Jak wychować człowieka przez sztukę we współczesnej cywilizacji
Transkrypt
Jak wychować człowieka przez sztukę we współczesnej cywilizacji
Jadwiga MICZEL nauczycielka języka niemieckiego Gimnazjum Nr 3 Ul. Chelmska 23 Jak wychować człowieka przez sztukę we współczesnej cywilizacji zagrożonej W chwili integrowania się Europy i świata należy spojrzeć na problem edukacji inaczej. Współczesny świat niesie ze sobą różne zagrożenie, gdyż ludzie przekroczyli granice dopuszczalne do przetrwania globu ziemskiego. Raport Klubu Rzymskiego jest wstrząsający. Ostrzega on, że jeżeli nie obierzemy innego kierunku rozwoju cywilizacyjnego czeka nas za kilkadziesiąt lat zagłada. Przyszłość należy przewidywać. Niestety, nie uwzględniają tego działania skierowane na konsumpcję i wygodny styl życia. Zatrucie środowiska, ocieplenie klimatu, niosą ze sobą ostrzeżenie. Marnotrawstwo zasobów naturalnych, wyż demograficzny krajów azjatyckich, nie rokują naszej cywilizacji jasnej przyszłości. Społeczeństwa niewłaściwie wykorzystują wiedzę techniczną, rosną różnice między krajami biednymi a bogatymi. Niebezpieczeństwa niosą choroby jak alkoholizm, narkomania, przestępczość, alienacja czy ostatnio tak groźny terroryzm. Żaden kraj nie jest przygotowany na rozwiązanie tych bolących problemów. Mass media oszałamiają ludzi nadmiarem propozycji, intensywnością wydarzeń na świecie, szczególnie tych tragicznych. Cały czas toczą się walki i wojny. Dzisiejsze społeczeństwo to społeczeństwo konsumpcyjne. W rodzinach pracuje obecnie dwoje rodziców. Są zapracowani i nie mają czasu dla swoich dzieci. Tempo życia narzuca styl szybki i byle jaki. Ludzie kalkulują jak przeżyć oszczędzając czas i pieniądze. Jednak wielkie koncerny pracują nad tym, jak wydobyć pieniądze od społeczeństwa. Oferują swoje usługi na niskim poziomie wmawiając klientom wysoką jakość i obsługę. Sukces Mc Donald’sa świadczy, że ludzie łatwo dają sobą manipulować. Pracownicy tej firmy są traktowani jak maszyny. Wykonują te same ruchy ustalone na początku pracy. Pracują jak roboty. Inne firmy również podążają w tym kierunku. Manipulacja klientem dochodzi do perfekcji. Innym problemem jest zastępowanie pracy człowieka maszynami. Poprawia to funkcjonowanie całego, misternie opracowanego systemu. „Mcdonaldyzacja życia” wkracza do krajów wysoko rozwiniętych, Niekorzystnie odbija się to także na środowisku naturalnym. Socjologowie ostrzegają, iż taki sposób życia jest szkodliwy dla psychicznego i fizycznego zdrowia człowieka, a zatem dla całego społeczeństwa. 1 Obecne trendy w edukacji chcą zapobiec tej sytuacji, która stwarza zagrożenia dla całego globu. Należy zatem wrócić do uniwersalnych wartości i wychować społeczeństwo, które dostrzega potrzeby duchowe. To właśnie sztuka pozwala człowiekowi odrodzić się duchowo. W drodze ewolucji osiągnął człowiek taką świadomość, która wytworzyła u niego sumienie moralne, Narodziły się więc wyższe potrzeby duchowe, które rozpoczęły procesy cywilizacyjne. Już dwa i pół tysiąca lat temu, Platon sformuował tezę, że sztuka powinna być podstawą wychowania. Wychowawcze wartości, które niesie sztuka to dostrzeganie piękna, kształcenie wrażliwości i oceny zjawisk w świecie sztuki, otwartości na problemy innych ludzi oraz refleksja nad samym sobą. Sztuka jest podstawowym środkiem wychowania estetycznego. potwierdza ona wartość twórczą ludzi, inspiruje ich zachowania i postawy, a przede wszystkim kształtuje osobowość w zakresie moralnym i intelektualnym. Obecny wyalienowany człowiek czuje się zagubiony i zagrożony. Powiela schematy zachowań, naśladując sposób życia gwiazd aktorskich, piosenkarskich, sportowych. Potrzebuje idola nie mając własnej koncepcji życia. Do życia codziennego nie powinna przenikać rzeczywistość „telewizyjno – serialowa” czy narzucana przez media, lecz sztuka. To ona rozwija indywidualność jednostek, ich świadomość społeczną oraz postawy odwzajemniania. Każdy człowiek jest indywidualnością i powinien mieć tego świadomość, a nie utożsamiać się ze swoimi sąsiadami, idolami i innymi ludźmi. Tak wychować człowieka, aby wychowanek w sposób naturalny przejął od wychowującego wyobrażenia i zachowania. Tu ogromna rola wychowawcy ! Musi on reprezentować wysoki poziom kultury, dyskretnie prowadzić młodego człowieka w świat tych wartości, które są uznane społecznie, reprezentatywne dla wszystkich kultur. Wychowanie oznacza pobudzanie rozwoju, zaś rozwój widoczny jest w ekspresji. Jest to uzewnętrznienie się człowieka za pomocą słuchu i wizualnych znaków, czy symboli. Należy kształcić sposoby ekspresji, uczyć jak tworzyć dźwięki i obrazy, jak wytwarzać przedmioty. Ten będzie człowiekiem wykształconym kto to doskonale opanuje. Coraz więcej ludzi zacznie tracić pracę, maszyny będą zastępować ludzi, zmniejszać się będzie ilość godzin pracy. Człowiek zyska wiele czasu wolnego. Jak go spożytkuje ? Czy można go do takiego życia przygotować ? Celem wychowania powinno być artystyczne wykształcenie człowieka. Poprzez twórczą aktywność następuje bowiem samorealizacja, rozwija się wyobraźnia i życie uczuciowe. Rozwija się intelekt człowieka. Dążąc do poprawy jakości swego życia człowiek stworzy więzi międzyludzkie, dostrzeże potrzeby innych, ich samotność i ich problemy. 2 Sztuka rozwija wrażliwość estetyczną. Chodzi więc o takie wychowanie, które obejmuje wszystkie formy ekspresji osobistej, zarówno literackiej, poetyckiej czy muzycznej, kształtując te zmysły, na których opiera się świadomość jednostki, inteligencja i umiejętność wydawania sądów. Kształtuje się osobowość zintegrowana. Dzięki pobudzaniu życia uczuciowego, wyobraźni, ekspresji, własnej twórczości, własnych przemyśleń, wzbogacamy swoją osobowość. Irena Wojnar określa węższe pojęcie wychowania estetycznego jako „wychowanie DO sztuki”, co kształtuje wrażliwość na zjawiska estetyczne, zaś szersze pojęcie „wychowania PRZEZ sztukę” – ono kształtuje całą osobowość człowieka. Człowiek powinien otaczać się przedmiotami estetycznymi, mieć swój własny „smak” i gust. Sztuka powinna przeniknąć do życia codziennego To dom w którym mieszkamy, to sposób spędzania czasu wolnego, sposób jedzenia czy pracy. To sposób dostrzegania innych, wyjścia im naprzeciw. Proces edukacji permanentnej, o którym obecnie tak dużo się pisze i mówi, stwarza możliwość dla ludzi w różnym wieku. Koncepcja wychowania estetycznego powinna występować nie tylko na jednym przedmiocie w szkole. Szkoły powinny wypracować koncepcję wspólnego realizowania wychowania prze sztukę. Rozwój techniki, przeobrażenia kulturowe, wpływają na rozszerzanie się grup społecznych, które stykają się poprzez media ze sztuką. Proces nauki szkolnej, studenckiej kończy się w pewnym momencie życia. Ale uczenie się powinno trwać nieustająco. Instytucje kulturalne, jak muzea, biblioteki, teatry, kina, filharmonia wychodzą naprzeciw ludziom w różnym wieku. Należy od najmłodszych lat oswajać dzieci z tą działalnością. Oczywiście istotny tu jest problem finansowy. Ale wybór zależy od człowieka. Musi wybierać – dobro materialne czy duchowe. Szkoły powinny nawiązywać ścisły kontakt z instytucjami upowszechniającymi sztukę. Te wizyty, przybliżają życie kulturalne do środowiska uczniowskiego. Każdy etap rozwoju człowieka dostarcza nowych doświadczeń. Nie tylko poprzez kontakt z arcydziełem doznajemy przeżyć estetycznych, wzruszeń. Irena Wojnar pisze: „Człowiek jest wychowywany prze sztukę zarówno w tych sytuacjach, gdy czyta, słucha lub ogląda jak i wtedy, gdy maluje i śpiewa, czy interpretuje słowa i dźwięki w sposób zindywidualizowany i osobisty” [Bibl. I] Kontakt ze sztuką uczy tolerancji. Ogląda się różne dzieła tworzone w różnych epokach, różne style tworzenia, różnych twórców. Poznając epokę, w której artysta tworzył, przybliża się dziecku dziedzictwo kulturowe, z którego czerpiemy. Program dziedzictwa kulturowego jest wpisany w działalność każdego nauczyciela. Ten proces zacząć się powinien od środowiska bliskiego dziecku. Jego związki z najbliższą tradycją pozwolą określić mu swoją tożsamość i miejsce w życiu. Mam na myśli dziedzictwo materialne, duchowe ale też przyrodnicze. 3 Wspólnota lokalna, w której dziecko dojrzewa wpływa na jego osobowość, kształtuje jego wrażliwość, jego gust. Jeżeli rodzice są sami nastawieni twórczo do sztuki, ułatwia to małemu dziecku wcześniejsze odkrywanie świata sztuki. Jednak obecnie w Polsce większość ludzi ma niskie dochody finansowe i pogoń za nimi zabiera im tyle czasu, że na wychowanie potomków już go nie starcza. Uważają, że szkoła to zrobi za nich. Niestety, dziecko sześcioletnie jest już ukształtowane i rzadko która szkoła rozwija artystyczne zdolności dziecka. Kwestia małych miasteczek i wsi to drugie ograniczenie dla małych dzieci. Możliwości zetknięcia się ze sztuką są małe. Na szczęście istnieje twórczość ludowa, która przetrwała w formach zorganizowanych. Cywilizacja wyparła prawdziwą sztukę ludową, tak bardzo związaną z życiem codziennym chłopów. Nowoczesne urządzenia gospodarstwa wiejskiego wyparły ręcznie robiony sprzęt i piękne, rękodzielnicze meble Autentyczna twórczość ludowa jest już rzadkością. Skanseny zastępują teraz to, co wieś miała na co dzień. Na szczęście twórcy ludowi potrafią zadbać o to, aby żadna dziedzina sztuki ludowej nie uległa zapomnieniu. Zespoły pieśni, tańca ludowego, twórczości ludowej przyciągają w „małych ojczyznach” uzdolnionych ludzi tęskniących za tym, co minęło. Tutaj mogą ujawniać się i rozwijać talenty wszechstronne i należy o to bardzo zadbać, aby młodzi ludzie to kontynuowali i byli z tego dumni. Ludzie żyją w różnych środowiskach geograficznych, toteż należy ich wychowywać w tolerancji do innych kultur, ale zarazem kultywować narodową kulturę. Należy kłaść nacisk na kształtowanie moralności i zrozumienia drugiego człowieka, który żyje w innym środowisku. Nienawiść trzeba tępić poprzez ukazywanie życia ludzi w innych krajach, poprzez spotkania z takimi ludźmi. Internet, mass media udostępniają nam każdy punkt na kuli ziemskiej, samolotem możemy tam dotrzeć jednego dnia. Coraz mniej tajemnic ma świat. Życie w zrozumieniu innych ludzi prowadzi do tolerancji, szanowaniu innych religii, innych kultur. Obecnie wchodząc do Europy mamy stworzone warunki do poczucia europejskiej tożsamości kulturowej. To wyjście naprzeciw innym narodom, rozumienie ich stylów życia, ich historii, czerpanie z niej, to uznanie demokracji, uczenie się wolności. Wychowanie przez sztukę w tej sytuacji stwarza nowe wyzwania, nowe możliwości. Zderzenie i przenikanie się różnonarodowych kultur może prowadzić do konfliktów, ale też do tolerancji. jeśli ludzie będą umieli zaakceptować odrębność jednostki i jej obszaru kulturowego, wówczas będą mogli porozumieć się, współpracować ze sobą. Należy tak wychowywać aby integrować Europejczyków ale jednocześnie zachować odrębność swojego kraju. Sztuka jest niewątpliwie tym pomostem, który łączy ludzi. Poprzez nią tworzą sobie ludzie swój własny świat doznań, przeżyć i wzruszeń, bez względu na bariery językowe, granice państw. 4 Poczucie pustki i brak pomysłu na życie, które objawia się zniechęceniem i nudą, świadczą o zanikaniu intensywności życia uczuciowego. Aby je zwiększyć w obecnych warunkach materialnych, społecznych, wykorzystując obecny rozwój technik należy skierować swoje kroki ku sztuce. Ona może nowoczesnemu człowiekowi przywrócić wiarę w ten świat, może mu dodać odwagi, dostarczyć nowych wzruszeń. To sposób i koncepcja życia, inspirująca człowieka doznaniami estetycznymi. BIBLIOGRAFIA I II III [W] Irena Wojnar – „Możliwości wychowawcze sztuki” [W] Władysław Tatarkiewicz – „Prawda o sztuce” [W] Bogdan Nawroczyński – „O wychowaniu estetycznym” [W] „Teoria wychowania estetycznego” – Wybór tekstów pod red. Ireny Wojnar. Wyd. „Znak” 1997 IV Komitet Prognoz PAN „Polska w XXI w.” – „Nowe rozumienie edukacji” [W:] V Samuel Huntington – „Potęga Zachodu: dominacja i schyłek” [W:] [W:] „Antropologia kulturowa” – Janusz Gajda. Toruń 2002 VI „Animatorzy kultury” – Barbara Jedleńska. Lublin 2003 VII „Wychowani przez sztukę” – Herbert Read. Wyd. Ossolineum 1976 VIII „Pedagogika Kultury” – Janusz Gajda. Lublin 1998 IX „Encyklopedia Psychologii” – pod red. W. Szewczaka - hasło „Wychowanie estetyczne” – Irena Wojnar 5