Uwaga a czytanie w klasie I - Instytut Psychologii

Funkcjonowanie uwagi a grupy ryzyka zakłóceń
w procesie uczenia się czytania przez uczniów klas I
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
mgr Anna Nowotnik
Studia Doktoranckie Instytutu Psychologii
OSOBY BADANE
FUNKCJONOWANIE UWAGI
A NABYWANIE UMIEJĘTNOŚCI
CZYTANIA
 Z perspektywy procesu edukacyjnego kontrola
uwagi jest jedną z podstawowych zdolności
poznawczych, która umożliwia efektywne skupienie się na
wykonaniu zadania (Krejtz, 2012).
 Aby nauczyć się czytać, dziecko musi opanować dwie
podstawowe umiejętności:
 dekodowania – które polega na kojarzeniu
znaków graficznych z brzmieniem głosek
 rozumienia – czyli odczytywania sensu
zarówno pojedynczych zdań, jak i całości tekstu
 Zaangażowanie procesów uwagi w proces czytania u
dzieci w wieku wczesnoszkolnym, stanowi istotę rozwoju
tejże umiejętności:
 zaangażowanie uwagi na poziomie dekodowania
tekstu umożliwia uchwycenie różnic oraz
podobieństw w kształtach liter, wielkości i
umiejscowieniu w przestrzeni znaków graficznych,
a także relacji fonemowych;
 zaangażowanie uwagi poziomie rozumienia –
odczytywanie dosłownego znaczenia czytanego
tekstu, lecz także asymilację i akomodację nowych
wiadomości do istniejących już struktur wiedzy
(Conners, 2009).
 Aneta Borkowska (2006) podkreśla fakt częstego
WYNIKI
Stosując analizę skupień wyodrębniono 3 charakterystyczne grupy uczniów klas I ze względu na funkcjonowanie uwagi:
PROFILE FUNKCJONOWANIA UWAGI U UCZNIÓW KLAS I
GRUPA WYSOKIEGO
RYZYKA
1,5
1
koncentracja
impulsywność
0,5
0
-0,5
-1
-1,5
uczniowie z prawidłowo
funkcjonującymi procesami uwagi
(64% badanych)
uczniowie impulsywni (12%
badanych)
uczniowie zdekoncentrowani (25%
badanych)
Rozkład płci
w poszczególnych grupach uczniów
Poziom umiejętności czytania wśród uczniów o różnych profilach
funkcjonowania uwagi
CEL BADAŃ
1,5
Rozpoznanie czynników ryzyka w zakresie
funkcjonowania uwagi z punktu widzenia
nabywania
umiejętności
czytania
u
dzieci w klasach I szkoły podstawowej.
NARZĘDZIA BADAWCZE
PROLEXIA – narzędzie eksperymentalne do pomiaru umiejętności
czytania w zakresie dekodowania i rozumienia czytanego tekstu
Autor: Jan Ober i in. (2006)
Struktura: dwie części: (1) test słów łańcuchowych (2) test zdań łańcuchowych
uczniowie z prawidłowo funkcjonującymi
procesami uwagi
1
46% chłopców
70% dziewczynek
uczniowie impulsywni
0
30% chłopców
-0,5
-1
dekodowanie
71% chłopców
rozumienie
uczniowie z prawidłowo funkcjonującymi procesami uwagi (profil optymalny)
uczniowie zdekoncentrowani (profil wysokiego ryzyka)
uczniowie impulsywni (profil średniego ryzyka)
Trzy próby, z których każda zawiera 44
kojarzenie znaków
pary wyrazów nie rozdzielone spacją,
graficznych z
Test słów
składające się z 11 liter, zawsze dających fonemami i
1
łańcuchowych się rozdzielić tak, by powstały dwa wyrazy przekładanie
leksygramów
liczące od 3 do 8 liter. Na rozwiązanie
w znaczenia
każdej próby dzieci otrzymują 1 minutę.
Dwie próby, z których każda zawiera po 31
zdań nie rozdzielonych żadnymi znakami
rozumienie
interpunkcyjnymi, bez wielkich liter (oprócz przekazu informacji
zawartej w
Test zdań
nazw własnych). Zadaniem ucznia jest
2
odczytanej
łańcuchowych wyodrębnienie zdań poprzez postawienie
sekwencji wyrazów
kreski w odpowiednim miejscu. Na
rozwiązanie każdej próby dziecko
otrzymuje 3 minuty.
Przykładowe zadania: ptaszekmina
fałdyzespół
domsmok
w naszym domu tylko Bartek zna się na elektrycznych urządzeniach domowych dzieci
spoglądały na oddalającą się ziemię dziewczynka umilkła i zamknęła oczy
29% dziewcz.
uczniowie zdekoncentrowani
mierzone
kompetencje
TEST BADANIA UWAGI D2 - narzędzie do pomiaru cech uwagi takich jak:
koncentracja, spostrzegawczość, impulsywność i nieuważność
54% dziewczynek
0,5
Części
opis
PROFIL OPTYMALNY
2
przypadków), zwłaszcza w kontekście ADHD
nazwa
podtestu
GRUPA ŚREDNIEGO
RYZYKA
2,5
współwystępowania kłopotów w nabywaniu
umiejętności
czytania
z
zaburzeniami
funkcjonowania uwagi (30–40% zaobserwowanych
lp.
Wykształcenie rodziców:
• 68,5% matek i 57,7% ojców - wykształcenie
wyższe lub studiowało
• 25,5% matek i 30,9% ojców - wykształcenie
średnie
• 6,1% matek i 11,3% ojców - wykształcenie
podstawowe
Wiek dzieci:
• uczniowie klas I z dwóch poznańskich szkół (N = 85).
Warunek udziału w badaniach:
• zgoda rodziców na udział dziecka w badaniu
i zgoda samego dziecka
Płeć dzieci:
• dziewczynki: 42,8%
• chłopcy: 43%
SKUPIENIE
0%
50%
100%
MOŻLIWE TRUDNOŚCI W NAUCE CZYTANIA
 niedostrzeganie subtelnych różnic pomiędzy literami
 niezwracanie uwagi na niespójność znaczeń
 główne zagrożenie to nieuświadamianie sobie zależności leksygramo-fonologiczych
 brak systematyczności w asymilacji i integracji szczegółowych informacji w tekście
UCZNIOWIE
IMPULSYWNI
UCZNIOWIE
ZDEKONCENTROWANI
 mylenie liter i wyrazów, pomijanie ich i zamiana kolejności, a nawet zmiana kierunku czytania
 trudności w utrzymaniu nastawienia, błądzenie myśli
 wysokie ryzyko poważnego zakłócenia nauki czytania, a co za tym idzie, trudności bądź zupełna niemożność
uczenia się z tekstu
NAJWAŻNIEJSZE WNIOSKI Z BADAŃ
1. Wśród pierwszoklasistów istnieje zróżnicowanie w zakresie funkcjonowania uwagi i poziomu umiejętności czytania.
2. Poziom funkcjonowania uwagi wpływa na rozwój umiejętności czytania u pierwszoklasistów.
Autorzy: R. Brickenkamp, polska adaptacja: Elżbieta Dajek (2003)
3.
Struktura: arkusz odpowiedzi formatu A4, na którym zamieszczono 14 wierszy
zawierających po 47 różnych znaków. Znaki te to 16 różnych kombinacji liter d i p
opatrzonych jedną, dwoma, trzema lub czterema kreskami. Zdaniem osoby
badanej jest znalezienie i przekreślenie litery d z dwoma kreskami. Czas
wykonywania testu podlega ograniczeniom i wynosi 20 sekund na każdą linijkę.
5. Dobra koncentracja uwagi i niska impulsywność współwystępują z wyższym poziomem umiejętności
czytania zarówno w zakresie dekodowania, jak i rozumienia.
Przykładowe zadania:
W grupie uczniów impulsywnych więcej jest dziewczynek, natomiast wśród uczniów zdekoncentrowanych przeważają chłopcy.
4. Wykształcenie rodziców nie ma związku z poziomem umiejętności czytania i funkcjonowania uwagi u dzieci.
6. Niski poziom koncentracji i wysoki poziom impulsywności związane są z niższym poziomem rozwoju umiejętności czytania, co stwarza ryzyko
utrwalenia deficytu przez zablokowanie dalszego rozwoju umiejętności czytania.
7. Długofalowym skutkiem deficytów uwagi jest niewystarczający poziom osiągnięć szkolnych.
WSKAZÓWKI DLA RODZICÓW I NAUCZYCIELI
Badania zrealizowano w ramach grantu nr N N106 047839 pt. Konstrukcja
narzędzi do psychologicznej diagnozy gotowości do uczenia się dzieci w
wieku od 3 do 11 roku życia, finansowanego przez Ministerstwo Nauki i
Szkolnictwa Wyższego (kierownik projektu: dr Sławomir Jabłoński,
Instytut Psychologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu;
prof. dr hab. Anna I. Brzezińska - UAM, dr Izabela Kaczmarek –
Uniwersytet Medyczny w Poznaniu, dr Katarzyna Kaliszewska-Czeremska UAM). Kontakt: mgr Anna Nowotnik, Studium Doktoranckie w Instytucie
Psychologii UAM, ul. Szamarzewskiego 89, 60-578 Poznań;
[email protected]





Warto ćwiczyć z dzieckiem koncentrację uwagi i uczyć hamowania reakcji , wykorzystując gry i zabawy dziecięce
Warto pomóc dziecku skupić się używając zwrotów:– poczekaj; zatrzymaj się na chwilę; przeczytaj raz jeszcze
Stosować krótkie polecenia, dyskutować z dziećmi na temat czytanych treści
Zwracać uwagę na kształt podobnych do siebie liter
Nie porównywać z innymi dziećmi, nie ośmieszać, nie poganiać!
 LITERATURA

Borkowska, A. (2006). ADHD a dysleksja rozwojowa. W: G. Krasowicz-Kupis (red.), Dysleksja rozwojowa: perspektywa psychologiczna (s. 109–124). Gdańsk: Wydawnictwo Harmonia.

Conners, F. A. (2009). Attentional control and the simple view of reading. Reading and Writing, 22, 591–613.

Dajek, E. R. (2003). Polska standaryzacja testu D2 do badania uwagi R. Brickenkampa. Przeł. Warszawa: Wydawnictwo Erda.

Golden, Ch. J., Freshwater, S. M i Golden, Z. (2003). Stroop Color and Word Test Children’s Version for Ages 5–14: a manual for clinical and experimental uses. Wood Dale (IL): Stoelting.

Krejtz, I. (2012). Korepetycje poznawcze. Rola pamięci roboczej i kontroli uwagi w przewidywaniu osiągnięć szkolnych. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Sedno.

Nowotnik, A. (2012). Funkcjonowanie uwagi u dzieci w wieku wczesnoszkolnym: grupy ryzyka. Edukacja. Studia, badania, innowacje, 1, 117, 87-102.

Ober, J., Dylak, J., Łopatka, J., Czarnecki, P., Balcer, M., Nowak, T. i Herczyński, J. (2006). Badanie czynności skanowania linii tekstu w trakcie czytania z kontrolą zrozumienia: raport z badań [maszynopis udostępniony przez autorów]. Poznań.