żaden region świata nie prowadzi tak bardzo aktywnej i skoncentrowanej polityki
innowacyjnej. Główną przesłanką dla prowadzenia przez Unię Europejską aktywnej polityki
w zakresie innowacyjności jest ogromny wzrost konkurencji światowej wynikającej z procesu
globalizacji gospodarczej.
1.8.2. Wyraźna tendencja do przesuwania się biegunów wzrostu gospodarczego w kierunku
Chin i Indii (wyrażona m.in. wzrostem PKB oraz wynikami handlu zagranicznego) powinna
skutkować bardzo intensywną działalnością na rzecz innowacji i rozwoju gospodarczego w
krajach Unii Europejskiej, gdyż jest to droga do budowy podstaw konkurencyjności.
1.8.3. Biorąc pod uwagę prognozy dotyczące poziomu PKB Chin i Indii w 2050 roku i
związany z tym prawdopodobny model i wielkość konsumpcji należy zmierzać do silnego
wzmacniania sektora wysokich technologii lecz również sektora energii czy zaawansowanych
usług opieki zdrowotnej.
1.9.1. Na terenie województwa śląskiego w roku 2007 działały 44 szkoły wyższe. Jednostki te
posiadają 17 filii w całym województwie. Stanowiły 9,97% szkół wyższych w kraju i tym
samym województwo śląskie znajdowało się na drugim miejscu pod względem liczby szkół
str. 6
SYNTEZA EKSPERTYZY
Możliwości i kierunki rozwoju nowoczesnych technologii w województwie śląskim
wyższych w Polsce. Pod względem liczby studentów województwo śląskie zajmowało również
drugie miejsce, po województwie mazowieckim, a przed małopolskim.
1.9.2. Pomimo tego, że odsetek studentów szkół wyższych w województwie śląskim jest dość
znaczny w skali kraju, ilość studentów przypadających na 10 tys. ludności plasuje go dopiero
na 10 miejscu w Polsce. Zauważa się także spore zróżnicowanie możliwości rozwoju kapitału
edukacyjnego pomiędzy subregionami. Największy deficyt szkół wyższych występuje w
subregionie rybnicko-jastrzębskim, gdzie jednakże zauważa się dużą mobilizację w tworzeniu
filii uczelni regionalnych.
1.9.3. Można zaobserwować wzrost zapotrzebowania na wysoko wykwalifikowanych
pracowników charakteryzujących się zdolnością do pozyskiwania wiedzy i wykorzystywania
nowej wiedzy i nowych umiejętności. W tym przypadku technologie, szczególnie
informacyjne kreują możliwości wykonywania pracy w sposób bardziej niezależny i
elastyczny.
Ważnym
zagadnieniem
pozostają
nadal
zdolności
interdyscyplinarne
umożliwiające pracę w „wirtualnych” zespołach np. projektowych, w tym przypadku
technologie
ICT
ułatwiają
kontakty
lecz
nie
zastępują
relacji
interpersonalnych
warunkujących skuteczną prace zespołów
1.9.4. W gospodarce opartej na wiedzy zwraca się uwagę na kwestię mniejszego znaczenia
wiedzy!!! (w tym nabytej podczas studiów, z uwagi na krótszy czas jej życia w świecie
szybkich przemian i zmian technologicznych) natomiast zdecydowanie większe znaczenie
posiadać będą umiejętności praktyczne oraz przede wszystkim zdolności do ciągłego
kreatywnego uczenia się.
1.9.5. Wzrastać będzie również znaczenie konkurencji pomiędzy uczelniami zarówno na
poziomie regionalnym, krajowym jak z uwagi na założenia procesu bolońskiego również na
poziomie międzynarodowym. Oznacza to, że uczelnie będą konkurować o populacje studentów
również na arenie międzynarodowej. Populacja studentów postrzegana będzie coraz bardziej
jako kluczowy i coraz trudniej pozyskiwany zasób dla instytucji szkolnictwa wyższego.
Powyższemu procesowi towarzyszyć będzie zjawisko student consumerism polegające na
postawie roszczeniowej w stosunku do uczelni.
1.9.6. W zakresie treści nauczania należy zwrócić uwagę na interdyscyplinarność zarówno w
nauczaniu jak i badaniach naukowych. Pewnym problemem jest zdolność wspierania
nauczania o charakterze interdyscyplinarnym przez interdyscyplinarne badania naukowe.
Dotychczas struktura badań naukowych i ich finansowania skoncentrowana jest raczej na
str. 7
SYNTEZA EKSPERTYZY
Możliwości i kierunki rozwoju nowoczesnych technologii w województwie śląskim
podejściu od strony klasycznych dyscyplin naukowych, co stwarza duże bariery w procesie
wzrostu interdyscyplinarności.
1.10.1.
Ważnym
elementem
zmian
strukturalnych
jest
wykorzystanie
potencjału
endogennego regionu, nie tylko w zakresie potencjału przemysłowego (Zagłębie Ruhry) lecz
również społecznego, naukowego, kulturalnego (Nord Pas de Calais) i turystycznego
(Lotaryngia).
1.10.2. W analizowanych regionach można dostrzec podobieństwa w zakresie sekwencji
działań strategicznych jak: inwestycje w innowacyjność; wspieranie powstawania nowych
firm, ochrona środowiska, wspieranie sieci współpracy.
1.10.3. W procesie zmian strukturalnych w regionie bardzo ważne są kluczowe
przedsięwzięcia regionalne mobilizujące potencjał społeczny i gospodarczy regionu wokół
wspólnego celu.
1.10.4. Z uwagi na niekorzystne tendencje demograficzne (migracje, ujemny przyrost
naturalny) bardzo ważny jest proces waloryzacji potencjału regionu jako wartościowego
miejsca do życia.
ConnectionPoint sp. z o.o, 2009
http://connectionpoint.com.pl
str. 8