Malasek - Polski Kongres Drogowy

dr inŜ. Jacek Malasek
Krajowy koordynator projektu CONNECT
Instytut Badawczy Dróg i Mostów
CONNECT
Euroregionalny projekt rozwoju telematyki drogowej
CONNECT
Euroregional project for road telematics development
STRESZCZENIE
Projekt CONNECT jest jednym z siedmiu projektów euroregionalnych realizowanych w ramach
programu Komisji Europejskiej o nazwie TEMPO i dotyczy koordynacji wdraŜania Inteligentnych
Systemów Transportu w ośmiu krajach Europy Środkowo-Wschodniej. Zakres tematyczny projektu
obejmuje: monitoring drogowy, zarządzanie ruchem, system informacji dla podróŜnych i strategię
rozwoju IST.
W opracowanej przez Instytut Badawczy Dróg i Mostów ankiecie podjęto pierwszą próbę ustalenia
preferencji odnośnie stosowania i ewentualnego zakupu wybranych urządzeń i usług, mogących być
w Polsce dostępnych w wyniku rozwoju Inteligentnego Systemu Transportu.
Spośród wszystkich oferowanych systemów informacyjnych największym zainteresowaniem
respondentów cieszyły się: tablice drogowe wyświetlające informacje zmiennej treści o zalecanych
objazdach, elektroniczny identyfikator pojazdu, system nawigacyjny wskazujący drogę najszybszego
dotarcia do celu podróŜy oraz system przekazujący kierowcy aktualne informacje o warunkach ruchu
podczas jazdy na wyświetlaczu umieszczonym na desce rozdzielczej. Spośród dziewięciu
oferowanych systemów zwiększających bezpieczeństwo poruszania się po drogach zdecydowanie
najwyŜszą ocenę uzyskał system automatycznego wzywania słuŜb ratowniczych z podaniem
lokalizacji miejsca wypadku.
SUMMARY
The CONNECT (Coordination and stimulation of innovative ITS activities in Central and Eastern
European countries) project introduces new EU member states into the TEN-T Programme.
CONNECT is one of the euro-regional projects within TEMPO initiative and covers: road monitoring,
traffic management, information systems for travelers and national strategies for ITS development.
The questionnaire on the attractiveness of ITS systems for helping in journeys planning and improving
road safety, prepared by the Road and Bridge Research Institute, is the first attempt of assessment
Polish drivers needs in the field of modern road telematics solutions.
Within all information systems offered for the future users the highest rank in evaluation process
achieved: VMS for information on alternative routes, electronic tag for vehicles identification,
navigation system showing how to reach ones destination in the quickest way and the system which
informs drivers on traffic conditions. It was also found that the most popular safety system is an eCall.
Results of questionnaires analysis will be used for preparing strategy and priorities of Intelligent
Transport System development in Poland.
1. INTELIGENTNY SYSTEM TRANSPORTU
Definicja: Inteligentny System Transportu obejmuje szerokie spektrum narzędzi słuŜących
zarządzaniu sieciami transportu i usługami dla podróŜujących (wg www.ertico.com)
Od końca lat 80. ubiegłego wieku zaznacza się światowy trend tworzenia tzw. systemów
inteligentnych. Proces ten obejmuje wszystkie systemy infrastrukturalne (intelligent infrastructure
systems), w tym równieŜ systemy transportowe. W istocie powstają systemy inteligentnego transportu,
których charakterystyczną cechą jest wymiana informacji (danych) pomiędzy inteligentnym pojazdem
w ruchu a inteligentną infrastrukturą drogową. To, co do niedawna określano mianem telematyki
transportu (drogowego), dziś często się określa jako inteligentne systemy transportowe (ITS –
Intelligent Transport Systems), a nawet jako inteligentny transport. W ostatnich dwudziestu latach
następuje dynamiczny rozwój technik informatycznych i telekomunikacyjnych (ICT – Information and
Communication Technologies).
Z rozwojem telematyki drogowej wiązane są olbrzymie nadzieje odnośnie poprawy
bezpieczeństwa ruchu drogowego. Pogląd ten podziela równieŜ OECD, która zaleca krajom
członkowskim – do których naleŜy i Polska – podjęcie wysiłków mających na celu szybkie
opracowanie całościowej strategii wdraŜania Systemów Inteligentnego Transportu.
KaŜdego roku na drogach krajów naleŜących do OECD ginie 125 000 osób, a koszty wypadków
drogowych przekraczają 2% PKB. Uznaje się za udowodnione, Ŝe najczęstsze przyczyny wypadków,
do których zalicza się jazdę po pijanemu, przekraczanie zalecanych prędkości i zmęczenie kierowców,
mogą być w znacznym stopniu wyeliminowane poprzez zastosowanie technik telematycznych
umoŜliwiających:
• ostrzeganie kierowcy przed moŜliwością zaistnienia kolizji,
• eliminację z udziału w ruchu drogowym kierowców będących pod wpływem alkoholu (nie
uruchomią pojazdu),
• stałą kontrolę prędkości pojazdów i
• automatyczne karanie za nie stosowanie się do obowiązujących przepisów ruchu drogowego.
Szacuje się, Ŝe tylko pełne wdroŜenie czterech wyŜej wymienionych technik telematycznych (co
nastąpi zapewne niestety nie wcześniej niŜ za 20-30 lat) moŜe przynieść nadspodziewanie dobre
rezultaty:
• Zmniejszenie o 47 000 rocznej ofiar śmiertelnych wypadków na drogach krajów OECD
• Zmniejszenie liczby wypadków drogowych o 40%
• 73 md. USD rocznie oszczędności tylko z tytułu zmniejszenia liczby zabitych
• 194 md. USD rocznie oszczędności będących wynikiem zmniejszenia ogólnej liczby
wypadków drogowych.
Następuje upowszechnianie nowych rozwiązań technicznych w ramach tworzenia wspólnego,
transportowego rynku usług transportowych w unijnej Europie. PoniewaŜ poszczególne kraje w
Europie środkowo-wschodniej nie mają jeszcze większych doświadczeń i wdroŜeń w dziedzinie IST,
zatem zachodzi konieczność skorzystania z tzw. dobrych przykładów wdroŜeń IST na świecie, zaś
szczególnie w krajach EU-15. W tym kontekście szczególne znaczenie mają tzw. europrojekty, czyli
projekty o charakterze międzynarodowym w unijnej Europie, które niejako stymulują rozwój
zastosowań IST w tych krajach. Jednym z nich jest europrojekt CONNECT, w którym od niedawna
uczestniczy równieŜ Polska.
2. PROJEKT CONNECT
Celem realizacji projektu CONNECT jest uruchomienie, a następnie rozwój w krajach
członkowskich kompleksowych systemów inteligentnego transportu (telematyki drogowej)
w pierwszej kolejności na sieci dróg TEN, poprzez realizację następujących tematów badawczowdroŜeniowych (tzw. domen):
Rys. 1 Projekty euroregionalne i priorytetowe korytarze IST
1. Monitoring drogowy, obejmujący stacje pomiarowe i systemy kontroli ruchu.
2. Centra informacji i zarządzania ruchem, obejmujący ich budowę i rozwój w skali
ogólnokrajowej i euroregionalnej.
3. Zarządzanie ruchem, obejmujące:
- plany zarządzania ruchem
- współpraca miejskich i zamiejskich systemów zarządzania ruchem
- taktyczne zarządzanie ruchem – zastosowanie znaków zmiennej treści
- bezpieczeństwo ruchu drogowego
- elektroniczne systemy poboru opłat
- obsługę wypadków drogowych.
4. Systemy informacji dla podróŜnych, obejmujące:
- systemy nawigacyjne w pojazdach samochodowych jako narzędzie współpracy
z infrastrukturą drogową
- usługi internetowe i telekomunikacyjne.
8. Działania horyzontalne, obejmujące opracowanie strategii rozwoju Inteligentnego Systemu
Transportu.
9. Zarządzanie projektem, obejmujące m.in. koordynację merytoryczną, prace organizacyjne,
wymianę doświadczeń uczestników projektu oraz udział w konferencjach.
Spójność proponowanych działań w skali europejskiej zapewnia powołanie przez koordynatora
projektu (firmę AustriaTech z Wiednia) międzynarodowych koordynatorów poszczególnych domen.
Wyniki prac badawczych, przed ich praktycznym wdroŜeniem na sieci TEN, zostaną przetestowane na
odcinku eksperymentalnym.
Rys. 2 Struktura projektu CONNECT
W Polsce realizacja projektu CONNECT obejmuje działania w zakresie jedenastu wybranych zadań.
Stałe stacje pomiarowe i systemy sterowania
Celem pracy jest stworzenie koncepcji integracji parametrów atmosferycznych i parametrów
nawierzchni drogowej w drogowych stacjach pomiarowych dla stworzenia banku danych, dokonanie
analizy rozmieszczenia stacji oraz opracowanie koncepcji rozszerzenia sieci stacji na terenie kraju. Na
podstawie prac studialnych planowane jest wdroŜenie, w celu weryfikacji przyjętych załoŜeń, systemu
pilotaŜowego, obejmującego rozszerzenie istniejącego systemu o nowe stacje (w wybranych okręgach)
oraz opracowanie specjalnego oprogramowania systemu dla transmisji, zbierania, przetwarzania
i prezentacji danych (Internet, telekomunikacja).
Uruchamianie Centrów Informacji o Ruchu
Celem pracy jest dokonanie analizy istniejącego stanu w zakresie pozyskiwania, gromadzenia oraz
udostępniania informacji i danych o ruchu oraz opracowanie studium potrzeb dla polskiego Centrum
Informacji o Ruchu na sieci dróg krajowych, w szczególności na autostradach i drogach ekspresowych.
Na podstawie studium potrzeb moŜliwe będzie przygotowanie koncepcji Centrum Informacji o Ruchu
(TIC) na poziomie ogólnokrajowym oraz opracowanie koncepcji standardów i połączeń dla
przyszłych systemów wymiany danych. Efektem finalnym prowadzonych prac będzie opracowanie
koncepcji włączenia polskich centrów informacji do sieci europejskiej TIC.
Plany zarządzania ruchem
Celem projektu jest wyznaczenie sieci powiązań drogowych i rejonów transgranicznych, dla których
niezbędne jest przygotowanie planów zarządzania ruchem, zgodnych z opracowywanymi obecnie
standardami europejskimi. W celu standaryzacji planów zarządzania ruchem jako przykładowa
opracowana zostanie koncepcja planu zarządzania ruchem na warszawskim odcinku przyszłej
autostrady A-2. Wyniki przeprowadzonych badań testowych posłuŜą do opracowania standardu dla
pozostałych obszarów polskiej sieci dróg krajowych.
Współpraca miejskich i zamiejskich systemów zarządzania ruchem
Celem projektu jest przygotowanie i pilotaŜowe wdroŜenie pełnej koncepcji architektury
i funkcjonowania mechanizmów współpracy miejskich oraz zamiejskich systemów zarządzania
ruchem. Stworzenie takiego mechanizmu umoŜliwi wzajemną wymianę informacji oraz koordynację
planów zarządzania ruchem w miejscach włączenia dróg tranzytowych do miast (autostrady, drogi
ekspresowe, obwodnice, itp.). Uzyskane wyniki prac studialnych zostaną pilotaŜowo
zaimplementowane na wybranym odcinku korytarza autostrady A-2 w rejonie Warszawy.
Taktyczne zarządzanie ruchem (VMS)
Celem projektu jest przygotowanie i pilotaŜowe wdroŜenie systemu taktycznego zarządzania
i informacji o ruchu z wykorzystaniem znaków zmiennej treści (VMS). Stworzenie takiego
mechanizmu umoŜliwi znaczne ułatwienie sterowania i zarządzania na obszarach szczególnie
obciąŜonych ruchem (autostrady, główne drogi tranzytowe, włączenia/wyłączenia z miast).
Opracowany zostanie raport zawierający pełną koncepcję instalacji, działania oraz integracji
systemów znaków zmiennej treści z istniejącymi systemami zarządzania ruchem. Uzyskane wyniki
prac studialnych zostaną pilotaŜowo zaimplementowane na wybranym odcinku korytarza autostrady
A-2 w rejonie Warszawy.
Baza danych do oceny efektywności działań podejmowanych dla poprawy bezpieczeństwa ruchu
drogowego na drogach krajowych
Celem pracy jest stworzenie centralnej bazy danych (zawierającej m.in. informacje o kosztach
wypadków i inwestycji zrealizowanych na drogach krajowych oraz uwzględniającej istniejące
urządzenia telematyczne np. istniejące stacje pogodowe i interaktywne wyświetlacze prędkości)
w celu likwidacji miejsc szczególnie niebezpiecznych oznakowanych i nie oznakowanych jako
„czarne punkty”. Powstanie centralnej bazy danych oraz opracowanie zasad gromadzenia i zbierania
danych z zakresu brd uwzględniających systemy telematyczne, będzie narzędziem udoskonalającym
proces decyzyjny w kontroli i zarządzaniu ruchem. UŜytkownikami końcowymi wyników pracy będą
teŜ inne kraje uczestniczące w projekcie CONNECT.
Elektroniczny pobór opłat
Celem pracy jest przygotowanie Polski do wdroŜenia zaleceń Unii Europejskiej zawartych
w „Dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady Europy zmieniającej Dyrektywę 1999/62/ EC,
dotyczącej obciąŜeń pojazdów cięŜkich w ruchu międzynarodowym”, wypełnienia postanowień
przejściowych Traktatu Akcesyjnego dotyczącego pojazdów o nacisku osi od 10t do 11,5t oraz
oszacowanie moŜliwości zastosowania wymagań Dyrektywy 2004/52/CE o europejskiej współpracy
w zakresie ujednolicenia systemów elektronicznego poboru opłat. Opracowany zostanie raport
zawierający propozycję oprogramowania dla poboru opłat dodatkowych oraz przygotowanie
rozwiązań dla adaptacji wysoko zaawansowanych technologii do systemu poboru opłat obecnie
istniejącego w Polsce.
System obsługi wypadków drogowych
Celem pracy jest ustalenie procedur współdziałania pomiędzy: Policją, Państwową StraŜą PoŜarną,
jednostkami słuŜby zdrowia, zarządcami dróg i innymi podmiotami wykonującymi działania związane
z likwidacją skutków wypadków drogowych, co przyczyni się do zmniejszenia ofiarochłonności
zdarzeń, a tym samym do poprawy brd na drogach. Informacja o dokładnej lokalizacji wypadku
drogowego będzie równieŜ wykorzystana przez zarządcę drogi do wyznaczenia koniecznych
objazdów. Powstały system oparty o GPS i GSM zostanie zintegrowany z juŜ istniejącymi systemami
telematycznymi na sieci drogowej kraju (głównie z systemami łączności) oraz z systemami
ratunkowymi (Pogotowie, StraŜ PoŜarna, Policja i inne), co pozwoli – przy wykorzystaniu ogólnego
kanału pomocy: tel. 112 - na szybką reakcję na zaistniałe zdarzenia w ruchu drogowym
i minimalizację ich skutków. Opracowane zostaną równieŜ wytyczne dla uruchomienia w Polsce
systemu eCall.
System nawigacji wewnątrz pojazdu
Celem projektu jest stworzenie pełnej koncepcji architektury oraz planu jak równieŜ wdroŜenia
pilotaŜowego ogólnokrajowego systemu informacji dla podróŜnych zawierającego dane pogodowe,
dane o natęŜeniu ruchu, dane o wypadkach, moŜliwych objazdach, parkingach itp. Dane te zbierane
będą z systemu istniejących i planowanych stałych punktów pomiarowych (stacje pogodowe, pomiar
ruchu, słuŜby drogowe itp.), gromadzone w centralnej bazie danych, a następnie drogą telefonii
komórkowej lub specjalnego kanału radiowego przekazywane do odbiorcy. Opracowany zostanie
raport obejmujący pełną propozycję architektury programowej i sprzętowej systemu nawigacji
wewnątrz pojazdu, stanowiącego narzędzie współpracy z infrastrukturą drogową oraz przeprowadzona
zostanie pełna pilotaŜowa implementacja systemu na wybranym obszarze/rejonie kraju.
Internetowe i telekomunikacyjne serwisy informacyjne dla kierowców
Celem pracy jest stworzenie studium i przygotowanie projektu pilotaŜowego systemu informacji
i planowania trasy podróŜy dla kierowców. Informacja będzie ukierunkowana na krajowych
i zagranicznych podróŜnych i zawierać będzie sytuację natęŜenia ruchu drogowego (korki, zatory, itp.),
dane pogodowe, dane o ogólnych warunkach podróŜy (np. zaleganie śniegu, koleiny, itp.). Zawarte
zostaną porozumienia z firmami świadczącymi usługi internetowe i telekomunikacyjne. Opracowany
zostanie raport prezentujący aktualny stan wiedzy w zakresie systemów informacji i planowania tras
podróŜy oraz potrzeb uŜytkowników, pełną koncepcję architektury programowej i sprzętowej
proponowanego systemu i propozycję stworzenia jednolitego portalu WWW dot. informacji drogowej.
Dokonana zostanie wstępna implementacja pilotaŜowa i badania internetowego systemu informacji
drogowej dla podróŜnych w warunkach funkcjonowania dla wybranego obszaru sieci drogowej.
Strategia rozwoju Inteligentnego Systemu Transportu w Polsce
Celem pracy jest stworzenie wytycznych i opracowanie standardów dla wdraŜania w Polsce
narodowej architektury Inteligentnego Systemu Transportu na przykładzie architektury ITS dla dróg
krajowych. Wyniki pracy dadzą podstawy dla rozwoju nowoczesnych systemów telematyki drogowej,
słuŜących lepszej organizacji ruchu i wyŜszej efektywności wykorzystania przepustowości dróg oraz
poprawie bezpieczeństwa ruchu drogowego. Prace nad architekturą systemu mają na celu zapewnienie
koordynacji wdraŜania podsystemów telematyki drogowej zarówno na poziomie ogólnokrajowym jak
i w skali europejskiej. Efektem finalnym realizacji zadania będzie, opracowana przy wykorzystaniu
doświadczeń wynikających z przeprowadzonych wdroŜeń pilotaŜowych, propozycja wytycznych
i opracowanie standardów pomocnych przy tworzeniu narodowej strategii rozwoju Inteligentnego
Systemu Transportu w Polsce.
3. OCZEKIWANIA POLSKICH KIEROWCÓW
W opracowanej przez Instytut Badawczy Dróg i Mostów ankiecie podjęto pierwszą próbę
ustalenia preferencji odnośnie stosowania i ewentualnego zakupu wybranych urządzeń i usług,
mogących być w Polsce dostępnych w wyniku rozwoju Inteligentnego Systemu Transportu.
Systemy informacyjne
Spośród wszystkich oferowanych systemów informacyjnych największym zainteresowaniem (rys. 3)
respondentów cieszyły się (ocena atrakcyjności oferowanych usług w skali 0-5):
• Tablice drogowe wyświetlające informacje zmiennej treści o zalecanych objazdach
w przypadku wystąpienia utrudnień w ruchu drogowym – ocena 4,01
• Elektroniczny identyfikator umoŜliwiający pobór opłat drogowych bez konieczności
zatrzymywania się na bramkach i ułatwiający odnalezienie skradzionego pojazdu – 3,78
• Zamontowany wewnątrz pojazdu system nawigacyjny wskazujący drogę najszybszego
dotarcia do celu podróŜy, z uwzględnieniem aktualnych warunków ruchu – 3,69
• System przekazujący kierowcy aktualne informacje (respondenci zainteresowani są głównie
lokalizacją korków drogowych) podczas jazdy na wyświetlaczu umieszczonym na desce
rozdzielczej – 3,66.
Za najmniej uŜyteczne funkcje zostały uznane:
• MoŜliwość oglądania przez pasaŜerów programów telewizyjnych – 1,60
• System przekazu aktualnych informacji o warunkach ruchu poprzez telefon komórkowy –
1,72
• MoŜliwość korzystania przez pasaŜerów z Internetu – 2,07.
Ciekawe, Ŝe podany w ankiecie testowo (dla sprawdzenia stopnia racjonalności dokonywanych
wyborów) prawnie niedopuszczalny system ostrzegający kierowcę przed radarową i kamerową
kontrolą prędkości uzyskał średnią ocenę zaledwie 3,14, aczkolwiek część respondentów gotowa była
zapłacić za jego instalację dość duŜo, bo nawet 1500 zł (średnio 143 zł).
Rys. 3 Ocena przydatności systemów informacyjnych IST
Zainteresowanie pozostałymi oferowanymi funkcjami uznać naleŜy za umiarkowane:
• Zamontowany w pojeździe system nawigacyjny informujący na wyświetlaczu gdzie się
znajduję i wskazujący najkrótszą drogę do celu – 3,49
• Internetowy serwis informacyjny (ułatwiający planowanie podróŜy w domu) o aktualnych
warunkach ruchu na drogach – 3,46
• System przekazujący kierowcy podczas jazdy aktualne informacje o warunkach pogodowych
– 3,42
• Internetowy serwis planowania podróŜy informujący o najtańszych/najszybszych
połączeniach komunikacją zbiorową – 3,33
• System przekazujący kierowcy informacje o aktualnie zaistniałych wypadkach drogowych na
trasie podróŜy – 3,00
• Tablice drogowe zmiennej treści wyświetlające informacje o czasie potrzebnym w aktualnych
warunkach ruchu na dotarcie do kolejnych skrzyŜowań – 2,85
• Serwis internetowy o miejscach szczególnie niebezpiecznych, gdzie dochodzi do duŜej liczby
wypadków drogowych – 2,81
• System przekazujący kierowcy informacje o najbliŜszym wolnym miejscu parkingowym –
2,75
• Serwis informujący kierowcę o warunkach ruchu poprzez specjalny kanał radiowy – 2,67.
Respondenci najwięcej skłonni byli zapłacić za instalację systemów:
• wskazujących najkrótszą drogę dojazdu do celu – średnio 219 zł
• wskazujących drogę najszybszego dojazdu – 192 zł, przy abonamencie miesięcznym
w wysokości 10 zł
• antyradaru – 143 zł.
Systemy bezpieczeństwa
Spośród dziewięciu oferowanych systemów zwiększających bezpieczeństwo poruszania się po
drogach (rys. 4) zdecydowanie najwyŜszą ocenę (4,36) respondentów uzyskał system automatycznego
wzywania słuŜb ratowniczych z podaniem lokalizacji miejsca wypadku, umoŜliwiający jednocześnie
osobom lŜej rannym nawiązanie kontaktu głosowego z Centrum Ratownictwa Drogowego.
Rys. 4 Ocena przydatności systemów bezpieczeństwa IST
DuŜe zainteresowanie wzbudziły teŜ:
• System ostrzegający przed śliską nawierzchnią – średnia z ocen respondentów: 3,78
• System uniemoŜliwiający uruchomienie samochodu przez osobę nietrzeźwą – 3,57
• System ostrzegający przed zboczeniem z pasa ruchu w przypadku zapadania w drzemkę –
3,45
NajniŜej respondenci ocenili przydatność następujących systemów:
• Automatycznego ograniczania prędkości do limitu obowiązującego na danym odcinku drogi –
1,88
• Automatycznego parkowania bez udziału kierowcy na wyjątkowo małej przestrzeni – 2,15
• Automatycznego utrzymywania minimalnej, bezpiecznej odległości od poprzedzającego
pojazdu – 2,42.
Umiarkowane zainteresowanie potencjalnych uŜytkowników wzbudziły pozostałe z oferowanych
systemów:
• System informujący przy braku widoczności o innym pojeździe zbliŜającym się do
skrzyŜowania – 3,09
• Wyświetlacz na desce rozdzielczej pokazujący obszar niewidoczny w lusterkach – 2,81.
Za instalację najbardziej poŜądanego systemu automatycznego wzywania słuŜb ratowniczych wielu
respondentów gotowych było zapłacić 500-1000 zł, przy kwocie maksymalnej 3000 zł (oferowanej
przez młodego kierowcę przejeŜdŜającego 30 000 km rocznie samochodem o wartości 48 000 zł)
i średniej 235 zł.
Wyniki ankiety, uzupełniając opinie gromadzone podczas organizowanych w ramach projektu
CONNECT spotkań tzw. Forum UŜytkowników, wykorzystane zostaną podczas tworzenia strategii
i priorytetów rozwoju Inteligentnego Systemu Transportu w Polsce. Prace nad projektem CONNECT
wspomagają ponadto wyniki badań prowadzonych przez zespół Instytutu Badawczego Dróg i Mostów
w projektach COST 352 „Wpływ nowoczesnych pokładowych systemów informacyjnych na brd”
i PEPPER „Policyjne programy realizacji polityki wymuszania bezpiecznych zachowań kierowców na
drogach europejskich”.