strategia rozwoju szlaku jana iii sobieskiego w województwie
Transkrypt
strategia rozwoju szlaku jana iii sobieskiego w województwie
Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej STRATEGIA ROZWOJU SZLAKU JANA III SOBIESKIEGO W WOJEWÓDZTWIE LUBELSKIM, PODKARPACKIM, ŚWIĘTOKRZYSKIM W OPARCIU O PUNKTY WĘZŁOWE LUTY 2013 „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 1 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Opracowanie wykonane przez Konsorcjum: CREATIVE TOWER Paweł Gałecki i ResPublic Sp. z o.o. Zespół autorski pod kierownictwem Iwony Majewskiej w składzie: Tatiana Telniuk-Radzikowska Małgorzata Krzysztofik Paweł Gałecki Michał Kazem-Bek Agnieszka Esz Joanna Jasiorowska „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 2 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Spis treści Spis treści...............................................................................................................................3 1. 2. Wprowadzenie ................................................................................................................8 1.1. Tło projektu ..............................................................................................................8 1.2. Obszar projektu ......................................................................................................11 1.3. Cele projektu ..........................................................................................................12 1.4. Zakres merytoryczny projektu ................................................................................14 Metodologia...................................................................................................................19 2.1. Ogólna metodyka prac ...........................................................................................19 2.2. Wykorzystywane źródła ..........................................................................................21 2.2.1. Źródła pierwotne .............................................................................................22 2.2.2. Źródła wtórne ..................................................................................................22 2.3. 3. 4. 5. Etapy prac ..............................................................................................................23 Rozwój regionalny a turystyka .......................................................................................24 3.1. Podstawowe elementy rozwoju regionalnego .........................................................24 3.2. Specyfika gospodarki turystycznej..........................................................................25 3.3. Wpływ turystyki na rozwój regionalny .....................................................................26 Turystyka na świecie, w Europie i w Polsce – stan i perspektywy rozwoju.....................28 4.1. Turystyka na świecie ..............................................................................................28 4.2. Turystyka w Europie ...............................................................................................29 4.3. Prognozy rozwoju turystyki .....................................................................................31 4.4. Trendy rozwoju turystyki w Europie ........................................................................32 4.5. Turystyka w Polsce ................................................................................................35 Uwarunkowania wynikające z dokumentów strategicznych ...........................................37 5.1. Dokumenty międzynarodowe .................................................................................38 5.2. Dokumenty krajowe ................................................................................................56 „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 3 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej 6. 7. 5.3. Dokumenty wojewódzkie ........................................................................................83 5.4. Dokumenty lokalne ...............................................................................................110 Diagnoza strategiczna makrootoczenia .......................................................................117 6.1. Otoczenie ekonomiczne .......................................................................................117 6.2. Otoczenie demograficzne .....................................................................................119 6.3. Otoczenie prawne ................................................................................................120 6.4. Otoczenie społeczne ............................................................................................121 6.5. Otoczenie technologiczne ....................................................................................122 6.5.1. Nowoczesne technologie i komercjalizacja innowacji ....................................122 6.5.2. Społeczeństwo informacyjne i teleinformatyka ..............................................123 Diagnoza strategiczna punktów węzłowych .................................................................124 7.1. Charakterystyka ogólna punków węzłowych ........................................................124 7.2. Audyt turystyczny punków węzłowych ..................................................................129 7.2.1. Analiza atrakcyjności turystycznej .................................................................129 7.2.2. Analiza stanu zagospodarowania turystycznego ...........................................146 7.3. Analiza dostępności komunikacyjnej punktów węzłowych ....................................156 7.4. Analiza przedsiębiorczości w punktach węzłowych ..............................................163 7.4.1. Analiza sektora przetwórstwa w punktach węzłowych ...................................166 7.4.2. Analiza innych sektorów powiązanych z turystyką .........................................172 7.5. Analiza potencjału punktów węzłowych w zakresie odnawialnych źródeł energii ..181 7.6. Analiza potencjału współpracy B + R i punktów węzłowych ..................................187 7.6.1. Analiza potencjału współpracy sektora B + R w województwie lubelskim ......188 7.6.2. Analiza potencjału współpracy sektora B+R w województwie podkarpackim .194 7.6.3. Analiza potencjału współpracy sektora B+R w województwie świętokrzyskim 197 7.7. Analiza interesariuszy w punktach węzłowych......................................................202 7.7.1. Sektor samorządowy .....................................................................................203 „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 4 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej 8. 7.7.2. Sektor pozarządowy ......................................................................................209 7.7.3. Przedsiębiorcy...............................................................................................215 7.7.4. Mieszkańcy i grupy nieformalne ....................................................................218 Segmentacja rynku......................................................................................................224 8.1. Zdefiniowanie kryteriów segmentacji ....................................................................224 8.2. Opis segmentów ..................................................................................................225 9. Analiza SWOT, wnioski i rekomendacje rozwojowe .....................................................234 9.1. Analiza mocnych i słabych stron...........................................................................234 9.2. Analiza szans i zagrożeń ......................................................................................245 9.3. Wnioski i rekomendacje .......................................................................................247 10. Drzewo problemów ..................................................................................................247 11. Długofalowa koncepcja rozwoju ...............................................................................258 11.1. Schemat koncepcji rozwoju ..............................................................................265 11.1.1. Wizja i misja...............................................................................................265 11.1.2. Drzewo celów Strategii ..............................................................................266 11.2. Cel nadrzędny ..................................................................................................270 11.3. Opis obszarów priorytetowych ..........................................................................271 11.4. Cele strategiczne i działania operacyjne ...........................................................284 12. 11.4.1. Cele strategiczne .......................................................................................284 11.4.2. Działania operacyjne .................................................................................286 Wdrażanie Strategii .................................................................................................302 12.1. Organizacja i koordynacja wdrażania................................................................302 12.2. Obszary koncentracji działań ............................................................................303 12.3. Harmonogram wdrażania..................................................................................304 12.4. Potencjalne źródła finansowania .......................................................................306 12.4.1. Finansowanie własne ................................................................................306 „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 5 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej 12.4.2. 12.5. Zewnętrzne źródła finansowania................................................................306 Monitoring i ewaluacja Strategii ........................................................................308 12.5.1. Monitoring ..................................................................................................308 12.5.2. Ewaluacja ..................................................................................................311 Schemat 1 Drzewo celów ...................................................................................................267 Schemat 2 Struktura opisu obszaru priorytetowego ............................................................267 Tabela 1 Lokalizacje i terminy spotkań warsztatowych .........................................................21 Tabela 2 Źródła danych wtórnych .........................................................................................23 Tabela 3 Wpływ turystyki na rozwój regionalny i lokalny .......................................................26 Tabela 4 Trendy rozwoju turystyki w Europie .......................................................................32 Tabela 5 Układ celów strategicznych zawarty w Regionalnej Strategia Innowacji dla województwa świętokrzyskiego na lata 2005-2013 ...............................................................94 Tabela 6 Strategia Rozwoju Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2020 - obszary, priorytety i kierunki działań wykazujące związek z gospodarką turystyczną..........................99 Tabela 8 Punkty węzłowe - lokalizacja ...............................................................................124 Tabela 9 Punkty węzłowe - charakterystyka .......................................................................124 Tabela 13 Nakłady wewnętrzne bieżące na działalność B+R .............................................190 Tabela 14 Segmenty podstawowe – turystyka kulturowa....................................................226 Tabela 15 Segmenty podstawowe – turystyka edukacyjno-rekreacyjna dzieci i młodzieży .227 Tabela 16 Segmenty podstawowe – turystyka aktywna i specjalistyczna ...........................228 Tabela 17 Segmenty podstawowe – turystyka na obszarach wiejskich, agroturystyka i ekoturystyka .....................................................................................................................229 Tabela 18 Segmenty podstawowe – turystyka weekendowa ..............................................230 Tabela 19 Segmenty uzupełniające – turystyka motywacyjna ............................................231 Tabela 20 Segmenty uzupełniające – turystyka hobbystyczna ...........................................232 „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 6 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Tabela 21 Wnioski i rekomendacje .....................................................................................247 Tabela 22 Ogólny harmonogram wdrażania .......................................................................305 Tabela 23 Wskaźniki realizacji Strategii ..............................................................................309 Wykres 1 Odnowiona Strategia Lizbońska ...........................................................................42 „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 7 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej 1. Wprowadzenie Przedmiotem projektu jest opracowanie „Strategii rozwoju Szlaku Jana III Sobieskiego w województwie lubelskim, podkarpackim, świętokrzyskim w oparciu o punkty węzłowe” w ramach projektu realizowanego przez gminę Spiczyn, pt.: „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej”, współfinansowanego ze środków Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej, Osi priorytetowej I Nowoczesna gospodarka, Działania I.4 Promocja i współpraca, Komponentu Współpraca, Obszaru Tworzenie polityki rozwoju regionalnego – Strategii rozwoju Szlaku Jana III Sobieskiego w województwie lubelskim, podkarpackim, świętokrzyskim w oparciu o punkty węzłowe. Celem projektu jest stworzenie dokumentu przedstawiającego w sposób kompleksowy i pełny strategię rozwoju Szlaku Jana III Sobieskiego w województwie lubelskim, podkarpackim, świętokrzyskim w oparciu o 6 punktów węzłowych (gmina Spiczyn w województwie lubelskim, gmina Wolka w województwie lubelskim, gmina Cieszanów w województwie podkarpackim, gmina Horyniec Zdrój w województwie podkarpackim, gmina Chęciny w województwie świętokrzyskim, gmina Zagnańsk w województwie świętokrzyskim) na lata 2014-2020. 1.1. Tło projektu Koncepcja Szlaku JIIIS jako narzędzia rozwoju regionalnego narodziła się na Lubelszczyźnie w roku 2007, w wyniku prowadzenia przez Jakuba Kuśmierczyka, Przemysława Kuśmierczyka, Katarzynę Sieńko i Dariusza Wlaźlika (mieszkańców gmin Piaski i Spiczyn, współtwórców produktów firmy Instytut Adaptacji Kulturowej i Językowej oraz stowarzyszenia Ekologiczny Klub UNESCO) działań na rzecz poszukiwania tożsamości podregionu definiowanego jako obszar gmin Rybczewice, Piaski, Mełgiew, Spiczyn oraz Wólka. W wyniku długotrwałych prac znaleziono spoiwo na tyle powszechne, że odnosi się do wszystkich gmin podregionu i jednocześnie na tyle uniwersalne, że nie budzi sprzeciwów. Tym spoiwem jest postać charyzmatyczna, ceniona, powszechnie szanowana w Polsce i rozpoznawalna w Europie - Jan III Sobieski (1629-1696), wybitny władca formatu europejskiego, król Polski, Wielki Książę Litewski, Ruski, Pruski, Żmudzki i Mazowiecki. Rozpoczął się wówczas proces budowania partnerstwa jednostek samorządu terytorialnego „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 8 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Szlaku JIIIS. W roku 2008 pionierskie gminy, na których terenie zachowało się dziedzictwo związane z postacią króla i jego rodu: Rybczewice, Piaski, Mełgiew, Spiczyn i Wólka podpisały porozumienie partnerskie na rzecz wieloletnich działań związanych z budową parasolowej marki terytorialnej Szlaku JIIIS, dając początek serii działań strategicznych, dotacyjnych i promocyjnych opartych na idei partnerskiego działania. W roku 2009 do partnerstwa Szlaku JIIIS na Lubelszczyźnie dołączyła Gmina Gorzków. Warty wspomnienia jest fakt, iż 6 wymienionych gmin reprezentuje 4 powiaty woj. lubelskiego. Fakt ten dowodzi oddolnego charakteru inicjatywy jaką jest Szlak i funkcjonalności przedsięwzięcia, w którym perspektywy rozwoju dostrzegają zarówno typowe gminy wiejskie, jak i małe miasteczka (Piaski). Szlak JIIIS to pomysł o zasięgu, co najmniej transgranicznym. Z początkiem 2008 roku autorzy koncepcji przekonali wójta oraz radę gminy Rybczewice, do podjęcia polskoukraińskich prac nad zaadoptowaniem dziedzictwa Jana III Sobieskiego do pełnienia funkcji turystycznych. Napisany przez nich w tym celu wniosek aplikacyjny (złożony w dniu 31.03.2008 r.) do Norweskiego Mechanizmu Finansowego pod nazwą „Szlak Dziedzictwa Sobieskiego szansą współpracy wschodniej Polski i Zachodniej Ukrainy” uzyskał wsparcie sponsorów i po podpisaniu umowy dotacyjnej jest realizowany. W ramach projektu zawiązano polsko-ukraińskie porozumienia partnerskie między gminą Rybczewice, a Ekologicznym Klubem UNESCO z Piask, Stowarzyszeniem ProCultura z Lublina, Towarzystwem Lwa ze Lwowa, Centrum Informacji Turystycznej z Żółkwi, a także ukonstytuowano polsko-ukraiński zespół naukowców badający pozostałości i ślady Jana III Sobieskiego we wschodniej Polsce i na zachodniej Ukrainie, celem poszerzenia ram terytorialnych Szlaku JIIIS o kilkaset kilometrów. Szlak JIIIS to pomysł na zrównoważony rozwój regionalny. Ideą przyświecającą działaniom podjętym przez Instytut Adaptacji Kulturowej i Językowej jest opieranie na idei Szlaku JIIIS wielowymiarowego rozwoju. Koncepcję turystyczną wzbogacają ważne elementy spójności społecznej, ekonomicznej i terytorialnej oraz rozwój przedsiębiorczości poprzez prezentowanie Szlaku JIIIS jako koncepcji zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich. Pierwszym wnioskiem aplikacyjnym, w którym Szlak JIIIS traktowany był jako koncepcja rozwoju regionalnego jest złożony przez partnerstwo 5 gmin Szlaku zarys programu „Marka lokalna gwarantem rozwoju przedsiębiorczości na Szlaku JIIIS” dający podstawy dla rozwoju lokalnej przedsiębiorczości turystycznej i okołoturystycznej oraz przetwórstwa „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 9 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej wspomagającego rozwój turystyki. Aplikację złożono 23 grudnia 2008 r. do MRR, w ramach Polsko-Szwajcarskiego Programu Współpracy. Program zyskał wstępną akceptację WWPE, MRR oraz strony szwajcarskiej. Jednym z efektów realizacji tego projektu jest opracowana w końcu 2012 r. „Zintegrowana strategia rozwoju Szlaku Jana III Sobieskiego w gminach Wólka, Spiczyn, Mełgiew, Piaski, Rybczewice, Gorzków”. Od marca 2009 roku partnerstwo złożyło kilka wniosków aplikacyjnych na różne projekty nawiązujące do dziedzictwa Jana III Sobieskiego. W międzyczasie Ekologiczny Klub UNESCO z Piask Odpowiedzialność, dzięki dotacji Przyszłość” otrzymanej przeprowadził od niemieckiej międzynarodowe Fundacji badania „Pamięć, dotyczące genealogii rodu Sobieskich, pod nazwą „Podobno mój dziadek to Sobieski?”, zapraszając do udziału w pracach między innymi różne osoby noszące takie samo jak król nazwisko. Jednym z ważnych efektów badań jest potwierdzenie faktu, że wśród obecnie żyjących nikt nie jest w stanie potwierdzić wyłącznego prawa do posługiwania się sławą Jana III Sobieskiego. Fakt ten w dużej mierze jest konsekwencją tego, że wśród potomków króla Jana III Sobieskiego nie było żadnego wnuka (król miał tylko wnuczki), a tym samym, bezpowrotnie wygasła jego linia męskich potomków. Obecnie autorzy koncepcji tworzą najszersze jak do tej pory ramy Szlaku Jana III Sobieskiego, sytuują go w perspektywie Europy Środkowej. Wyznaczony wstępnie zakres geograficzny Szlaku JIIIS sięga od Oleska na Ukrainie, gdzie król się urodził, do Wiednia, gdzie w roku 1683 wsławił się wielką wiktorią (pokonując wojska tureckie pod wodzą Kara Mustaffy). W zamierzeniach jednak, Szlak otwarty jest na inne regiony Europy i Azji włącznie z Turcją, Mołdawią, Rumunią, Niemcami, gdyż jego tworzenie opiera się na idei dialogu kultur, a istniejący potencjał historyczno-kulturowy pozwala na tak szerokie ramy. Nadrzędną ideą koncepcji jest współpraca oraz możliwość wielowymiarowej wymiany doświadczeń. Ten wielopłaszczyznowy i zakrojony na wiele lat zamysł opiera się o ideę Szlaków Dziedzictwa Kulturowego, w których granice i różnice między państwami okazują się wtórne wobec tożsamości i ciągłości kulturowej. Stąd powstała jako I etap idea włączenia do Szlaku obszarów położonych na terenie województwa podkarpackiego i świętokrzyskiego, czemu poświęcona jest niniejsza Strategia. Koncepcja ta stanowi najszersze ramy odniesienia dla realizacji niniejszej Strategii, a część działań podejmowanych w ramach programu jest w niej traktowana jako działania pilotażowe. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 10 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Koncepcja Szlaku JIIIS jest naturalną konsekwencją odkrycia, że dziedzictwo Sobieskiego zachowało się w wielu miejscach, i że miejsca te można połączyć. Jak już wspomniano podstawowym założeniem Szlaku JIIIS jest oparcie wielokierunkowego rozwoju społeczności gmin partnerskich na potencjałach rozwojowych, którymi partnerzy dysponują, a które nie są w pełni wykorzystywane ze względu na brak scalającej je formuły i wydolności instytucjonalnej pojedynczych, rozczłonkowanych gmin. Odpowiedzią na ten brak jest Szlak JIIIS, który odnosząc się do dziedzictwa kulturowego wspólnego dla całego partnerstwa, jest podstawą do pozyskiwania środków na rozwój w dziedzinach: marketingu gospodarczego, rozwoju przedsiębiorczości, odnawialnych źródeł energii, edukacji. Do chwili obecnej podstawą do podjęcia partnerskich, ponadregionalnych działań na rzecz budowy Szlaku JIIIS jest w przeważającej mierze świadomość partnerów projektu co do istnienia dziedzictwa materialnego i niematerialnego związanego z rodem Sobieskich. Kluczowe zapisy „Strategii rozwoju Szlaku Jana III Sobieskiego w województwie lubelskim, podkarpackim, świętokrzyskim w oparciu o punkty węzłowe” stanowić będą drogowskaz i deklarację prowadzenia długoterminowej wspólnej polityki rozwoju w oparciu o Szlak JIIIS, nie tylko przez partnerów projektu – wszak tworzenie polityki rozwoju to proces angażujący różnorodnych aktorów życia publicznego. Terytorialna marka Szlaku JIIIS jest od początku budowana w sposób, który odpowiada na potrzeby zarówno, JST, jak i biznesu oraz nauki. Jest to widoczne w projektach realizowanych na Szlaku JIIIS w woj. lubelskim, z których korzystają z powodzeniem wszystkie sektory życia społecznego. 1.2. Obszar projektu Przedmiotowa Strategia w aspekcie terytorialnym skoncentrowana będzie na 6 następujących punktach węzłowych: gmina Spiczyn w województwie lubelskim, gmina Wólka w województwie lubelskim, gmina Cieszanów w województwie podkarpackim, gmina Horyniec Zdrój w województwie podkarpackim, gmina Chęciny w województwie świętokrzyskim, gmina Zagnańsk w województwie świętokrzyskim. Oznacza to, iż diagnoza strategiczna i zapisy strategiczne (kierunkowe) będą odnosić się do „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 11 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej obszaru wyżej wymienionych gmin. Jednakże należy podkreślić, że ze względu na charakter strategii, który zakłada ekspansję w/w punktów na otoczenie zapisy strategiczne odnosić się będą do obszarów otaczających punkty węzłowe Szlaku JIIIS. Innymi słowy, koniecznym z perspektywy rozwoju Szlaku Jana III Sobieskiego jest kreowanie nowych rozwiązań, poszerzanie obszaru oddziaływania strategii, a tym samym tworzenie wokół punktów węzłowych obszarów funkcjonalnych, o których również mowa w niniejszej Strategii. 1.3. Cele projektu Celem ogólnym projektu jest przyczynianie się do zbudowania stałej platformy współpracy pomiędzy regionami Polski Wschodniej poprzez ukierunkowanie rozwoju społecznogospodarczego ponadregionalnego Szlaku JIIIS na prowadzenie działań innowacyjnych opartych o potencjały endogenne i paradygmat zrównoważonego rozwoju, z wykorzystaniem posiadanych i wypracowanych narzędzi rozwojowych, w tym: systemu certyfikacji, systemu obsługi turysty, systemu obsługi inwestora, systemu współpracy B+R, planu wdrażania marki Szlaku JIIIS wraz z księgą tożsamości. Poniżej przedstawiono cele szczegółowe projektu związane z jego realizacją i podejmowanymi działaniami: 1. Wypracowanie ram strategicznych do prowadzenia w Polsce Wschodniej polityki rozwoju opartej o Szlak JIIIS. 2. Powołanie i promocja punktów węzłowych wzmacniających spójność terytorialną, markę i funkcjonalność ponadregionalnego Szlaku JIIIS oraz transfer do punktów węzłowych wiedzy (dyfuzja technologii, tacit knowledge, transfer know-how) i rozwiązań z zakresu rozwoju norweskich i szwajcarskich regionalnego opartych wypracowywanych w na doświadczeniach ramach zrealizowanych i realizowanych projektów. 3. Wypracowanie i wdrożenie wspólnych narzędzi i mechanizmów rozwoju Szlaku JIIIS w oparciu o współpracę B+R jako impuls do rozwoju procesów innowacyjnych „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 12 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej i poprawy konkurencyjności gospodarki Polski Wschodniej. Niniejsza Strategia ma na celu odpowiedzieć na następujące pytania: Które z potencjałów Szlaku JIIIS, a w szczególności potencjałów punktów węzłowych są najbardziej predystynowane dla budowania współpracy B+R? W jaki sposób i w jakich dziedzinach należy zaplanować współpracę B+R jako wiodącą dla rozwoju Szlaku JIIIS? Które z potencjałów Szlaku JIIIS, a w szczególności potencjałów punktów węzłowych są najbardziej predestynowane do ewokowania innowacji? Które z potencjałów Szlaku JIIIS, a w szczególności potencjałów punktów węzłowych są najbardziej predestynowane do tworzenia ram i stałych struktur współpracy na Szlaku JIIIS? Które z potencjałów Szlaku JIIIS, a w szczególności potencjałów punktów węzłowych są najbardziej predestynowane do stymulowania rozwoju na poziomie lokalnym? Które z dziedzin i obszarów aktywności na Szlaku JIIIS, a w szczególności w punktach węzłowych są najbardziej predestynowane do budowania współpracy multisektorowej oraz tworzenia sieci współpracy (klastrów) porozumień? Które z potencjałów i zasobów na Szlaku JIIIS w województwie lubelskim, podkarpackim, świętokrzyskim stanowią najbardziej odpowiednią bazę do wzrostu wykorzystywania odnawialnych źródeł energii? Które z potencjałów i zasobów na Szlaku JIIIS w województwie lubelskim, podkarpackim, świętokrzyskim stanowią najbardziej odpowiednią bazę dla wzmacniania przetwórstwa? Które z potencjałów i zasobów na Szlaku JIIIS w województwie lubelskim, podkarpackim i świętokrzyskim stanowią najbardziej odpowiednią bazę do rozwoju przedsiębiorczości? Które z potencjałów i zasobów na Szlaku JIIIS w województwie lubelskim, podkarpackim, świętokrzyskim stanowią najbardziej odpowiednią bazę do rozwoju turystyki? Które z potencjałów i zasobów Szlaku JIIIS w województwie lubelskim, podkarpackim, świętokrzyskim stanowią podstawę marketingu terytorium szlaku JIIIS? „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 13 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Jakie branże i dziedziny powinny stanowić podstawę rozwoju Szlaku JIIIS poprzez punkty węzłowe i jaka powinna być sekwencja działań strategicznych służących rozwojowi Szlaku JIIIS w województwie lubelskim, podkarpackim, świętokrzyskim? Gdzie są granice oddziaływania punktów węzłowych Szlaku JIIIS? Jakich należy użyć narzędzi dla rozwoju Szlaku JIIIS w oparciu o punkty węzłowe? W jaki sposób Szlak JIIIS w województwie lubelskim, podkarpackim i świętokrzyskim ma stać się obszarem funkcjonalnym? Co stanowić będzie przewagę konkurencyjną marki Szlaku JIIIS w województwie lubelskim, podkarpackim i świętokrzyskim nad innymi markami terytorialnymi ze szczególnym uwzględnieniem marek terytorialnych w Polsce Wschodniej? Co pozwoli na wpisanie Szlaku JIIIS w kontekst szlaku europejskiego obejmującego co najmniej tereny od zachodniej Ukrainy do dolnej Austrii? Dokument ma określić strategiczne kierunki rozwoju Szlaku JIIIS w województwie lubelskim, podkarpackim i świętokrzyskim w oparciu o punkty węzłowe, wskazać sposób/sposoby na zwiększanie spójności społecznej, gospodarczej i terytorialnej Szlaku JIIIS w województwie lubelskim, podkarpackim i świętokrzyskim oraz wskazać metody i narzędzia prowadzenia marketingu gospodarczego i terytorialnego (ze szczególnym uwzględnieniem promocji turystycznej i gospodarczej) Szlaku JIIIS w województwie lubelskim, podkarpackim i świętokrzyskim. Założeniem realizacji projektu mają być długookresowe wytyczne strategiczne dla budowania spójności Szlaku Jana III Sobieskiego (w aspekcie społecznym, gospodarczym i terytorialnym) w oparciu o punkty węzłowe oraz wytyczne do budowy ponadregionalnej marki Szlaku Jana III Sobieskiego. Celem realizacji projektu jest również powstanie podstaw do wypracowania planu operacyjnego dla osiągania założeń i celów strategii. Rezultatem opracowanej Strategii będzie pokazanie poprzez Szlak JIIIS kierunku dla rozwoju Polski Wschodniej oraz otwarcie możliwości rozwoju Polski Wschodniej poprzez współpracę na szczeblu europejskim w oparciu o koncepcje Szlaku Jana III Sobieskiego biegnącego od Oleska na Ukrainie do Wiednia w Austrii. 1.4 Zakres merytoryczny projektu Niniejsza Strategia dotyczy trzech podstawowych części: diagnostycznej, koncepcyjnej „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 14 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej i wdrożeniowej. Diagnozę poprzedza rozdział prezentujący zastosowaną podczas opracowywani dokumentu metodologię. Część diagnostyczna obejmuje zagadnienia związane z: analizą specyfiki turystyki jako oraz jej wpływu na rozwój regionalny i lokalny; syntezą statystyki turystycznej na świecie, w Europie i w Polsce, mającą na celu pokazanie stanu gospodarki turystycznej oraz perspektyw jej rozwoju, a także trendów i tendencji; uwarunkowaniami wynikającymi z dokumentów strategicznych na poziomie międzynarodowym, krajowym, regionalnym oraz lokalnym; diagnozą strategiczną makrootoczenia w kontekście ekonomicznym, demograficznym, prawnym, społecznym, technologicznym; diagnozą strategiczną punktów węzłowych w kontekście: analizy atrakcyjności turystycznej, analizy stanu zagospodarowania turystycznego, analizy dostępności komunikacyjnej, analizy przedsiębiorczości, analizy potencjału punktów węzłowych w zakresie odnawialnych źródeł energii, analizy potencjału współpracy B + R i punktów węzłowych, analizy podmiotów zainteresowanych realizacją projektu tj. Szlaku Jana III Sobieskiego w punktach węzłowych; segmentacją rynku w kontekście kryteriów segmentacji oraz określenia podstawowych segmentów. Część diagnostyczną zamyka analiza SWOT będąca syntetycznym podsumowaniem mocnych i słabych stron Szlaku JIIIS, a także jego szans i zagrożeń. Syntetyczna zawartość poszczególnych rozdziałów Strategii przedstawia się następująco: METODOLOGIA Rozdział traktuje o metodologii zastosowanej podczas sporządzania diagnozy, określając ogólną metodykę prac, stosowane narzędzia oraz wykorzystywane źródła. W konstruowaniu strategii stosuje się metodę partycypacyjno-ekspercką, pozwalającą łączyć doświadczenie ekspertów z wiedzą społeczności lokalnych. W procesie zbierania danych wykorzystuje się zarówno źródła pierwotne (badania ankietowe mailingowe, telemarketing, konsultacje eksperckie, wizje lokalne, badania jakości, konsultacje społeczne, itd.), jak wtórne (opracowania i dane statystyczne instytutów, urzędów, think-tanków, obowiązujące strategie „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 15 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej rozwoju, analizy marketingowe, itd.). ROZWÓJ REGIONALNY A TURYSTYKA Rozdział dotyczy omówieniu wpływu, jaki może mieć turystyka na rozwój regionalny dzięki swojej interdyscyplinarnej specyfice. Zaprezentowano w nim istotę rozwoju regionalnego oraz liczne powiązania turystyki z innymi dziedzinami życia, a przede wszystkim jej znaczenie gospodarcze i społeczne wyrażające się m.in. w PKB oraz tworzonych miejscach pracy. Rozdział pozwala dostrzec w turystyce ogromny potencjał w zakresie stymulowania szeroko pojętych procesów rozwojowych. ANALIZA DOKUMENTÓW STRATEGICZNYCH Rozdział dotyczy dokumentów strategicznych na poziomie europejskim, krajowym, wojewódzkim, powiatowym oraz gminnym. W kręgu zainteresowania znajdą się zapisy związane pośrednio lub bezpośrednio z turystyką, przedsiębiorczością, rozwojem regionalnym oraz OZE (energetyką). Rozdział ten jest ważny, ponieważ dokładna analiza zapisów strategicznych pozwala na stworzenie dokumentu kompatybilnego z zapisami na szczeblu krajowym i regionalnym, a także lokalnym (w szczególności dotyczy to punktów węzłowych). DIAGNOZA STRATEGICZNA MAKROOTOCZENIA Rozdział zawiera analizę otoczenia obszaru projektowego, warunkującą wykorzystanie potencjałów wewnętrznych, które nie funkcjonują „w próżni”. Do ważnych elementów diagnozy otoczenia należą w szczególności: otoczenie ekonomiczne, demograficzne, prawne, społeczne, technologiczne. DIAGNOZA STRATEGICZNA PUNKTÓW WĘZŁOWYCH Rozdział zawiera diagnozę punktów węzłowych zlokalizowanych na Szlaku Jana III Sobieskiego, którą można podzielić na następujące główne części: część dotyczącą potencjału turystycznego punktów – analiza atrakcyjności turystycznej (walory naturalne i antropogeniczne), analiza stanu zagospodarowania turystycznego punktów (infrastruktura turystyczna i paraturystyczna), analiza dostępności komunikacyjnej, część dotyczącą potencjału w zakresie przetwórstwa, część dotyczącą potencjału w zakresie energetyki (OZE), „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 16 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej część dotyczącą potencjału innowacyjnego oraz potencjału w zakresie współpracy B+R, analizę podmiotów zainteresowanych Szlakiem JIIIS (sektor samorządowy, sektor pozarządowy, przedsiębiorcy, mieszkańcy). SEGMENTACJA RYNKU Segmentacja rynku wskazuje główne segmenty rynku i opisuje je według kryteriów geograficznych, demograficznych, ekonomicznych, motywacyjnych. Poprzez segmentację rynku identyfikuje się głównych klientów, jako odbiorców oferty produktowej i usługowej obszaru projektowego oraz produktu, jakim jest Szlak JIIIS. Opisanie profilu odbiorców umożliwia przygotowanie oferty dostosowanej do ich preferencji i oczekiwań. ANALIZA SWOT Strategię uzupełnia analiza SWOT, która precyzuje mocne i słabe strony, a także czynniki sprzyjające rozwojowi oraz zagrożenia mogące ten rozwój utrudnić lub zahamować. Analiza SWOT stanowi niejako podsumowanie całej diagnozy, a także punkt wyjścia do rozważań strategicznych. Jest także bazą do określenia kierunków rozwoju Szlaku JIIIS. DRZEWO PROBLEMÓW Rozdział obrazuje główne przeszkody i elementy negatywne obecnej sytuacji podregionu oraz wzajemne relacje pomiędzy tymi elementami. Odzwierciedla wnioski sformułowane podczas spotkań warsztatowych przeprowadzonych i moderowanych w ramach opracowywania Strategii. Stanowi swoistego rodzaju syntetyczne podsumowanie diagnozy, definiując bezpośrednio problemy, które mają zostać rozwiązane poprzez wdrażanie Strategii. Jest to więc punkt wyjścia do budowania drzewa celów, które bezpośrednio musi się odwoływać do istniejących problemów obszaru 6 gmin obszaru projektowego. KONCEPCJA ROZWOJU Zdefiniowanie głównych kierunków rozwoju produktu turystycznego Szlak JIIIS w obszarze projektowym w kontekście specyfiki programu oraz posiadanych walorów, atrakcji oraz zaplecza infrastrukturalnego w perspektywie wizji, misji, celu nadrzędnego, celów operacyjnych oraz działań i zadań realizacyjnych ujętych w domenach strategicznych. WDROŻENIE Rozdział określa harmonogram wdrażania na lata 2013-2020, w tym źródła finansowania „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 17 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej działań w obecnej perspektywie finansowej 2015 (2013+2) oraz założenia systemu monitoringu i ewaluacji (wraz ze wskaźnikami), w tym również podmioty odpowiedzialne za implementację całej Strategii oraz poszczególnych działań i zadań realizacyjnych. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 18 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej 2. Metodologia 2.1. Ogólna metodyka prac Niniejsza Strategia jest budowana według metody partycypacyjno-eksperckiej, czyli uspołecznionej, w której równoważne jest doświadczenie konsultantów oraz wiedza i potencjał społeczności lokalnych. Konsultanci wnieśli swoje doświadczenie w zakresie budowania strategii rozwoju, natomiast mieszkańcy wiedzę na temat obszaru, jego mocnych i słabych stron, jego potencjału oraz optymalnych kierunków rozwoju. Koncepcje mieszkańców zostały zweryfikowane przez konsultantów zewnętrznych, których główną zaletą jest brak zaangażowania emocjonalnego i spojrzenie na obszar projektowy „z zewnątrz” oraz jego niezależna ocena. Metoda partycypacyjno-ekspercka zakłada silną współpracę konsultantów i ekspertów ze społecznością lokalną na każdym etapie opracowywania dokumentu. Łączy ona zalety obu podejść metodycznych (eksperckiego i partycypacyjnego), a polega na tym, że: część prac wykonywana została w wersji uczestniczącej (partycypacyjnej) z udziałem władz samorządowych, sektora prywatnego i organizacji pozarządowych z obszaru projektowego, część prac wykonali konsultanci i eksperci (np. niektóre analizy, raporty, syntezy, diagnozy), wykorzystując dane także pozyskane od społeczności lokalnych, wyniki prac konsultantów zostały udostępnione i skonsultowane z samorządami, przedsiębiorcami i organizacjami pozarządowymi, niektóre działania (zebranie i dostarczenie niezbędnych informacji, organizacyjna strona konsultacji społecznych) wykonywane zostały przy doradztwie konsultantów. O kształcie Strategii w związku z powyższym stanowi gremium osób wypracowujących elementy zarysu planu strategicznego (w tym oceny, diagnozy oraz możliwości rozwojowych), w skład którego wchodzą: przedstawiciele władz samorządowych, pracownicy urzędów, przedstawiciele organizacji społecznych, przedstawiciele podmiotów gospodarczych, instytucji lokalnych i innych grup interesów, „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 19 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej inne osoby o wysokiej aktywności lub pozycji społecznej – tzw. lokalne autorytety, lokalni liderzy, którzy zgłoszą chęć włączenia się do pracy nad Strategią, przedstawiciele instytucji zewnętrznych (np. banków, instytucji prowadzących działalność kulturalną itp.), konsultanci zewnętrzni. Zastosowanie takiej metody przy tworzeniu dokumentu, oprócz partycypacji pozwala na zdobycie doświadczenia przyczyniając się jednocześnie do integracji środowisk w oparciu o planowanie rozwoju lokalnego. Doświadczenie zdobyte przez liderów lokalnych w pracach nad Strategią będzie mogło owocować podczas jej wdrażania. Punktem wyjścia do właściwego skonstruowania części strategicznej, a więc kierunków rozwoju, celów i działań jest precyzyjna diagnoza obszaru projektowego, oparta przede wszystkim na pozyskanych na obszarze projektowym danych wewnętrznych oraz na danych zewnętrznych. W przygotowaniu Strategii wykorzystano dostępne źródła wtórne. Badania na potrzeby powstającego opracowania obejmowały kilka metod badawczych połączonych w sposób gwarantujący wysoką efektywność zbierania danych. Były to: 1. CAWI (Computer Assisted Web Interview) – badanie ankietowe przeprowadzone za pomocą elektronicznego formularza ankiety. Zaproszenie do badania wraz z linkiem do ankiety, zostało zamieszczone na portalach internetowych gmin biorących udział w projekcie: www.spiczyn.pl www.wolka.pl www.cieszanow.org www.horyniec-zdroj.pl www.checiny.pl www.zagnansk.pl Ponadto, ankieta (wraz z opisem, czego dotyczy badanie) była udostępniona na platformie internetowej do prowadzenia konsultacji społecznych – CyfrowaDemokracja.pl oraz fanpage-ach kilkudziesięciu organizacji działających na terenie gmin, których dotyczy opracowanie. Dodatkowo zaproszenia do wzięcia udziału w badaniu zostały wysłane na adresy e-mail „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 20 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej ze specjalnie przygotowanych baz. Udostępniane ankiety były zamieszczone na platformie internetowej Cyfrowy Manager. Zastosowana metoda umożliwiła szybkie dotarcie do szerokiej grupy respondentów. Inną ważną zaletą było zniwelowanie efektu ankieterskiego oraz zapewnienie osobom wypełniającym ankietę poczucia anonimowości. 2. Ankieta audytoryjna - ankiety w postaci formularzy papierowych zostały rozdane uczestnikom spotkań warsztatowych realizowanych w ramach projektu. Uczestnicy wypełniali kwestionariusze samodzielnie. Metoda ta została zastosowana w celu zapewnienia udziału w ankiecie kluczowych przedstawicieli gminy obecnych na spotkaniach warsztatowych. 3. Spotkania warsztatowe – spotkania były realizowane z wykorzystaniem wizualnych technik moderacji i technik multimedialnych. Pozwoliły one na uzyskanie bardzo wysokiego poziomu interakcji między uczestnikami spotkań, ogniskowanie dyskusji wokół zaplanowanego tematu a także wizualizację przebiegu pracy i jej wyników. Inną istotną zaletą zastosowanych technik była wysoka efektywność dyskusji. Tabela 1 Lokalizacje i terminy spotkań warsztatowych L.p. Lokalizacja spotkania warsztatowego Termin 1. Cieszanów – I warsztat 26.11.2012 2. Horyniec-Zdrój – I warsztat 26.11.2012 3. Chęciny – I warsztat 26.11.2012 4. Zagańsk – I warsztat 27.11.2012 5. Spiczyn – I warsztat 28.11.2012 6. Wólka – I warsztat 29.11.2012 7. Zagańsk – II warsztat 16.01.2013 8. Chęciny – II warsztat 17.01.2013 9. Cieszanów – II warsztat 18.01.2013 10. Horyniec-Zdrój – II warsztat 18.01.2013 11. Spiczyn – II warsztat 21.01.2013 12. Wólka – II warsztat 22.01.2013 Źródło: Opracowanie własne 4. Dodatkowo w trakcie realizacji spotkań warsztatowych stosowano elementy indywidualnego wywiadu pogłębionego i metody delphickiej celem „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 21 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej usystematyzowania i dookreślenia wiedzy. 5. Wykonano również dodatkowo ankietę CAWI dotyczącą potrzeb w zakresie inwestycji, projektów i obszarów funkcjonalnych interesariuszy szlaku. 2.2. Wykorzystywane źródła 2.2.1. Źródła pierwotne Najważniejsze źródła danych i informacji pierwotnych: ˗ dane i informacje pozyskane podczas warsztatów strategicznych, w których uczestniczyli przedstawiciele władz samorządowych, branży turystycznej i organizacji pozarządowych, ˗ dane zebrane podczas wywiadów ankietowych i rozmów z przedstawicielami władz gmin, powiatów oraz pracownikami Urzędów, ˗ opinie zebrane w wywiadach ankietowych oraz rozmowach bezpośrednich z gestorami bazy noclegowej i gastronomicznej oraz mieszkańcami terenu, ˗ dane zebrane podczas wywiadów ankietowych i rozmów z osobami prowadzącymi gospodarstwa agroturystyczne. 2.2.2. Źródła wtórne W procesie zbierania danych wykorzystane zostały źródła wtórne, czyli dostępne opracowania i dokumenty. opracowania Głównego Urzędu Statystycznego, Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego w Lublinie, Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową, Instytutu Turystyki, Polskiej Organizacji Turystycznej, raporty Światowej Organizacji Turystyki (UNWTO), Światowej Rady Turystyki i Podróży (WTTC), Komisji Europejskiej, Europejskiej Komisji Turystyki, dokumenty strategiczne krajowe, wojewódzkie, powiatowe i gminne (strategie rozwoju, plany zagospodarowania przestrzennego, raporty dotyczące stanu środowiska naturalnego, etc.), foldery promocyjne, ulotki, publikacje promocyjno-informacyjne, monografie, strony internetowe (portale regionalne i tematyczne), „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 22 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej prasa ogólnopolska, regionalna oraz lokalna, publikacje i opracowania historyczne. Tabela 2 Źródła danych wtórnych Obszary pozyskiwania informacji ze źródeł wtórnych Źródła wtórne Archiwa (w tym strategie lokalne, inne istotne opracowania, drukowane materiały informacyjne) Regionalne: Urząd Marszałkowski Województwa Lubelskiego (strategie regionalne, RPO, inne dokumenty strategiczne i programowe), samorządy (strategie rozwoju, plany rozwoju lokalnego, inne dokumenty strategiczne), uczelnie wyższe (raporty z badań, strategie) Krajowe: Ministerstwo Sportu i Turystyki, Instytut Turystyki, GUS, POT Instytucje światowe i europejskie: UNWTO, WTTC, KE, EKT (najnowsze raporty) Dostępne strony internetowe (portale regionalne, lokalne i tematyczne) Monitoring prasowy Źródło: Opracowanie własne 2.3. Etapy prac Proces opracowywania Strategii obejmował następujące etapy: Etap diagnostyczny – związany z analizą stanu wyjściowego (otoczenie zewnętrzne, konkurencyjność, potencjały endogenne) oraz oceny możliwości rozwoju obszaru we współpracy ze społecznościami lokalnych 6 gmin. Etap koncepcyjny – dotyczący wypracowania wizji, misji, celu nadrzędnego, identyfikacji domen strategicznych oraz określenia celów i działań w ramach domen. W etapie tym określono główne założenia do procesu wdrażania Strategii w kontekście ramowego harmonogramu działań, programu operacyjnego na najbliższe lata, możliwych źródeł finansowania oraz systemu monitorowania i ewaluacji Strategii (podmiot, zasady, wskaźniki). Ten etap miał na celu przede wszystkim wspólne (przez konsultantów i mieszkańców) wypracowanie wizji rozwoju obszaru, zdefiniowanie najważniejszych celów do osiągnięcia oraz sposobów realizacji tych celów. W ten sposób zadania w Strategii stały się powszechnie akceptowalne. W tym etapie kluczowe znaczenie miały warsztaty strategiczne oraz bezpośrednie konsultacje indywidualne, służące wypracowywaniu głównych założeń rozwojowych. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 23 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej 3. Rozwój regionalny a turystyka Turystyka jest ważnym sektorem gospodarki i wywiera znaczący pozytywny wpływ na wzrost gospodarczy i zatrudnienie. Rośnie również jej znaczenie w codziennym życiu obywateli, którzy coraz częściej podróżują, zarówno w celach rekreacyjnych, jak i zawodowych. Z turystyką związane są zagadnienia takie jak dziedzictwo kulturowe i przyrodnicze, współczesne tradycje i kultura. Jest ona również idealnym przykładem na to, że konieczne jest pogodzenie wzrostu gospodarczego ze zrównoważonym rozwojem, w tym również w wymiarze etycznym. Turystyka w dużej mierze przyczynia się też do poprawy wizerunku, do propagowania wartości i uwydatniania atrakcyjności modelu, który jest owocem wielowiekowej wymiany kulturowej, różnorodności językowej oraz kreatywności. Powyższe uzasadniają ścisłe powiązania i wzajemne wpływy między turystyką, a rozwojem regionalnym i lokalnym, przeanalizowaniu których służy niniejszy rozdział. 3.1. Podstawowe elementy rozwoju regionalnego Według źródeł amerykańskich rozwój lokalny lub regionalny ma przede wszystkim wymiar gospodarczy, który musi zaistnieć, by doszło do ogólnego wzrostu na danym terenie. Tradycja europejska podchodzi do zagadnienia w sposób bardziej całościowy tzn. badacze zwracają uwagę, że rozwój wtedy tylko będzie skuteczny i nieodwracalny, gdy oprócz zmian gospodarczych zaistnieje również zmiana jakościowa na polu społecznym i kulturowym. Rozwojem lokalnym nazywamy zatem najprościej mówiąc wzrost gospodarczy, społeczny i kulturowy pewnej wspólnoty określonej terytorialnie, a rozwojem regionalnym wzrost w tych samych aspektach danej (większej niż pojedyncza wspólnota) zbiorowości zajmującej określony obszar. Istotne przy tym jest, aby ukierunkowanie rozwoju było zbieżne z wartościami wyznawanymi przez daną społeczność. Jest zatem kilka podstawowych elementów rozwoju regionalnego: rozwój gospodarczy, rozumiany przede wszystkim jako wzrost dochodu w oparciu głównie o sektor przedsiębiorstw; rozwój społeczny, przez który należy rozumieć przede wszystkim zmiany dopasowujące model społeczeństwa do następujących zmian o charakterze gospodarczym, przy jednoczesnym wykształceniu mechanizmów niwelujących lub redukujących niekorzystne zmiany w tym zakresie; „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 24 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej rozwój kulturalny, oznaczający podtrzymywanie istniejących tradycji oraz tworzenie nowych wartości kulturowych; rozwój przestrzenny, dopasowujący układ przestrzenny do potrzeb zamieszkującej go społeczności oraz organizujący przestrzeń według potrzeb; rozwój prawno-polityczny, będący postępującą demokratyzacją społeczeństwa i włączaniem go w coraz większą ilość działań samorządowych. 3.2. Specyfika gospodarki turystycznej Turystyka jest w skali globalnej sektorem priorytetowym ze względu na korzyści dla gospodarki. Szacuje się, że generuje aż 9% światowego PKB i tworzy bezpośrednio 255 milionów miejsc pracy. Jedna na 12 osób zatrudniona jest w turystyce. Według UNWTO (United Nations World Tourism Organisation), turystą jest już 1 na 7 mieszkańców kuli ziemskiej. Prognozy mówią, że w 2022 roku turystyka wygeneruje 10% PKB i wytworzy aż 328 milionów miejsc pracy. Te dane plasują turystykę na trzecim miejscu wśród największych dziedzin gospodarki. Takie gałęzie, jak przemysł motoryzacyjny czy kopalnie dają odpowiednio po 8% PKB.1 Jako sektor obejmujący prawie 1,8 mln przedsiębiorstw, z których większość to Małe i Średnie Przedsiębiorstwa (MŚP), zatrudniający około 5,2 % całkowitej siły roboczej (czyli około 9,7 mln miejsc pracy, z których wiele zajmują ludzie młodzi) europejska branża turystyczna wytwarza ponad 5 % PKB Unii Europejskiej i wskaźnik ten stale rośnie. Turystyka stanowi więc trzeci pod względem znaczenia obszar działalności społecznogospodarczej w UE, ustępując miejsca sektorowi handlu i dystrybucji oraz budownictwu. Jeśli wziąć pod uwagę również powiązane z turystyką sektory, to ich całkowity udział w produkcie krajowym brutto jest o wiele wyższy: według szacunków łącznie wytwarzają one ponad 10% PKB Unii Europejskiej oraz obejmują około 12% wszystkich miejsc pracy. Z perspektywy ostatniego dziesięciolecia wzrost zatrudnienia w sektorze turystyki był niemal zawsze wyższy niż w pozostałych sektorach gospodarki. Te efekty rozwoju turystyki wynikają przede wszystkim z jej interdyscyplinarności i wielosektorowości. Zaczęto dostrzegać jej wzajemne powiązania i relacje z innymi dziedzinami gospodarczymi, które powodują, że rozwój turystyki przenosi pozytywne impulsy na inne sektory – w szczególności na usługi, a także, choć w mniejszym stopniu, na 1 UNWTO Tourism Highlights, 2012 Edition „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 25 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej produkcję przemysłową wybranych dóbr. Obok ekonomicznego turystyka posiada również ogromne znaczenie społeczne. Turystyka jest naturalnym instrumentem równowagi regionalnej, bo produkty turystyczne są tworzone w regionach, wśród których wiele należy do mniej rozwiniętych, biedniejszych i peryferyjnych. Turystyka wywołuje również istotny efekt „wartości dodanej” w zakresie pobudzania i podnoszenia morale społeczności w regionach (również biedniejszych i peryferyjnych), zagrożonych wyludnieniem. Turystyka pobudza również społeczną aktywność, prowadzi do lepszej identyfikacji z regionem i przeciwdziała marginalizacji społecznej. 3.3. Wpływ turystyki na rozwój regionalny Dzięki opisanej powyżej specyfice turystyka może się stać jednym z bardziej istotnych elementów rozwoju regionalnego. Turystyka jest bowiem dziedziną, która może połączyć niemal wszystkie aspekty związane z rozwojem. Jej dodatkową wartością jest bardzo duża pracochłonność, a co zatem idzie konieczność zaangażowania znaczących zasobów ludzkich. Jest to tym cenniejsze, że w obecnej dobie gospodarka raczej coraz bardziej skłania się do kapitałochłonności przy wciąż malejącym udziale siły roboczej. Zatem gałąź gospodarki, w której znaczenie czynnika ludzkiego – w postaci nakładu pracy – ma nader istotną rolę z założenia powinien zainteresować wszystkich, którym leży na sercu wciąż bardzo wysokie w Polsce bezrobocie. Poniżej przedstawiono w ujęciu tabelarycznym wpływ turystyki na rozwój regionalny i lokalny, w każdym z przedstawionych wcześniej obszarów. Tabela 3 Wpływ turystyki na rozwój regionalny i lokalny Rozwój gospodarczy Rozwój społeczny Rozwój kulturalny Rozwój przestrzenny Rozwój prawnopolityczny Rozwój Wzrost aktywności Zachowanie Poprawa dostępności przedsiębiorczości zawodowej kulturowego komunikacyjnej w tym międzyregionalnej mieszkańców dziedzictwa i tradycji poprawa stanu oraz handlu i usług Spadek bezrobocia Wymiana idei i technicznego dróg międzynarodowej, Wzrost dochodów Podniesienie poziomu Zabezpieczenie Rozwój społeczeństwa podatkowych wykształcenia (jako Nowe imprezy i środowiska obywatelskiego samorządów skutek konieczności wydarzenia kulturalne Wzrost obrotów Utrwalenie wizerunku regionu jako poglądów Rozwój współpracy naturalnego, dostosowania się do Poprawa krajobrazu istniejących na rynku oraz estetyki regionu „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 26 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Rozwój gospodarczy Rozwój społeczny atrakcyjnej lokalizacji wymagań) gospodarczej, co Poprawa warunków korzystnie wpływa na Rozwój kulturalny Rozwój przestrzenny Rozwój prawnopolityczny życia mieszkańców przyciąganie kapitału Podniesienie jakości usług Źródło: Opracowanie P. Pawelec dla PART S.A. „Wpływ turystyki na rozwój regionalny” Powyżej opisane czynniki wpływu turystyki w kontekście rozwoju regionalnego mają w większości jedną wspólną cechę: zarazem są efektem rozwoju turystyki jak i stanowią jego element napędzający. W ten sposób powstaje swego rodzaju spirala, gdzie jedne rzeczy stanowią powód dalszego rozwoju dla następnych. A te z kolei umożliwiają jeszcze większe rozkręcenie turystycznej koniunktury. Oczywiście na początku musi się jednak pojawić element, dzięki któremu dojdzie do zainicjowania rozwoju turystyki. Tym elementem uruchamiającym wszystkie opisane procesy, a tym samym umożliwiający zdyskontowanie wszystkich korzyści ekonomicznych i społecznych wynikających z rozwoju turystyki jest produkt turystyczny jako oferowana na rynku, spójna kompozycja składników, pozwalających na spełnienie różnych potrzeb i celów determinujących podróż turystyczną. To właśnie produkt turystyczny, spójne przesłanie na jego temat, oraz oferta, którą obejmuje pozwoli na przyciągnięcie turystów, a w efekcie na pobudzenie gospodarcze regionu za pomocą turystyki. Jak widać z powyższego gospodarka turystyczna może być jednym z najważniejszych elementów rozwoju lokalnego/regionalnego. Jej rozwój może stać się kołem zamachowym rozwoju regionu, który może stać się alternatywnym sposobem na pobudzenie regionu. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 27 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej 4. Turystyka na świecie, w Europie i w Polsce – stan i perspektywy rozwoju Niniejszy rozdział powstał na podstawie dostępnych danych i analiz, wśród których kluczowe znaczenie miały dane Światowej Organizacji Turystyki (UNWTO), dane Europejskiej Komisji Turystyki, dane Eurostatu oraz dane Instytutu Turystyki. Stopień dostępności danych spowodował, iż czasami możliwe było podanie i przeanalizowanie danych najnowszych, a czasami konieczne było sięgnięcie do danych z lat wcześniejszych2. 4.1. Turystyka na świecie Według UNWTO3 w okresie od stycznia do sierpnia 2012 r. liczba międzynarodowych podróży pobiła rekord 705 mln w skali światowej, notując wzrost 4% w stosunku do analogicznego okresu roku 2011 tj. 28 mln turystów więcej. Spośród badanych 143 krajów w pierwszych sześciu do dziewięciu miesiącach 118 (83%) zanotowało wzrost przyjazdów, z czego 49 (34%) zanotowało wzrost dwucyfrowy, a 25 (17%) odnotowało spadek. Wzrost zanotowały wszystkie regiony oprócz Środkowego Wschodu, przy czym w kontekście subregionalnym największy był on w Azji i regionie Pacyfiku (7%) oraz Afryce (6%), następnie w Amerykach (4%) oraz Europie (3%). Po raz kolejny wschodzące gospodarki zanotowały większy wzrost (5%) niż rozwinięte gospodarki (4%), dzięki dobrym wynikom osiągniętym przez północną Afrykę (11%), środkową i wschodnią Europę (9%), południową Azję (8%), południowo-wschodnią Azję (8%), pólnocno-wschodnią Azję (7%), środkową Amerykę (7%) oraz południowej Ameryce (6%). W listopadzie 2012 UNWTO nadal prognozowała, że 13 grudnia 2012 r. gdzieś na świecie zanotujemy 1 bilionowego turystę. Jeżeli chodzi o wpływy z turystyki z 111 destynacji 99 (89%) zanotowało w I połowie 2012 roku wzrost z wpływów z turystyki, z których 47 (42%) zanotowało wzrost dwucyfrowy, natomiast 12 (11%) zanotowało spadki. Wśród zarabiających najwięcej na turystyce wpływy wzrosły znacząco w Honk-Kongu (Chiny) – 17%, USA – 8%, Niemcy – 7%, Francja – 5%, W. Brytania – 4%. Wśród destynacji z dwucyfrowym wzrostem na uwagę zasługuje – 2 Należy również zaznaczyć, iż w toku prac nad dokumentem dokonano selekcji dostępnych danych szeroko analizując prognozowane trendy w rozwoju turystyki w Europie oraz turystykę w Polsce, w tym głównie turystykę przyjazdową i turystykę Polaków. Pominięto turystykę wyjazdową Polaków, mniej miejsca poświęcono danym dotyczącym turystyki na świecie i w Europie, gdzie ograniczono się w większości do danych mających pośredni lub bezpośredni wpływ na rozwój turystyki w Polsce. 3 UNWTO World Tourism Barometer, vol. 10, listopad 2012 „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 28 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Japonia – 48%, Szwecja – 26%, południowa Afryka – 26%, Korea – 26%, Indie – 23%, Polska – 19%, Tajlandia – 17%, Rosja – 16%, Egipt – 13%, Czechy – 13%, Tajwan – 11%, Singapur – 10%, Chorwacja – 10%. Wśród krajów notujących największe wydatki turystów za granicą znalazły się: Chiny (wzrost o 30%), Rosja (wzrost o 15%), USA (wzrost o 9%), Kanada (wzrost o 6%), Niemcy (wzrost o 5%), Australia (wzrost o 4%). Jeżeli chodzi o dane dotyczące regionów: Europa zanotowała 3% wzrost w międzynarodowych przyjazdach głównie dzięki 9% wzrostowi w Europie środkowej i wschodniej (Rosja, Węgry i Polska), podczas gdy Europa północna zanotowała tylko 0,2% wzrost, zachodnia 4%, południowa i śródziemnomorska tylko 1% wzrost. Azja i Pacyfik są na początku listy notując 7% wzrost w stosunku do analogicznego okresu w roku poprzednim dzięki wynikom (9%) południowej i południowo-wschodniej Azji (Tajlandia, Kambodża, Wietnam, Filipiny). Północna Azja także zanotowała wzrost przyjazdów dzięki wynikom Japonii, Korei, Honk-Kongu. Ameryki zanotowały 4% wzrost dzięki wynikom Ameryki Środkowej (Costa Rica, Gwatemala, Nikaragua, Panama) i Południowej (Chile, Ekwador, Peru). Afryka zanotowała 6% wzrost dzięki odrodzeniu Tunezji oraz południowej Afryki. Środkowy Wschód zanotował 1% spadek, ale jest to wynik lepszy od ubiegłorocznego dzięki „powrotowi” Egiptu (+20). 4.2. Turystyka w Europie4 W 2012 roku mimo problemów gospodarczych turystyka w Europie wykazuje tendencję wzrostową, choć tendencja ta wykazała spowolnienie w II połowie roku (wzrost przyjazdów z kilku kluczowych rynków). Wg danych UNWTO dotyczących okresu styczeń – sierpień 2012 roku (dane w raporcie z listopada 2012 r.) Europa zanotowała wzrost na poziomie 3% w stosunku do analogicznego w roku 2011 przy czym dane dotyczące liczby przyjazdów zamknęły się na poziomie prawie 510 mln. Europejski rynek zanotował wzrost, ponieważ europejczycy poszukiwali tańszych, krótszych podróży. I mimo ostatniego spowolnienia destynacje europejskie przyciągały więcej turystów z odległych rynków. 4 European Tourism 2012 – Trends and Prospects, European Travel Commission, Bruksela, lipiec 2012 „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 29 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Transport lotniczy zanotował istotne spowolnienie latem 2012 roku poniżej 7%. Ruch lotniczy mierzony ilością kilometrów osiągnął wartość wzrostową 5,3% w sierpniu 2012 r. Wzrost w transporcie lotniczym osiągnięto przede wszystkim dzięki ekspansji ruchu na Bliskim Wschodzie oraz popytowi wewnątrzeuropejskiemu. Globalnie sektor hotelarski osiągnął w 2012 roku dobre wyniki. Jednakże należy podkreślić, iż podczas gdy centralna i wschodnia Europa zanotowały dobre wskaźniki to wiele państw zachodnioeuropejskich dotknął spadek wykorzystania miejsc hotelowych w pierwszych miesiącach 2012 roku, co jest obserwowanym generalnym trendem w większości europejskich subregionów. Poniżej przedstawiono turystycznych przez statystykę mieszkańców dotyczącą najczęściej najważniejszych wybieranych krajów destynacji generujących popyt turystycznych. Warto zwrócić uwagę na wysokie miejsca wśród destynacji turystycznych krajów bałkańskich, które wyprzedziły destynacje tradycyjnie turystyczne, takie jak np. Francja lub Włochy. Tylko Brytyjczycy okazali się być konserwatystami wybierając destynacje tradycyjne. Niemcy - wybierają takie destynacje jak: Rumunia, Chorwacja, Czarnogóra, Serbia, Słowenia, Węgry – dzięki temu osiągnęły one wzrost na poziomie 15%. Podobnie kształtują się dane dotyczące długości pobytu Holendrzy – podobnie, jak Niemcy wybierają kraje Europy Wschodniej Francuzi – wybierają kolejno: Serbię, Rumunię, Chorwację, Słowenię, Niemcy Włosi – zdecydowanie wybierają Serbię, w dalszej kolejności z dużą różnicą Rumunię, Niemcy, Bułgarię, Węgry i Cypr. Polska notuje spadek przyjazdów z Włoch, choć lekki wzrost można stwierdzić biorąc pod uwagę długość pobytów Brytyjczycy – okazali się być turystami stabilnymi. Podróże z Wielkiej Brytanii po dobrych wynikach w 2011 roku, wzrastały na początku 2012 roku. Niemcy, Hiszpania, kraje skandynawskie i Europa wschodnia to stabilne rynki docelowe Brytyjczyków. Choć podobnie, jak w innych krajach europejskich będących rynkami źródłowymi wysyłającymi turystów zanotowano słabszy wzrost Rosjanie – pozostają największym rynkiem wysyłającym turystów. 12 z 14 rynków recepcyjnych dla turystów z Rosji wykazało wzrost przekraczający 10% pod względem liczby turystów. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 30 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej 4.3. Prognozy rozwoju turystyki Światowa Organizacja Turystyki (UNWTO) prognozuje, że: Liczba podróży na świecie wyniesie w 2030 roku prawie 1,8 miliarda (z czego 1,2 miliarda to będą podróże wewnątrzregionalne a 378 mln to podróże dalekiego zasięgu), a wpływy osiągną wartość 2 miliardów US$ W 2030 roku 5 milionów ludzi będzie przekraczać granice każdego dnia Tradycyjna koncentracja podróży w kilku destynacjach przekształci się w podróże na cały świat Europa pozostanie najczęściej odwiedzanym regionem świata – przewiduje się 717 milionów podróży w 2020 roku i 46% udział w światowym rynku Wśród poszczególnych regionów Europy największy wzrost przyjazdów odnotują kraje Europy Środkowo-Wschodniej (223 mln) oraz południowo-wschodnich krajów basenu Morza Śródziemnego (212 mln) Region Azji Wschodniej i Pacyfiku stanie się drugim z kolei po Europie najczęściej odwiedzanym miejscem na świecie i jego udział wzrośnie do 25%. Liczba podróży międzyregionalnych, jak się przewiduje, będzie rosła szybciej niż liczba podróży wewnątrz regionów Szacuje się, że region Azji Wschodniej i Pacyfiku, Azja, środkowy Wschód i Afryka zanotują wzrost na poziomie 5% (podczas gdy wzrost światowy wyniesie 4,1%). Tempo wzrostu Europy i Ameryk będzie niższe niż tempo wzrostu na świecie i wyniesie 3,1%. W 2015 roku po raz pierwszy kraje o gospodarkach rozwijających się zanotują większy wzrost niż kraje rozwinięte Azja i Pacyfik zanotują najwięcej nowych przyjazdów, ale również będą najszybciej rozwijającymi się regionami turystyki wyjazdowej Południowo-wschodnia Azja będzie regionem najszybszego wzrostu, a północnowschodnia Azja będzie najczęściej odwiedzanym regionem w 2030 roku. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 31 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej 4.4. Trendy rozwoju turystyki w Europie5 Światowa turystyka zanotowała znaczące zmiany w ciągu ostatnich kilku lat. Europejska turystyka jest zdeterminowana w szczególności poprzez globalne trendy lub tzw. mega trendy. Tabela 4 Trendy rozwoju turystyki w Europie I ZEWNĘTRZNE OTOCZENIE TURYSTYKI – m.in. ekonomia, polityka, trendy społeczne i środowiskowe Demografia Konsekwencje dla sektora turystycznego - Liczba osób starszych w Europie zwiększy się w krótkoterminowej i średnioterminowej perspektywie. Poprawi się ich stan zdrowia, co umożliwi im również korzystanie z wcześniejszego przejścia na emeryturę i dobrej sytuacji finansowej. - Ważną grupą będzie również młodzież, która liczy 20% globalnego rynku. Rosnące dochody młodych, wzrost liczby singli, nowa struktura społeczna niewątpliwie prowadzą do wzrostu ilości podróży w grupie 16-35-latków. - Zwiększający się podział na rynek osób zasobnych w czas i zasobnych w dobra materialne. Osoby starsze nie posiadają ograniczeń czasowych, co stwarza duże możliwości korzystania z ofert pozasezonowych. Jednocześnie grupa ludzi w wieku produkcyjnym cechuje się coraz większymi trudnościami w skorzystaniu z czasu wolnego, co oznacza, że oni będą skłonni zainwestować więcej, aby zaoszczędzić czas, którego nie mają. To kreuje popyt na usługi specjalne i bardziej dostosowane do potrzeb i oczekiwań. - Globalnie ilość czasu wolnego wzrasta, choć w praktyce dotyczy to tylko seniorów, podczas gdy główne bogate grupy klientów coraz bardziej znajdują się pod presją czasu. - W Europie ta presja czasu będzie prowadzić do wzrostu ilości podróży, ale krótkich, co jest związane z zapotrzebowaniem na więcej produktów, wydarzeń kulturalnych i atrakcji (możliwości do rozwoju pozasezonowych festiwali i eventów). - Ograniczenia w czasie będą skutkować również wyborem produktów all-inclusive. Oferta spakietowana, ułatwia transakcję oraz planowanie podróży, oszczędzając czas. - Jednocześnie malejąca ilość czasu wolnego spowoduje, że wiele osób będzie oszczędzać czas na tzw. podróż życia (wtedy klienci szukają wyjątkowych ofert typu: długodystansowe chodzenie lub jazda na rowerze, kursy kulinarne, warsztaty malarskie etc.). Brak czasu na rozwój kreatywny powoduje zapotrzebowanie na turystykę kreatywną, kiedy turyści chcą rozwijać swoje kreatywne umiejętności na wakacjach. - Starzenie się społeczeństwa i wzrastająca dbałość o zdrowie spowodują wzrost zapotrzebowania na produkty turystyki zdrowotnej i usługi Spa&Wellness. Wzrośnie również zainteresowanie turystyką kulturową i programami dedykowanymi starszym turystom. - Z kolei segment ludzi młodych będzie szukał ofert aktywnych, w szczególności różnych form turystyki przygodowej. - Trendy te w konsekwencji doprowadzą do wzrostu zapotrzebowania na samodzielnie organizowane wakacje. 5 Tourism Trends for Europe, European Travel Commission, 2006 „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 32 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Trendy makroekonomiczne Konsekwencje dla sektora turystycznego - Rozwój zanotują wschodnia Azja i Zachód, spadki natomiast Afryka i Środkowy Wschód. - Rozwój globalizacji i jej skutków spowoduje umocnienie się regionów. - Nastąpi globalny rozwój handlu dobrami i usługami, co spowoduje wzrost znaczenia kultury i wartości. Usługi, w tym turystyka nabiorą większego znaczenia w światowej gospodarce (wkład w PKB, zatrudnienie, inwestycje etc.). - Globalne środowisko będzie bardziej konkurencyjne, turyści będą poszukiwać tanich ofert przez Internet. - Wschodzące gospodarki wykreują nowe destynacje turystyczne - Istnieje potrzeba wzmocnienia marketingu spójnej destynacji: Europa, w tym rozwoju nowych produktów turystycznych oraz odnowienia produktów tradycyjnych. - Globalizacja i jej rozwój niewątpliwie będą wpływać na kształtowanie wartości cenionych przez młodych podróżników i oczekiwania dotyczące podróży potrzeba informacji i zakwaterowania na dobrym poziomie. - Globalizacja niewątpliwie będzie wpływać na powstanie „klasy nomadów”, czyli tych którzy mają domy i żyją w krajach innych niż kraj urodzenia. To z kolei będzie stymulować podróże typu „powrót do korzeni”. Kultura - Turystyka kulturowa notuje rozwój w Europie. Głównym czynnikiem wzrostu konsumpcji jest rozwój edukacji. - Turystyka kulturowa będzie zdążać w kierunku ogólnego zainteresowania kulturą, a nie w kierunku bardzo wyspecyfikowanych zainteresowań w obszarze turystyki kulturowej. Ten trend zmusza do łączenia w przyszłości produktów kultury, rozrywki i wypoczynku. II TRENDY KONSUMENCKIE - mogące mieć wpływ na popyt turystyczny poprzez zmiany stylu życia i wzorów konsumpcji Doświadczenia w podróży Konsekwencje dla sektora turystycznego - Rozwój turystyki tj. wzrost ilości podróży powoduje, iż ludzie staną się bardziej świadomi kultury i środowiska miejsc, do których podróżują, co rzutuje na ich własne doświadczenia i styl życia. Ludzie kreują więc niekończący się popyt na nowe doświadczenia i szukają coraz bardziej głębokich przeżyć w miejscach, do których się udają. To jest turystyka kreatywna. - Im więcej ludzie podróżują tym bardziej rozwija się szacunek do innych kultur, tolerancja i zrozumienie. - Doświadczeni i świadomi „podróżnicy” są świadomymi klientami i wymagają wysokiej jakości usług odpowiadającej zapłaconej cenie. - Niektóre destynacje mogą mieć problem ze zbudowaniem grupy lojalnych klientów i mogą się pojawić problemy w rozwoju turystyki w nowych obszarach i walka z sezonowością, jeżeli nie będą miały podstawowego rynku powtarzalnych klientów. Styl życia Konsekwencje dla sektora turystycznego - Podróże będą stymulowane poprzez wzrastającą liczbę indywidualnych turystów, mających przekonanie, że jakość życia jest wyższa i styl życia jest ciekawszy w innych krajach. - Dla wielu osób podróżowanie nie będzie luksusem, ale sposobem na życie i częścią życia (co oznacza, że przeważać będą decyzje podejmowane w ostatniej chwili). - Istotna będzie wolność podróżowania w każdym wieku. - Nowe społeczności staną się źródłem wiedzy, rozrywki i bezpieczeństwa. - Wysokiej jakości usługi medyczne w Europie staną się szansą rozwoju turystyki medycznej dla specyficznych segmentów niszowych. Będzie się rozwijał również wewnątrzeuropejski rynek turystyki medycznej. - Potrzeba rozwoju większej ilości produktów niszowych. - Klienci będą poszukiwać ofert ekstremalnych (intensywne doznania, kontrolowane niebezpieczeństwo, poszukiwanie przygody). - Wzrost popytu na produkty duchowe bazujące na przeżyciach wewnętrznych, które paradoksalnie łączą się z produktami zdrowotnymi i Spa. Ważne produkty kombinowane – zdrowie i turystyka kreatywna. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 33 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej - Będzie wzrastał popyt na produkty wysokiej jakości, zdrowe, fitness, antystres. III PRODUKTY TURYSTYCZNE I MARKETING - wpływające bezpośrednio na funkcjonowanie branży turystycznej Trendy w marketingu Konsekwencje dla sektora turystycznego - Konsumenci szukają porady innych konsumentów przez Internet (blogi etc.), wzrasta liczba wyedukowanych konsumentów, którzy znają produkty niszowe lepiej niż branża. - Wzrastać będzie znaczenie i inwestycje w internetowe strategie promocji i techniki nowoczesnego poszukiwania, wzrastać będzie znaczenie brandingu. - Wzrastać będzie znaczenie Internetu w dystrybucji produktów turystycznych. - Internet będzie również dominującym źródłem wiedzy o profilu klientów – motywacje i zainteresowania konsumentów. - Wzrastać będzie znaczenie Unique Selling Proposition, ale musi być ukierunkowane na przygodę, przeżycie, doświadczenie etc. Przekazy marketingowe bazujące na doświadczeniach, przeżyciach i uczuciach będą dominujące w sensie efektywności wpływu na decyzje wyjeżdżających. - Ważne będą podróże szyte na miarę i produkty spersonalizowane. - Biura podróży i tour operatorzy muszą oferować jakąś wartość dodaną do podstawowej korzyści z podróżowania poprzez własne usługi dla klientów. Nowe technologie informacyjne i komunikacyjne Konsekwencje dla sektora turystycznego - Internet jest uznawany za uniwersalne narzędzie komunikacyjne i marketingowe, co znakomicie zwiększy rynek (szybki i tani kontakt z podróżującymi). - Informacja o produktach będzie dostępna poprzez różne media = większa możliwość wyboru. - Nastąpi rozwój nowych elektronicznych systemów płatności – łatwość i szybkość transferu pieniędzy. - Rozwój tanich form komunikacji oraz transportu spowoduje rozwój rynku turystyki i podróży. - Internet umożliwi planowanie podróży indywidualnym turystom dzięki komunikowaniu się z innymi społecznościami. - Przewiduje się dalszy stały rozwój Internetu w zakresie poszukiwania informacji o produktach kulturalnych, imprezach i innych aktywnościach i sposobach spędzania czasu w miejscu docelowym. - Wzrost znaczenia innych nowych technologii (m.in. GPS) pozwoli dostawcom usług i atrakcji na przyciąganie klientów. Transport Konsekwencje dla sektora turystycznego - Samochód pozostanie głównym środkiem transportu – w krajach uprzemysłowionych ponad 70%. - Dla autokarów głównym problemem pozostaną miejsca parkingowe i możliwość wjazdu do centrów miast. Niskie ceny biletów lotniczych również negatywnie wpłyną na ten rodzaj transportu. - Transport lotniczy niewątpliwie będzie spowolniony przez wzrost kosztów paliwa, bezpieczeństwo i opłaty lotniskowe. - Spadną ceny biletów kolejowych, poprawi się jakość usług na kolei i skróci się czas przejazdu (nowe inwestycje). - Nowe destynacje powstaną dzięki łatwej dostępności (m.in. lotniska). - Otwarcie nowych tras spowoduje rozwój nowych rynków docelowych. - Destynacje niedostępne lub mało dostępne dzięki wykorzystaniu bezpośrednich lub intermodalnych środków transportu będą tracić na znaczeniu. - Dla krótszych podróży kolej stanie się ważnym środkiem transportu. Źródło: Tourism Trends for Europe, European Travel Commission, 2006 „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 34 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej 4.5. Turystyka w Polsce Turystyka przyjazdowa w 2012 roku Według wstępnych oszacowań Instytutu Turystyki w pierwszym kwartale 2012 roku6: Odnotowano 14,4 mln przyjazdów cudzoziemców (o 6% więcej niż w pierwszym kwartale 2011 roku). Najliczniejszą grupę stanowili Niemcy, choć tutaj zanotowano spadek o 9% w stosunku do roku 2011. Kolejne miejsca zajmują Czesi (wzrost 30%), Słowacy (wzrost 16%), Ukraina (wzrost 10%). Komasując dane należy stwierdzić, iż biorąc pod uwagę starą UE Polska notuje 8% spadek przyjazdów ogółem, nowa UE to 22% wzrost, kraje spoza Schengen to 14% wzrost, a ważne kraje zamorskie 14% wzrost, reszta świata to 23% wzrost. Liczbę przyjazdów turystów w tym czasie szacuje się na blisko 3 mln (o 12% więcej). I tutaj także prym wiodą Niemcy – 960 tys., ale tutaj notuje się wzrost o 5%. Kolejno wymienić można Ukrainę 390 tys. (wzrost 30%), Białoruś 300 tys. (wzrost 25%). Największą dynamikę wzrostu zaobserwować można w odniesieniu do Rosji, Ukrainy, Białorusi i Szwecji. Warto podkreślić, iż w statystyce przyjazdów turystów nie ma spadków, najgorszym wskaźnikiem jest 0% tj. brak zmian w dynamice przyjazdów. I tak stara UE notuje 5% wzrost, nowa UE 2% wzrost, sąsiedzi spoza Schengen 30%, a ważne kraje zamorskie 14% wzrost. Według danych GUS w pierwszym kwartale 2012 roku: Z obiektów zakwaterowania zbiorowego skorzystało blisko 800 tys. turystów zagranicznych - o 13,9% więcej niż w 1. kw. 2011 roku. Najczęściej byli to Niemcy 163 tys. (wzrost o 7,6%), Rosjanie 83,6 tys. (wzrost o 36,1 %), obywatele Wielkiej Brytanii 68,5 (wzrost 6,1%). Wśród obywateli starej Unii ważne miejsca zajmują Włochy, Francja i Niderlandy. Wśród krajów nowej UE na pierwszych miejscach znajdują się Litwa i Czechy, a sąsiedzi spoza Schengen reprezentowani są w większości przez Rosjan i obywateli Ukrainy. Kraje poza UE najliczniej reprezentowane to Norwegia i Szwajcaria. Liczba udzielonych noclegów wzrosła o 12,6%, przy czym największy wzrost zanotowano wśród sąsiadów spoza Schengen tj. 31,4% i reszty świata 25,6%. UE stara i nowa zanotowały wzrost odpowiednio 7,7% oraz 9,4%. 6 Badania Instytutu Turystyki, www.intur.com.pl „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 35 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Krajowa turystyka Polaków Według szacunków Instytutu Turystyki, w pierwszych trzech kwartałach 2011 roku Polacy wzięli udział w 24,1 mln krajowych podróży turystycznych, czyli o 10% mniej niż w pierwszych trzech kwartałach 2010 roku. Obserwujemy większy spadek liczby podróży długookresowych (o 12%) niż krótkookresowych (o 8%). W pierwszych trzech kwartałach 2011 roku Polacy uczestniczący w podróżach na 5 i więcej dni wyjeżdżali na krótszy okres niż w poprzednim roku, wyjeżdżający na 2-4 dni – na podobny. Obserwujemy spadek średniej długości pobytu przy wyjazdach długookresowych. W pierwszych trzech kwartałach 2011 roku w strukturze krajowych wyjazdów turystycznych Polaków w wieku 15 i więcej lat wyjazdy w celach typowo turystycznych miały mniejszy udział niż w pierwszych trzech kwartałach 2010 roku; wyjazdy w celu odwiedzenia krewnych lub znajomych – większy. Celem 41% podróży była typowa turystyka, 43% – odwiedziny. W pierwszych trzech kwartałach 2011 roku spośród 24,1 mln krajowych wyjazdów mieszkańców Polski, 9,9 mln to wyjazdy w celach typowo turystycznych, w tym 57% stanowiły długookresowe, a 43% – krótkookresowe. W analogicznym okresie 2010 roku takich wyjazdów było 12,0 mln. Badania Instytutu Turystyki wykazały, że w pierwszych trzech kwartałach 2011 roku 33% wydatków na krajowe podróże długookresowe Polacy ponieśli przed wyjazdem, w miejscu zamieszkania; na krajowe podróże krótkookresowe – 40%, na podróże zagraniczne – 56%. W pierwszych trzech kwartałach 2011 roku dzienne średnie wydatki Polaków na krajowe wyjazdy długookresowe były o 14% wyższe niż w pierwszych trzech kwartałach 2010 roku, na krajowe wyjazdy krótkookresowe – podobne, na wyjazdy zagraniczne - o 29% niższe. Na cały krajowy wyjazd obejmujący 5 i więcej dni mieszkańcy Polski w pierwszych dziewięciu miesiącach 2011 roku wydawali o 7% więcej niż rok wcześniej, na krajowy wyjazd na 2-4 dni – o 1% więcej (średnia długość pobytu była nieznacznie wyższa), na wyjazd zagraniczny – o 26% mniej licząc w PLN. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 36 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej 5. Uwarunkowania wynikające z dokumentów strategicznych Uwarunkowania rozwoju obszaru objętego niniejszą Strategią wynikają w dużym stopniu z istniejących dokumentów strategicznych. Wynika to z faktu, że opracowane i funkcjonujące dokumenty wyznaczają pożądaną wizję rozwoju wypracowaną i akceptowaną, zarówno przez władze, jak i społeczność lokalną. W związku z powyższym, każdy powstający w następstwie czasowym materiał planistyczny powinien być kompatybilny z wcześniej opracowanymi strategiami i wpisywać się w ich założenia. Niniejszy rozdział został tak skonstruowany, aby prześledzić dokumenty w układzie pionowym od dokumentów europejskich poprzez krajowe, wojewódzkie po lokalne. Powstał jedynie na bazie dokumentów źródłowych, stąd w większości (uwzględniono jedynie w tych przypadkach, kiedy trudno byłoby bez nich dotrzeć do dokumentu źródłowego) pominięto w nim przypisy do poszczególnych części. Opis poszczególnych zagadnień jest zdeterminowany stopniem szczegółowości dokumentów źródłowych. Zintegrowana „Strategia rozwoju Szlaku Jana III Sobieskiego w województwie lubelskim, podkarpackim, świętokrzyskim w oparciu o punkty węzłowe” swe uwarunkowania czerpie z następujących dokumentów strategicznych: Poziom europejski: Strategia Lizbońska Strategia Goeteborska Strategia Europa 2020 Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów - Europa – najpopularniejszy kierunek turystyczny na świecie – nowe ramy polityczne dla europejskiego sektora turystycznego7 Piąte Sprawozdanie dotyczące spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej Pakiet legislacyjny dotyczący polityki spójności – Kompromisowy tekst prezydencji 7 Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Europa – najpopularniejszy kierunek turystyczny na świecie – nowe ramy polityczne dla europejskiego sektora turystycznego”, Bruksela, 30.06.2010 „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 37 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej w sprawie koncentracji tematycznej Biała Księga Energia dla Przyszłości: Odnawialne Źródła Energii Odnawialne Źródła Energii po 2020 Roku – Plan Rozwoju ZIELONA KSIĘGA - Europejska Strategia na Rzecz Zrównoważonej, Konkurencyjnej i Bezpiecznej Energii pozostałe dokumenty UE Poziom krajowy: Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010-2020: Regiony, Miasta, Obszary Wiejskie Krajowy Program Reform 2013 Strategia Rozwoju Kraju 2007 – 2015 Polska 2030 Wyzwania rozwojowe Strategia Rozwoju Energetyki Odnawialnej Strategia Rozwoju Obszarów Wiejskich i Rolnictwa 2007-2013 (z elementami prognozy do 2020 roku) Poziom regionalny: Województwo lubelskie Strategia Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2006-2020, Program Wojewódzki Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego dla Województwa Lubelskiego, Wojewódzki Program Rozwoju Alternatywnych Źródeł Energii dla Województwa Lubelskiego, Program Rozwoju Energetyki dla Województwa Lubelskiego, Program Rozwoju Produktów Turystyki aktywnej i kulturowej w Województwie Lubelskim, Regionalna Strategia Innowacji Województwa Lubelskiego. Województwo świętokrzyskie Strategia rozwoju województwa świętokrzyskiego do roku 2020 „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 38 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Strategia rozwoju turystyki w województwie świętokrzyskim na lata 2006-2014 Regionalna Strategia Innowacji dla województwa świętokrzyskiego na lata 2005-2013 Województwo podkarpackie Strategia rozwoju województwa podkarpackiego Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Podkarpackiego Strategia rozwoju turystyki województwa podkarpackiego Strategia Rozwoju Odnawialnych Źródeł Energii w Wojewódzkie Podkarpackim Poziom lokalny: Strategia powiatów: Łęczyńskiego, Lubelskiego, Kieleckiego 4 strategie gminne. Celem rozdziału jest przeanalizowanie wyżej wymienionych dokumentów strategicznych w kontekście zdefiniowanych przez nie kierunków rozwojowych, tak, aby w części strategicznej uzyskać spójność niniejszej Strategii z dokumentami strategicznymi powstałymi wcześniej. Zagadnienie uzyskania spójności jest kluczowe w kontekście pozyskiwania środków zewnętrznych i wnioskowania o fundusze. 5.1. Dokumenty międzynarodowe STRATEGIA LIZBOŃSKA I STRATEGIA GOETEBORSKA Celem Strategii Lizbońskiej, przyjętej na szczycie przywódców UE w marcu 2000 r. oraz uzupełnionej na szczycie w Goeteborgu (Strategia Goeteborska) w czerwcu 2001 r. o wymiar środowiskowy, było uczynienie z Unii Europejskiej w ciągu 10 lat najbardziej dynamicznej, konkurencyjnej i opartej na wiedzy gospodarki na świecie, zdolnej do zapewnienia zrównoważonego wzrostu, oferującej więcej lepszych miejsc pracy, większą spójność społeczną, jak również poszanowanie środowiska naturalnego. Sama Strategia skupia się na czterech kwestiach: innowacyjności (gospodarka oparta o wiedzę), liberalizacji (rynków telekomunikacji, energii, transportu oraz rynków finansowych), przedsiębiorczości (ułatwienia w zakładaniu i prowadzeniu działalności gospodarczej), „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 39 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej spójności społecznej (kształtowanie nowego, aktywnego państwa socjalnego). Podczas szczytu wiosennego w 2005 r. Rada Europejska stwierdziła, że realizacja celów lizbońskich okazała się niejednolita w poszczególnych państwach członkowskich, a jej wcześniejsze wyzwania stają się jeszcze bardziej naglące w obliczu obserwowanych przekształceń w sferze gospodarczej i społecznej związanych z procesami globalizacyjnymi, wzrastającą konkurencją, procesami restrukturyzacyjnymi i wzrostem bezrobocia, migracjami zarobkowymi oraz starzeniem się społeczeństwa. Jako przyczyny niezadowalającego stopnia realizacji Strategii wskazano zbyt obszerną listę priorytetów, niski poziom koordynacji między państwami członkowskimi oraz niezaangażowanie odpowiednich nakładów finansowych na wdrażanie działań lizbońskich. W oparciu o tak zdiagnozowane źródła niepowodzenia „Lizbony”, podjęto wspólne działania nad wypracowaniem stosownych rozwiązań mających doprowadzić do skoordynowania i spójnego osiągania poszczególnych elementów Strategii Lizbońskiej we wszystkich państwach członkowskich. Wyrazem tych działań stało się przyjęcie pakietu tzw. Zintegrowanych Wytycznych na rzecz wzrostu i zatrudnienia na lata 2005-2008 zawierającego wykładnię odnowionej Strategii Lizbońskiej oraz nakładającego na państwa członkowskie obowiązek opracowania Krajowych Programów Reform (KPR) stanowiących wyraz „unarodowienia” celów i priorytetów lizbońskich. W ślad za tymi dokumentami przyjęto Strategiczne Wytyczne Wspólnoty dla spójności na lata 2007-2013, stanowiące mapę drogową dla transpozycji poszczególnych elementów polityki spójności na założenia „Lizbony” w ramach Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia (NSRO). Owa mapa drogowa m.in. określa trzy główne nurty działań prolizbońskich: 1. Rozwój wiedzy i innowacji: wzrost i poprawa inwestycji w sferze B+R, pobudzenie innowacji, wykorzystanie ICT oraz zrównoważone wykorzystanie zasobów, przyczynienie się do rozwoju silnej europejskiej bazy przemysłowej. 2. Rozwój atrakcyjności UE jako miejsca dla inwestowania i pracy: „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 40 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej rozszerzenie i pogłębienie wspólnego rynku, poprawa prawodawstwa europejskiego i krajowego, stworzenie otwartych i konkurencyjnych rynków w obrębie UE i poza nią, rozszerzenie i poprawa infrastruktury europejskiej. 3. Rozwój „mechanizmów” umożliwiających przedsiębiorstwom tworzenie większej liczby lepszych miejsc pracy: zaangażowanie większej liczby osób w aktywną działalność zawodową oraz modernizacja systemów zabezpieczeń społecznych, zwiększenie zdolności adaptacyjnych pracowników i przedsiębiorstw oraz elastyczności rynków pracy, wzrost inwestycji w kapitał ludzki poprzez lepsze systemy edukacji i zdobywanie umiejętności. Dalszą konsekwencją reformy Strategii Lizbońskiej było również „odnowienie” polityki spójności UE. Za fundamentalną zmianę należy uznać fakt uczynienia z polityki spójności kluczowego instrumentu finansowania realizacji strategii na szczeblu krajowym oraz ustanowienie tzw. Lisbon earmarking, czyli zasad wyodrębniania środków polityki spójności na realizację celów lizbońskich. Liczne cele wcześniej przyświecające Strategii Lizbońskiej zostały ograniczone do dwóch: osiągnięcie zrównoważonego wzrostu gospodarczego oraz trwałego wzrostu zatrudnienia, pokazane poniżej. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 41 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Wykres 1 Odnowiona Strategia Lizbońska Odnowiona STRATEGIA LIZBOŃSKA realizowana w ramach polityki spójności – Cel Konwergencja WZROST GOSPODARCZY Rozwój atrakcyjności UE jako miejsca dla inwestowania i pracy Rozwój wiedzy i innowacyjności PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ B+R WZROST ZATRUDNIENIA INNOWACJE INFRASTRUKTURA TRANSPORTOWA, ENERGETYCZNA, TELEKOMUNIKACYJNA TECHNOLOGIE ŚRODOWISKOWE TECHNOLOGIE OZE Rozwój „mechanizmów” uniemożliwiających przedsiębiorstwom tworzenie większej liczby lepszych miejsc pracy INSTYTUCJE & INSTRUMENTY RYNKU PRACY SYSTEMY KSZTAŁCENI A I EDUKACJI PODNOSZENIE KOMPETENCJI PRACOWNIKÓW EKO-INNOWACJE ENERGOCHŁONNOŚĆ Źródło: Opracowanie własne Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 42 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej STRATEGIA EUROPA 2020 - STRATEGIA NA RZECZ INTELIGENTNEGO I ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU SPRZYJAJĄCEGO WŁĄCZENIU SPOŁECZNEMU Strategia Europa 2020 opiera się na trzech priorytetach: wzrost inteligentny – rozwój gospodarki opartej na wiedzy i innowacji, wzrost zrównoważony – wspieranie gospodarki efektywniej korzystającej z zasobów, bardziej przyjaznej środowisku i bardziej konkurencyjnej, wzrost sprzyjający włączeniu społecznemu – wspieranie gospodarki charakteryzującej się wysokim poziomem zatrudnienia i zapewniającej spójność gospodarczą, społeczną i terytorialną. Priorytet Zrównoważony rozwój oznacza budowanie zrównoważonej i konkurencyjnej gospodarki efektywnie korzystającej z zasobów, wykorzystując do tego pierwszoplanową pozycję Europy w wyścigu do nowych procesów i technologii, w tym technologii przyjaznych środowisku, przyspieszając wprowadzanie inteligentnych sieci opartych na technologiach ICT, wykorzystując możliwości sieci obejmujących całą UE, a także wzmacniając przewagę konkurencyjną europejskiego biznesu, szczególnie sektora produkcji i MŚP oraz pomagając klientom docenić wartość efektywnego korzystania z zasobów. Dzięki takiemu podejściu Europa będzie mogła prosperować w niskoemisyjnym świecie ograniczonych zasobów, jednocześnie zapobiegając degradacji środowiska, utracie bioróżnorodności i niezrównoważonemu wykorzystywaniu zasobów. Działania te zwiększą również spójność gospodarczą, społeczną i terytorialną. W ramach priorytetu Zrównoważony rozwój (wspieranie gospodarki efektywniej korzystającej z zasobów, bardziej przyjaznej środowisku i bardziej konkurencyjnej) wyodrębniono projekt przewodni „Polityka przemysłowa w erze globalizacji”. W ramach jego realizacji Komisja będzie ściśle współpracować z zainteresowanymi podmiotami z różnych sektorów (środowiskami biznesu, związkami zawodowymi, środowiskiem akademickim, organizacjami pozarządowymi, stowarzyszeniami konsumenckimi) i opracuje ramy prawne nowoczesnej polityki przemysłowej mające na celu wsparcie przedsiębiorczości, oferujące wskazówki i pomoc w sprostaniu nowym wyzwaniom, wsparcie konkurencyjności europejskiego przemysłu podstawowego, sektora wytwórczego i sektora usług oraz pomoc w wykorzystaniu możliwości, jakie niesie ze sobą globalizacja i gospodarka przyjazna środowisku. Przepisy te będą obejmowały wszystkie elementy coraz bardziej międzynarodowego łańcucha wartości, od surowców aż po usługi posprzedażne. Co najbardziej interesujące w kontekście „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 43 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej niniejszego dokumentu na poziomie UE Komisja podejmuje się zwiększyć konkurencyjność europejskiej turystyki. Europa powinna pozostać najpopularniejszym kierunkiem turystycznym na świecie, a także czerpać z bogactwa i różnorodności znajdujących się w jej granicach obszarów. KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW „EUROPA – NAJPOPULARNIEJSZY KIERUNEK TURYSTYCZNY NA ŚWIECIE – NOWE RAMY POLITYCZNE DLA EUROPEJSKIEGO SEKTORA TURYSTYCZNEGO” Określone w Komunikacie KE „Europa – najpopularniejszy kierunek turystyczny na świecienowe ramy polityczne dla europejskiego sektora turystycznego” działania mają na celu przede wszystkim tworzenie korzystnych warunków dla rozwoju turystyki w Europie. Działania te skupiają się wokół czterech filarów. 1. Stymulowanie konkurencyjności sektora turystycznego w Europie. W ramach tego kierunku prowadzone będą działania mające na celu: A. Zachęcanie do różnicowania oferty turystycznej – poprzez: opracowanie spójnej strategii promowania zróżnicowanej oferty turystycznej i intensywniejszego waloryzowania wspólnego europejskiego dziedzictwa, która opierać się będzie między innymi na znaku dziedzictwa europejskiego oraz innych działaniach, takich jak Europejskie Dni Dziedzictwa oraz Nagroda Unii Europejskiej związana z Dziedzictwem Kulturowym, wspieranie integracji strategii turystycznych w zakresie dziedzictwa przyrodniczego, w kontekście którego również planowane jest wprowadzenie wspólnych znaków. B. Rozwijanie innowacji w sektorze turystycznym – poprzez: uruchomienie platformy „TIK i Turystyka”, która będzie miała za zadanie ułatwić przystosowanie sektora turystycznego i aktywnych w nim przedsiębiorstw do rozwijającego się rynku nowych technologii informacyjnych oraz podniesienie ich konkurencyjności przy maksymalnym wykorzystaniu synergii między tymi dwoma sektorami, ocenę wdrożenia dyrektywy o handlu elektronicznym, pod kątem możliwości lepszego uwzględnienia sektora turystycznego w tym zakresie. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 44 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej C. Podnoszenie kwalifikacji zawodowych – poprzez: informowanie o możliwości udziału przez osoby zatrudnione w branży turystycznej w szkoleniach finansowanych ze środków UE. D. Działania na rzecz przedłużenia sezonu turystycznego – poprzez: usprawnienie mechanizmu dobrowolnej wymiany turystycznej między państwami członkowskimi, umożliwiającej przede wszystkim kilku grupom docelowym, takim jak ludzie młodzi, osoby starsze, osoby o ograniczonej mobilności oraz rodziny o niskich dochodach podróżowanie przede wszystkim poza sezonem turystycznym, opracowanie mechanizmu dobrowolnej internetowej wymiany informacji, który usprawni koordynowanie terminów wakacji szkolnych pomiędzy państwami członkowskimi, z uwzględnieniem tradycji kulturowych państw członkowskich. E. Rozbudowanie bazy wiedzy społeczno-gospodarczej na temat turystyki – poprzez: prowadzenie przez KE obserwacji rynku turystycznego, mierzenie zadowolenia europejskich konsumentów z różnorodnych usług turystycznych (transport, wynajem, zakwaterowanie, podróże, wakacje i wycieczki), opracowanie przez KE pilotażowego projektu na rzecz tworzenia sieci ośrodków prowadzących badania w turystyce, instytucji monitorujących branżę turystyczną, w oparciu o wyniki ww. badania pilotażowego uruchomienie „Wirtualnego obserwatorium turystyki”, którego zadaniem będzie wspieranie i koordynowanie w ramach sieci działalności badawczej poszczególnych krajowych ośrodków badawczych i dostarczanie na poziomie europejskim danych o charakterze społeczno-gospodarczym na temat turystyki. 2. Wspieranie rozwoju zrównoważonej i odpowiedzialnej turystyki wysokiej jakości poprzez: opracowanie zestawu wskaźników dla zrównoważonego zarządzania kierunkami turystycznymi. Na podstawie takiego zestawu wskaźników Komisja opracuje oznakowanie służące promowaniu kierunków turystycznych, organizowanie kampanii uświadamiających dla europejskich turystów, które obejmą kwestie wyboru kierunków turystycznych, środków transportu, ich związki z miejscową ludnością w odwiedzanych regionach oraz walkę z wykorzystywaniem dzieci i kobiet, „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 45 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej utworzenie europejskiego oznakowania „Turystyka wysokiej jakości”, na podstawie dotychczasowych doświadczeń państw członkowskich, pomaganie europejskiemu sektorowi turystycznemu w identyfikowaniu zagrożeń związanych ze zmianą klimatu, co pozwoli uniknąć nietrafionych inwestycji i zbadać nowe możliwości rozwijania alternatywnej oferty turystycznej, zaproponowanie karty zrównoważonej i odpowiedzialnej turystyki oraz utworzenie europejskiej nagrody dla przedsiębiorstw i obiektów turystycznych, które najlepiej wypełniać będą zawarte w tej karcie założenia, zaproponowanie strategii dla zrównoważonej turystyki przybrzeżnej i morskiej, nawiązanie lub zacieśnienie współpracy między Unią Europejską i największymi gospodarkami wschodzącymi (Chiny, Rosja, Indie, Brazylia) oraz krajami regionu Morza Śródziemnego na rzecz propagowania modeli rozwoju zrównoważonej i odpowiedzialnej turystyki oraz wymiany najlepszych praktyk. 3. Konsolidacja wizerunku i widoczności Europy jako zbioru zrównoważonych kierunków turystycznych wysokiej jakości poprzez: utworzenie, we współpracy z państwami członkowskimi, prawdziwej europejskiej marki, która wspomoże działania promocyjne na poziomie krajowym i regionalnym oraz umożliwi europejskim kierunkom turystycznym wyróżnienie się spośród innych atrakcyjnych dla turystów miejsc na świecie, promocję portalu „visiteurope.com” w celu podniesienia atrakcyjności Europy jako zbioru zrównoważonych kierunków turystycznych wysokiej jakości, zwłaszcza w stosunku do wschodzących gospodarek, wspieranie wspólnych działań promocyjnych podczas dużych imprez międzynarodowych lub podczas zakrojonych na szeroką skalę targów i salonów turystycznych. 4. Pełne wykorzystanie potencjału różnych obszarów polityki i instrumentów finansowych. Komisja podejmie wszelkie koniecznie kroki, aby zapewnić pełniejsze uwzględnienie turystyki w pozostałych obszarach swojej polityki i skuteczniejsze wykonywanie obowiązujących przepisów mogących stanowić podstawę do podniesienia konkurencyjności tego sektora. Wzmoże ona również swoje wysiłki na rzecz koordynacji poszczególnych związanych z turystyką obszarów polityki, tak by ułatwić „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 46 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej kompleksowe ujęcie interesów i potrzeb sektora turystycznego przy określaniu kierunków polityki i ich wdrażaniu. PIĄTE SPRAWOZDANIE DOTYCZĄCE SPÓJNOŚCI GOSPODARCZEJ, SPOŁECZNEJ I TERYTORIALNEJ Zgodnie z poprawką 20 niniejszego sprawozdania Kultura jest uznawana za ważny element rozwoju gospodarczego oraz atrakcyjności europejskich miast i regionów. Europejska branża kultury i branża twórcza stanowią jedno z głównych źródeł dynamiki gospodarki europejskiej. W ostatnich latach ich wzrost był wyższy niż większości innych sektorów i posiadają one potencjał generowania kreatywności, innowacji oraz przedsiębiorczości w szerokim zakresie działań. W związku z tym kultura może być postrzegana jako katalizator kreatywności i innowacji w kontekście Strategii Europa 2020. Konieczne jest zatem promowanie inwestycji przedsiębiorstw w badania i innowacje, rozwój produktów i usług, transfer technologii, innowacji społecznych, branż kultury i branż twórczych, aplikacji z dziedziny usług publicznych, tworzenie sieci, pobudzanie popytu, klastrów i otwartych innowacji poprzez inteligentną specjalizację. PAKIET LEGISLACYJNY DOTYCZĄCY POLITYKI SPÓJNOŚCI – KOMPROMISOWY TEKST PREZYDENCJI W SPRAWIE KONCENTRACJI TEMATYCZNEJ Pakiet wskazuje cele tematyczne funduszy objętych zakresem wspólnych ram strategicznych oraz wspólne ramy strategiczne. Cele tematyczne zgodnie ze swoją misją przyczyniają się do realizacji unijnej strategii na rzecz inteligentnego, trwałego wzrostu gospodarczego sprzyjającego włączeniu społecznemu. Należą do nich: wspieranie badań naukowych, rozwoju technologicznego i innowacji, zwiększenie dostępności, stopnia wykorzystania i jakości technologii informacyjnokomunikacyjnych, podnoszenie konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw, sektora rolnego (w odniesieniu do EFRROW) oraz sektora rybołówstwa i akwakultury (w odniesieniu do EFMR), wspieranie przejścia na gospodarkę niskoemisyjną we wszystkich sektorach, promowanie dostosowania do zmiany klimatu, zapobiegania ryzyku i zarządzania ryzykiem, ochrona środowiska naturalnego i wspieranie efektywności wykorzystywania zasobów, „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 47 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej promowanie zrównoważonego transportu i usuwanie niedoborów przepustowości w działaniu najważniejszych infrastruktur sieciowych, wspieranie zatrudnienia i mobilności pracowników, wspieranie włączenia społecznego i walka z ubóstwem, inwestowanie w edukację, umiejętności i uczenie się przez całe życie, wzmacnianie potencjału instytucjonalnego i skuteczności administracji publicznej. Cele tematyczne są przekładane na priorytety specyficzne dla każdego funduszu objętego zakresem wspólnych ram strategicznych i określane w przepisach dotyczących poszczególnych funduszy. BIAŁA KSIĘGA KOMISJI EUROPEJSKIEJ ENERGIA DLA PRZYSZŁOŚCI: ODNAWIALNE ŹRÓDŁA ENERGII Strategia rozwoju odnawialnych źródeł energii w krajach Unii Europejskiej została sformułowana w Białej Księdze Komisji Europejskiej (Energy for the Future: Renewable Energy Sources. White Paper for a Community Strategy and Action Plan) opublikowanej w listopadzie 1997 r. Podstawowymi priorytety polityki energetycznej Unii Europejskiej są: zapewnienie bezpieczeństwa dostaw energii, konkurencyjność technologii europejskich, ochrona środowiska. Główne powody rozwoju odnawialnych źródeł energii wynikają z konieczności: zapewnienia bezpieczeństwa i różnorodność dostaw energii - odnawialne źródła energii, będąc lokalnymi źródłami energii zwiększają bezpieczeństwo dostaw energii w Unii Europejskiej, która staje się zbyt zależna od importu paliw kopalnych. Należy również zwiększyć różnorodność sposobów zaspokajania potrzeb energetycznych; zwiększenia konkurencyjności sektora odnawialnych źródeł energii Unii Europejskiej polityka zwiększania udziału odnawialnych źródeł energii polepszy koniunkturę w przemyśle nastawionym na odnawialne źródła energii. Przyczyni się to w znacznym stopniu do zwiększenia finansowania badań i rozwoju, a w konsekwencji dalszego rozwoju tych technologii. Eksport maszyn i technologii wpłynie pozytywnie na bilans handlowy Unii Europejskiej; ochrony środowiska - korzyści wynikające ze stosowania odnawialnych źródeł energii „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 48 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej dla środowiska naturalnego są bezsporne. Odnawialne źródła energii nie emitują wcale lub drastycznie zmniejszają emisję gazów CO2, NOx, SOx. Protokół z Kioto zobowiązuje kraje członkowskie Unii Europejskiej do indywidualnego, bądź wspólnego obniżania emisji gazów cieplarnianych o 8% w stosunku do poziomu z roku 1990 w latach 2008-2012 i z tego względu odnawialne źródła energii stanowią istotny element polityki energetycznej. Znaczące zwiększenie udziału odnawialnych źródeł energii w całkowitym zużyciu energii pierwotnej w Unii Europejskiej jest również ważnym elementem uwzględnienia ochrony środowiska i zmian klimatu w polityce energetycznej Unii Europejskiej sformułowanej przez Radę Europy w Cardiff i w Wiedniu skutków społecznych i ekonomicznych - odnawialne źródła energii niosą ze sobą znaczne korzyści dla odizolowanych regionów, gdzie sieć energetyczna jest zbyt słabo rozwinięta, lub nie ma jej wcale; wykorzystanie odnawialnych źródeł energii w małych izolowanych systemach może zastąpić kosztowną rozbudowę sieci energetycznej; niektóre typy odnawialnych źródeł energii wymagają obsługi i stwarzają miejsca pracy na obszarach wiejskich. Dotyczy to zwłaszcza wykorzystania biomasy. Zalecenia dla krajów członkowskich w zakresie zatrudnienia przewidują zwiększenie miejsc pracy w dziedzinach związanych z technologiami przyjaznymi środowisku. Biała Księga stwierdza, że odnawialne źródła energii dają obecnie za mały wkład do bilansu energetycznego krajów Unii w porównaniu do dostępnego potencjału technicznego tych źródeł. Kraje Członkowskie zgodziły się co do konieczności promocji znacznego oraz zrównoważonego wzrostu wykorzystania odnawialnych źródeł energii i uznały Białą Księgę za podstawę działań na szczeblu unijnym, będących uzupełnieniem działań na poziomie krajowym. To porozumienie jest najbardziej obiecujące z punktu widzenia redukcji emisji gazów cieplarnianych zgodnie z Protokołem z Kioto. Plan Działania przedstawiony w Białej Księdze ma na celu stworzenie odpowiednich warunków rynkowych dla rozwoju odnawialnych źródeł energii bez nadmiernych obciążeń finansowych. Plan Działania: 1. Instrumenty rynkowe: „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 49 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Sprawiedliwy dostęp odnawialnych źródeł energii do rynku energii elektrycznej; Przychylne instrumenty fiskalne i finansowe (podatki i subsydia); Nowe inicjatywy w sektorze bioenergii dla transportu, produkcji ciepła i elektryczności; Udoskonalanie regulacji w budownictwie. 2. Wzmocnienie roli odnawialnych źródeł energii w polityce, programach i budżetach Zwiększenie roli odnawialnych źródeł energii (V Environmental Action Plan); Wzmocnienie konkurencyjności przemysłu UE na rynkach światowych, wzrost zatrudnienia; Pomoc finansowa dla technologii odnawialnych źródeł energii; Rozwój badań, technologii i demonstracji; Polityka regionalna; Wspólna polityka rolna i rozwój obszarów wiejskich; Współpraca międzynarodowa. ODNAWIALNE ŹRÓDŁA ENERGII PO 2020 ROKU – PLAN ROZWOJU Jeśli UE nie wprowadzi więcej środków umożliwiających obniżenie kosztów i pobudzenie inwestycji, w sektorze energii odnawialnej nastąpi zastój. Komisja przedstawiła sposoby zaradzenia temu. UE jest na dobrej drodze do realizacji celu, jakim jest osiągnięcie do 2020 r. 20 proc. udziału energii odnawialnej w całkowitym zużyciu energii w UE. Cel ten jest jednym z elementów szerszej strategii na rzecz przeciwdziałania zmianom klimatu. Zwiększenie wytwarzania energii elektrycznej z wiatru, słońca, wody (np. fale, pływy morskie, energia geotermalna) i biomasy pozwoli UE zmniejszyć swoje uzależnienie od importu energii i jednocześnie zwiększyć innowacyjność i poziom zatrudnienia. Z myślą o osiągnięciu założonych celów Komisja Europejska opracowała sprawozdanie w sprawie odnawialnych źródeł energii. Zawiera ono analizę sposobów ograniczenia kosztów poprzez bardziej skoordynowane podejście na poziomie unijnym. Równocześnie rozpoczyna ona prace nad przyszłą polityką UE w dziedzinie energii na okres po 2020 r. Stymulowanie konkurencji na unijnym rynku energii może przyczynić się do zmniejszenia kosztów. Dopłaty do paliw kopalnych powinny być stopniowo wycofywane. Należy również zmienić stawki opodatkowania energii, aby zwiększyć inwestycje w technologie „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 50 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej niskoemisyjne. Jednocześnie należy stopniowo zmniejszać wsparcie (lub całkowicie rezygnować z systemów wsparcia) dla odnawialnych źródeł energii po to, aby przedsiębiorstwa z tego sektora mogły stać się w przyszłości bardziej konkurencyjne w stosunku do innych źródeł energii. Należy zreformować krajowe systemy wsparcia, aby ułatwić obniżenie kosztów. Systemy poszczególnych krajów UE muszą zostać uspójnione i uproszczone, co pozwoliłoby na zmniejszenie kosztów administracyjnych dla przedsiębiorstw. UE powinna wspierać produkcję energii wiatrowej i słonecznej, tam gdzie jest ona tańsza – tak jak postępuje się już w przypadku innych produktów i usług. Dzięki temu kraje UE będą mogły kupować w krajach spoza UE energię wiatrową czy słoneczną wytwarzaną z odnawialnych źródeł po znacznie niższej cenie, aniżeli byłoby to możliwe w Unii. Komisja rozpoczyna proces przygotowywania różnych wariantów przyszłej polityki na okres po 2020 r., które umożliwią wzrost innowacji i obniżenie kosztów. Nowa polityka będzie stanowić zachętę dla przemysłu do tego rodzaju długoterminowych inwestycji niezbędnych do rozwoju odnawialnych źródeł energii. W marcu 2012 roku UE opublikowała plan działania dotyczący obniżania emisji, który obejmuje całą europejską gospodarkę. Zakłada on również opracowanie osobnych planów działania dla poszczególnych jej sektorów, m.in. plan działania w zakresie energii do roku 2050. ZIELONA KSIĘGA EUROPEJSKA STRATEGIA NA RZECZ ZRÓWNOWAŻONEJ, KONKURENCYJNEJ I BEZPIECZNEJ ENERGII W dokumencie zdefiniowano następujące obszary priorytetowe: 1. Energetyka na rzecz wzrostu gospodarczego i tworzenia nowych miejsc pracy w Europie: dokończenie budowy europejskich rynków wewnętrznych energii elektrycznej i gazu (europejska sieć przesyłowa, plan priorytetowych połączeń wzajemnych, inwestycje w moce twórcze, pobudzenie konkurencyjności przemysłu europejskiego. 2. Wewnętrzny rynek energetyczny zapewniający bezpieczeństwo dostaw: Solidarność państw członkowskich (wzmacnianie bezpieczeństwa zaopatrzenia w energię na rynku wewnętrznym, przemyślenie na nowo podejścia UE do rezerw ropy i gazu na wypadek kryzysu oraz zapobieganie zakłóceniom w zaopatrzeniu). „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 51 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej 3. Bezpieczeństwo i konkurencyjność zaopatrzenia w energię: w kierunku bardziej zrównoważonej, efektywnej i zróżnicowanej energii. 4. Zintegrowane podejście, aby stawić czoła zmianie klimatu (zrobić więcej mniejszym kosztem: przewodzenie w dziedzinie racjonalnego wykorzystania energii, Zwiększenie wykorzystania źródeł energii odnawialnej). 5. Zachęcanie do innowacji: strategiczny plan europejski w zakresie technologii energetycznych. 6. Zmierzając do spójnej zewnętrznej polityki energetycznej (jasno określona polityka zabezpieczenia i dywersyfikacji dostaw energii, partnerstwo w dziedzinie energii z producentami, państwami tranzytowymi i innymi międzynarodowymi podmiotami, skuteczne reagowanie na zewnętrzne sytuacje kryzysowe, włączanie kwestii energii w inne polityki zewnętrzne, energia na rzecz wspierania wzrostu). W dokumencie zapisano, iż polityka energetyczna Europy powinna mieć trzy główne cele: I Trwałość: rozwój konkurencyjnych źródeł energii odnawialnej oraz innych źródeł i nośników energii niskoemisyjnej, w szczególności alternatywnych paliw wykorzystywanych w transporcie, ograniczanie popytu na energię w Europie, kierowanie ogólnoświatowymi staraniami w celu powstrzymania zmian klimatycznych oraz poprawy jakości lokalnego powietrza. II Konkurencyjność: zapewnienie, że otwarcie rynku energii będzie korzystne dla konsumentów oraz gospodarki w całości, jednocześnie zachęcając do inwestycji w produkcję czystej energii oraz do racjonalnego wykorzystywania energii, łagodzenie wpływu wzrostu międzynarodowych cen energii na gospodarkę UE i jej obywateli, utrzymanie Europy w czołówce rozwoju technologii energetycznych. III Bezpieczeństwo zaopatrzenia w energię: zajęcie się kwestią rosnącej zależności UE od przywozu energii poprzez: podejście zintegrowane – zmniejszenie popytu, zróżnicowanie form energii w UE „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 52 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej poprzez zwiększenie wykorzystania konkurencyjnej energii własnej oraz odnawialnej, zróżnicowanie źródeł i sposobów dostaw energii przywożonej, stworzenie ram zachęcających do inwestycji adekwatnych do rosnącego popytu na energię, lepsze przygotowanie UE do radzenia sobie w sytuacjach kryzysowych, poprawę warunków dla przedsiębiorstw europejskich starających się o dostęp do zasobów ogólnoświatowych zapewnienie, że wszyscy obywatele i przedsiębiorstwa mają dostęp do energii. Niniejsza Zielona Księga przedstawia konkretne propozycje osiągnięcia tych trzech celów. 1. UE musi stworzyć wewnętrzny rynek energii i gazu. Działania mogą obejmować następujące środki: stworzenie europejskiej sieci energetycznej, również poprzez europejski kodeks sieci energetycznej, Należy również rozważyć wprowadzenie europejskiego organu regulacyjnego oraz Europejskiego Centrum Sieci Energetycznych, poprawa wzajemnych połączeń, stworzenie ram zachęcających do nowych inwestycji, skuteczniejsze rozdzielenie, zwiększanie konkurencyjności, również poprzez lepszą koordynację między organami regulacyjnymi, organami ochrony konkurencji oraz Komisją. Działania te są priorytetowe; Komisja podejmie ostateczne wnioski dotyczące wszelkich dodatkowych środków, które należy podjąć w celu zapewnienia szybkiego stworzenia rzeczywiście konkurencyjnego europejskiego rynku energii elektrycznej i gazu oraz przedstawi konkretne propozycje do końca bieżącego roku. 2. UE musi zapewnić, że jej wewnętrzny rynek energii gwarantuje bezpieczeństwo dostaw i solidarność między państwami członkowskimi. Konkretne środki powinny obejmować: analizę istniejącego prawodawstwa wspólnotowego dotyczącego zapasów ropy i gazu, koncentrującą je na aktualnych wyzwaniach, europejskie obserwatorium dostaw energii, poprawiające przejrzystość w kwestiach bezpieczeństwa dostaw energii w obrębie UE, „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 53 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej poprawę bezpieczeństwa sieci poprzez zwiększenie współpracy między operatorami sieci oraz być może stworzenie oficjalnego ugrupowania europejskich operatorów sieci, – większe fizyczne bezpieczeństwo infrastruktury, być może poprzez wprowadzenie wspólnych norm, poprawę przejrzystości zapasów energii na poziomie europejskim. 3. Wspólnocie potrzebna jest prawdziwa dyskusja o zasięgu wspólnotowym nad różnymi źródłami energii, łącznie z kosztami i wpływem na zmiany klimatyczne, tak aby zapewnić, że zróżnicowanie form energii w UE spełnia ogólnie cele bezpieczeństwa dostaw, konkurencyjności i zrównoważonego rozwoju. 4. Europa musi zająć się wyzwaniami związanymi ze zmianami klimatycznymi w sposób zgodny z celami strategii lizbońskiej. Komisja może zaproponować Radzie i Parlamentowi następujące środki: jasny sposób ustalania priorytetów w zakresie racjonalnego wykorzystania energii, aby do 2020 r. oszczędzić 20 % energii, którą UE wykorzystałaby w przeciwnym wypadku, oraz uzgodnienie konkretnych środków na osiągnięcie tego celu, obejmujących: kampanie na rzecz oszczędności, również w budynkach, wykorzystanie instrumentów i mechanizmów finansowych w celu wspierania inwestycji, wznowienie wysiłków w odniesieniu do transportu, ogólnoeuropejski system handlowy „białych certyfikatów”, lepszy dostęp do informacji dotyczących zużycia energii przez niektóre urządzenia, pojazdy, sprzęt przemysłowy oraz być może ustalenie norm minimalnego zużycia; przyjęcie długoterminowej mapy drogowej dotyczącej źródeł energii odnawialnej, obejmującej: wznowienie wysiłków, aby osiągnąć istniejące cele, rozważenie, które cele są niezbędne po 2010 r., „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 54 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej nową dyrektywę wspólnotową dotyczącą ogrzewania i chłodzenia, szczegółowy plan stabilizacji i stopniowego zmniejszenia zależności UE od przywożonej ropy, inicjatywy skierowane na wprowadzenie na rynek źródeł czystej i odnawialnej energii. 5. Strategiczny plan technologii energetycznych, w najlepszy sposób wykorzystujący zasoby Europy, bazujący na europejskich platformach technologicznych z możliwością podejmowania wspólnych inicjatyw technologicznych lub wspólnych przedsięwzięć mających na celu stworzenie czołowych rynków innowacji w dziedzinie energetyki. Należy go jak najszybciej przedłożyć Radzie Europejskiej i Parlamentowi w celu zatwierdzenia. 6. Wspólna zewnętrzna polityka energetyczna. W celu sprostania wyzwaniom związanym z wysokimi i niestabilnymi cenami energii, zwiększającym się uzależnieniem od przywozu, szybko rosnącym ogólnoświatowym popytem na energię i globalnym ociepleniem, UE musi posiadać jasno określoną zewnętrzną politykę energetyczną, którą będzie stosować jednomyślnie na poziomie krajowym i wspólnotowym. Dlatego Komisja proponuje: określenie europejskich priorytetów stworzenia nowej infrastruktury niezbędnej dla zapewnienia bezpieczeństwa dostaw energii w UE, stworzenie paneuropejskiego traktatu Wspólnoty Energetycznej, nowe partnerstwo energetyczne z Rosją, nowy mechanizm wspólnotowy pozwalający reagować szybko i w sposób skoordynowany na sytuacje kryzysowe w zakresie zewnętrznych dostaw energii, wpływające na zaopatrzenie UE w energię, pogłębienie stosunków energetycznych z głównymi producentami i konsumentami, międzynarodowe porozumienie w sprawie racjonalnego wykorzystania energii. POZOSTAŁE DOKUMENTY UE Rozwój energetyki odnawialnej jako element zrównoważonego rozwoju jest odpowiedzią na coraz większe wyzwania klimatyczne współczesnego świata, które stanowi jeden z priorytetów agendy politycznej instytucji międzynarodowych takich jak UE czy też ONZ. Zwiększające się ocieplenie klimatu, które wpływa na zmiany środowiskowe stanowi jedno z głównych wyzwań klimatycznych. Skutki tych zmian mogą objawiać się utratą „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 55 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej bioróżnorodności, wymieraniem niektórych gatunków roślin i zwierząt, podnoszeniem się poziomu wód, zmniejszaniem się powierzchni lodów, częstszych anomalii pogodowych takich jak tornada, trąby powietrzne, powodzie, itp., a także wzrostem zanieczyszczenia powietrza. Unia Europejska postawiła sobie za cel podjęcie kroków przeciwdziałających podwyższaniu temperatury powietrza o więcej ni. 2 stopnie Celsjusza w dłuższej perspektywie czasu. Zagrożenia dla współczesnego świata związane z ociepleniem klimatu przedstawiła w formie raportu złożony z kilku tysięcy naukowców Międzyrządowy Panel ds. Zmian Klimatu (z j. ang. IPCC - Intergovernmental Panel on Climate Change). Pomimo licznych kontrowersji problematyka ta stała się jednym z głównych wyzwań współczesnego świata. Chcąc podjąć konkretne kroki Komisja Europejska przyjęła 19 października 2006 r. komunikat: „Plan działania na rzecz racjonalizacji zużycia energii: sposoby wykorzystania potencjału”. Dokument ten zyskał poparcie Rady Europejskiej podczas szczytu w dniach 8-9 marca 2007 r. oraz Parlamentu Europejskiego poprzez wydanie rezolucji w dniu 31 stycznia 2008 r. Unia Europejska ustaliła zobowiązania ilościowe dotyczące 20% udziału energii ze źródeł odnawialnych w ogólnym bilansie energetycznym do 2020 r. (dla Polski celem ilościowym jest 15% do 2020 r.), a także osiągnięcie do tego samego horyzontu czasowego 20% wzrostu efektywności energetycznej oraz 20% redukcji emisji dwutlenku węgla w odniesieniu do roku bazowego 1990. Ambitne cele klimatyczne zostały zapisane w Dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych i muszą je spełnić wszystkie kraje UE, w tym Polska będąca jej członkiem. 5.2. Dokumenty krajowe KRAJOWA STRATEGIA ROZWOJU REGIONALNEGO (KSRR) 2010 – 2020: REGIONY, MIASTA, OBSZARY WIEJSKIE Celem strategicznym KSRR jest: Efektywne wykorzystywanie specyficznych regionalnych i innych terytorialnych potencjałów rozwojowych dla osiągania celów rozwoju kraju – wzrostu, zatrudnienia i spójności w horyzoncie długookresowym. Niniejsza Strategia, poprzez wykorzystanie lokalnego i regionalnego potencjału w szczególności w zakresie dziedzictwa historyczno-kulturowego oraz przyrodniczego wpisuje się zatem ww. cel strategiczny KSRR, co potwierdzają niżej podane cele polityki „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 56 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej regionalne oraz przypisane im kierunki działań. CEL 1. WSPOMAGANIE WZROSTU KONKURENCYJNOŚCI REGIONÓW („KONKURENCYJNOŚĆ”) 1.2. Tworzenie warunków dla rozprzestrzeniania procesów rozwojowych i zwiększania ich absorpcji na obszary poza ośrodkami wojewódzkimi 1.2.3. Pełniejsze wykorzystanie potencjału rozwojowego obszarów wiejskich 1.2.4. Efektywne wykorzystanie w procesach rozwojowych potencjału specjalizacji terytorialnej 1.3. Budowa podstaw konkurencyjności województw – działania tematyczne (horyzontalne) 1.3.1. Rozwój kapitału intelektualnego, w tym kapitału ludzkiego i społecznego 1.3.5. Dywersyfikację źródeł i efektywne wykorzystanie energii oraz reagowanie na zagrożenia naturalne 1.3.6. Wykorzystanie walorów środowiska przyrodniczego oraz potencjału dziedzictwa kulturowego CEL 2. BUDOWANIE SPOJNOŚCI TERYTORIALNEJ I PRZECIWDZIAŁANIE MARGINALIZACJI OBSZAROW PROBLEMOWYCH 2.2. Wspieranie obszarów wiejskich o najniższym poziomie dostępu mieszkańców do dóbr i usług warunkujących możliwości rozwojowe CEL 3. TWORZENIE WARUNKOW DLA SKUTECZNEJ, EFEKTYWNEJ I PARTNERSKIEJ REALIZACJI DZIAŁAŃ ROZWOJOWYCH UKIERUNKOWANYCH TERYTORIALNIE 3.4. Budowanie kapitału społecznego dla rozwoju regionalnego w oparciu o sieci współpracy między różnymi aktorami polityki regionalnej KRAJOWY PROGRAM REFORM 2013 Zgodnie z metodologią przyjętą przy opracowywaniu Założeń do Krajowego Programu Reform, zaproponowane w nim działania są ukierunkowane na odrabianie zaległości oraz budowanie nowych przewag konkurencyjnych polskiej gospodarki. Przedmiotowa Strategia jest zgodna z postanowieniami i zapisami Krajowego Programu Reform. Kluczowym w tym procesie jest uporządkowanie obowiązujących dokumentów strategicznych, co pozwoli na większą przejrzystość, bardziej efektywne wydatkowanie „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 57 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej środków z budżetu państwa oraz w konsekwencji skuteczniejszą realizację celów rozwojowych kraju, przy zachowaniu dyscypliny budżetowej. Podstawę nowego systemu zarządzania polityką rozwoju kraju stanowi zhierarchizowany zestaw dokumentów, na czele z długookresową strategią rozwoju kraju, przedstawiającą wizję modernizacji społecznogospodarczej kraju. Przedmiotowa Strategia wpisuje się w następujące postanowienia KPR 2013: 1. Infrastruktura dla wzrostu zrównoważonego. 1.1 Zarządzanie strategiczne DZIAŁANIA: 1.1.1 Dokończenie procesu uporządkowania systemu planowania strategicznego. 1.1.2 Zwiększenie efektywności wykorzystania środków publicznych, w tym wprowadzenie kontraktowego zarządzania rozwojem między administracją rządową a instytucjami samorządowymi. 1.1.3 Uporządkowanie systemu planowania i zarządzania przestrzennego, z uwzględnieniem potrzeb rozwoju gospodarki. 1.1.4 Dokończenie procesu wdrażania budżetu zadaniowego. 1.2 Rozwój i modernizacja infrastruktury ochrony środowiska Istotną kwestią w obszarze ochrony środowiska, zarządzania przestrzennego oraz kształtowania wysokiej jakości przestrzeni publicznej jest efektywne korzystanie z zasobów naturalnych, konieczność zachowania różnorodności biologicznej oraz dostosowanie do zmian klimatu. DZIAŁANIA: 1.2.1. Działania w zakresie adaptacji do zmian klimatu. 1.2.2. Działania na rzecz zrównoważonego gospodarowania zasobami w rolnictwie. 1.2.3. Zwiększenie efektywności wykorzystania zasobów naturalnych, w tym zwłaszcza surowców. 1.2.4. Reforma systemu gospodarki wodnej. 1.2.5. Reforma systemu gospodarki odpadami. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 58 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej 1.3 Rozwój i modernizacja infrastruktury transportowej Odpowiedni poziom poszczególnych części składowych infrastruktury transportowej (drogi, koleje, lotniska, porty morskie i śródlądowe, terminale transportowe oraz śródlądowe drogi wodne) sprzyja napływowi kapitału (w tym zagranicznego) i wymianie handlowej (w tym międzynarodowej), zwiększając atrakcyjność inwestycyjną gospodarki, a przez to również konkurencyjność globalną. Dobrze rozwinięta infrastruktura wpływa również na warunki prowadzenia działalności gospodarczej oraz zwiększenie dostępności do rynków pracy. Jednocześnie inwestycje infrastrukturalne mają za zadanie zwiększyć spójność terytorialną, a dzięki niej poszerzyć zakres oddziaływania rynku pracy, co przełoży się na zwiększenie spójności społecznej. W tym celu należy i komunikacyjną wpływającą na zwiększenie rozwijać infrastrukturę transportową dostępności komunikacyjnej ośrodków miejskich w celu zapewnienia możliwości dojazdu do pracy z obszarów wiejskich. Planowanie transportu i zarządzanie ruchem powinno także zmierzać do ograniczenia negatywnego wpływu transportu na środowisko naturalne, a jednocześnie być przyjazne dla mieszkańców poprzez podnoszenie jakości usług. DZIAŁANIA: 1.3.1 Polityka Transportowa Państwa na lata 2006-2025. 1.3.2 Program Budowy Dróg Krajowych na lata 2011-2015. 1.3.3 Program wieloletni „Narodowy program przebudowy dróg lokalnych 2008-2011”. 1.3.4 Program Rozwoju Sieci Lotnisk i Lotniczych Urządzeń Naziemnych, w tym prace analityczne związane z przygotowaniem decyzji w sprawie budowy nowego lotniska centralnego dla Polski. 1.3.5 Rozwój infrastruktury dla potrzeb modernizacji transportu kolejowego. 1.3.6 Rozwój infrastruktury dla potrzeb modernizacji transportu morskiego (tj. infrastruktury portowej, infrastruktury dostępu do portów i przystani morskich od strony morza i lądu, w tym utrzymanie torów podejściowych do portów oraz systemy bezpieczeństwa morskiego i oznakowanie nawigacyjne, etc.). 1.4 Rozwój i modernizacja infrastruktury energetycznej Niski poziom rozwoju infrastrukturalnego na terenach wiejskich, a w efekcie brak bezpieczeństwa energetycznego na poziomie lokalnym, utrudnia prowadzenie na tych terenach działalności gospodarczej. Na obszarach wiejskich niezbędny jest zatem rozwój „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 59 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej sieci dystrybucyjnej energii elektrycznej na nowocześniejszą i bardziej wydajną oraz zmiana struktury (typologii) sieci przesyłowych i dystrybucyjnych, w tym m.in. poprzez rozwój rozproszonej sieci przesyłowej, co umożliwi w szczególności efektywne podłączenie Odnawialnych Źródeł Energii (OZE). Jednocześnie rozwój i modernizacja infrastruktury budowlanej, w tym termomodernizacja, powinna prowadzić do wzrostu efektywności energetycznej budynków. Skuteczne wdrożenie zasad zrównoważonego rozwoju w obszarze budownictwa. Niezbędne pozostaje wspieranie rozwoju budownictwa o niskim poziomie zużycia energii oraz rozwoju i wdrażania innowacyjnych technologii, przede wszystkim kolektorów słonecznych, ogniw fotowoltaicznych, wysokosprawnych układów kogeneracyjnych, a także układów rekuperacyjnych z wykorzystaniem pomp ciepła zwiększających sprawność energetyczną budynku. DZIAŁANIA: 1.4.1. Rozwój sieci energetycznych. 1.4.2. Rozwój inteligentnych sieci energetycznych. 1.4.3. Zwiększanie efektywności energetycznej. 1.4.4. Dywersyfikacja źródeł energii. 1.4.5. Inwestycje w odnawialne źródła energii. 1.4.6. Poprawa lokalnego bezpieczeństwa energetycznego. 1.4.7. Stosowanie technologii energetycznych ograniczających emisje pyłów oraz NOx i SO2. 1.5 Rozwój i modernizacja infrastruktury teleinformatycznej i telekomunikacyjnej Inwestycje w technologie teleinformatyczne są jednym z głównych motorów wzrostu zaawansowanych gospodarek. Projektowane w tym względzie działania powinny gwarantować impet cyfrowy, który przyczyni się do wzrostu konkurencyjności polskiej gospodarki oraz pozytywnie wpłynie na poziom kapitału ludzkiego. Dostęp szerokopasmowy jest również podstawą innowacji i zwiększa wydajność szeregu sektorów gospodarki poprzez możliwość zastosowania outsourcingu i offshoringu. Umożliwia on również prezentację użytkownikom zdigitalizowanego dziedzictwa kulturowego – zbiorów bibliotek, muzeów i archiwów. Konieczne jest zapewnienie powszechnego dostępu do telekomunikacji, ze szczególnym naciskiem na szerokopasmowy dostęp do Internetu. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 60 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej DZIAŁANIA: 1.5.1. Rozwój infrastruktury teleinformatycznej poprzez inwestycje publiczne (rządowe i samorządowe) oraz publiczno-prywatne skutkujące zmniejszeniem kosztów dostępu do Internetu oraz cyfrowego radia i telewizji. 1.5.2. Rozwój sieci teleinformatycznej, w tym zapewnienie dostępu do Internetu szerokopasmowego, w szczególności na obszarach wiejskich. 1.5.3. Wspieranie procesu cyfryzacji przestrzeni medialnej w Polsce, w tym konwersji nadawania sygnału telewizyjnego i radiowego analogowego na cyfrowy. 1.5.4. Digitalizacja zasobów, w tym m.in. dorobku narodowego, czy w zakresie edukacji. 1.6 Rozwój i modernizacja infrastruktury B + R Poprawa jakości i nowoczesności infrastruktury badawczej pozwoli na zwiększenie szans uzyskania niezbędnego elementu wzrostu konkurencyjności polskiej gospodarki, jakim jest komercjalizacja wyników badań poprzez ich wdrożenie w przedsiębiorstwach. DZIAŁANIA: 1.6.1. Wzrost inwestycji w modernizację i rozwój bazy laboratoryjnej nauki, przy jednoczesnym utrzymaniu koncentracji finansowania, w tym z funduszy strukturalnych UE, na najlepszych jednostkach naukowych oraz zwiększenie udziału nakładów budżetowych na aparaturę badawczą (dystrybucja środków w trybie konkursowym). 1.6.2. Monitorowanie postępów w zakresie komercjalizacji wyników badań w gospodarce. 1.6.3. Finansowanie inwestycji w infrastrukturę badawczą ze środków Funduszu Nauki i Technologii Polskiej oraz funduszy strukturalnych – PO IG Priorytet 2 – Infrastruktura sfery B+R. 1.7 Rozwój i modernizacja infrastruktury społecznej Inwestycje w infrastrukturę społeczną m.in. w zakresie edukacji, ochrony zdrowia, kultury, turystyki i sportu umożliwiają uwolnienie potencjału regionów oraz zapobiegają pogłębianiu się nierówności i sprzyjają włączeniu społecznemu. Przekładają się również bezpośrednio na zwiększenie spójności społecznej poprzez wyrównanie dostępu do usług wysokiej jakości. Dlatego też kluczowe jest zapewnienie powszechnej dostępności do wysokiej jakości usług publicznych, co pozwoli na wykorzystywanie potencjałów poszczególnych grup społecznych oraz jednostek, a także ograniczy skalę bierności zawodowej, przeciwdziałając wykluczeniu „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 61 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej z rynku pracy oraz przyspieszając powrót do aktywności. DZIAŁANIA: 1.7.1. Zwiększenie liczby dostępnych cenowo mieszkań na rynku wynajmu, w tym uelastycznienie regulacji prawnych w zakresie wynajmu mieszkań. 1.7.2. Zapewnienie bardziej harmonijnego rozwoju usług społecznych w wymiarze terytorialnym. 1.7.3. Rozwój infrastruktury społecznej, w tym w szczególności infrastruktury edukacyjnej, ochrony zdrowia, kultury, turystyki i sportu. 1.7.4. Rozbudowa i rozwój zintegrowanego systemu informacji turystycznej. 1.7.5. Wdrożenie informatycznych systemów zarządzania i świadczenia usług w obszarze ochrony zdrowia. 2. Innowacyjność dla wzrostu inteligentnego 2.3 Nowe kierunki rozwoju innowacyjności W aktualnym nowym podejściu do polityki innowacyjności podkreśla się znaczenie nowych form innowacji obejmujących nowatorskie sposoby tworzenia nowych produktów w oparciu o nowe metody i wysoki stopień współpracy (open innovation, user driver innovation). Jednocześnie ze względu na fakt, że kreatywność staje się w coraz większym stopniu determinantą przewagi konkurencyjnej, znaczenia nabierają przemysły kultury i przemysły kreatywne jako obszary zarówno tworzenia, jak i wykorzystywania innowacji. Podjęte zostaną działania na rzecz wdrażania wyników projektów foresight. W dalszym okresie konieczne jest określenie tzw. planów smart specialisation dla kraju i regionów. W kształtowaniu rozwoju gospodarki niskoemisyjnej kluczowe jest utworzenie korzystnych warunków dla rozwoju rynku zielonych technologii i produktów (ekoinnowacji). Konieczne są działania zmieniające postrzeganie ekoinnowacji, nie tylko w kontekście „trendu” ale poprzez wskazanie wartości dodanej zastosowania takich rozwiązań. Działania będą podejmowane dwutorowo: z jednej strony dotyczyć będą wsparcia B+R w obszarze zielonego wzrostu, ale jednocześnie będą ukierunkowane na zachęcanie firm do inwestycji w zielone technologie. Rozwój oraz wdrażanie technologii środowiskowych powinno być traktowane w sposób priorytetowy, głównie ze względu na ich wpływ na realizację zobowiązań wynikających z regulacji prawnych UE (pakiet energetyczno-klimatyczny), bezpieczeństwo energetyczne, zdrowie publiczne, transformację w kierunku niskoemisyjnej gospodarki czy adresowanie „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 62 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej globalnych wyzwań zrównoważonego rozwoju. Zgodnie z założeniami współczesnego modelu procesów innowacyjnych, innowacje są traktowane jako efekt współpracy i interakcji między ludźmi i organizacjami, a ich otoczeniem. Istotą działań w tym obszarze powinno być wzmacnianie współpracy pomiędzy uczestnikami rynku kształtującymi zarówno stronę popytową jak i podażową gospodarki, m.in. poprzez promocję samoregulacji oraz podejmowanie wspólnych inicjatyw wewnątrz i międzysektorowych w ramach sieci partnerskich porozumień na rzecz usprawniania funkcjonowania rynku. Najwięcej interakcji i współpracy występuje na poziomie regionalnym (np. w ramach klastrów i powiązań sieciowych), a także na styku branż i sektorów w środowisku charakteryzującym się stosunkowo wysokim poziomem zaufania i kapitału społecznego. Rosnące znaczenie i popularność koncepcji klastra oraz wpływ klasteringu na rozwój gospodarczy prowadzą do kształtowania polityki rozwoju gospodarczego opartej o klastry, która powinna koncentrować się na wypracowaniu mechanizmu selekcji (konkurs i analiza jakościowa) najbardziej konkurencyjnych klastrów w tym klastrów technologicznych o największym potencjale innowacyjnym oraz skupieniu na nich środków publicznych (w tym funduszy z UE). Te wyselekcjonowane inicjatywy klastrowe powinny być preferowane w ramach istniejącego systemu wydatkowania funduszy strukturalnych. Klastry powinny rozwijać się w oparciu o regionalne systemy innowacyjne wspierane przez władze samorządów poszczególnych województw oraz władze centralne, a ich rozwój powinien iść w kierunku utworzenia sektora wysokich technologii i podnoszenia konkurencyjności polskiej gospodarki poprzez z jednej strony stworzenie atrakcyjnej oferty dla bezpośrednich inwestycji zagranicznych (FDI) tworzącej dynamiczne i innowacyjne zaplecze naukowo-badawcze oraz z drugiej strony tworzenie sieci klastrów branżowych o wysokim potencjale innowacyjnym, zdolnych do samodzielnego konkurowania na rynku globalnym. Równolegle należy wspierać innowacje nietechnologiczne, odnoszące się m.in. do obszarów takich jak kreatywność, zarządzanie czy usługi. Należy umożliwić przedsiębiorcom skorzystanie z pomocy doradczej w zakresie tworzenia planu wdrożenia innowacji oraz wesprzeć przedsiębiorstwa w zakresie realizacji działań „miękkich” (np. szkoleniowo-doradczych) wynikających z planu wdrożenia. W działaniach ukierunkowanych na rozwój technologii, koniecznym elementem uzupełniającym jest wspieranie ochrony praw własności przemysłowej, w tym stworzenie lepszego systemu prawno-instytucjonalnego w zakresie ochrony własności przemysłowej, „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 63 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej a przede wszystkim zwiększenie wiedzy i świadomości przedsiębiorstw w zakresie nowoczesnych metody ochrony IP, nie tylko w systemie ochrony patentowej. DZIAŁANIA: 2.3.1 Wskazanie obszarów i technologii o największym potencjale rozwoju. 2.3.2 Wspieranie lepszego wykorzystania wyników B+R. 2.3.3 Dalsze działania służące rozwojowi społeczeństwa informacyjnego. 2.3.4 Wspieranie przemysłów kultury i przemysłów kreatywnych jako obszarów innowacji. 2.3.5 Usprawnienie procedur uzyskiwania ochrony własności przemysłowej w Polsce. 2.3.6 Efektywne korzystanie z surowców, w tym ponowne wykorzystanie surowców wtórnych (recykling) oraz odzysk energii wraz z działaniami na rzecz ograniczenia materiału i energochłonności procesów produkcyjnych. 2.3.7 Rozwój inicjatyw klastrowych oraz ich monitoring, a także rozbudowa instrumentarium wspierania powstawania i umiędzynarodowienia działalności klastrów i powiązań sieciowych. 2.3.8 Wykorzystanie specjalnych stref ekonomicznych w celu inicjowania i rozwoju powiązań między przedsiębiorstwami, instytutami badawczymi, jednostkami naukowymi, parkami technologicznymi, inkubatorami przedsiębiorczości, centrami transferu technologii, Centrami Obsługi Inwestorów i Eksporterów. 2.3.9 Wspieranie kreatywności społeczeństwa i gospodarki poprzez zmianę modelu nauczania na wszystkich poziomach edukacji, w tym oparcie nauczania na efektach uczenia się oraz wsparcie dla innowacyjnych rozwiązań w gospodarce. 2.3.10 Rozwój działalności stowarzyszeń branżowych, zrzeszeń przedsiębiorców oraz organizacji pozarządowych działających na rzecz rozwoju branży i biznesu, w tym wspieranie i rozwój samoregulacji oraz oddolnych inicjatyw branżowych. 2.3.11 Pobudzenie innowacyjności w ochronie środowiska i energetyce. 2.3.12 Prowadzenie prac rozwojowych nad czystymi technologiami węglowymi. 2.4 Kapitał intelektualny dla innowacyjności Kapitał ludzki jest najmocniejszą stroną gospodarki Polski w zakresie potencjału innowacyjnego. Wynika to przede wszystkim z sukcesów w zakresie edukacji młodego pokolenia. Powyższa diagnoza pozwala na sformułowanie wniosku o możliwości „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 64 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej i konieczności przeniesienia punktu ciężkości z budowy potencjału (który dokonuje się w sposób naturalny) na jego właściwe wykorzystanie i ukierunkowanie. DZIAŁANIA: 2.4.1. Realizacja projektu systemowego „Rozwój zasobów ludzkich poprzez promowanie wiedzy, transfer i upowszechnianie innowacji” oraz projektu „Poprawa wizerunku przedsiębiorców i promocja postaw przedsiębiorczych”. 2.4.2. Program Rozwoju Szkolnictwa Wyższego. 2.4.3. Modernizacja szkolnictwa wyższego przez podnoszenie roli i jakości prowadzonych badań oraz zwiększanie współdziałania z otoczeniem społeczno-gospodarczym. 2.4.4. Wdrażanie do systemu szkolnictwa wyższego Krajowych Ram Kwalifikacji. 2.4.5. Realizacja programów rozwoju szkół wyższych. 2.4.6. Modernizacja kształcenia ogólnego i zawodowego oraz edukacji dorosłych. 2.4.7. Zmiana zasad kształcenia oraz zwiększenie dostępności edukacji przedszkolnej i podstawowej. 2.5 Nauka bliżej gospodarki Projakościowe finansowanie instytucji naukowych, efektywniejsze wykorzystanie środków na badania i lepsza współpraca nauki z gospodarką – to filary pakietu sześciu ustaw reformujących system nauki „Budujemy na Wiedzy – Reforma Nauki dla Rozwoju Polski”. Ustawy te weszły w życie 1 października 2010 r. Działania w tym obszarze w najbliższym okresie będą się koncentrowały na skutecznym wdrożeniu zmian wprowadzonych ww. pakietem sześciu ustaw. DZIAŁANIA: 2.5.1. Wdrażanie reformy nauki, która weszła w życie w październiku 2010 r. 2.5.2. Uruchamianie na mocy nowelizowanej ustawy o NCBiR nowych instrumentów adresowanych do przedsiębiorców. 2.5.3. Reforma i wzmocnienie systemu wsparcia udziału w Programach Ramowych Badań i Innowacji UE. 2.5.4. Program Rozwoju Przedsiębiorstw. 2.5.5. Program Rozwoju Nauki. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 65 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej 2.6 Świadome zarządzanie motorem innowacyjności Innowacyjność nie może mieć charakteru incydentalnego, dlatego też przedsiębiorstwa, w szczególności z sektora Mikro- Małych i Średnich Przedsiębiorstw (MMSP), muszą zwiększyć swoją zdolność adaptacji do zachodzących zmian. Oznacza to przede wszystkim umiejętność zarządzania strategicznego, zarządzania zmianą oraz zarządzania zasobami ludzkimi. Kompetencje w tych zakresach pozwolą przedsiębiorcom przejść ze strategii utrzymania się na rynku/przetrwania (a tak jest niestety w znacznej większości przypadków) na strategię rozwoju, a także na efektywne wykorzystanie zasobów ludzkich jakie są w ich dyspozycji. Te dwa elementy stanowią klucz do rozwijania innowacji w przedsiębiorstwie, nie tylko technologicznej ale także społecznej. Przedsiębiorcy myślący o swojej przyszłości w kategoriach rozwoju, a nie przetrwania, będą chcieli i mogli podejmować działania proinnowacyjne, które nie będą miały przypadkowego i sporadycznego charakteru. Dodatkowo wzmocnienie kadry zarządzającej MMSP w umiejętności i wiedzę z obszaru zarządzania zasobami ludzkimi to jedno z najważniejszych narzędzi pobudzania rozwoju kapitału ludzkiego oraz wykorzystywania jego potencjału, który jest niezbędny do tworzenia innowacji. DZIAŁANIA: 2.6.1. Uruchomienie portalu HR skierowanego do MMSP. 2.6.2. Promocja i upowszechnienie nowoczesnych/innowacyjnych narządzi HR oraz podnoszenia kwalifikacji pracowników. 2.6.3. Upowszechnienie standardów zarządzania wiekiem w przedsiębiorstwie i wykorzystania potencjału starszych pracowników. 2.6.4. Wsparcie w obszarze rozwoju systemów zarządzania zasobami ludzkimi. 2.6.5. Wsparcie w obszarze rozwoju zarządzania strategicznego. 2.6.6. Uruchomienie centrum wsparcia adaptacyjności przedsiębiorstw. 3. Aktywność dla wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu 3.1 Nowoczesny rynek pracy Budowa nowoczesnego rynku pracy sprzyjającego wzrostowi gospodarczemu musi podążać w kierunku wzmacniania wszystkich elementów modelu flexicurity. Głównym priorytetem powinno być odpowiedzenie na wyzwania związane z przemianami demograficznymi, jakie „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 66 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej ujawnią się w przeciągu kilku najbliższych lat poprzez działania służące zwiększaniu zatrudnienia. Dlatego też podejmowane działania muszą prowadzić do aktywizacji tych grup społecznych, które do tej pory w niewystarczającym stopniu były obecne na rynku pracy. Chodzi tu w szczególności o młodzież, kobiety, osoby powyżej 50 roku życia, osoby niepełnosprawne oraz inne grupy pozostające w bierności zawodowej. Młodzi ludzie kończący edukację mają problemy ze znalezieniem stabilnego i satysfakcjonującego zatrudnienia, które odpowiadałoby ich wykształceniu, a odsetek bezrobotnych osób do 25. roku życia dwukrotnie przekracza średni poziom bezrobocia ogółem. Natomiast osoby starsze, które nie nadążają za postępem technologicznym i coraz bardziej wymagającymi warunkami pracy często podejmują decyzję o przedwczesnej dezaktywizacji. DZIAŁANIA: 3.1.1 Wdrażanie polityki na rzecz uczenia się przez całe życie. 3.1.2 Wdrażanie Krajowych Ram Kwalifikacji spójnych z założeniami Europejskich Ram Kwalifikacji. 3.1.3 Ułatwienie przechodzenia z edukacji do pierwszego zatrudnienia. 3.1.4 Zwiększanie opłacalności podejmowania pracy. 3.1.5 Prowadzenie dalszych działań mających na celu wzrost aktywności zawodowej kobiet. 3.1.6 Przygotowanie do podniesienia przeciętnego wieku wychodzenia z zatrudnienia. 3.1.7 Doskonalenie aktywnej polityki rynku pracy. 3.1.8 Przeprowadzenie zmian w systemie zatrudniania osób niepełnosprawnych. 3.1.9 Przeprowadzenie zmian w systemie szkolnictwa zawodowego w celu lepszego powiązania z potrzebami rynku pracy. 3.1.10 Ograniczanie sztywności i segmentacji rynku pracy. 3.1.11 Zwiększanie konkurencji w zakresie świadczenia usług kierowanych zarówno do bezrobotnych, jak i poszukujących pracy. 3.1.12 Ułatwienie godzenia życia zawodowego i rodzinnego – rozwój instytucji opieki nad dziećmi w wieku do lat 3. 3.1.13 Polityka migracyjna zapewniająca napływ cudzoziemców odpowiadający potrzebom rynku pracy. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 67 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej 3.1.14 Tworzenie miejsc pracy w nowych, mniej podatnych na kryzys branżach (np. tworzenie zielonych miejsc pracy). 3.1.15 Wspieranie rozwoju przedsiębiorczości typu business & biodiversity. 3.1.16 Realizacja działań profilaktycznych i rehabilitacyjnych z zakresu ochrony zdrowia wpływających na dłuższe pozostawanie osób na rynku pracy. 3.2 Przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu Działania na rzecz ograniczenia skali ubóstwa i wykluczenia społecznego będą koncentrowały się w znacznej mierze na zwiększaniu szans na zatrudnienie osób defaworyzowanych na rynku pracy (osoby młode, o niskim poziomie wykształcenia, o złym stanie zdrowia, niepełnosprawne, osoby migrujące). Osoby i rodziny dotknięte bezrobociem i biernością są najbardziej narażone na ryzyko ubóstwa i wykluczenia społecznego. Wynika to z przekonania, iż przeciwdziałanie i walka z ubóstwem może się dokonywać efektywnie głównie przez rynek pracy. Państwa nie dysponują instrumentami np. z zakresu zabezpieczenia społecznego, które są w stanie w zdecydowany sposób rozwiązywać długofalowo kwestie wykluczenia społecznego. W celu poprawy sytuacji osób wykluczonych społecznie z powodu ubóstwa, konieczne jest także zwiększanie zakresu aktywnych form przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu i integracji społecznej osób wykluczonych. Niezbędne jest kontynuowanie działań na rzecz zwiększenia wykorzystania zatrudnienia socjalnego oraz rozwoju sektora ekonomii społecznej, które umożliwią rozbudowę instrumentów zapewniających osobom wykluczonym dostęp do usług społecznych oraz pozwalających na powrót na rynek pracy. Należy zwrócić uwagę na konieczność podejmowania działań zapobiegających wykluczeniu społecznemu także w odniesieniu do obszarów wiejskich. Uzasadnione jest to ze względu na występujące zróżnicowania społeczno-ekonomiczne oraz fakt, że 45% osób zarejestrowanych na początku 2009 r. w urzędach pracy jako bezrobotni, mieszkało na wsi. DZIAŁANIA: 3.2.1 Przeciwdziałanie zjawisku wykluczenia społecznego, w tym wśród młodzieży w wieku 15-24 lata. 3.2.2 Rehabilitacja społeczna i zawodowa osób niepełnosprawnych. 3.2.3 Integracja społeczna imigrantów. 3.2.4 Rozwój sektora ekonomii społecznej. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 68 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej 3.2.5 Zaprojektowanie systemu usług społecznych odpowiadających na nowe wyzwania w zakresie wykluczenia społecznego. 3.2.6 Budowa spójnego systemu wspierania rodziny i opieki nad dzieckiem. STRATEGIA ROZWOJU KRAJU (SRK) 2007 – 2015 Głównym celem SRK jest podniesienie poziomu i jakości życia mieszkańców Polski: poszczególnych obywateli i rodzin. Realizacja tego celu ma nastąpić poprzez trwały rozwój gospodarczy w perspektywie długookresowej, w oparciu o: rozwój kapitału ludzkiego, zwiększenie innowacyjności i konkurencyjności gospodarki i regionów (w tym inwestycje w sferze badań i rozwoju), Cel uzyskanie stabilnych warunków ekonomiczno-społecznych i środowiskowych. główny jest możliwy do osiągnięcia jedynie w warunkach realizacji zasad zrównoważonego rozwoju oraz pielęgnowania i zachowania dziedzictwa kulturowego Polski. Założenia projektowe niniejszej Strategii wpisują się zatem wprost w główne założenia planistyczne na poziomie krajowym. Warto również podkreślić, iż koncepcja Szlaku Jana III Sobieskiego zmierza do zniwelowania znaczących zróżnicowań poziomu w stosunku do pozostałych regionów Polski oraz zapobiega marginalizacji obszarów wiejskich, na co wskazują wybrane priorytety i działania opisane poniżej. Priorytet 1 – Wzrost konkurencyjności i innowacyjności gospodarki Działanie b) Rozwój przedsiębiorczości, w szczególności poprzez wzmocnienie powiązań między sektorem badawczo-rozwojowym a przedsiębiorstwami, wspieranie współpracy przedsiębiorstw w zakresie tworzenia grup producenckich oraz udzielanie pomocy we wdrażaniu wspólnych inicjatyw przedsiębiorstw, jednostek naukowych i instytucji odpowiedzialnych za rozwój regionalny. Działanie d) Podniesienie poziomu technologicznego gospodarki poprzez wzrost nakładów na badania i rozwój oraz innowacje, w szczególności poprzez zwiększenie wykorzystania wyników badań przez podmioty gospodarcze, w tym zwiększenie transferu nowoczesnych rozwiązań technologicznych, produktowych i organizacyjnych oraz poprzez eko-innowacje, prowadzące do wzrostu PKB i jakości życia, przy coraz mniejszym zaangażowaniu zasobów naturalnych i wytwarzaniu zanieczyszczeń. Działania w tym zakresie będą realizowane m.in. w oparciu o tworzenie miejsc pracy w dziedzinach „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 69 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej przyjaznych środowisku, w tym rolnictwo ekologiczne i powiązane z nim przetwórstwo, a także ekoturystyka. Podejmowane też będą działania na rzecz znaczącego ograniczenia przestrzeni trwale zagospodarowanej, zwłaszcza w obszarach cennych przyrodniczo i kulturowo. Działanie g) Eksport i współpraca z zagranicą – działanie realizowane w szczególności poprzez polepszenie promocji gospodarczej Polski jako partnera handlowego oraz kraju atrakcyjnego pod względem inwestycyjnym i turystycznym. Działanie h) Rozwój sektora usług, w szczególności poprzez pomoc państwa polegającą m.in. na pobudzaniu i stwarzaniu dogodnych warunków dla usług rynkowych w tym turystyki oraz promocji działalności rynkowej na arenie międzynarodowej. Priorytet 2 Poprawa stanu infrastruktury technicznej i społecznej INFRASTRUKTURA TECHNICZNA Działanie a) Infrastruktura transportowa – działanie realizowane w szczególności poprzez zapewnienie dostępności komunikacyjnej do ośrodków gospodarczych dla terenów je otaczających, szczególnie dla obszarów wiejskich, przy jednoczesnym zmniejszaniu uciążliwości transportu dla środowiska poprzez wspieranie rozwiązań alternatywnych i ekologicznych w tym obszarze. Działanie d) Infrastruktura energetyki – działanie realizowane w szczególności poprzez wykorzystanie krajowych nośników energii oraz rozwijanie innowacyjnych technologii produkcji energii, w tym w zakresie produkcji energii odnawialnej jako alternatywy dla tradycyjnych metod. INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA Działanie a) Infrastruktura edukacyjna – działanie realizowane w szczególności poprzez rozbudowę i modernizację infrastruktury edukacyjnej oraz zapewnienie równego dostępu do edukacji dobrej jakości, zwłaszcza dzieciom i młodzieży z małych miast i wsi. Działanie c) Infrastruktura kultury, turystyki i sportu – działanie realizowane w szczególności poprzez: budowę i modernizację obiektów kultury, które pozwalają upowszechniać dobra kultury oraz umacniać tożsamość narodową, a także więzi w ramach społeczności lokalnych poprzez pielęgnację i promocję jej dziedzictwa, „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 70 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej wspieranie i promocję znaczących dzieł i produktów kultury polskiej (w tym promocja nowoczesnych ośrodków kultury narodowej i światowej, przyczyniających się do uzupełnienia oferty turystycznej i wypełnienia czasu wolnego mieszkańców), rewitalizację i ochronę materialnego dziedzictwa kulturowego, w tym religijnego (renowacja, konserwacja, adaptacja obiektów zabytkowych dla celów kulturalnych i turystycznych, wdrożenie monitoringu i zabezpieczeń), tworzenie wirtualnego dostępu do polskich zasobów kulturowych, rozwój infrastruktury turystycznej (baza noclegowa, gastronomiczna, konferencyjnokongresowa, rekreacyjna i rozrywkowa), budowę obiektów o charakterze turystyczno-rekreacyjnym na terenie uzdrowisk, zagospodarowanie na cele turystyczne terenów oraz obiektów poprzemysłowych i powojskowych, rozwijanie kompleksowych szlaków turystycznych. Priorytet 3 Wzrost zatrudnienia i podniesienie jego jakości Działanie c) Inicjatywy na rzecz równości szans na rynku pracy – działanie realizowane w szczególności poprzez wykorzystanie możliwości kreowania miejsc pracy w ramach działalności prośrodowiskowej, jak np. rolnictwo ekologiczne, ochrona przyrody i krajobrazu, ekoturystyka, alternatywna energetyka (tzw. zielone miejsca pracy). Priorytet 4 Budowa zintegrowanej wspólnoty społecznej i jej bezpieczeństwa ZINTEGROWANA WSPÓLNOTA Działanie b) Wspieranie samoorganizacji społeczności lokalnych, w szczególności poprzez wspieranie inicjatyw w zakresie lokalnego rozwoju gospodarczego, tworzenia miejsc pracy, edukacji, troski o środowisko, itd., kształtowanie infrastruktury obywatelskiej, inicjowanie i wspieranie programów edukacji społecznej służących budowaniu spójności społecznej, promowaniu postaw prośrodowiskowych i tożsamości kulturowej oraz rozwijanie sieci komunikacji społecznej (prasa lokalna, lokalne strony internetowe i in.). Priorytet 5 Rozwój obszarów wiejskich Działanie a) Rozwój przedsiębiorczości i aktywności pozarolniczej, w szczególności poprzez wsparcie mieszańców wsi zajmujących się działalnością handlową, usługową, rzemieślniczą (tzw. drobna wytwórczość) i turystyczną, wykorzystując zasoby własne „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 71 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej gospodarstw rolnych (modernizacja zakładów przetwórstwa rolno-spożywczego, sprzyjających poprawie konkurencyjności sektora rolnego i leśnego oraz handlu hurtowego artykułami rolnymi), przy zachowaniu dbałości o walory przyrodnicze, tak, aby rozwój gospodarczy nie prowadził do degradacji środowiskowej (atrakcyjność przyrodnicza, krajobrazowa i kulturowa obszarów wiejskich stanowią podstawowy warunek rozwoju agroturystyki). Działanie b) Wzrost konkurencyjności gospodarstw rolnych, w szczególności poprzez techniczną i organizacyjną modernizację, inwestycje w nowe technologie, wysokowydajny sprzęt, budowę urządzeń melioracyjnych nawadniających i odwadniających, wpływających na rezultaty produkcji rolnej, wsparcie realizacji projektów związanych z produkcją biopaliw i biokomponentów, wsparcie produkcji i promocji produktów tradycyjnych i ekologicznych, stworzenie sprzyjających warunków do organizowania się rolników w trwałe grupy producenckie. Działanie c) Rozwój i poprawa infrastruktury technicznej i społecznej na obszarach wiejskich, w szczególności poprzez wsparcie projektów w zakresie zaopatrzenia w wodę i gospodarki ściekowej, tworzenia systemu zbioru, segregacji, wywozu i utylizacji odpadów komunalnych, rozwoju lokalnej infrastruktury dostępu do internetu, elektryfikacji i reelektryfikacji wsi, infrastruktury transportowej, modernizacji przestrzeni publicznej, obiektów pełniących funkcje turystyczne, kulturalne i rekreacyjne oraz tradycyjnego, regionalnego budownictwa wiejskiego. Przyczyni się to do wzrostu atrakcyjności inwestycyjnej, zaspokojenia potrzeb społecznych i kulturalnych oraz wpłynie na rozwój tożsamości społeczności wiejskiej i zachowanie dziedzictwa kulturowego. Priorytet 6 Rozwój regionalny i podniesienie spójności terytorialnej Działanie a) Podniesienie konkurencyjności polskich regionów, w szczególności poprzez wsparcie infrastruktury transportowej w relacji miasto-wieś, wykorzystanie zasobów środowiska przyrodniczego jako potencjału rozwojowego, wsparcie dla ochrony i poprawy stanu materialnego dziedzictwa kulturowego oraz rozwoju inwestycji kultury regionów, tworzenie sprawnego systemu innowacyjnego na danym terenie, wspieranie rozwoju instytucji szkoleniowych działających na rzecz poprawy kapitału ludzkiego, wspieranie upowszechniania dostępu do usług elektronicznych, wspieranie rozwoju regionalnej przedsiębiorczości w tym stymulowanie rozwoju „gron przemysłowych” oraz inicjatyw na rzecz rozwoju turystyki, przyczyniające się do zwiększenia miejsc pracy i wpływające na „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 72 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej wzrost konkurencyjności regionów. Działanie b) Wyrównanie szans rozwojowych obszarów problemowych, w tym m.in. obszarów wiejskich oraz obszarów cechujących się niekorzystnymi warunkami położenia poprzez wspieranie szeroko infrastruktury, rozumianej wspieranie procesów modernizacyjnych i drobnej przedsiębiorczości (w tym usług), wspieranie działań wykorzystujących specyficzne uwarunkowania rozwoju regionów, np. turystyczno- krajobrazowe, klimatyczne, wodne oraz wspieranie procesu odbudowy gospodarczego potencjału małych miast i miasteczek, opartego na endogenicznych walorach tych ośrodków. Odrębnym zadaniem SRK jest wspieranie najsłabiej rozwiniętych województw Polski Wschodniej, w tym województwo lubelskie, w szczególności w zakresie: poprawy infrastruktury transportowej (co pozwoli na lepsze powiązanie z najważniejszymi ośrodkami kraju), wsparcia współpracy transgranicznej, rozwoju ośrodków o randze ponadregionalnej, wzmocnienia potencjału badawczo-rozwojowego i szkolnictwa wyższego, restrukturyzacji rolnictwa, m.in. poprzez wspieranie rolnictwa ekologicznego i specjalistycznego, zwiększenia udziału sektora kultury i turystyki w gospodarce (promowane będą uzdrowiska oraz zespoły zabytkowe o unikalnej architekturze). POLSKA 2030 WYZWANIA ROZWOJOWE Polska 2030 ,,Wyzwania rozwojowe” jest propozycją projektu cywilizacyjnego dla rozwoju Polski na najbliższe dwie dekady. Jest wyrazem konieczności długoterminowego podejścia strategicznego w planowaniu polityki państwa oraz narzędziem służącym do wypracowania strategicznej orientacji w rządzeniu krajem poprzez: identyfikację oraz opis 10 kluczowych wyzwań i towarzyszących im dylematów szans i zagrożeń, jakie stoją przed Polską w horyzoncie najbliższych 20 lat, wielopłaszczyznową diagnozę pozwalającą określić miejsce, w jakim nasz kraj znajduje się po 20 latach transformacji w 10 kluczowych obszarach, wytyczenie ścieżki rozwoju Polski według modelu polaryzacyjno-dyfuzyjnego, który pozwoli uniknąć nam zagrożenia dryfem rozwojowym, „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 73 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej rekomendację kierunków prowadzenia polityki państwa odpowiadającej na wyzwania tak, by umożliwić i sprzyjać realizacji polaryzacyjno-dyfuzyjnego modelu zrównoważonego rozwoju Polski. Wyzwania rozwojowe Polski na najbliższe 20 lat: 1. Wzrost i konkurencyjność 2. Sytuacja demograficzna 3. Wysoka aktywność zawodowa oraz adaptacyjność zasobów pracy 4. Odpowiedni potencjał infrastruktury 5. Bezpieczeństwo energetyczno-klimatyczne 6. Gospodarka oparta na wiedzy oraz rozwój kapitału intelektualnego 7. Solidarność i spójność regionalna 8. Poprawa spójności społecznej 9. Sprawne państwo 10. Wzrost kapitału społecznego Każde z wyżej wymienionych dziesięciu wyzwań, jakie stoją przed Polską w horyzoncie najbliższych dwóch dekad, niesie ze sobą wybór między wykorzystaniem szansy wstąpienia na szybką ścieżkę modernizacji a zagrożeniem dryfem rozwojowym. W obszarze konkurencyjności dryf rozwojowy oznacza zagrożenie wieloletnią stagnacją zamiast budowy fundamentów trwałego, szybkiego wzrostu gospodarczego i dołączenia dzięki temu do grona państw rozwiniętych w horyzoncie jednego pokolenia. Niewykorzystanie potencjału demograficznego wynikającego ze zwiększania się długości trwania życia grozi kosztownymi społeczno-ekonomicznymi skutkami zmian w strukturze wieku. Zaniechania w polityce rynku pracy spetryfikują charakteryzujący go obecnie stan niepewnej stabilności, zamiast wytworzyć wśród Polaków zdolność do adaptacji i mobilności. W obszarze infrastruktury zagrożeniem jest podwójna peryferyjność – zarówno Polski w relacji ze światem, jak i określonych obszarów względem centrów rozwojowych w kraju – wynikająca ze słabości, niskiej gęstości oraz jakości infrastruktury. Brak harmonijnej odpowiedzi na wyzwania klimatyczne i energetyczne spowoduje, że wzrost gospodarczy w Polsce napotka na nieprzekraczalną barierę, a cele ochrony środowiska nie zostaną osiągnięte. Zaniechania w zakresie gospodarki opartej na wiedzy i kapitale intelektualnym spowodują, że nasz „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 74 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej dystans wobec rozwiniętych państw świata w nauce, kreatywności i innowacyjności będzie się powiększał. Z kolei jeśli nie wykorzystamy efektywnie szansy na budowę mechanizmów dyfuzyjnych i wzmocnienie wewnętrznego potencjału rozwojowego wszystkich regionów Polski, grozi nam trwała polaryzacja rozwoju. Dryf rozwojowy w obszarze spójności oznacza pozostanie przy modelu polityki społecznej z okresu transformacji nakierowanego na kompensację skutków wykluczenia zamiast eliminacji jego przyczyn, co oznaczać będzie zmarnowanie potencjałów i ograniczenie indywidualnej swobody wyboru znacznej części polskich obywateli. Niepodjęcie zorientowanych na obywatela reform instytucjonalnych, jako jedna z kluczowych barier rozwoju, grozić będzie postępującą słabością infrastruktury prawnej i organizacyjnej państwa, spadkiem jego sprawności, niewykorzystaniem szansy na przyspieszenie wzrostu gospodarczego i spadkiem zaufania obywateli do państwa. W obszarze kapitału społecznego mamy wybór między pozostaniem przy kapitale adaptacji i przetrwania a podjęciem wspólnego wysiłku takiego uzupełnienia go, by polskie społeczeństwo wykorzystało szansę wytworzenia kapitału rozwojowego AD 2030. Wszystkie wymienione zagrożenia stoją przed Polską już dziś, a ich eliminacja powinna stać się istotą polskiej polityki rozwoju. Rekomendacje sformułowane w raporcie Polska 2030 w ramach dziesięciu zidentyfikowanych wyzwań rozwojowych można pogrupować w trzy główne, wzajemnie powiązane i oddziałujące na siebie wymiary: polityki tworzące demograficzne, makroekonomiczne i instytucjonalne fundamenty rozwoju, polityki podnoszące produktywność, mobilność i adaptacyjność gospodarki, polityki kształtujące społeczny wymiar rozwoju i stwarzające warunki dla jego dyfuzji. Rekomendacje dla polityki tworzące demograficzne, makroekonomiczne i instytucjonalne fundamenty rozwoju: zwiększenie podaży kapitału i pracy w gospodarce w średnim i długim okresie. Pierwsza grupa rekomendacji koncentruje się na działaniach, których zadaniem jest przede wszystkim zwiększenie podaży kapitału i pracy w gospodarce w średnim i długim okresie. Będzie to możliwe dzięki zmianie systemu fiskalnych, instytucjonalnych oraz organizacyjnych bodźców oddziałujących na motywacje ludzi do podejmowania aktywności ekonomicznej. W obszarze polityki fiskalnej przedstawione rekomendacje koncentrują się na minimalizacji zniekształceń, jakie system podatkowy powoduje w gospodarce. Potrzebny jest taki rozkład obciążeń podatkowych nałożonych na konsumpcję, kapitał i pracę, by sprzyjało to wyższym „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 75 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej oszczędnościom i inwestycjom. Nowy porządek obejmowałby przede wszystkim przesunięcie ciężaru fiskalnego z podatków kapitałowych na rzecz podatków pośrednich. Uzyskać to można z jednej strony dzięki proinwestycyjnym zmianom w zasadach opodatkowania kapitału, a z drugiej – harmonizacji stawek podatków pośrednich i rozszerzeniu bazy podatkowej podatków bezpośrednich oraz składek ubezpieczeniowych. Ich uzupełnieniem byłoby przeprowadzenie zmian preferujących dochód z pracy względem dochodu ze świadczeń i obniżających stawki podatkowe płacone przez osoby najmniej zarabiające. Zmiany w systemie podatkowym musiałyby przebiegać równolegle do zharmonizowanych z nimi przeobrażeń w systemie zabezpieczenia społecznego. Raport wskazuje, że niepożądanym skutkiem ubocznym niektórych obecnych rozwiązań instytucjonalnych jest wyjątkowo niski w skali europejskiej wskaźnik zatrudnienia. Drugim skutkiem są nierówności, jakich na rynku pracy doświadczają kobiety, osoby młode, osoby z niepełnosprawnościami, rolnicy oraz ludzie po pięćdziesiątym roku życia. Zwraca także uwagę, że utrzymanie obecnego stanu spowoduje w przyszłości diametralne pogłębienie wykluczenia społecznego osób w podeszłym wieku. Integracyjny wymiar rekomendowanych zmian jest więc nie mniej ważny niż ich wymiar makroekonomiczny i demograficzny w szczególności na pilną potrzebę kontynuacji tych przekształceń w systemie zabezpieczenia społecznego, które zmniejszą zakres osób korzystających ze świadczeń poniżej 65–67 roku życia do uzasadnionego społecznie minimum, zachęcą do późniejszego kończenia kariery zawodowej, a także wspomogą łączenie pracy z edukacją, opieką nad dziećmi, rehabilitacją zdrowotną i zawodową. Proponowane zmiany obejmują w szczególności integrację z systemem powszechnym specjalnych, niezbilansowanych aktuarialnie emerytalnych systemów zrównanie wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn oraz przebudowę systemu wsparcia dla osób niepełnosprawnych, tak by podejmowanie zatrudnienia było traktowane jako instrument realnej integracji społecznej. Dyskusja o rozwoju Polski nie może abstrahować od zjawisk migracyjnych. Kluczowe wydają się takie działania, które mogłyby wykorzystać potencjał migracji – zarówno powrotnych z zagranicy, jak i wewnętrznych. Działania zmierzające do uelastycznienia rynku pracy i przemyślane wsparcie rozwoju infrastruktury transportowej i mieszkaniowej przyczynią się do zwiększenia efektywności alokacji zasobów pracy wewnątrz kraju, a także skoncentrowania ich wokół najbardziej prężnych ośrodków miejskich. Dzięki temu wzrośnie dobrobyt zarówno w regionach odnotowujących napływ netto migrantów, jak i w regionach, „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 76 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej gdzie następuje ich odpływ. Rekomendacje zaprezentowane w raporcie obejmują także wiele zmian instytucjonalnych i organizacyjnych, komplementarnych do proponowanych reform wydatków i dochodów publicznych. Zmiany te, podobnie jak działania o charakterze fiskalnym, mają w długim okresie za zadanie sprzyjać większym inwestycjom i wyższej podaży pracy dzięki podniesieniu oczekiwanego zwrotu z kapitału i pracy. Wśród nich warto przede wszystkim wymienić promowanie oraz wspieranie dzietności za pomocą inwestowania w infrastrukturę opiekuńczą i edukacyjną oraz subsydiowania jej, a także podjęcie wielu reform regulacyjnych i instytucjonalnych, nakierowanych na podniesienie jakości interwencji publicznej w jej warstwie prawnej i organizacyjnej. Podstawową zasadą przyświecającą tym zmianom jest zaufanie do mechanizmów rynkowych i zagwarantowanie wysokiej jakości działań instytucji państwa. W centrum działań administracji ma być obywatel, który uzyska pełną możliwość realizacji swoich praw i aspiracji. Zarówno w sferze indywidualnej, jak i gospodarczej. W sferze regulacji i stosowania prawa raport podkreśla potrzebę budowy elastycznych mechanizmów legislacyjnych i głębokich zmian w systemie sprawiedliwości. Podniesienie jakości tworzonej w Polsce regulacji wymaga wzmocnienia roli, jaką w procesie projektowania i wdrażania interwencji publicznej mógłby odegrać sektor pozarządowy w postaci niezależnych think-tanków. Sprzyjać jej będzie również budowa efektywnej platformy debaty publicznej i istotna poprawa mechanizmów stanowienia i egzekwowania prawa przez centralne instytucje państwa. Jednym z głównych sposobów eliminacji formalizmu i biurokracji prawnej powinna być koncentracja na celach i treści przepisów, zarówno na etapie stanowienia prawa, jak i jego wdrażania. Sposób formułowania regulacji powinien być precyzyjnie skorelowany z celami, jakie regulacja ma osiągnąć. Deregulacji w sferze gospodarczej nie powinno się rozumieć w sensie eliminacji jak największej liczby przepisów, ale jako „optymalizację” prawa. Ma ona prowadzić do poprawy funkcjonowania instytucji publicznych i mechanizmów rynkowych. Stabilizacji makroekonomicznej sprzyjać będzie włączenie Polski w ciągu najbliższych lat do strefy euro. Możliwe to będzie dzięki konsekwentnej realizacji i jednoczesnej koordynacji reform strukturalnych, tak by były wdrażane w harmonii z fiskalną i monetarną pragmatyką całego procesu. Jego pożądanym elementem powinna być stopniowa modernizacja reguł fiskalnych i monetarnych wzmacniających racjonalność prowadzonej w Polsce polityki makroekonomicznej. W tym kontekście do działań szczególnie pożądanych należy zaliczyć „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 77 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej wyposażenie rządu w instrumenty sprawiające, że będzie ponosił odpowiedzialność za skutki finansowe proponowanych regulacji i za realizację budżetu państwa. Chodzi przede wszystkim o możliwość wprowadzenia blokady budżetowej, rozumianej jako ograniczenie wprowadzenia w życie zmiany w obowiązującym prawie, jeśli dana nowelizacja zagraża dyscyplinie budżetowej. Rekomendacje dla polityki podnoszącej produktywność, mobilność i adaptacyjność gospodarki. Podnoszenie produktywności pracy i kapitału, a także wyższej mobilności i adaptacyjności czynnika pracy i firm, wymaga koncentracji na czterech głównych filarach: infrastrukturze, edukacji i nauce oraz regulacjach gospodarczych i rozwiązaniach instytucjonalnych oraz organizacyjnych, zwłaszcza z obszaru rynku pracy. Działania w zakresie infrastrukturalnym wymagają od państwa w pierwszej kolejności zwiększenia nakładów na infrastrukturę publiczną (transportową, telekomunikacyjną, przesyłu energii). Wysiłek inwestycyjny powinien być skoncentrowany na biegunach wzrostu. Inwestowanie zaś musi odbywać się przede wszystkim w takiej sekwencji przestrzennej i czasowej, by poprawa stanu infrastruktury w największym stopniu wpłynęła na decyzje inwestycyjne przedsiębiorstw, w tym strategie lokalizacyjne bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Oznacza to połączenie polskich metropolii drożnymi kanałami transportowymi z systemem gospodarczym Europy Zachodniej przy jednoczesnej budowie transportowego systemu dyfuzyjnego łączącego polskie metropolie z peryferiami. Z kolei w obszarze infrastruktury teleinformatycznej specjalną wagę należy przykładać do takiego upowszechnienia Internetu szerokopasmowego i inwestycji telekomunikacyjnych, by uzyskać stałą gotowość polskiej gospodarki do absorpcji nowoczesnych wdrożeń, między innymi dzięki inwestycjom w infrastrukturę „odporną na przyszłość”. W zakresie inwestycji energetycznych rekomendowany model postępowania obejmuje kompleks działań nakierowanych na dywersyfikację źródeł energetycznych (w tym rozszerzenie ich o energię nuklearną) i źródeł finansowania (środki UE, prywatne, kredyty) oraz na podział odpowiedzialności (między biznes i państwo). Celem jest, aby nie tylko w 2030 roku, ale także w całym najbliższym dwudziestoleciu polska energetyka nie była źródłem zagrożeń i słabym ogniwem rozwoju gospodarczego generującym trudne do absorpcji ryzyka i koszty. Ważnym aspektem sformułowanych w raporcie zaleceń jest akcentowanie takich przemian w energetyce, by zaniedbaniu nie ulegały kwestie „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 78 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej klimatyczne, zwłaszcza potrzeba stopniowego ograniczania emisji dwutlenku węgla w polskim sektorze energetycznym. Dopasowanie modelu edukacji do wyzwań współczesnego świata oznacza zarówno poszerzenie dostępu do wczesnej edukacji od trzeciego roku życia poprzez adekwatny rozwój sieci przedszkoli, jak i umiejętne łączenie funkcji egalitarnych systemu oświaty powszechnej z jego funkcjami elitarnymi – łowienia talentów. Indywidualizacja i personalizacja nauczania, podniesienie konkurencyjności nauki i szkolnictwa wyższego dzięki międzynarodowym punktom referencyjnym i zdrowej rywalizacji w dostępie do środków, wzrost znaczenia umiejętności, a nie tylko wiedzy, postawienie na indywidualną kreatywność, a zarazem umiejętność pracy zespołowej, gwarancje dostępu do edukacji na poziomie wyższym, a także nowy model doboru kadry nauczycielskiej i naukowej oraz zmiana modelu jej motywowania, to tylko wybrane elementy złożonego zestawu rekomendacji z zakresu edukacji zaproponowanego w raporcie. W perspektywie 2030 roku, biorąc pod uwagę konieczność wyzwalania potencjału rozwojowego Polski, niezwykle ważne jest, aby znacznie zwiększyć skromne jak dotąd środki przeznaczane na badania naukowe. Dzieje się tak w innych, myślących o przyszłości krajach świata. Wzrost nakładów na sferę nauki i techniki powinien rozpocząć się już dziś i przebiegać równolegle do wprowadzania w niej mechanizmów promujących efektywność i nowoczesność prowadzonych badań. Podwyższenie nakładów publicznych na sferę B+R powinno w szybkim czasie, przy założeniu jednoczesnych zmian proefektywnościowych, przełożyć się na wzrost jakości polskich badań prywatnego ich finansowaniem. To z kolei wyzwoli mechanizmy współpracy między nauką a biznesem pozwalające korzystać z osiągnięć naukowych w praktyce gospodarczej i budować przewagi konkurencyjne w innowacyjności; Zwiększenie adaptacyjności i mobilności zasobów pracy wymaga z jednej strony edukacji dopasowanej do wymogów rynku pracy, zwłaszcza edukacji przez całe życie, a z drugiej – wprowadzenia nowych rozwiązań instytucjonalnych i prawnych w jego obudowie. Dotyczy to w szczególności nowych reguł prowadzenia aktywnych polityk rynku pracy – nakierowania ich na efektywność i zewnętrzne kontraktowanie, zaadresowania działań nie tylko do bezrobotnych, ale i do biernych oraz pracujących, a także uelastycznienia rozwiązań kodeksowych w zakresie regulacji decydujących o sztywności czasu pracy i wynagrodzeń. Przekształcenia wymaga także model łączenia pracy zawodowej i funkcji rodzinnych (nowy „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 79 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej model cyklu życia i kariery zawodowej, współodpowiedzialność kobiet i mężczyzn za opiekęnad dziećmi). Przebudowa modelu polityki społecznej powinna przebiegać w kierunku workfare state (plus workfare society), a więc pozwalać na uruchomienie niewykorzystywanego do tej pory potencjału osób pozostających poza rynkiem pracy (m.in. części kobiet, osób niepełnosprawnych, osób poniżej 24. i powyżej 50. roku życia). Rekomendacje dla polityki kształtującej społeczny wymiar rozwoju i stwarzające warunki do jego dyfuzji – od kapitału przetrwania i adaptacyjności do społecznego kapitału rozwoju. W perspektywie 2030 roku zagrożeniem jest utrzymywanie się w Polsce niskiego poziomu kapitału społecznego. Może to negatywnie wpłynąć na czynniki konieczne do stworzenia warunków dla wzrostu gospodarczego, modernizacji i budowy długookresowej pozycji konkurencyjnej w świecie. Wzrost kapitału społecznego powinien następować w takim kierunku, aby Polacy zdołali uzupełnić kapitał przetrwania i adaptacyjności, jakim w większości dysponują obecnie, o kapitał rozwojowy umożliwiający skuteczną kooperację i rozwój we współczesnym świecie opartym na innowacji i kreatywności, w którym jedynym stałym elementem jest zmiana. Rekomendacje obejmują także wiele działań wzmacniających polskie społeczeństwo obywatelskie i wspierających tworzenie ośrodków budujących nową klasę kreatywną, która będzie motorem zmian w Polsce w najbliższym dwudziestoleciu. W ich centrum znajduje się budowanie zaufania obywateli do infrastruktury instytucjonalnej państwa: instytucji publicznych i administracji, które będzie tym wyższe, im większa będzie sprawność działania tej infrastruktury. Poprawa efektywności instytucji oferujących usługi publiczne, takie jak wymiar sprawiedliwości, ochrona zdrowia, ochrona mienia i osób, publiczne media czy opieka społeczna, może nastąpić wyłącznie dzięki wprowadzeniu nowoczesnych metod zarządzania i wynagradzania w tych instytucjach. Zaadaptowanie doświadczeń sektora prywatnego, a w niektórych wypadkach budowa obszarów współpracy sektora publicznego z prywatnym, powinny stanowić fundament strategii podnoszenia sprawności państwa. W szczególności przedefiniowania wymaga rola mediów publicznych, które powinny stać się źródłem standardów w zakresie rzetelnej informacji, debaty publicznej, kultury wysokiej, promowania postaw i wartości spójnych z potrzebami kształtowania społecznego kapitału rozwojowego na miarę XXI wieku; Debata publiczna powinna być poświęcona kluczowym wyzwaniom oraz dylematom polityki rozwojowej państwa i na równi angażować wszystkich interesariuszy, w tym tych, którzy, jak „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 80 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej trzeci sektor, są dziś często z tego dialogu wyłączeni. Celem powinien być przy tym wzrost zaufania ludzi między sobą oraz obywateli do państwa. Taka jakość debaty pozwoli zamienić w dialog społeczny dotychczasowe nieumiejętne i jednostronne komunikowanie przez władze publiczne ich celów, strategii i działań, a przez obywateli niepewności, frustracji i lęków. Dialog ten tworzyłby zrozumiały dla wszystkich obywateli (zarówno wygrywających na modernizacji, jak i tych, którzy borykają się z problemem przyswojenia sobie kapitału rozwojowego i z problemem umiejętności korzystania z niego) język opisu nowoczesnego świata oraz miejsca i roli w nim Polski. STRATEGIA ROZWOJU ENERGETYKI ODNAWIALNEJ Bardzo ważnym polskim dokumentem dotyczącym odnawialnych źródeł energii (OZE) jest Strategia Rozwoju Energetyki Odnawialnej, w której za cel strategiczny postawiono zwiększenie udziału energii ze źródeł odnawialnych w bilansie paliwowo-energetycznym kraju do 7,5% w 2010 roku i do 14% w 2020 roku. Strategia Rozwoju Energetyki Odnawialnej powstała we wrześniu 2000 roku w związku z koniecznością realizacji zobowiązań międzynarodowych wynikających z Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie Zmian Klimatu oraz Protokołu z Kioto do tej konwencji. W strategii podkreśla się, że racjonalne wykorzystanie odnawialnych źródeł energii (OZE) jest jednym z istotnych komponentów zrównoważonego rozwoju, do którego powinniśmy dążyć jako strona Konwencji, ponadto przyczynia się do oszczędzania zasobów surowców energetycznych i poprawy stanu środowiska, poprzez redukcję emisji zanieczyszczeń oraz redukcję ilości wytwarzanych odpadów. Dokument zawiera ocenę obecnego stanu energetyki odnawialnej w Polsce, prognozy na przyszłość, scenariusze wdrażania technologii wykorzystujących odnawialne źródła energii wraz z oceną kosztów, opisuje bariery utrudniające rozwój sektora energetyki odnawialnej, nakreśla plan działań mających na celu wsparcie tego sektora, a także wymienia źródła finansowania projektów związanych z wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii. Światowa Komisja Rady Energetycznej przewiduje do roku 2020 wzrost udziału energii odnawialnej do 21,3% (scenariusz pesymistyczny) lub nawet do 29,6% (scenariusz optymistyczny). Strategia Rozwoju Energetyki Odnawialnej zakłada zwiększenie udziału energii ze źródeł odnawialnych w bilansie paliwowo-energetycznym kraju do 14% w 2020 roku w strukturze zużycia nośników pierwotnych. W Polsce najważniejszym odnawialnym źródłem energii jest biomasa. Ma ona 98% udział w rynku energii odnawialnej (EC BREC, „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 81 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej 2000) i ocenia się, że jej wykorzystanie będzie stale wzrastać. Na drugim miejscu jest energetyka wodna z 1,83% udziałem. Realizacja celów zawartych w strategii pozwoli na decentralizację krajowego sektora energetycznego, stworzy szansę dla lokalnych społeczności na utrzymanie niezależności energetycznej, rozwoju regionalnego i stworzenie nowych miejsc pracy, a także przyczyni się do poprawy stanu środowiska. Szacuje się, że emisja gazów cieplarnianych zostanie zredukowana o około 18 mln ton oraz zostanie stworzonych około 30-40 tys. Miejsc pracy. STRATEGIA ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH I ROLNICTWA 2007-2013 (Z ELEMENTAMI PROGNOZY DO 2020 ROKU) Strategia kładzie nacisk na zrównoważony rozwój rolnictwa oraz zwiększenie znaczenia obszarów wiejskich poprzez wprowadzenie szeregu nowych instrumentów i rozwiązań. Strategia uwzględnia kierunki reformy wspólnotowej polityki Rozwoju Obszarów Wiejskich. Polityka ta kładzie większy, niż dotychczas nacisk na zrównoważony rozwój obszarów wiejskich. Wysoka ranga tego zagadnienia znalazła również odbicie w Strategii, w której pięć z dziewięciu ustalonych priorytetów dotyczy rozwoju obszarów wiejskich. Strategia rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa na lata 2007 - 2013 definiuje główne problemy i zagrożenia oraz szanse rozwoju obszarów wiejskich w Polsce a także wskazuje ich źródła. Przedstawiona charakterystyka odnosi się zarówno do zagadnień bieżących jak i tych, które mogą pojawić się w przyszłości - do roku 2020. Zdefiniowanie głównych problemów oraz przedstawienie szans rozwoju polskiego rolnictwa i obszarów wiejskich służyło opracowaniu kierunku działań polityki krajowej w latach 2007-2013. Celem nadrzędnym Strategii jest poprawa warunków życia i pracy mieszkańców wsi poprzez wzrost gospodarczy, z uwzględnieniem wymogów ochrony środowiska. Cel główny zostanie osiągnięty w drodze realizacji celów szczegółowych Strategii takich jak: wspieranie zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich, poprawa konkurencyjności rolnictwa, wzmocnienie przetwórstwa rolno-spożywczego w kierunku poprawy jakości i bezpieczeństwa żywności. W latach 2007-2013 w Polsce realizowany będzie model wielofunkcyjnego rozwoju wsi i wielofunkcyjnego rozwoju rolnictwa. Wspieranie zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich nastąpi przez różnicowanie działalności w celu zapewnienia alternatywnych źródeł „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 82 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej dochodów, kształtowanie produkcji rolnej w zgodzie z wymogami środowiska i przy zachowaniu walorów krajobrazowych. Ważną rolę odgrywać będzie również poprawa infrastruktury społecznej i technicznej na obszarach wiejskich. Wszystkie te działania służyć będą zmniejszaniu bezrobocia, w tym strukturalnego, na obszarach wiejskich. Elementem zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich Strategii będzie poprawa konkurencyjności rolnictwa, a w efekcie wzrost jego dochodowości. Charakter priorytetowy będą miały działania służące poprawie efektywności i dochodowości gospodarstw rolnych poprzez ich modernizację i zmianę struktur rolnych. Wzmacniane będzie również znaczenie i udział rolników na rynku produktów rolnych. By osiągnąć zamierzony cel wsparcie będzie kierowane także na rozwój instytucjonalny. Trzeci szczegółowy cel Strategii odnosi się do wzmocnienia wybranych gałęzi przetwórstwa rolno-spożywczego w kierunku poprawy jakości i bezpieczeństwa żywności. Wsparcie będzie udzielane na inwestycje związane z modernizacją zakładów, przede wszystkim w zakresie spełnienia standardów oraz wymagań ochrony środowiska. Wspierane będą działania poprawiające marketing oraz promocję polskich artykułów rolnych. Priorytetem w tej dziedzinie będzie również wspieranie produktów tradycyjnych i regionalnych. 5.3. Dokumenty wojewódzkie STRATEGIA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO NA LATA 2006-2020 Niniejszy dokument zgodny jest z zapisami Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2006-2020, tym samym wpisując się w misję, cel nadrzędny, priorytety (cele pośrednie) i cele operacyjne strategii wojewódzkiej. Misją Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2006 – 2020 jest: „uruchomienie wielokierunkowych procesów rozwojowych w regionie umożliwiających trwały i zrównoważony rozwój województwa, przyczyniających się do poprawy jakości życia i wzrostu dobrobytu mieszkańców Lubelszczyzny”. Przedmiotowa Strategia zgodna jest z celem nadrzędnym strategii wojewódzkiej, który brzmi następująco: „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 83 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej „osiąganie trwałego i zrównoważonego rozwoju społeczno-gospodarczego Lubelszczyzny poprzez zwiększenie konkurencyjności województwa oraz optymalne wykorzystanie jego wewnętrznych potencjałów rozwojowych”. Niniejszy dokument wpisuje się w priorytetowe kierunki rozwoju województwa lubelskiego na lata 2006-2020, którymi są: 1. Wzrost konkurencyjności regionalnej gospodarki oraz jej zdolności do tworzenia miejsc pracy. 2. Rozwój nowoczesnego społeczeństwa i zasobów ludzkich dostosowanych do wymogów gospodarki opartej na wiedzy. 3. Poprawa atrakcyjności i spójności terytorialnej województwa lubelskiego. 4. Rozwój współpracy międzyregionalnej oraz poprawa skuteczności wdrażania polityki rozwoju regionu. Przedmiotowa Strategia spełnia zapisy poszczególnych celów operacyjnych zdefiniowanych w ramach n/w priorytetów. Priorytet 1: Wzrost konkurencyjności regionalnej gospodarki oraz jej zdolności do tworzenia miejsc pracy. Cel operacyjny 1.1: Restrukturyzacja tradycyjnych gałęzi regionalnej gospodarki i dostosowanie jej do reguł wspólnego rynku; Cel operacyjny 1.2: Rozwój i podnoszenie konkurencyjności regionalnego agrobiznesu; Cel operacyjny 1.3: Specjalizacja województwa w wybranych sektorach produkcji i usług cechujących się wysokim poziomem konkurencyjności; Cel operacyjny 1.4: Rozwój małych i średnich przedsiębiorstw oraz wzrost poziomu ich innowacyjności; Cel operacyjny 1.5: Rozwój regionalnego potencjału B+R oraz jego wykorzystanie dla potrzeb gospodarki; Cel operacyjny 1.6: Rozwój społeczeństwa informacyjnego. Priorytet 2: Rozwój nowoczesnego społeczeństwa i zasobów ludzkich dostosowanych do wymogów gospodarki opartej na wiedzy. Cel operacyjny 2.1: Kształtowanie prorozwojowej polityki ludnościowej w województwie; „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 84 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Cel operacyjny 2.2: Podniesienie poziomu wykształcenia i wiedzy mieszkańców regionu; Cel operacyjny 2.3: Wzrost zatrudnienia oraz lepsze wykorzystanie zasobów ludzkich w regionie; Cel operacyjny 2.4: Wspieranie integracji społecznej i ograniczanie poziomu ubóstwa w regionie; Cel operacyjny 2.5: Wzmocnienie i wykorzystanie kapitału kulturowego i społecznego w regionie; Cel operacyjny 2.6: Poprawa bezpieczeństwa i ładu publicznego. Priorytet 3: Poprawa atrakcyjności i spójności terytorialnej województwa lubelskiego. Cel operacyjny 3.1: Poprawa dostępności komunikacyjnej województwa; Cel operacyjny 3.2: Zachowanie i wzmacnianie różnorodności przyrodniczej, krajobrazowej i kulturowej Lubelszczyzny; Cel operacyjny 3.3: Rozwój ośrodków miejskich oraz funkcji metropolitalnych Lublina; Cel operacyjny 3.4: Poprawa jakości życia mieszkańców wsi oraz wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich. Priorytet 4: Rozwój współpracy międzyregionalnej województwa oraz poprawa skuteczności wdrażania polityki rozwoju regionu. Cel operacyjny 1: Rozwój współpracy międzyregionalnej województwa w układzie międzynarodowym, krajowym i transgranicznym; Cel operacyjny 2: Zwiększenie zdolności instytucjonalnej regionu do prowadzenia efektywnej polityki regionalnej; Cel operacyjny 3: Poprawa skuteczności promocji regionu i zdolności do przyciągania inwestycji z zewnątrz. Przedmiotowa Strategia realizuje postanowienia wskazanych priorytetów i celów operacyjnych wpisując się jednocześnie w zaprogramowane w ramach celów operacyjnych działania. PROGRAM WOJEWÓDZKI ROZWOJU SPOŁECZEŃSTWA INFORMACYJNEGO DLA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO Cele nadrzędne Programu Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego dla Województwa „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 85 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Lubelskiego to: 1. Stworzenie warunków do dynamicznego i równomiernego rozwoju gospodarki, społeczeństwa i poszczególnych osób, 2. Podniesienie poziomu konkurencyjności (atrakcyjności regionu) oraz rozwój przedsiębiorczości i zatrudnienia, 3. Zachowanie i wykorzystanie naturalnych zasobów Lubelszczyzny. Przedmiotowa strategia wpisuje się w zapisy szczegółowe i postanowienia Programu Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego dla Województwa Lubelskiego. WOJEWÓDZKI PROGRAM ROZWOJU ALTERNATYWNYCH ŹRÓDEŁ ENERGII DLA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO Niniejsza strategia jest w swych zapisach spójna z wytycznymi zawartymi w Programie Rozwoju Alternatywnych Źródeł Energii dla Województwa Lubelskiego. W szczególności wpisuje się w następujące cele strategiczne: Cel strategiczny 1: Realizacja polityki energetycznej Państwa. Cel strategiczny 2: Zwiększenie poziomu bezpieczeństwa energetycznego regionu. Cel strategiczny 3: Ochrona środowiska i redukcja emisji zanieczyszczeń. Zapisy niniejszej strategii są zgodne z celami operacyjnymi i dedykowanymi im działaniami wynikającymi z zapisów Wojewódzkiego Programu Rozwoju Alternatywnych Źródeł Energii dla Województwa Lubelskiego. PROGRAM ROZWOJU ENERGETYKI DLA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO Niniejsza strategia jest zgodna z następującymi celami Programu Rozwoju Energetyki dla Województwa Lubelskiego: Cel szczegółowy 1: Pełne zaspokojenie obecnych i przyszłych potrzeb odbiorców na media energetyczne. Cel szczegółowy 3: Racjonalne użytkowanie energii. Cel szczegółowy 5: Zwiększenie udziału odnawialnych źródeł w produkcji energii. Przedmiotowa strategia wpisuje się w zapisy szczegółowe zawarte w celach programu. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 86 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej PROGRAM ROZWOJU PRODUKTÓW TURYSTYKI AKTYWNEJ I KULTUROWEJ W WOJEWÓDZTWIE LUBELSKIM Przedmiotowa strategia jest zgodna z Programem Rozwoju Produktów Turystyki Aktywnej i Kulturowej w Województwie Lubelskim. W szczególności strategia wpisuje się w Cel Koncepcji Rozwoju, który brzmi następująco „określenie sposobu wyboru i tworzenia konkurencyjnych produktów turystyki aktywnej i turystyki kulturowej w województwie lubelskim. Produkty te powinny przyczynić się do zrównoważonego wykorzystania potencjału kulturowego i przyrodniczego Lubelszczyzny, skutkującego lokalnym i regionalnym rozwojem gospodarczym oraz wzrostem poziomu życia ludności”. Produkty turystyki aktywnej i kulturowej wynikające z założeń Szlaku Jana III Sobieskiego powinny zostać wpisane do kolejnego Programu Rozwoju Produktów Turystyki Aktywnej i Kulturowej w Województwie Lubelskim, przy okazji jego aktualizacji. REGIONALNA STRATEGIA INNOWACJI WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO Niniejsza strategia jest w swych zapisach spójna z wytycznymi zawartymi w Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Lubelskiego 2008 – 2015. Przedmiotowy dokument wpisuje się w Cel główny: Rozwój nowoczesnej gospodarki Lubelszczyzny. Jednocześnie niniejsza strategia zgodna jest z postanowieniami następujących celów szczegółowych: Cel szczegółowy 1: Wzrost świadomości kadr i kreowanie ich kompetencji. Cel szczegółowy 2: Wykorzystanie istniejących i nowych obszarów o dużym potencjale innowacyjnym. Cel szczegółowy 3: Stymulowanie synergii w Lubelskim Systemie Innowacji. Jednocześnie strategia zgodna jest z zapisami działań dedykowanych celom szczegółowym Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Lubelskiego 2008-2015. STRATEGIA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA ŚWIĘTOKRZYSKIEGO DO ROKU 2020 Zakłada ona w swojej misji, iż: „…turystyka w świętokrzyskim stanie się nowoczesną dziedziną gospodarki dzięki zdecydowanej poprawie bazy noclegowej i gastronomicznej, zarówno pod względem oferowanych miejsc jak również zróżnicowania standardu usług i dostosowania ich do potrzeb turystów .” „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 87 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Województwo świętokrzyskie z racji walorów zarówno przyrodniczych, kulturowych jak i dydaktyczno-naukowych jest niezwykle interesujące z punktu widzenia turystyki i stwarza korzystne warunki do uprawiania jej różnorakich form: aktywnej (zbiorniki wodne, warunki do uprawiania narciarstwa zjazdowego i biegowego), dydaktycznej (uczelniane i szkolne wycieczki geologiczne, przyrodnicze czy historyczne), uzdrowiskowej (uzdrowiska Busko Zdrój i Solec Zdrój specjalizujące się w leczeniu chorób reumatycznych, narządów ruchu oraz chorób serca i naczyń), biznesowej (silna, druga pozycja kieleckiego ośrodka wystawienniczego - Targów Kielce w Polsce i wysoka ranga organizowanych tutaj międzynarodowych imprez targowych), pielgrzymkowej (klasztor na Świętym Krzyżu, sanktuarium w Kałkowie-Godowie, „Pustelnia Złotego Lasu” w Rytwianach i inne sanktuaria), wiejskiej (zwłaszcza agroturystyka). Strategia rozwoju województwa formułuje cel generalny, którym jest: „Wzrost atrakcyjności województwa fundamentem zintegrowanego rozwoju w sferze społecznej, gospodarczej i przestrzennej. ” Dla realizacji tego celu zostały sformułowane cele warunkujące, priorytety i kierunki działań. Problematyka turystyki została zawarta w celu warunkującym trzecim, który dotyczy ochrony i racjonalnego wykorzystania zasobów przyrody i dóbr kultury. Osiągnięcie tego celu zostało określone poprzez trzy priorytety i przypisane im kierunki działań: 1. Tworzenie warunków rozwoju turystyki, sportu i rekreacji rozwój infrastruktury turystycznej, szczególnie infrastruktury noclegowej, gastronomicznej, małej infrastruktury na pieszych, rowerowych i wodnych szlakach oraz turystyczne zagospodarowanie zbiorników wodnych, wspieranie procesów powstawania lokalnych i regionalnych produktów turystycznych, wykorzystanie unikalnych walorów Ponidzia dla rozwoju turystyki uzdrowiskowej, podnoszenie jakości usług turystycznych, rozwój zintegrowanego systemu promocji i informacji turystycznej województwa, oznakowanie i udostępnienie atrakcji turystycznych, „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 88 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej modernizacja i rozbudowa bazy sportowo-rekreacyjnej w regionie. 2. Ochrona i udostępnienie dziedzictwa kulturowego zachowanie dziedzictwa kulturowego i aktywna ochrona zabytków, modernizacja i rozbudowa infrastruktury kultury, zwiększanie roli zabytków w rozwoju turystyki i przedsiębiorczości, poprawa warunków funkcjonowania instytucji artystycznych, poprawa warunków i akademickich, funkcjonowania oraz zwiększenie bibliotek, dostępności w szczególności do naukowych nowoczesnych usług bibliotecznych, z wykorzystaniem technologii informatycznych, wprowadzenie innowacyjnych rozwiązań w systemie organizacji działalności kulturalnej i w systemie upowszechniania kultury, poprawa dostępności mieszkańców do oferty kulturalnej poprzez wspieranie instytucji poszerzających ofertę programową umożliwiającą aktywne uczestnictwo w życiu kulturalnym, tworzenie nowych miejsc pracy związanych z ochroną i udostępnianiem dziedzictwa kulturowego. 3. Budowanie warunków zrównoważonego rozwoju umożliwiających prawidłowe funkcjonowanie systemów ekologicznych racjonalizacja wykorzystania i ochrona istniejących zasobów wodnych, modernizacja i rozbudowa systemu infrastruktury przeciwpowodziowej, rozwój regionalnego systemu małej retencji wodnej, rekultywacja terenów zdegradowanych przyrodniczo, powiększanie obszarów leśnych poprzez zalesianie gruntów, ochrona różnorodności biologicznej, w szczególności realizacja działań związanych z ustanowieniem obszarów sieci NATURA 2000, ekologiczne rolnictwo oraz wdrożenie programów rolno-środowiskowych w wyznaczonych strefach priorytetowych, rozwój proekologicznej infrastruktury turystycznej na obszarach chronionych i ich otulinach, „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 89 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej ochrona zasobów kopalin i dziedzictwa geologicznego, ewidencjonowanie i usuwanie wyrobów azbestowych, monitoring środowiska i budowa systemu informacji środowiskowej, edukacja ekologiczna. STRATEGIA ROZWOJU TURYSTYKI W WOJEWÓDZTWIE ŚWIĘTOKRZYSKIM NA LATA 2006-2014 Strategia rozwoju turystyki w województwie świętokrzyskim na lata 2006-2014 zdiagnozowała istniejący w regionie potencjał, wskazała jego mocne i słabe strony oraz określiła główne kierunki rozwojowe gospodarki turystycznej, ujęte w pięciu obszarach priorytetowych – produkt turystyczny, zasoby ludzkie, marketing i promocja, przestrzeń turystyczna oraz wsparcie instytucjonalne. Wśród istniejących problemów wskazano m.in. na małą ilość regionalnych kompleksowych produktów turystycznych, bazujących na istniejącym potencjale (analiza SWOT – słabe strony). W związku z powyższym kreacja i rozwój produktów turystycznych zostały wysunięte jako jedno z kluczowych zadań strategicznych. W tym kontekście należy również czytać misję Regionu, która została określona w Strategii w następujący sposób: Misją województwa świętokrzyskiego jest tworzenie i wdrażanie wysokiej jakości, unikalnych produktów turystycznych, odpowiadających na wiązkę potrzeb turystów, tworzenie atmosfery przyjaznej turystom i warunków przyjaznych inwestorom, przy zachowaniu zasad zrównoważonego rozwoju. Kreacja i rozwój konkurencyjnych markowych produktów turystycznych jest kluczowym obszarem priorytetowym "Strategii rozwoju turystyki w województwie świętokrzyskim". Zakłada się, bowiem, iż turystyka będzie się rozwijać w oparciu o zróżnicowaną ofertę, powstałą przy wykorzystaniu potencjału Regionu. Stąd produkt, który należy rozumieć jako pomysł na wzrost atrakcyjności Regionu oraz przyciągnięcie jak największej liczby turystów, odgrywa centralną rolę, i to wokół niego skupione są pozostałe obszary priorytetowe. Koncepcja zintegrowanego produktu turystycznego dla województwa świętokrzyskiego zawiera się w haśle "Świętokrzyskie - Miejsce Mocy". To marketingowe zawołanie Regionu jednoznacznie wskazuje, że zaproponowana oferta korzystać będzie z ogromnej różnorodności Ziemi Świętokrzyskiej. Symboliczne "miejsca mocy" będą dla turystów odwiedzających Region źródłem mocy związanej z Górami Świętokrzyskimi i Świętym „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 90 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Krzyżem, z siłą uzdrowisk świętokrzyskich i aktywnym wypoczynkiem. Moc, jaką daje Świętokrzyskie to nie tylko moc fizyczna, ale również moc duchowa, powiązana z religią i miejscami kultu, legendami i tradycjami oraz moc intelektualna, wynikająca z możliwości poznania. Niniejszy dokument pozostaje w bezpośredniej korelacji z zapisami obszaru priorytetowego Produkt, gdzie przede wszystkim wskazano, iż „Rozwój produktów turystycznych powinien zostać przeprowadzony w oparciu o specjalny Program "Rozwój produktów turystycznych województwa świętokrzyskiego", stanowiący wynik prac i ustaleń lokalnych zespołów roboczych i zespołu regionalnego z grupą ekspertów zewnętrznych”. W ramach obszaru priorytetowego Produkt zdefiniowano główne cele i zadania realizacyjne mające skutkować rozwojem świętokrzyskich produktów turystycznych. Celem pośrednim jest stworzenie zintegrowanej oferty turystycznej województwa świętokrzyskiego przy wykorzystaniu potencjału Regionu, natomiast cele operacyjne i działania obejmują: Cel operacyjny 1 – Kreacja i rozwój konkurencyjnych produktów turystycznych Działania: Budowa i rozwój wiodących produktów turystycznych Budowa i rozwój uzupełniających produktów turystycznych Stworzenie weekendowej oferty województwa Cel operacyjny 2 – Stymulowanie i wspieranie inwestycji w obszarze infrastruktury turystycznej produktów Działania: Stworzenie i rozbudowa infrastruktury niezbędnej do funkcjonowania i rozwijania produktów turystycznych Według wskazań „Strategii…” wiodące produkty turystyczne województwa to: "Świętokrzyska zielona szkoła" - produkt skierowany do dzieci i młodzieży "Klucz do zdrowia" - produkt skierowany do turysty uzdrowiskowego "W krainie mocnych wrażeń" - produkt skierowany do turysty aktywnego „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 91 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej "Perły ziemi świętokrzyskiej" - produkt skierowany do turysty kulturowego "Swojskie klimaty " - produkt skierowany do agroturystów. Z kolei do kategorii produktów uzupełniających należą: "Kraina bez barier" - produkt skierowany do osób niepełnosprawnych "Delegacja wbrew regułom" - produkt skierowany do turysty biznesowego "W poszukiwaniu ukojenia " - produkt turystyki pielgrzymkowej "Przystanek – świętokrzyskie" - produkt skierowany do turysty tranzytowego "Podróże z pasją" - produkt skierowany do hobbystów "Wakacje bez rezerwacji" - produkt turystyki campingowej i caravaningowej. Trzecia kategoria produktów - produkt turystyki weekendowej - będzie realizowana pod hasłem "Weekend w świętokrzyskim". Oprócz obszaru priorytetowego dotyczącego produktu turystycznego Strategia rozwoju turystyki w województwie świętokrzyskim definiuje 4 inne obszary priorytetowe, do których należy zaliczyć: rozwój zasobów ludzkich - przygotowanie wysoko wykwalifikowanych i profesjonalnych kadr dla turystyki w województwie świętokrzyskim (kształtowanie kadr do obsługi ruchu turystycznego, wsparcie kadr administracji samorządowej, kadr pedagogicznych oraz organizacji pozarządowych, badania rynku pracy, potrzeb szkoleniowych oraz efektywności programów szkoleniowych) marketing i promocja - opracowanie zintegrowanego i skutecznego systemu promocji i marketingu (tworzenie i implementacja nowoczesnych rozwiązań w dziedzinie marketingu produktu i tworzenia produktów markowych, stworzenie zintegrowanego systemu informacji turystycznej, rozwój badań rynku turystycznego) przestrzeń turystyczna – kształtowanie przestrzeni turystycznej (zwiększanie dostępności komunikacyjnej województwa świętokrzyskiego, kształtowanie proekologicznej infrastruktury w kontekście rozwoju przestrzeni turystycznej, rozwój mikro przestrzeni turystycznych) wsparcie instytucjonalne - rozwój otoczenia sprzyjającego rozwojowi turystyki w województwie (wsparcie instytucji i organizacji działających na rzecz rozwoju turystyki w Regionie Świętokrzyskim, tworzenie warunków do wzrostu zatrudnienia „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 92 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej w sektorze prywatnym, wsparcie świętokrzyskich przedsiębiorców turystycznych) REGIONALNA STRATEGIA INNOWACJI DLA WOJEWÓDZTWA ŚWIĘTOKRZYSKIEGO NA LATA 2005-2013 Misją Regionalnej Strategii Innowacji jest podniesienie konkurencyjności regionu oraz tworzenie nowych, stałych miejsc pracy poprzez zwiększenie zdolności przedsiębiorstw i podmiotów naukowo-badawczych do innowacyjności, absorpcji i inicjowania nowych technologii. Instrumentem warunkującym osiągnięcie celów jest tworzenie postaw innowacyjnych w regionie, zarówno po stronie dostawców jak i odbiorców. Spełnienie tego celu będzie istotnym wkładem w procesie poakcesyjnym w regionie i wydatnie wpłynie na poprawę jakości życia mieszkańców oraz złagodzenia skutków bezrobocia. Przyczyni sie także do stworzenia systemów sieciowych zapewniających przepływ informacji, pomiędzy podmiotami „chłonnymi” we wdrażaniu innowacyjnych rozwiązań. Posiadanie strategii innowacji pozwoli także na rozpoczęcie procesu budowy świadomości społecznej w zakresie potrzeb innowacyjnych oraz poszerzy możliwości województwa w dostępie do środków pomocowych Unii Europejskiej w tym zakresie. Wizję rozwoju województwa świętokrzyskiego w 2013 r. określa się następująco: Świętokrzyskie to dynamicznie rozwijający sie region, otwarty i przyjazny dla przedsiębiorczych ludzi, zdolny do tworzenia i absorbowania innowacji, dysponujący rozwinięta sfera badawczo-rozwojowa o szerokich powiązaniach z przemysłem, o wysokiej atrakcyjności inwestycyjnej, sprzyjający rozwojowi innowacyjności podmiotów gospodarczych. Wszyscy partnerzy w regionie przejawiają aktywność zogniskowana na wdrażaniu innowacyjnych pomysłów, tworzeniu nowych, ciekawych i trwałych miejsc pracy dla absolwentów, budowie i utrwalaniu społecznego konsensusu. Rozwój gospodarczy jest zdynamizowany, tworzą sie klastery przedsiębiorczości, zaś współpraca sektora naukowo-badawczego i gospodarki (szczególnie MŚP) sprzyja zmniejszaniu bezrobocia przy jednoczesnej budowie oryginalnych regionalnych gałęzi gospodarki, opartych na zasobach regionu, takich jak przemysł budowlany, maszynowy, usługi medyczne i uzdrowiskowe, przetwórstwo i turystyka. Układ celów strategicznych obrazuje poniższa tabela. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 93 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Tabela 5 Układ celów strategicznych zawarty w Regionalnej Strategia Innowacji dla województwa świętokrzyskiego na lata 2005-2013 Cel strategiczny Tworzenie Regionalnego Systemu Innowacji - trwałego partnerstwa miedzy przemysłem, instytucjami otoczenia biznesu, jednostkami naukowo-badawczymi, administracja rządowa oraz samorządami mieszkańców dla zdynamizowania działań innowacyjnych w regionie Cele warunkujące 1. Doskonalenie systemu edukacji kształtującego postawy otwarte, innowacyjne i przedsiębiorcze 2. Rozwój działalności badawczej na rzecz wyzwalania wewnętrznych czynników rozwoju regionu 4. Rozwój instytucji otoczenia biznesu 3. Budowa infrastruktury społeczeństwa informacyjnego 5. Budowa instytucjonalnych form współpracy środowiska akademickiego, władz regionalnych i gospodarki 6. Optymalne wykorzystanie funduszy UE dla realizacji RSI 5.1. Rozwój Świętokrzyskiego Centrum Innowacji i Transferu Technologii, Szkoły Przedsiębiorczości i Biznesu, Centrum Kształcenia Ustawicznego 6.1. Przygotowanie projektów i pełne wykorzystanie przez instytucje województwa świętokrzyskiego funduszy strukturalnych UE. Priorytety 1.1. Doskonalenie systemów nauki języków obcych 1.2. Upowszechnianie technologii informatycznych w procesach edukacyjnych 1.3. Rozwój form działalności gospodarczej w trakcie edukacji 1.4. Rozwój kształcenia ustawicznego 2.1. Rozwój instytucjonalny jako podstawa rozwoju regionu 2.2. Badanie skuteczności różnych form przeciwdziałania bezrobociu 3.1. Budowa regionalnych i lokalnych sieci szerokopasmowych, centrów zarządzania sieciami, platform elektronicznych i bezpiecznych systemów transmisji danych 2.3. Badanie warunków rozwoju przedsiębiorczości 3.2. Budowa publicznych punktów dostępu do Internetu 2.4. Badanie warunków konkurencyjności przedsiębiorstw 3.3. Budowa systemów informacji przestrzennej 3.4. Wdrażanie projektów 4.1. Rozwój inkubatorów/ preinkubatorów przedsiębiorczości 4.2. Budowa regionalnej specjalizacji gospodarczej 4.3. Tworzenie przedsiębiorstw opartych na wiedzy, wirtualnych, ebiznesu 4.4. Upowszechnienie technik informatycznych w działalności instytucji 5.2. Prowadzenie badan służących przygotowaniu projektów wynikających z RSI, wspierających budowanie Regionalnego Systemu Innowacji 5.3. Organizowanie targów 6.2. Wspieranie w województwie rozwoju instytucji usług poradnictwa, sprzyjających organizowaniu nowych przedsiębiorstw 6.3. Przygotowanie projektów wspierających rozwój społeczeństwa Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 94 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej 2.5. Badanie endogenicznych czynników rozwoju regionu elektronicznego obiegu dokumentów, archiwizacji, elektronicznych usług dla ludności publicznych i gospodarczych 4.5.Wspieranie klasterów przedsiębiorstw nowych technologii, targów wiedzy informacyjnego 5.4. Staże dla absolwentów szkół wyższych służące transferowi wiedzy i innowacji 5.5. Stypendia dla doktorantów z dziedzin naukowych służących rozwojowi regionu Źródło: Opracowanie własne Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 95 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej STRATEGIA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO NA LATA 2007-2020 Nadrzędnym celem Strategii jest zapewnienie województwu podkarpackiemu partnerskiej i konkurencyjnej pozycji w Polsce i Europie, w oparciu o geograficzne położenie, potencjał demograficzny, tradycje przemysłowe, walory środowiskowe, historyczne i kulturowe. W rozdziale dotyczącym miejsca województwa w przestrzeni krajowej zidentyfikowano jego podstawowe funkcje, wśród których znalazła się funkcja rekreacyjno-wypoczynkową i turystyczną. Poparto to szeregiem argumentów. Województwo posiada dobre warunki dla rozwoju turystyki, rekreacji i wypoczynku. Wyjątkowo atrakcyjne walory przyrodniczokrajobrazowe, bogactwo flory i fauny, stosunkowo czyste powietrze oraz wody rzek, potoków i zbiorników, szlaki turystyczne w obszarach objętych ochroną, stwarzają szczególnie korzystne warunki do harmonijnego obcowania ludzi ze środowiskiem naturalnym. Dodatkowym atutem dla rozwoju tej funkcji są liczne wody mineralne, zawierające związki siarki oraz borowiny. Umożliwiają one funkcjonowanie ośrodków sanatoryjnych. Funkcje turystyczne podkreślają także liczne zabytki kultury materialnej i niematerialnej. Również w ramach części diagnostycznej Strategii szczegółowo omówiono walory oraz szczególną atrakcyjność turystyczną województwa. Wskazano na: liczne tereny podgórskie i górskie z malowniczym, naturalnym krajobrazem, duże kompleksy leśne, interesująca, bogata flora i fauna, liczne, a często unikatowe zabytki kultury materialnej, bogaty folklor, oparty na wielokulturowym dziedzictwie regionu, zasobne źródła wód mineralnych i leczniczych, liczne gatunki zwierzyny łownej i obfitość ryb. Stwierdzono, iż pomimo zróżnicowanej standardem, często niewystarczającej infrastruktury turystycznej, walory i atrakcje turystyczne przyciągają turystów do województwa. Region jest znany w Polsce z kultury i sztuki ludowej. Znaczną wartość dla kultury materialnej regionu stanowi tradycyjne budownictwo drewniane, obejmujące zabytkowe obiekty sakralne (kościoły i cerkwie) oraz coraz rzadsze zagrody mieszkalne. Wiele uwagi Strategia poświęca jakości walorów przyrodniczo-krajobrazowych, o czym świadczy istnienie dwóch parków narodowych: Bieszczadzkiego i Magurskiego oraz licznych „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 96 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej parków krajobrazowych i rezerwatów przyrody. Istotnym czynnikiem rozwoju turystyki są wody mineralne w znanych uzdrowiskach: Iwonicz Zdrój, Rymanów Zdrój, Horyniec Zdrój, Polańczyk Zdrój oraz wody lecznicze w Komańczy, Czarnej, Lesku, Rudawce Rymanowskiej, Krośnie, Rabem i innych miejscowościach. Wskazano, że w ciągu ostatnich trzech lat powstały nowe tematyczne szlaki turystyczne, takie jak: Szlak Architektury Drewnianej (łączna długość tras – 1200 km), szlak rowerowy „Zielony Rower” (ponad 900 km), Szlak Gniazd Rodowych Lubomirskich (całkowita długość szlaku w Podkarpackim i na Słowacji – 488 km), Szlak Dobrego Wojaka Szwejka (długość szlaku w Polsce – 200 km), Szlak „Śladami Aleksandra Fredry” (o długości 450 km), Szlak Garncarski, Polsko – Słowacki Szlak Świątyń Karpackich, Szlak Naftowy (prowadzący z Jasła do Lwowa), Szlak Forteczny, liczne szlaki rowerowe, ścieżki przyrodniczo-edukacyjne. Wyraźnie poprawia się sytuacja dotycząca oferty zimowej. Podkarpackie dysponuje ponad 40 wyciągami narciarskimi, w tym czterema wyciągami krzesełkowymi: na Laworcie k. Ustrzyk Dolnych, w Puławach k. Rymanowa oraz dwoma w Przemyślu. Cel główny strategii: Podniesienie krajowej i międzynarodowej konkurencyjności gospodarki regionu poprzez wzrost jej innowacyjności, a tym samym efektywności, która stworzy warunki do zrównoważenia rynku pracy oraz wzrostu dochodów i poziomu życia ludności. W trakcie prac nad dokumentem strategii przy udziale szerokiej reprezentacji społecznej regionu, zidentyfikowanych zostało 8 obszarów strategicznych, które determinują jego przyszły rozwój gospodarczy, społeczny, ekologiczny i przestrzenny. Mają one kluczowe znaczenie dla rozwoju aktywności społecznej i gospodarczej warunkującej osiągniecie celu głównego strategii oraz docelowej wizji regionu podkarpackiego. Wyznaczają one zarazem podstawowe cele strategiczne i priorytety rozwojowe województwa podkarpackiego do 2020 roku. Uwzględniając efekty pracy Zespołu Programującego, a także wnioski wynikające z analizy bilansu strategicznego, wyodrębniono następujące obszary strategiczne: Gospodarka regionu Infrastruktura techniczna Obszary wiejskie i rolnictwo Ochrona środowiska „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 97 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Kapitał społeczny Współpraca międzynarodowa Ochrona zdrowia Pomoc społeczna W ramach każdego z ośmiu obszarów strategicznych sformułowane zostały cele strategiczne, priorytety i kierunki działań wspierane przez politykę intraregionalną. Poniżej przedstawiono tylko te obszary, priorytety i kierunki działań, które wykazują związek z gospodarką turystyczną. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 98 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Tabela 6 Strategia Rozwoju Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2020 - obszary, priorytety i kierunki działań wykazujące związek z gospodarką turystyczną Obszar priorytetowy Gospodarka regionu Infrastruktura techniczna Cel strategiczny Priorytet Kierunek działania Tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjności gospodarki poprzez rozwijanie przedsiębiorczości, zwiększanie jej innowacyjności oraz podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej regionu. Priorytet 4: Turystyka jako czynnik rozwoju społecznogospodarczego województwa. Poprawa dostępności komunikacyjnej i infrastruktury technicznej województwa. Priorytet 1: Wspieranie inwestycji komunikacyjnych: drogowych, kolejowych i lotniczych. Kierunek działania 1: Podniesienie konkurencyjności produktu turystycznego. Kierunek działania 2: Rozwój marketingu turystycznego regionu. Kierunek działania 3: Współpraca i współdziałanie podmiotów i instytucji związanych z turystyką, w tym rozwijanie partnerstwa publiczno-prywatnego oraz służącego pozyskiwaniu środków z funduszy europejskich i innych zewnętrznych źródeł wspierających bezpośrednio lub pośrednio rozwój turystyki. Kierunek działania 1: Rozbudowa układu drogowego, w tym A 4, S 19, S 74. Kierunek działania 2: Modernizacja sieci kolejowych, w tym magistrali E 30 i linii państwowej nr 71. Kierunek działania 3: Rozbudowa infrastruktury lotniska regionalnego Rzeszów - Jasionka oraz rozwój lotnisk lokalnych. Kierunek działania 4: Rozbudowa i modernizacja infrastruktury przejść granicznych. Kierunek działania 1: Rozwój gospodarki wodnej. Kierunek działania 2: Rozwój gospodarki ściekowej. Kierunek działania 3: Rozwój i modernizacja systemów zaopatrzenia w wodę. Priorytet 2: Wpieranie inwestycji z zakresu gospodarki wodno – ściekowej. Priorytet 4: Kierunek działania 1: Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 99 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Obszar priorytetowy Obszary wiejskie i rolnictwo Cel strategiczny Wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich sprzyjający powstawaniu rentownych gospodarstw rolnych oraz kreowaniu pozarolniczych źródeł dochodów. Priorytet Kierunek działania Poprawa sprawności funkcjonowania regionalnego systemu usług telekomunikacyjnych. Rozbudowa i modernizacja sieci telekomunikacyjnej, szczególnie na obszarach małych miast i wsi. Kierunek działania 2: Zapewnienie powszechnego dostępu do cyfrowych technik komunikacyjnych – CTK. Kierunek działania 1: Rozwój infrastruktury gospodarczej. Kierunek działania 2: Ochrona środowiska naturalnego. Kierunek działania 3: Aktywizacja społeczności wiejskiej w kierunku podejmowania pozarolniczej działalności gospodarczej. Kierunek działania 4: Różnicowanie działalności w celu zapewnienia alternatywnych źródeł dochodów oraz tworzenie warunków do powstawania i rozwoju MŚP. Kierunek działania 1: Integracja i aktywizacja społeczności wiejskich. Kierunek działania 2: Zaspokojenie potrzeb społecznych i kulturalnych oraz zachowanie dziedzictwa kulturowego. Kierunek działania 3: Modernizacja przestrzeni wiejskiej. Kierunek działania 1: Zaopatrzenie w wodę. Kierunek działania 2: Gospodarka ściekowa. Kierunek działania 3: Ochrona ludzi i mienia przed powodzią oraz suszą. Kierunek działania 1: Ograniczanie ilości wytwarzanych odpadów. Kierunek działania 2: Wspieranie działań i inwestycji związanych z selektywną zbiórką, segregacją, odzyskiem i zagospodarowaniem odpadów. Kierunek działania 3: Priorytet 1: Rozwój pozarolniczych form działalności gospodarczej w warunkach zrównoważonego rozwoju. Priorytet 2: Odnowa wsi oraz przestrzeni wiejskiej. Ochrona środowiska Poprawa jakości środowiska oraz zachowanie i ochrona zasobów przyrodniczych i wartości krajobrazowych. modernizacja Priorytet 1: Ochrona wód i racjonalna gospodarka zasobami wodnymi. Priorytet 2: Ograniczanie ilości wytwarzanych odpadów i wdrażanie nowoczesnych systemów gospodarki odpadami. Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 100 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Obszar priorytetowy Cel strategiczny Kierunek działania Priorytet Priorytet 3: Zapewnienie jak najlepszej jakości powietrza i gleb oraz ograniczenie negatywnego oddziaływania na środowisko hałasu i promieniowania elektromagnetycznego. Priorytet 5: Podniesienie świadomości ekologicznej społeczeństwa. Kapitał społeczny Wszechstronny rozwój kapitału społecznego, umożliwiający pełne wykorzystanie potencjału i możliwości rozwoju osobistego mieszkańców regionu. Priorytet 1: Poprawa jakości systemu edukacji jako warunek pogłębiania wiedzy i wzrostu kompetencji. Priorytet 2: Wzmocnienie jakościowego rozwoju zasobów pracy regionu. Priorytet 3: Rozwój kultury. Priorytet 4: Wspieranie rozwoju społeczeństwa Budowa i rozbudowa instalacji do zagospodarowania i unieszkodliwiania odpadów w układzie ponadlokalnym. Kierunek działania 1: Ograniczanie zanieczyszczeń powietrzai przeciwdziałanie zmianom klimatu. Kierunek działania 2: Zmniejszanie uciążliwości hałasowej. Kierunek działania 2: Propagowanie i wspieranie na obszarach cennych przyrodniczo działań zapewniających ludności dochody z zachowaniem zasad zrównoważonego rozwoju. Kierunek 3: Wzbogacanie i racjonalne użytkowanie lasów. Kierunek działania 1: Rozwój bazy i wspieranie programów edukacji ekologicznej. Kierunek działania 2: Promocja działań prośrodowiskowych. Kierunek działania 4: Dostosowanie systemu kształcenia, w tym ustawicznego, do potrzeb rynku pracy. Kierunek działania 1: Wzrost zatrudnialności osób bezrobotnych i biernych zawodowo. Kierunek działania 2: Podniesienie kompetencji i rozwój kadr regionu. Kierunek działania 1: Zwiększenie możliwości dostępu do kultury. Kierunek działania 2: Kształtowanie kulturowej tożsamości regionalnej. Kierunek działania 3: Poprawa jakości środowiska kulturowego. Kierunek działania 1: Wspieranie aktywności obywatelskiej mieszkańców regionu. Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 101 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Obszar priorytetowy Współpraca międzynarodowa Cel strategiczny Wspieranie rozwoju gospodarczego regionu, wykorzystanie potencjału turystycznego i dziedzictwa kulturowego oraz ochrona wartości przyrodniczo – krajobrazowych. Priorytet Kierunek działania obywatelskiego. Kierunek działania 2: Podniesienie jakości współpracy III sektora, administracji publicznej i biznesu. Kierunek działania 3: Wspieranie instytucjonalnego rozwoju administracji samorządowej oraz organizacji pozarządowych. Kierunek działania 1: Podejmowanie działań na rzecz rozwoju gospodarczego regionu i współpracy międzynarodowej poprzez wykorzystanie położenia geopolitycznego i możliwości wynikających z członkostwa w Unii Europejskiej. Kierunek działania 2: Wspieranie i rozwój przedsięwzięć podejmowanych w skali międzynarodowej na rzecz pozyskiwania inwestycji. Kreowanie pozytywnego wizerunku województwa podkarpackiego w kraju i za granicą. Kierunek działania 1: Współpraca w zakresie informacji i promocji turystyczno – kulturalnej. Kierunek działania 2: Podejmowanie działań w zakresie ochrony i wykorzystania dziedzictwa kulturowego. Kierunek działania 3: Podejmowanie działań na rzecz rozwoju turystyki. Kierunek działania 1: Podejmowanie działań na rzecz ochrony środowiska. Kierunek działania 2: Zachowanie i udostępnianie obszarów cennych krajobrazowo oraz ochrona środowiska przyrodniczego. Kierunek działania 2: Zwiększenie dostępności do usług medycznych. Kierunek działania 3: Profilaktyka i promocja zdrowia. Kierunek działania 1: Stworzenie regionalnego ośrodka koordynującego. Kierunek działania 2: Priorytet 1: Tworzenie warunków do podejmowania wspólnych przedsięwzięć gospodarczych i pozyskiwania inwestycji. Priorytet 2: Współpraca na rzecz rozwoju turystyki, ochrony i wykorzystania dziedzictwa kulturowego. Priorytet 3: Zachowanie Obszarów cennych krajobrazowo oraz ochrona środowiska przyrodniczego. Ochrona zdrowia Bezpieczeństwo zdrowotne ludności. Priorytet 1: Zmniejszenie zachorowalności oraz umieralności w społeczeństwie. Priorytet 2: Koordynacja działań w zakresie ochrony zdrowia oraz poprawy bezpieczeństwa Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 102 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Obszar priorytetowy Cel strategiczny Priorytet Kierunek działania ludności. Rozbudowa i modernizacja regionalnej sieci infrastruktury ochrony zdrowia. Kierunek działania 3: Poprawa bezpieczeństwa ludności poprzez zapobieganie i zwalczanie zagrożeń naturalnych i cywilizacyjnych. Źródło: Opracowanie własne Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 103 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej PLAN ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO Plan zagospodarowania przestrzennego województwa podkarpackiego jest podstawowym narzędziem prowadzenia przez władze samorządowe województwa polityki regionalnej, w tym kształtowania i utrzymania ładu przestrzennego. Plan określa zasady organizacji struktury przestrzennej województwa, w tym podstawowe elementy sieci osadniczej, rozmieszczenie infrastruktury społecznej, technicznej i innej, wymagania w zakresie ochrony środowiska przyrodniczego i ochrony dóbr kultury, ochrony przeciwpożarowej, obszary strategiczne dla zagospodarowania przestrzennego, w tym pasma koncentracji rozwoju oraz obszary dla realizacji programów rządowych i wojewódzkich. W planie zaprezentowano propozycje działań i zadań z zakresu gospodarki przestrzennej, których realizacja niezbędna dla osiągnięcia założonych w planie celów, leży w kompetencji rządu i samorządu województwa, skonsultowane z zainteresowanymi jednostkami samorządowymi oraz organami administracji specjalnej i wyspecjalizowanymi jednostkami gospodarczymi. Infrastruktura techniczna Układ komunikacyjny Ustalenia w zakresie komunikacji drogowej (dróg ruchu szybkiego) na kierunku wschódzachód pokazują przebieg i określają warunki realizacji projektowanej autostrady A-4, relacji Berlin – Wrocław – Katowice – Rzeszów – Lwów – Kijów, jako jednego z elementów paneuropejskiego korytarza transportowego Europy. Na terenie województwa podkarpackiego autostrada A-4 biegnie z Ukrainy, przez przejście graniczne w Korczowej, przez gminy Czarna Tarnowska, Żyraków, Dębica, Sędziszów Małopolski, Świlcza, Głogów Małopolski, Krasne, Czarna Łańcucka, miasto Łańcut, Białobrzegi, Przeworsk, Pawłosiów, Chłopice, Radymno, Orły, Stubno, dalej w kierunku Katowic. Na kierunku północ-południe w Planie wyznacza się przebieg i określa warunki realizacji następujących projektowanych dróg ekspresowych: droga ekspresowa S19 - Kuźnica Białostocka-Białystok-Lublin-Rzeszów-Barwinek, wzdłuż całego województwa podkarpackiego, przez przejście graniczne w Barwinku, na terenie Polski biegnąca przez gminy: Jarocin, Ulanów, Nisko, Jeżowe, Kamień, Sokołów Małopolski, Kolbuszowa, Głogów Małopolski, Świlcza, Boguchwała, Czudec, Niebylec, Strzyżów, Domaradz, Jasienica Rosielna, Korczyna, Krościenko Wyżne, „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 104 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Haczów, Miejsce Piastowe, Dukla, dalej w kierunku na Lublin. droga ekspresowa S74 – Nisko - Stalowa Wola - Piotrków Trybunalski, na terenie województwa podkarpackiego planowana droga przebiegać będzie przez gminy: Tarnobrzeg, Zaleszany, Gorzyce, Pysznica, Nisko i łączy się z drogą ekspresową S19. Projektowany układ komunikacyjny drogi przygranicznej Projektowany układ komunikacyjny drogi przygranicznej biegnie wzdłuż granicy ze Słowacją: swój początek ma na przejściach granicznych w miejscowościach Barwinek i Czeremcha, następnie biegnie przez powiaty: krośnieński, sanocki i leski, wzdłuż granicy z Ukrainą przez powiaty: bieszczadzki, przemyski i lubaczowski. Planowane drogi wojewódzkie: Droga wzdłuż wschodniej granicy państwa na odcinku Jureczkowi – Huwniki – Pikulice – Przemyśl – Torki – Kalników - Wielkie Oczy – Krowica – Horyniec – Werchrata - Hrebenne. Planowana droga przebiegałaby ciągiem istniejących dróg powiatowych i gminnych. Droga do drogi wojewódzkiej nr 897 po śladzie drogi powiatowej do przejścia granicznego Czeremcha - Czertyżne Droga stanowiąca przedłużenie drogi wojewódzkiej nr 992 Jasło- Nowy Żmigród do przejścia granicznego w Ożennej. Droga łącząca Połaniec (województwo świętokrzyskie) przez wybudowanie mostu na Wiśle z gminami Gawłuszowice i Borowa Droga planowana po północnej stronie lotniska krajowego w Jasionce, łącząca drogi krajowe nr 9 i 19. Droga stanowiąca połączenie drogi wojewódzkiej nr 878 z drogą krajową nr 9 (ul. Podkarpacka w Rzeszowie) i z planowaną droga ekspresową nr S19 (węzeł południowy dla Rzeszowa). W Planie zakłada się również modernizację wszystkich dróg krajowych i wojewódzkich przebiegających przez województwo, ze szczególnym uwzględnieniem budowy obwodnic. Ustalenia z zakresu systemu komunikacji kolejowej przewidują: modernizację linii LHS z możliwością wykorzystania jej do obsługi przyległych terenów, „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 105 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej modernizację magistrali kolejowej E30 do wymagań wynikających z umów międzynarodowych (AGC i AGTC), modernizację nawierzchni kolejowych i elektryfikacji lokalnych linii kolejowych na trasach: Chyrów (znajduje się na wschodniej granicy Polski)- Ustrzyki Dolne – Lesko – Zagórz – Sanok – Besko – Miejsce Piastowe – Jasło, Jasło – Strzyżów – Rzeszów – Kolbuszowa – Nowa Dęba – Baranów Sandomierski, Dębica – Ostrów – Tuszów Narodowy – Padew Narodowa – Baranów Sandomierski Łupków (znajduje się na południowej granicy Polski) – Komańcza – Zagórz, Stalowa Wola – Zaklików – w stronę Lublina, Nisko – Ulanów – Harasiuki – przekracza granicę województwa, Jarosław – Laszki – Oleszyce – Lubaczów – Horyniec – Rawa Ruska (wschodnio-północna granica Polski), Przemyśl – Niżankowice (wschodnia granica Polski) trasa ze Zwierzyńca do Hrebenne – zahacza o północno-wschodnią część województwa, uruchomienie kolejowego przejścia granicznego w Niżankowicach, uruchomienie szybkiej kolei podmiejskiej na odcinku Głogów Małopolski – Rzeszów – Babica, utworzenie centrum transportowo-logistycznego w Jaśle. Wraz z ustaleniami związanymi z rozbudową komunikacji drogowej i kolejowej związana jest modernizacja i rozbudowa przejść granicznych w Barwinku, Medyce, Korczowej i Krościenku, uaktywnienie przejść w Malhowicach, Ożennej, Jaśliskach, Radoszycach i budowa nowych przejść lokalnych: „małego ruchu granicznego” i „uproszczonego ruchu granicznego”. Program rozwoju sieci lotnisk na terenie województwa zakłada dalszą rozbudowę lotniska krajowego w Jasionce oraz uaktywnienie lotnisk lokalnych, w tym w Mielcu i Krośnie. Lotniska o znaczeniu lokalnym – w Turbi, Birczy – docelowo mogą łączyć funkcje lotnisk „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 106 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej cywilnych i sportowych, ustala się, że mogą być rozbudowywane i modernizowane. Lotnisko sportowe w Bezmiechowej, szybowcowe, dopuszcza się możliwość rozbudowy i modernizacji. Lądowiska sportowe i zakładowe w Sanoku i Prędzelu – dopuszcza się możliwość lokalizacji lądowisk dla helikopterów i samolotów sportowych. Energetyka W Planie zakłada się dynamiczny rozwój niekonwencjonalnych źródeł wytwarzania energii elektrycznej na terenie województwa podkarpackiego. W źródłach tych następuje wygenerowanie energii elektrycznej z siły spiętrzonej wody, wiatru, biogazu itp. Na terenie województwa podkarpackiego zaprojektowano obszary potencjalnych możliwości lokalizacji niekonwencjonalnych źródeł energii: Strefa wiatrowa (średnia roczna prędkość wiatru powyżej 4m/s) obejmuje północnowschodnią część województwa. Obszary górnicze najgęściej kształtują się we wschodniej, zachodniej oraz południowej części województwa. Projektowane duże zbiorniki wodne: zbiornik Niewistka - Dynów, zbiornik Rudawka Rymanowska, zbiornik Trzciana - Dukla, zbiornik Krempna - Kąty, zbiornik Ropczyce, zbiornik Krawce, zbiornik Krasiczyn. Projektowane są również zbiorniki „małej retencji”, jest ich około 200 obiektów. Projektowane niekonwencjonalne źródła ciepła znajdują się w Przemyślu, Solinie, Cisnej, Jaśle, Wiśniowej, Rzeszowie, Ostrowie, Mielcu i Rymanowie. Projektowany obszar górniczy ropy i gazu ziemnego znajduje się na terenie powiatu kolbuszowskiego. Dopuszcza się prowadzenie praz badawczych nad wyznaczeniem nowych obszarów na terenie całego województwa. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 107 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej STRATEGIA ROZWOJU TURYSTYKI WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO Celem nadrzędnym Strategii jest uczynienie z turystyki kluczowej gałęzi gospodarki regionu. Cele strategiczne i operacyjne zostały ujęte w pięciu następujących obszarach priorytetowych: 1. Produkt turystyczny 2. Rozwój zasobów ludzkich 3. Wsparcie marketingowe 4. Kształtowanie przestrzeni turystycznej 5. Wsparcie instytucjonalne. Układ celów Strategii przedstawia poniższa tabela. Tabela 7 Układ celów Strategii Rozwoju Turystyki Województwa Podkarpackiego Produkt turystyczny Rozwój zasobów ludzkich Kształtowanie przestrzeni turystycznej Stworzenie ciekawej i unikalnej oferty turystycznej w oparciu o istniejący potencjał województwa podkarpackiego. Przygotowanie wysokowykwalifikowanych kadr dla obsługi ruchu turystycznego, planowania oraz zarządzania rozwojem turystyki w regionie. Zrównoważony rozwój i zarządzanie przestrzenią turystyczną Wsparcie marketingowe Wsparcie instytucjonalne Stworzenie zintegrowanego systemu marketingu i promocji województwa podkarpackiego w kraju i za granicą Stworzenie silnego otoczenia instytucjonalnego wspierającego rozwój turystyki Cel Strategiczny Cele operacyjne Cel operacyjny 1.1.: Rozwój istniejących produktów turystycznych oraz przekształcanie atrakcji w produkty turystyczne. Cel operacyjny 2.1.: Doskonalenie kadr operacyjnych w usługach turystycznych i okołoturystycznych oraz kształtowanie postaw proturystycznych mieszkańców. Cel operacyjny 3.1.: Poprawa dostępności komunikacyjnej regionu oraz dostępności atrakcji i produktów turystycznych. Cel operacyjny 4.1.: Kreacja wizerunku. Cel operacyjny 5.1.: Wzmocnienie sektora samorządowego, pozarządowego i branży turystycznej. Cel operacyjny 1.2.: Rozwój nowych produktów turystycznych. Cel operacyjny 2.2.: Kształtowanie nowych kadr dla obsługi ruchu turystycznego. Cel operacyjny 3.2.: Rozwój infrastruktury turystycznej i paraturystycznej zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju. Cel operacyjny 4.2.: Rozwój regionalnego systemu informacji turystycznej. Cel operacyjny 5.2.: Rozwój partnerstwa publicznoprywatnego. Cel operacyjny 2.3.: Rozwój badań na rzecz kształtowania profesjonalnych kadr dla turystyki Cel operacyjny 3.3.: Ochrona środowiska naturalnego i krajobrazu kulturowego. Cel operacyjny 4.3.: Rozwój badań marketingowych. Źródło: Opracowanie własne „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 108 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej STRATEGIA ROZWOJU ODNAWIALNYCH ŹRÓDEŁ ENERGII W WOJEWÓDZKIE PODKARPACKIM Wg Strategii do priorytetów rozwoju odnawialnych źródeł energii w województwie podkarpackim należą: ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ ENERGETYKI Budowa nowych elektrowni OZE o znaczeniu ponadlokalnym z uwzględnieniem nadrzędnych założeń Strategii rozwoju Województwa Podkarpackiego Energetyczne wykorzystanie odpadów Rozwój wysokosprawnej kogeneracji o znaczeniu ponadlokalnym Badania w zakresie nowych technologii na rzecz OZE Współpraca sektora B&R z przedsiębiorstwami na rzecz wdrożeń innowacyjnych rozwiązań Zabezpieczenie zaplecza surowcowego oraz tworzenie rozwiązań logistycznych dla potrzeb energetyki Rozwój biopaliw RACJONALIZACJA GOSPODAROWANIA ENERGIĄ Zwiększenie efektywności energetycznej w budownictwie Zwiększenie efektywności energetycznej w sektorze przedsiębiorstw Zwiększenie efektywności energetycznej w sektorze publicznym Badania i wdrożenia badań na rzecz efektywności energetycznej WZROST BEZPIECZEŃSTWA ENERGETYCZNEGO REGIONU Rozwój rozproszonej wysokowydajnej kogeneracji Modernizacja i rozbudowa sieci ciepłowniczych i elektroenergetycznych celem zmniejszenia strat przesyłowych Rozbudowa i rozwój sieci elektroenergetycznych w tym stworzenie inteligentnej sieci przesyłowej i dystrybucyjnej Rozwój generacji rozproszonej w tym mikrogeneracji OGRANICZENIE BARIER ROZWOJU OZE NA PODKARPACIU „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 109 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Edukacja na rzecz OZE Rozwój instrumentów wsparcia finansowego Promocja Strategii Rozwój kadr regionu oraz zaplecza B&R Instytucjonalne wsparcie rozwoju energetyki odnawialnej w skali lokalnej 5.4. Dokumenty lokalne STRATEGIA ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU POWIATU ŁĘCZYŃSKIEGO NA LATA 2004-2013 Niniejsza Strategia wpisuje się w: PRIORYTET 3: Zwiększenie możliwości zatrudnienia, edukacji i usług społecznych dla społeczności Powiatu Łęczyńskiego poprzez poprawę stanu infrastruktury technicznej, turystycznej i społecznej; PRIORYTET 4: Zachowanie i odbudowa dziedzictwa kulturowego PRIORYTET 7: Rozwój turystyki PRIORYTET 9: Współpraca międzynarodowa Ze względu na fakt, iż „Strategia Zrównoważonego Rozwoju Powiatu Łęczyńskiego…” obejmuje okres do 2013 roku, autorzy niniejszego dokumentu zalecają weryfikację powyższych zapisów po upływie tego terminu. STRATEGIA ROZWOJU POWIATU LUBELSKIEGO NA LATA 2007-2015 Niniejszy dokument jest jedną z inwestycji strategicznych wpisujących się w realizację celów operacyjnych: 1.3. Rozwój infrastruktury poprawiającej atrakcyjność turystyczną powiatu, 1.4. Promocja oraz rozwój współpracy międzynarodowej powiatu. określonych w ramach Priorytetu 1. Zwiększenie konkurencyjności lokalnej gospodarki. STRATEGIA ROZWOJU POWIATU KIELECKIEGO DO ROKU 2020 Niniejsza Strategia wpisuje się w: Cel strategiczny I Rozwój zasobów ludzkich i instytucjonalnych Priorytet 8 Likwidacja barier architektonicznych, urbanistycznych, transportowych „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 110 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej w komunikowaniu się, technicznych w dostępie do środowiska wewnętrznego i zewnętrznego osób niepełnosprawnych. Cel strategiczny II Ochrona i racjonalne wykorzystanie walorów środowiska naturalnego i dóbr kultury Priorytet 1 Ochrona i poprawa stanu środowiska naturalnego. Priorytet 2 Ochrona i optymalne wykorzystanie dóbr kultury. Priorytet 3 Rozwój turystki oraz tworzenie i modernizacja infrastruktury kulturowej i turystycznej. Cel strategiczny III – Rozwój gospodarczy oraz rozwój infrastruktury technicznej i społecznej Priorytet Zwiększenie i poprawa dostępności komunikacyjnej powiatu. Priorytet 2 Budowa, rozbudowa, modernizacja i wyposażenie obiektów użyteczności publicznej. Priorytet 4 Rozwój sektora MŚP. Priorytet 5 Wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich. STRATEGIA ROZWOJU LOKALNEGO GMINY SPICZYN NA LATA 2007 - 2015 Dla niniejszej Strategii istotne znaczenie mają następujące cele i działania wyspecyfikowane w wyżej wymienionym dokumencie, tj.: Priorytet IV. „Odnowa i zachowanie dziedzictwa kulturowego” Cel operacyjny „Remont i odnawianie obiektów zabytkowych” - Zadanie: „Wkomponowanie tutejszych obiektów kulturalnych i religijnych, związanych z działalnością Jana III Sobieskiego w koncepcję międzynarodowego Szlaku Jana III Sobieskiego wraz z przebudową, budową lub pozyskaniem niezbędnej do tego celu infrastruktury” Cel operacyjny „Tworzenie obiektów użyteczności publicznej na bazie odnawianych obiektów zabytkowych” - Zadanie: „Utworzenie ośrodka typu Think – Tank Szlaku Jana III Sobieskiego w zespole pałacowo-parkowym w Zawieprzycach” Cel operacyjny „Kultywowanie tradycji i obrzędów charakterystycznych dla regionu” „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 111 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej - Zadanie: „Prezentacja dziedzictwa Jana III Sobieskiego w trakcie trwania imprez o charakterze masowym” - Zadanie: „Wspieranie działań na rzecz rozwoju międzynarodowej marki Szlaku Jana III Sobieskiego w celu zwiększenia możliwości zbytu produktów tradycyjnych i regionalnych” VI. Poprawa jakości kapitału ludzkiego i aktywizacja społeczno- gospodarcza mieszkańców Cel operacyjny „Współpraca z organizacjami pozarządowymi” - Zadanie: „Ankietyzacja mieszkańców nt. realizacji kluczowych przedsięwzięć inwestycyjnych” STRATEGIA ROZWOJU GMINY WÓLKA NA LATA 2007-2020 Przedmiotowa Strategia spełnia zapisy poszczególnych celów i działań zdefiniowanych poniżej. Cel strategiczny operacyjny III: „Podniesienie spójności Gminy” Kierunek działania: „Prowadzenie przedsięwzięć o charakterze społecznym, zmierzających do wzmocnienia stopnia identyfikacji z gminą ze strony jej mieszkańców, niezależnie od okresu zamieszkiwania na jej obszarze” Cel strategiczny operacyjny IV: „Zapewnienie rozwoju zrównoważonego Gminy” Kierunek działania Rozwój infrastruktury turystyczno-rekreacyjnej, wykorzystującej naturalne zainteresowanie walorami gminy Wólka ze strony mieszkańców pobliskiego Lublina. STRATEGIA ROZWOJU MIASTA I GMINY CIESZANÓW NA LATA 2006-2020 Dla niniejszej Strategii istotne znaczenie mają następujące obszary strategiczne i kierunki działania wyspecyfikowane w wyżej wymienionym dokumencie, tj.: OBSZAR 1 WZROST KONKURENCYJNOŚCI GOSPODARSTW ROLNYCH Kierunek działania 1.2 Unowocześnienie gospodarstw rolnych Kierunek działania 1.3 Podnoszenie efektywności produkcji rolniczej Kierunek działania 1.4 Podnoszenie kwalifikacji producentów rolnych „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 112 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej OBSZAR 2 ROZWÓJ RYNKU ROLNEGO Kierunek działania 2.2 Wspieranie działań integrujących producentów i przetwórców funkcjonującym na rynku rolnym Kierunek działania 2.3 Tworzenie i wspieranie rynku zbytu dla produktów rolnych OBSZAR 3 TURYSTYKA I AGROTURYSTYKA Kierunek działania 3.1 Wykorzystanie naturalnych walorów gminy do tworzenia bazy turystyczno-rekreacyjnej OBSZAR 5 WSPÓŁPRACA MIĘDZYNARODOWA Kierunek działania 5.1 Tworzenie warunków do podejmowania wspólnych przedsięwzięć wykorzystujących gospodarczych, położenie geograficzne i możliwości wynikające z członkostwa w UE OBSZAR 6 REWITALIZACJA PRZESTRZENI MIEJSKIEJ I WIEJSKIEJ ORAZ DZIEDZICTWA KULTUROWEGO Kierunek działania 6.1 Rewitalizacja społeczno – gospodarcza historycznego centrum miasta Cieszanowa Kierunek działania 6.3 Zaspokojenie potrzeb społecznych oraz zachowanie dziedzictwa kulturowego wsi Kierunek działania 6.4. Modernizacja przestrzeni wiejskiej OBSZAR 7 KAPITAŁSPOŁECZNY Kierunek działania 7.3 Rozwój i poprawa jakości środowiska kulturowego OBSZAR 8 ROZWÓJ POZAROLNICZYCH FORM DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ W WARUNKACH ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU Kierunek działania 8.1 Rozwój infrastruktury gospodarczej Kierunek działania 8.2 Ochrona środowiska naturalnego Kierunek działania 8.3 Zbieranie, segregacja i zagospodarowanie odpadów Kierunek działania 8.4 Ochrona różnorodności biologicznej i krajobrazowej Kierunek działania 8.5 Podejmowanie pozarynkowej działalności gospodarczej. Tworzenie warunków do powstawania i rozwoju MŚP „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 113 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej STRATEGIA ROZWOJU GMINY HORYNIEC-ZDRÓJ Przedmiotowa Strategia spełnia zapisy poszczególnych obszarów strategicznych i celów zdefiniowanych poniżej. OBSZAR STARTEGICZNY: INFRASTRUKTURA TECHNICZNA CELE STRATEGICZNE: 1. Rozbudowa infrastruktury gminnej. 2. Lepsze warunki życia mieszkańców. 3. Rozwiniecie infrastruktury społeczeństwa informacyjnego. DZIAŁANIA DO REALIZACJI: 1. Modernizacja dróg, wykonanie nawierzchni. 2. Budowa oraz modernizacja chodników. 3. Budowa nowego oraz modernizacja istniejącego oświetlenia ulicznego. 4. Budowa sieci wodociągowej w miejscowościach nie zwodociągowanych. 6. Informatyzacja instytucji świadczących usługi publiczne. OBSZAR STARTEGICZNY: ROZWÓJ GOSPODARCZY CELE STRATEGICZNE: 1. Restrukturyzacja rolnictwa 2. Poszukiwanie rynków zbytu dla produktów rolnych wytworzonych na terenie gminy. 3. Rozwój przedsiębiorczości. 4. Pozyskiwanie inwestorów zewnętrznych organizujących produkcję oraz rozszerzających bazę lecznictwa uzdrowiskowego. 5. Aktywne uczestnictwo mieszkańców w życiu gospodarczym. DZIAŁANIA DO REALIZACJI: 1. Organizowanie kursów, doradztwa dla rolników. 2. Inicjowanie tworzenia się nowoczesnych organizacji producentów i przedsiębiorców. 3. Organizowanie możliwości kontraktacji. 4. Zalesianie gruntów o słabych klasach bonitacyjnych. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 114 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej 5. Doradztwo dla osób zakładających własną działalność. 6. Promocja oraz rozwój rolnictwa ekologicznego oraz wzrost liczby producentów „zdrowej żywności”. OBSZAR STARTEGICZNY: ROZWÓJ OCHRONY ŚRODOWISKA CELE STRATEGICZNE: 1. Rozbudowa infrastruktury dla zapewnienia dobrego stanu środowiska naturalnego. 2. Uporządkowanie gospodarki odpadami. DZIAŁANIA DO REALIZACJI: 1. Dokończenie budowy kanalizacji sanitarnej w Horyńcu – Zdroju. 2. Budowa kanalizacji sanitarnej w pozostałych miejscowościach. 3. Gazyfikacja gminy. 4. Kompleksowy system gospodarki i odbioru odpadów. 5. Likwidacja dzikich wysypisk śmieci. 6. Edukacja ekologiczna mieszkańców. 7. Zalesianie nieużytków, gleb o gorszych klasach bonitacyjnych. OBSZAR STARTEGICZNY: ROZWÓJ SPOŁECZNY / KULTURA CELE STRATEGICZNE: 1. Rozwinięta strefa społeczna. 2. Wszechstronny rozwój dzieci i młodzieży. 3. Tworzenie centrów kulturalnych i sportowych. 4. Promowanie szczególnie zdolnej młodzieży. 5. Wzrost poziomu życia mieszkańców. DZIAŁANIA DO REALIZACJI: 2. Tworzenie warunków do rozwoju kultury i sportu. 3. Budowa boisk i obiektów sportowych na terenie gminy. 5. Kontynuacja imprez kulturalnych, ze szczególnym uwzględnieniem cyklicznych. 6. Rozwój kultury, sportu masowego i rekreacji rodzinnej. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 115 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej 7. Certyfikat ISO dla urzędu gminy. 8. Wysoki poziom bezpieczeństwa publicznego. OBSZAR STARTEGICZNY: ROZWÓJ TURYSTYKI I REKREACJI CELE STRATEGICZNE: 1. Wykorzystywanie walorów turystycznych, przyrodniczych i leczniczych. 2. Rozwój turystyki oraz standardu świadczonych usług. DZIAŁANIA DO REALIZACJI: 1. Organizacja ścieżek przyrodniczo – kulturowych. 2. Opieka nad zabytkami architektury i pomnikami przyrody. 3. Promocja zabytków i walorów turystycznych. 4. Zagospodarowanie parku zdrojowego. 5. Zagospodarowanie terenu pod zbiornik retencyjny. 6. Budowa i organizacja ścieżek rowerowych. Ze względu na fakt, iż Strategia Gminy Horyniec-Zdrój obejmuje okres do 2013 roku, autorzy niniejszego dokumentu zalecają weryfikację powyższych zapisów po upływie tego terminu. Jednocześnie zaleca się opracowanie aktualnych strategii rozwoju dla gmin: Zagnańsk i Chęciny. Niniejsze strategie powinny uwzględniać cele i działania zdefiniowane na potrzeby rozwoju punktów węzłowych w oparciu o Szlak Jana III Sobieskiego. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 116 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej 6. Diagnoza strategiczna makrootoczenia 6.1. Otoczenie ekonomiczne Województwa Polski Wschodniej, w jakich znajdują się przedstawiane punkty węzłowe należą do najuboższych w Polsce, a tym samym w Unii Europejskiej. Sytuacja ta wynika przede wszystkim z uwarunkowań historycznych, które miały wpływ na rozwój społeczno-gospodarczy. Dysproporcje w odniesieniu do innych obszarów Polski i Unii Europejskiej wynikają z polityki prowadzonej zarówno w czasach zaborów, ale także z działań prowadzonych w czasach PRL-u, po II Wojnie Światowej, kiedy to pomimo ideologicznego głoszenia równości regionów większość inwestycji mających wpływ na dynamikę rozwoju gospodarczego lokowano poza obszarem województw Polski Wschodniej. W latach 1950 – 1985 na 18 (z 49) województw przynależnych terytorialnie do aktualnego obszaru Polski Wschodniej przypadło poniżej 0,1 % inwestycji przemysłowych w kraju. Gospodarka centralnie planowana ograniczała powstałe dysproporcje poprzez transfery finansowe do województw najbiedniejszych bez uwzględniania bilansu regionalnego zależnego od dochodów i wydatków województw. Takie działania sprawiały że różnice w poziomach dochodów ludności poszczególnych województw były stosunkowo niewielkie. W II połowie ubiegłego wieku, zwłaszcza w latach 70-tych dynamika rozwoju przemysłu w Polsce była najwyższa w historii, niestety inwestycje technologiczne i przemysłowe na obszarze Polski Wschodniej miały charakter punktowy, często ideologiczny – oderwany od rzeczywistości gospodarczej, rachunku ekonomicznego i potrzeb regionalnych. Obszar ów wyróżniał również niski poziom oferowanych usług w stosunku do reszty kraju. Recesja gospodarcza, do jakiej doszło w Polsce w latach osiemdziesiątych jeszcze bardziej pogłębiła dysproporcje pomiędzy województwami Polski Wschodniej, a resztą kraju. Dodatkowo negatywnie na rozwój obszaru Polski Wschodniej wpłynął znaczny spadek potencjału przemysłowego wynikający z likwidacji i restrukturyzacji przedsiębiorstw państwowych. Skutki transformacji próbowano niwelować tworzeniem Specjalnych Stref Ekonomicznych, co w pewnym stopniu ograniczyło bezrobocie i pozwoliło na generowanie produkcji przemysłowej. W tym samym czasie likwidacji ulegały państwowe gospodarstwa rolne (PGR), co jeszcze bardziej pogarszało sytuacje na analizowanym obszarze. Również środki przewidziane w ramach funduszy przedakcesyjnych dla Polski w znacznie „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 117 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej mniejszym zakresie niż dla innych regionów były dedykowane Polsce Wschodniej. Niezbyt trafioną, z punktu widzenia Polski Wschodniej, była również polityka wydatkowania środków UE w okresie 2004-2006, która to dedykowała środki głównie na duże inwestycje związane z ochroną środowiska i transportem dla Polski Centralnej i Zachodniej. Środki UE w latach 2004-2006 pozwoliły jedynie na rozwiązanie wybranych problemów na obszarze Polski Wschodniej. Dopiero w NSRO 2007-2013 wskazano peryferyjność obszarów zlokalizowanych w Polsce Wschodniej, a pośród wskaźników realizacji umieszczono m.in. „średnie roczne tempo wzrostu PKB na mieszkańca dla 5 województw Polski Wschodniej”. Kluczowym elementem rozwoju Polski Wschodniej jest również rolnictwo, co znalazło swoje odniesienie w Krajowym Planie Strategicznym Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 20072013, a co za tym idzie dostępnością środków w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. Kolejnym, sprzyjającym dla Polski Wschodniej, krokiem były zapisy Krajowego Programu Reform 2005-2008, gdzie wśród spraw priorytetowych zdefiniowano: Rozwój przedsiębiorczości, Wzrost innowacyjności przedsiębiorstw, Rozwój i modernizacja infrastruktury oraz zapewnienie warunków konkurencji w sektorach sieciowych, Konsolidacja finansów publicznych, Poprawa zarządzania finansami publicznymi, Tworzenie i utrzymanie nowych miejsc pracy oraz zmniejszenie bezrobocia, Poprawa zdolności adaptacyjnych pracowników i przedsiębiorstw przez inwestowanie w kapitał ludzki Kluczowym w tym kontekście jest również wspieranie rozwiązań związanych z innowacjami i sektorem B + R. Kolejny okres programowania Unii Europejskiej 2014-2020 powinien uwzględniać potrzeby ekonomiczne województw Polski Wschodniej. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 118 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej 6.2. Otoczenie demograficzne Znaczącym czynnikiem decydującym o możliwościach rozwojowych zarówno całej Polski Wschodniej jak i obszaru oddziaływania przedmiotowej strategii są: Mieszkańcy, Osoby odwiedzające analizowany obszar – turyści, Inwestorzy krajowi i zagraniczni. Obszar Polski Wschodniej (w stosunku do liderów rozwoju regionalnego w kraju) ma trudności z przyciągnięciem specjalistów o wysokich kwalifikacjach i kompetencjach. Drugim z problemów dotyczących demografii są procesy migracji i emigracji. Średnioroczne tempo przyrostu ludności w województwach, których dotyczy strategia ma charakter ujemny. Jedynie w gminach ulokowanych wokół największych miast Polski Wschodniej odnotowywany jest dodatni wskaźnik w tym zakresie. Podobnie jak w przypadku innych obszarów kraju, także w Polsce Wschodniej odnotowuje się postępujące starzenie się społeczeństwa. Mieszkańcy Polski Wschodniej w zdecydowanej większości są urodzeni na tym terenie. Jednakże tym co wyróżnia ten obszar od pozostałych części kraju jest wyższe niż w innych regionach ujemne saldo migracji. Czasowe migracje zagraniczne cechuje także wskaźnik ujemny. Główne kierunki migracji to: Wyspy Brytyjskie, USA, Włochy, Francja, Niemcy, Kraje Beneluksu, Kraje Skandynawskie. Głównym motyw migracji zagranicznych stanowią aspekty majątkowe i poszukiwanie pracy. Migracje przede wszystkim dotyczą ludzi młodych, w wieku produkcyjnym. Województwa Polski Wschodniej charakteryzuje niższa niż pozostałe części kraju gęstość zaludnienia. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 119 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej 6.3. Otoczenie prawne W średnim i długoterminowym horyzoncie czasowym perspektywy rozwoju analizowanego obszaru a co za tym idzie województw Polski Wschodniej uzależnione są między innymi od odpowiednich zapisów programowych i prawnych, o charakterze europejskim i krajowym. Zapisy tego typu ujęte w unijnych wytycznych i dokumentach programowych decydują o możliwościach podziału środków, stanowiących wsparcie UE. Należy również zaznaczyć iż krajowa polityka fiskalna nie stwarza przyjaznego klimatu dla rozwoju przedsiębiorczości, zwłaszcza w lokalizacjach odstających od innych regionów kraju. W obecnym systemie prawnym istnieje również wiele problemów bezpośrednio lub pośrednio powiązanych z funkcjonowaniem i prowadzeniem społeczno-gospodarczej działalności rozwojowej zarówno przez samorządy, jak i partnerów społecznych oraz przedsiębiorczość. Często te trudności stają na drodze przedsięwzięć sieciowych i partnerstw. Podobnie ma się sytuacja związana z uwarunkowaniami prawnymi finansów publicznych. Przy obecnym kształcie legislacji rozbudowane uprawnienia posiada administracja publiczna / centralna, natomiast ograniczenia występują w polityce finansowej samorządów. Zmiana tej tendencji jest możliwa jedynie przez wprowadzenie ustawowych ograniczeń administracji centralnej i wdrożenie rozwiązań przyjaznych polityce finansowej samorządów. Wśród głównych uwarunkowań prawnych mogących mieć wpływ na realizację zapisów niniejszej strategii, czy też na ograniczone możliwości niektórych działań należałoby wymienić także: Niewłaściwy model finansów publicznych i samorządowych, nie gwarantujący optymalnej efektywności wykorzystania środków finansowych, Brak elastyczności w polityce fiskalnej państwa, Regulacje z zakresu ochrony środowiska i dostosowanie kwestii środowiskowych do norm unijnych wymagające angażowania znaczących środków finansowych zazwyczaj przewyższających możliwości wszystkich sektorów, Brak skutecznych mechanizmów reagowania systemowego w zakresie spójności systemu edukacji z dynamiką zmian na rynku pracy, Pasywna polityka społeczna dedykowana osobom zmarginalizowanym i wykluczonym społecznie. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 120 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej 6.4. Otoczenie społeczne Różnice w poziomie wykształcenia mieszkańców województw objętych oddziaływaniem przedmiotowej strategii potwierdzają iż na przedmiotowym obszarze wciąż brak wysoko wykwalifikowanych kadr / specjalistów, na których jest jednocześnie na rynku pracy wysoki popyt. Brak też pracowników wykonujących prace proste i administracyjne. Zmiany spowodowane kryzysem gospodarczym w większości Państw Europy mogą znacząco utrudniać niwelację tych proporcji w najbliższym czasie. Niższa niż w innych częściach kraju zamożność mieszkańców województw Polski Wschodniej wynika z analizy dochodów budżetów rodzinnych oraz dochodów z budżetów gmin. Przeciętne miesięczne wynagrodzenia brutto również bywają niższe aniżeli w innych częściach kraju. Mediana wartości dochodów własnych w przeliczeniu na 1 mieszkańca jest również niższa od mediany ogólnopolskiej. Szczególnie duże dysproporcje panują w odniesieniu do obszarów wiejskich. Dochody własne gmin wiejskich plasują się także zdecydowanie poniżej średniej ogólnokrajowej. Nieco lepiej wygląda sytuacja analizowanego obszaru w przypadku rozpatrywania i oceny ogólnych warunków życia. Pozytywnie oceniane dla obszaru Polski Wschodniej są takie aspekty jak: uczestnictwo w kulturze, wyżywienie, warunki mieszkaniowe, zasobność materialna, możliwości kształcenia dla dzieci na obszarach wiejskich. Jednak przede wszystkim wysokiej ocenie podlegają warunki kulturowe na tym obszarze, a dopiero w dalszej kolejności poziom zamożności. Wskaźnik przedsiębiorczości, dla analizowanej piątki, jest również niższy w stosunku do reszty kraju. Szczególnie niskie jest nasycenie obszaru mikro przedsiębiorstwami. Wartość produktu krajowego brutto na jednego mieszkańca Polski Wschodniej również odbiega na minus od pozostałych obszarów kraju. Wartość dodana brutto analizowanego obszaru wskazuje na różne wartości w różnych województwach, w zakresie rolnictwa. Niezbędna jest także dalsza restrukturyzacja i modernizacja przemysłu Polski Wschodniej. Poziom wartości dodanej brutto w przetwórstwie przemysłowym na jednego pracującego jest niższy od średniej krajowej. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 121 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej 6.5. Otoczenie technologiczne 6.5.1. Nowoczesne technologie i komercjalizacja innowacji Nakłady ponoszona na działalność badawczo – rozwojową w przemyśle wypadają nieco bardziej optymistycznie, w stosunku do pozostałych regionów Polski, wymagają jednak dalszych działań i wsparcia zarówno ze środków publicznych (krajowych), jak i prywatnych oraz budżetu Unii Europejskiej w procesie programowania 2014-2020. Większość przedsiębiorstw Polski Wschodniej jest mniej innowacyjna w porównaniu z przedsiębiorstwami z innych obszarów kraju. W zakresie wdrażanych innowacji produktowych są jednak bardzo dobre przykłady, które możemy zidentyfikować w Polsce Wschodniej. Dobre praktyki dotyczą także klastrów i sieci przedsiębiorstw. Ogólne nakłady inwestycyjne są w Polsce Wschodniej niższe aniżeli wymagają tego procesy restrukturyzacji i reorganizacji przedsiębiorstw. Niska atrakcyjność inwestycyjna obszaru, pomimo znaczących środków przeznaczonych na ten Cel w okresie programowania UE 2007-2013, wymaga dalszych działań inwestycyjnych i informacyjno-promocyjnych, połączonych z procesem kształcenia (w tym kształcenia dorosłych – doskonalenia kompetencji) oraz z dedykowanymi programami sprzyjającymi pozyskiwaniu i utrzymywaniu w firmach i ośrodkach badawczych analizowanego obszaru wysokiej klasy specjalistów. Atrakcyjne dla kapitału zagranicznego, zainteresowanego inwestycjami w Polsce Wschodniej są następujące czynniki: Lokalizacja i zainteresowanie silnymi dziedzinami gospodarki regionu, Zainteresowanie niskimi kosztami siły roboczej, Lokalizacje w największych centrach gospodarczych i w ich bliskim sąsiedztwie, Lokalizacja na terenach SSE. Stosunkowo dobrze w Polsce Wschodniej na tle kraju wypada rozwój usług nierynkowych. Duża liczba studentów świadczy o tym, iż główne ośrodki rozwoju społeczno-gospodarczego stanowią atrakcyjne zaplecze akademickie. Uczelnie i szkoły wyższe zlokalizowane w Polsce wschodniej powinny jednak zwiększyć swoją efektywność w zakresie konkurencji międzynarodowej, zintensyfikowania powiązań z gospodarką, zwiększenia możliwości absorpcyjnych na środki z programów naukowych UE w okresie programowania „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 122 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej 2014 – 2020. Należałoby również sukcesywnie zwiększać zatrudnienie w działalności B + R pracowników naukowo-badawczych. Nakłady inwestycyjne w sferze B + R na mieszkańca, w porównaniu z resztą kraju, nadal są w Polsce Wschodniej zbyt niskie. W każdym z województw Polski Wschodniej działają Instytucje Otoczenia Biznesu o znaczącym potencjale. Podmioty te posiadają doświadczenie w realizacji przedsięwzięć współfinansowanych ze środków UE. Rozwijają się ośrodki transferu innowacji. 6.5.2. Społeczeństwo informacyjne i teleinformatyka Znaczący wpływ na rozwój społeczeństwa informacyjnego na analizowanym obszarze mają przedsięwzięcia realizowane w ramach „Sieci Szerokopasmowej Polski Wschodniej”. Szkoły podstawowe w województwach Polski Wschodniej są relatywnie dobrze wyposażone w dostęp do Internetu. Najmniej uczniów przypada na jeden komputer z dostępem do Internetu na obszarach wiejskich analizowanej piątki województw. Rozwój społeczeństwa informacyjnego powiązany jest również z dynamiką rozwoju technologii umożliwiającej dostęp do Internetu, a także z możliwością korzystania z dostępu do Internetu za pośrednictwem operatorów telefonii komórkowej. Koniecznym jest zarówno dalsze rozwijanie infrastruktury teleinformatycznej oraz wdrażanie różnego rodzaju e-usług, które mogą ułatwiać życie zarówno mieszkańcom, a także stanowić wartość dodaną dla przedsiębiorstw. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 123 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej 7. Diagnoza strategiczna punktów węzłowych 7.1. Charakterystyka ogólna punków węzłowych W skład obszaru objętego projektem wchodzi 6 gmin: Spiczyn, Wolka, Cieszanów, Horyniec Zdrój, Chęciny, Zagnańsk, zlokalizowanych na terenie województwa lubelskiego, podkarpackiego i świętokrzyskiego. Tabela 8 Punkty węzłowe - lokalizacja Wyszczególnienie Województwo Powiat Gmina Spiczyn Województwo lubelskie Powiat łęczyński Gmina Wólka Województwo lubelskie Powiat lubelski Gmina Cieszanów Województwo podkarpackie Powiat lubaczowski Gmina Horyniec Zdrój Województwo podkarpackie Powiat lubaczowski Gmina Chęciny Województwo świętokrzyskie Powiat kielecki Gmina Zagnańsk Województwo świętokrzyskie Powiat kielecki Źródło: Opracowanie własne Obszar badawczy obejmuje 4 gminy wiejskie, 2 gminy miejsko-wiejskie. Największą pod względem powierzchni jest gmina miejsko-wiejska Cieszanów. Największa liczba mieszkańców charakteryzuje natomiast gmina miejsko-wiejska Chęciny. Podstawowe dane liczbowe dotyczące obszaru projektowego zawiera poniższa tabela: Tabela 9 Punkty węzłowe - charakterystyka Wyszczególnienie Charakter gminy Powierzchnia (km2) Ludność Gmina Spiczyn wiejska 83,1 5422 (stan na 2004) Gmina Wolka wiejska 72,75 9874 (stan na 2009) Gmina Cieszanów miejsko-wiejska 219,35 7260 (stan na 2004) Gmina Horyniec Zdrój wiejska 202,78 4933 (stan na 2004) Gmina Chęciny miejsko-wiejska 127,39 14 853 (stan na 2010) Gmina Zagnańsk wiejska 124,37 12 746 (stan na 2006) Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Statystycznego oraz danych z dokumentów strategicznych gmin „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 124 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej SPICZYN Gmina Spiczyn położona jest we wschodniej części Polski w odległości 25 km od stolicy województwa – Lublina w kierunku północno-wschodnim i 60 km od granicy Polski z Ukrainą. Jest jedną z 6 gmin powiatu łęczyńskiego i sąsiaduje bezpośrednio z: z gminami Lubartów i Niemce od zachodu, od południa z gminą Wólka, od wschodu z gminami: Łęczna i Ludwin, a od północy z gminami Serniki i Ostrów Lubelski (rysunek poniżej). Ogólna powierzchnia gminy wynosi 8309 ha, z czego 5485 ha to użytki rolne, 1930 ha lasy, a pozostałą część stanowią grunty pod zabudową, wodami, nieużytki i inne. Powierzchnia gminy stanowi 13,1% obszaru powiatu łęczyńskiego i ponad 0,3% obszaru województwa lubelskiego. Teren gminy zamieszkuje 5434 mieszkańców, co stanowi 9,5 % ludności powiatu łęczyńskiego i ponad 0,2% ludności województwa lubelskiego. W skład gminy wchodzi 13 sołectw: Charlęż, Jawidz, Zawieprzyce, Zawieprzyce-Kolonia, Nowy Radzic, Nowa Wólka, Januszówka, Stoczek, Ziółków, Stawek, Ludwików, Kijany, Spiczyn. Do najbardziej zaludnionych sołectw należą: Jawidz – 1323 mieszkańców (65,4 osoby/km2), Charlęż – 740 mieszkańców (84,1 osoby/km2), Spiczyn – 668 mieszkańców (105,9 osoby/km2) i Kijany – 643 mieszkańców (96,8 osoby/km2). Średnia gęstość zaludnienia w gminie wynosi 65,4 osoby na 1 km2 i jest niższa od gęstości zaludnienia powiatu łęczyńskiego (90 os./km2) i województwa lubelskiego (86,5 os./km2). Decydujące znaczenie dla rozwoju osadnictwa na terenie gminy miał przebieg szlaków komunikacyjnych i dolin rzecznych: Wieprza i Bystrzycy. Jest to ściśle powiązane ze źródłem utrzymania ówczesnej ludności, a więc myślistwem, rybołówstwem i handlem. Rzeki i porastające ich brzegi, lasy były źródłem pożywienia, a szlaki komunikacyjne stwarzały możliwość sprzedaży nadwyżek żywności i wytwarzanych produktów. Również dzisiaj teren gminy Spiczyn przecinają dwie największe rzeki Wyżyny Lubelskiej: Wieprz i Bystrzyca. Dolina Wieprza i Bystrzycy stanowią korytarz ekologiczny o randze krajowej, w dolinach tych rzek znajdują się starorzecza. WÓLKA Gmina Wólka jest wiejską gminą leżącą w województwie i powiecie lubelskim. Od południa sąsiaduje ze stolicą województwa - Lublinem, którego peryferie stanowi w istocie znaczna część obszaru gminy. Związki obszaru gminy z Lublinem wzmacnia fakt, że przez gminę przebiega główny szlak łączący stolicę województwa z Pojezierzem Łęczyńsko-Włodawskim, będącym popularnym obszarem wypoczynku wakacyjnego i weekendowego dla wielu „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 125 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej mieszkańców miasta wojewódzkiego. Pozostałe gminy sąsiadujące z gminą Wólka to: Niemce (położone również w powiecie lubelskim), Świdnik i Mełgiew (leżące w powiecie świdnickim) oraz Łęczna i Spiczyn (z powiatu łęczyńskiego). Pod względem administracyjnym obszar gminy podzielony jest na 18 sołectw: Bystrzyca, Długie, Jakubowice Murowane, Biskupie-Kolonia, Kolonia Pliszczyn, Kolonia Świdnik Mały, Łuszczów Drugi, Łuszczów Pierwszy, Łysaków, Pliszczyn, Rudnik, Sobianowice, Świdniczek, Świdnik Duży Drugi, Świdnik Duży Pierwszy, Świdnik Mały, Turka, Wólka. Powierzchnia administracyjna gminy Wólka wynosi 7.265 ha Rozciąga się ona przede wszystkim na obszarze 2 rozdzielonych doliną Bystrzycy mezoregionach Wyżyny Lubelskiej: Płaskowyżu Nałęczowskim i Płaskowyżu Świdnickim. Jest to obszar z lekka pofałdowany, z wyrazistymi dolinami rzecznymi Bystrzycy i Ciemięgi. Północny skraj obszaru gminy, oddzielony doliną Ciemięgi, to południowy fragment Wysoczyzny Lubartowskiej, będącej częścią Niziny Południowopolskiej. Najwyżej położony punkt w gminie znajduje się pomiędzy miejscowościami Rudnik i Elizówka, na wysokości ok. 214 metrów n.p.m. Z kolei punkt najniższy leży na wysokości 155 m n.p.m., w miejscu, w którym Bystrzyca opuszcza granice gminy. Gmina liczy 18 sołectw. CIESZANÓW Gmina Cieszanów położona jest w południowo-wschodniej Polsce, w powiecie lubaczowskim, woj. podkarpackim, w dolinach rzek Brusienka i Wirowa oraz potoków Łówcza i Buszcza. Pod względem terytorialnym gmina należy do średnich, zajmuje powierzchnię 21.935 ha. Miasto Cieszanów zajmuje powierzchnię 1.509 ha. Gmina ma charakter miejsko-wiejski, w jej skład, oprócz miasta Cieszanów, wchodzi 11 sołectw oraz 2 osiedla: Chotylub, Dąbrówka, Dachnów, Folwarki, Gorajec, Kowalówka, Niemstów, Nowe Sioło, Nowy Lubliniec, Stary Lubliniec, Żuków, Osiedle Nowe Sioło, Osiedle Stary Lubliniec. Od wschodu gmina graniczy z Gminą Horyniec, z Gminą Lubaczów od południa, od zachodu z Gminą Oleszyce, Stary Dzików i Obszar (woj. lubelskie), od północy z gminą Narol. Przez teren Gminy Cieszanów przebiega trasa łącząca dwa drogowe przejścia graniczne z Ukrainą: Hrebenne i Korczowa. Na terenie gminy Cieszanów mieszka 7.893 osoby, z czego 50,12 % stanowią kobiety (3.956 osoby), a 49,88% mężczyźni (3.937 osób). Ludność miejska stanowi 26,11% (2.061 osób), ludność wiejska zaś 73,89% (5.832 osoby). Gęstość zaludnienia kształtuje się na poziomie 36 osób/km2. Liczba ludności gminy w ostatnich latach utrzymuje się na tym samym poziomie z tendencją do lekkiego spadku. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 126 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Gmina Cieszanów należy do słabiej zaludnionych. Jej gęstość zaludnienia jest znacznie niższa niż w województwie. Niewielki spadek liczby mieszkańców związany jest ze znacznym odpływem ludności poza teren gminy. Świadczy o tym ujemne saldo migracji, widoczne zarówno na terenie miasta, jak również gminy Cieszanów. HORYNIEC-ZDRÓJ Horyniec-Zdrój położony jest na północno-wschodnim krańcu województwa podkarpackiego, w powiecie lubaczowskim, w odległości około 20 km na północny wschód od Lubaczowa. Miejscowość Horyniec-Zdrój jest wsią stosunkowo dużą, uzdrowiskiem i ośrodkiem gminy, przestrzennie bardzo rozległą, posiadającą znaczące walory rekreacyjno-wypoczynkowe. Uzdrowisko w Horyńcu-Zdroju funkcjonujące już od ponad stu lat dysponuje zasobnymi źródłami niezwykle cennych wód mineralnych i złożem borowiny, największym w Polsce. W zasięgu gminy znajdują się najładniejsze fragmenty Roztocza, w tej części nazywanego Roztoczem Południowym. Ta kraina niepozornych wzgórz i rozległych lasów, pełna jest osobliwego uroku i sielskich krajobrazów. Obszar gminy Horyniec-Zdrój rozciąga się na terenie dwu krain fizyczno geograficznych Płaskowyżu Tarnogrodzkiego należącego do Kotliny Sandomierskiej i Roztocza Południowego nazywanego też Wschodnim, stanowiącego skrajną część długiego wału Roztocza. Niemal dokładnie na pograniczu obu mezoregionów leży Horyniec Zdrój. Gmina Horyniec − Zdrój zajmuje obszar o powierzchni 203,03 km2. W porównaniu do rozległości terenu jest stosunkowo słabo zaludniona. Średnio na l km2 terenu przypada 25 osób. Gmina sąsiaduje od północnego zachodu z gminą Lubaczów, od zachodu z gminą Cieszanów oraz od północy z gminami Narol i Lubycza Królewska (woj. lubelskie). Południowo-wschodnia granica gminy pokrywa się z granicą państwową z Ukrainą. Gmina posiada charakter typowo rolniczy. Na jej terenie znajduje się ogółem 7479 ha użytków rolnych, w tym: gruntów ornych 5451 ha, łąk 688 ha i pastwisk 1332 ha. Dominują gospodarstwa chłopskie, drobnotowarowe. Łącznie 795 gospodarstw. Pod względem administracyjnym obszar gminy podzielony jest na 11 jednostek sołeckich i 1 obręb geodezyjny. CHĘCINY Gmina Chęciny (do 1954 gmina Korzecko) to gmina miejsko-wiejska w środkowej części województwa świętokrzyskiego, w powiecie kieleckim. W latach 1975-1998 gmina położona „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 127 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej była w województwie kieleckim. Siedziba gminy to Chęciny. Jedna z gmin aglomeracji kieleckiej. Na koniec 2010 r. gminę zamieszkiwały 14853 osoby. Według stanu na 1 stycznia 2011 r. powierzchnia gminy wynosi 127,39 km², z czego miasto Chęciny zajmuje 14,13 km², zaś obszary wiejskie – 113,26 km². W 2007 r. 66% obszaru gminy stanowiły użytki rolne, a 22% – użytki leśne. W skład gminy wchodzi 21 miejscowości w 18 sołectwach. Gmina sąsiaduje z Małogoszczem, Morawicą, Piekoszowem, Sitkówką-Nowiny oraz Sobkowem. ZAGNAŃSK Zagnańsk to gmina wiejska w województwie w otulinie Suchedniowsko-Oblęgorskiego Parku świętokrzyskim, w powiecie kieleckim, Krajobrazowego, na terenie Gór Świętokrzyskich, w dolinie rzeki Bobrzy. Część jej obszaru należy do Leśnego Kompleksu Promocyjnego - "Puszcza Świętokrzyska" utworzonego przez Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych. Lasy znajdujące się na terenie Gminy Zagnańsk wchodzą w skład dawnego kompleksu Puszczy Jodłowej i zajmują ponad połowę powierzchni gminy 7 216 ha to jest około 58,2%. Dla porównania lesistość Polski wynosi 28,5%, Województwa Świętokrzyskiego 26,9%, a Powiatu Kielce 34,9%. Średnia europejska to 32%, przy czym dla Unii Europejskiej wskaźnik lesistości wynosi 42%. Gmina zajmuje powierzchnię 12 487 ha, rozciąga się na długości około 13,5 km w kierunku północ – południe i ponad 15 km w kierunku wschód – zachód. Od północy sąsiaduje z gminami: Stąporków (powiat konecki), Bliżyn i Suchedniów (powiat skarżyski), od wschodu z gminą Łączna (powiat skarżyski), od południa z gminą Masłów (powiat kielecki), od południowego zachodu z gminą Miedziana Góra (powiat kielecki) i od zachodu z gminą Mniów (powiat kielecki). Na jej obszarze mieszka ponad 12,7 tys. osób. Gmina należy do Kieleckiego Obszaru Metropolitarnego w skład którego wchodzi miasto Kielce i 11 ościennych gmin. Gmina obejmuje 36 miejscowości podzielone na 17 sołectw: Bartków, Belno, Chrusty, Długojów, Gruszka, Janaszów, Jaworze, Kajetanów, Kaniów, Kołomań, Lekomin, Samsonów, Szałas, Tumlin, Umer, Zachełmie, Zagnańsk. Siedzibą gminy jest Zagnańsk. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 128 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej 7.2. Audyt turystyczny punków węzłowych 7.2.1. Analiza atrakcyjności turystycznej Atrakcyjność turystyczna — właściwość obszaru lub miejscowości wynikająca z zespołu cech przyrodniczych lub pozaprzyrodniczych, która stanowi o zainteresowaniu ze strony turystów. O stopniu atrakcyjności turystycznej danego obszaru lub miejscowości decydują: walory turystyczne - zespół elementów środowiska naturalnego oraz elementów pozaprzyrodniczych, które wspólnie lub każde z osobna są przedmiotem zainteresowań turysty. Jest to suma składników, stworzonych przez naturę, ukształtowanych przez historię i tworzonych przez współczesność. zagospodarowanie turystyczne – infrastruktura turystyczna (baza noclegowa i gastronomiczna) oraz paraturystyczna (sportowo-rekreacyjna, kulturowa, szlaki) dostępność komunikacyjna - stopień łatwości z jakim można dostać się do danego miejsca, dzięki istnieniu sieci infrastruktury i usług transportowych. Szansą na specjalizację gospodarczą terenu 6 gmin należy upatrywać w rozwoju usług oraz różnych form turystyki zakorzenionych w dziedzictwie Jana III Sobieskiego, w wiejskiej tradycji polskiej szlachty, wykorzystujących w zrównoważony sposób potencjały środowiska naturalnego, kultury oraz potencjały rolnicze. SPICZYN Gmina Spiczyn leży w zlewni dwóch rzek Bystrzycy i Wieprza; ich doliny zostały zakwalifikowane jako korytarze ekologiczne o randze krajowej. Nadwieprzański Park Krajobrazowy obejmujący dolinę Wieprza, którego powierzchnia na terenie gminy wynosi 6,65 km2 co stanowi 8% powierzchni gminy i jest bardzo atrakcyjnym terenem dla turystów. Park krajobrazowy na terenie gminy obejmuje fragment doliny Wieprza znanej jako Łęczyński Przełom Wieprza. Poza występowaniem w strefie głównej parków krajobrazowych gmina Spiczyn znajduje się w otulinach Nadwieprzańskiego i Kozłowieckiego Parku Krajobrazowego i zajmuje odpowiednio 17,5 km2 i 5,4 km2. Stanowią one strefę ochronną dla parków krajobrazowych. Gmina Spiczyn posiada również 3 pomniki przyrody. Ponadto w gminie projektowane są użytki ekologiczne tj : „Zawidzki Kąt” w dolinie rzeki Wieprz (ok.15 ha) z rzadkimi i chronionymi gatunkami roślin i zwierząt. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 129 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej „Torfowisko k. Kolonii Zawieprzyce” przy lesie Zawieprzyckim (ok.30 ha). Chronione gatunki flory występujące na terenie projektowanego użytku to: żurawina błotna, modrzewica zwyczajna, wełnianka pochwowata, wełnianka wąskolistna, rosiczka okrągłolistna i rosiczka pośrednia oraz mszaki. Jest to także miejsce bytowania wielu zwierząt (miejsca lęgowe, miejsca żerowania, kryjówki itp.). Użytek ekologiczny w Ziółkowie w obrębie Nadwieprzańskiego Parku Krajobrazowego. Rzadkie gatunki roślin występujące na tym terenie to: jeżyna popielica, szczaw omszony, rutewka mniejsza, werbena pospolita i dziewięćsił pospolity. Użytek ekologiczny w kolonii Spiczyn – w dolinie Bystrzycy składający się z obszaru źródliskowego obejmującego boczną dolinkę z wypływem wody podziemnej i płynącym strumykiem oraz kilku torfiarek położonych przy wylocie dolinki. Użytek ekologiczny w Charlężu – obejmuje strome zbocze doliny Bystrzycy na wchód od wsi Charlęż ze zbiorowiskami kserotermicznymi. Ślady króla Jana III Sobieskiego w: Kijanach (gmina Spiczyn) – z kościołem pośrednio powstałym za sprawą Jana III Sobieskiego, gdyż Atanazy Miączyński, udając się na bitwę pod Wiedniem pod dowództwem Sobieskiego uczynił votum, że o ile Bóg pozwoli mu wrócić szczęśliwie, wybuduje w Kijanach murowany kościół; Zawieprzycach (gmina Spiczyn) – posiadłości Atanazego Miączyńskiego wraz z lipą zasadzoną na pamiątkę przyjazdu króla do Zawieprzyc, legendy (w tym pisane i namalowane) dotyczące skarbów po wiktorii wiedeńskiej z 1683 r. Dwory, dworki, pałace i kompleksy pałacowo-parkowe: Jawidz (gmina Spiczyn) – zespół folwarczny w Jawidzu na który składają się: gorzelnia, magazyn spirytusu przy gorzelni, rządcówka (obecnie szkoła), dwa czworaki, stajnia, obora (magazyn), dawna kuźnia. W Jawidzu zachowały się też pozostałości po planowanej fabryce broni i amunicji; Kijany (gmina Spiczyn) – zespół pałacowo-parkowy w Kijanach, na który składają się: oficyna przypałacowa, dwa czworaki, stajnia (obecnie szkoła), obora, suszarnia (obecnie magazyn), dawna piekarnia, młyn, szkoła rolnicza z parkiem, dawna cukrownia (z 1853 r.) spalona częściowo w 1901 r. po której pozostały dwa budynki: „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 130 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej siedziba zarządu cukrowni (tzw. budynek F) oraz obecny ośrodek zdrowia, gdzie mieścił się magazyn cukru; Ludwików (gmina Spiczyn) – zespół folwarczny na który składają się oficyna podworska/rządówka z około 1850 r., czworaki z 1910 r. i z 1932 r., dwie obory oraz brama wjazdowa do dawnego folwarku; Zawieprzyce (gmina Spiczyn) – zespół pałacowo-parkowy w Zawieprzycach z XV w. (wielokrotnie przebudowywany, w tym poważnie w XVI i XIX w.), na który składają się: pałac z XVI w. powstały jako rozbudowa wcześniejszego zamku, XVII wieczny lamus, kaplica z końca XVII w., oficyna z XVIII w. , stajnia z XIX w., brama wjazdowa z XVII w. XIX wieczna oranżeria, park wzorowany w XVII w na wilanowskim z lipą Sobieskiego (odrost od korzenia) otoczony XIX wiecznym murem, wysoki krzyż na kopcu z XVII w. miejsce (podwaliny) po tzw. dworku Skłodowskich z XIX w., zasypane piwnice/lochy posiadające kilka kondygnacji; Ziółków (gmina Spiczyn) – był tu folwark z młynem wodnym, tartakiem i kopalnią kamienia, karczmą cegielnią, gorzelnią oraz dwór rozebrany w 1910 r. Obecnie folwark praktycznie nie istnieje, można go jednak zlokalizować na podstawie map i fragmentów budowli; Architektura sakralna: Charlęź (gmina Spiczyn) – kapliczka przydrożna, cmentarz wojenny z I wojny światowej; Jawidz (gmina Spiczyn) – murowany kościół w Jawidzu pw. MB Nieustającej Pomocy, wybudowany we wczesnych latach 80-tych jako filia par. Bystrzyca, dwie kapliczki przydrożne; Kijany (gmina Spiczyn) – kościół parafialny p.w. Św. Anny z lat 1686-1723, założony na planie krzyża łacińskiego, jednonawowy, z kryptą pod prezbiterium. Bogate wnętrze rokokowe z końca XVIII w. i bogato wyposażona zakrystia. Dzwonnica dwukondygnacyjna z XX w. Plebania jednokondygnacyjna z 1904 r. Cmentarz z nagrobkami z XIX w. został założony na planie czworoboku, z regularnym układem kwater, alejek i mogił. Wśród nich grób rodziny Skłodowskich w kształcie cokołu zwężającego się ku górze; krzyż przydrożny i kaplica z figurą św. Kajetana. Spiczyn (gmina Spiczyn) – kaplica z figurą św. Floriana, kaplica z figurą Najświętszej „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 131 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Maryi Panny; Stoczek (gmina Spiczyn) – niewielka parafia Kościoła Katolickiego Mariawitów pod wezwaniem Matki Boskiej Nieustającej Pomocy, kaplica przydrożna; Zawieprzyce (gmina Spiczyn) – kopiec z krzyżem z XVII wieku oraz kaplica przypałacowa z XVII w., z późnobarokową polichromią z lat 1723-48, kaplica z figurą Jana Nepomucena. Tereny podregionu związane są również żołnierzami niezłomnymi, którzy na tych terenach do roku 1963 ukrywali się z bronią w ręku i walczyli z sowiecka okupacją. W gminie Spiczyn walczył, działał i ukrywał się Zdzisław Broński "Uskok", który wraz ze swoimi towarzyszami walczył o niepodległą Polskę. Ci bohaterowie mogą również stać się przyczyna do rozwoju turystyki Ci bohaterowie również zasługują na pamięć. Ponadto ważnym elementem mogącym mieć wpływ na rozwój turystyki są inne postacie historyczne jak np. Maria Skłodowska-Curie, która bywała w gminie Spiczyn, szczególnie w Zawieprzycach, gdzie jej rodzina posiadała włości. Ważnym elementem mogącym mieć wpływ na rozwój turystyki są zachowane tradycje kulturalne: kamieniarskie (wydobycie i obróbka białego kamienia) – zachowało się rzemiosło, kopalnie oraz budownictwo z białego kamienia, garncarskie kowalskie – zachowało się rzemiosło, kuźnie (często w ruinie) oraz kowale, które przy odpowiednim ukierunkowaniu mogą tworzyć przewagę konkurencyjna nad podobnymi produktami, a tym samym przyciągnąć świadomych turystów, przy zastosowaniu integracyjnego podejścia np. przy budowie wiosek tematycznych. WÓLKA Spośród obszarów chronionych największy powierzchniowo jest Obszar Chronionego Krajobrazu ,,Dolina Ciemięgi”. Obejmuje on atrakcyjną krajobrazowo dolinę rzeczną, wcinająca się na 30–40 m poniżej terenów sąsiadujących. Dolina jest dość kręta, z płaskim dnem o zmiennej szerokości 100–500 m, oraz stromymi, a na niektórych odcinkach urwistymi zboczami. W kilku miejscach zbocza te rozcięte są przez wąwozy. Na obszarze OCK „Dolina Ciemięgi” występują istotne ograniczenia swobody gospodarowania. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 132 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej polegające zwłaszcza na ochronie punktów i panoram krajobrazowych, naturalnego krajobrazu dolin rzecznych oraz powiązań pomiędzy obszarami o wysokiej aktywności biologicznej. Oprócz OCK „Dolina Ciemięgi”, na obszarze gminy Wólka zostało ustanowionych 13 pomników przyrody obejmujących pojedyncze cenne drzewa lub skupiska rzadkiej roślinności. Są to m.in. płaty roślinności stepowej w Łysakowie oraz cenne drzewa lub szpalery drzew w zespołach dworsko-parkowych w Bystrzycy i Sobianowicach. Ślady króla Jana III Sobieskiego w: Jakubowicach Murownych (gmina Wólka) – pałac przebudowany lub pobudowany przez Jakuba Sobieskiego; Sobianowicach Kolonii (gmina Wólka) – według legendy figurę Jana Nepomucena ufundował tu Jan III Sobieski jako votum dziękczynne za wygraną bitwę z Turkami, nad rzeką Bystrzycą; Turce (gmina Wólka) – miejsce obozowania żołnierzy tureckich przed bitwą z wojskami Rzeczypospolitej pod wodzą Jana III Sobieskiego. Dwory, dworki, pałace i kompleksy pałacowo-parkowe: Bystrzyca (gmina Wólka) – zespół pałacowo-parkowy, na który składają się: pałac z II połowy XVIII w. (od frontu budynek został ozdobiony portykiem wspartym na czterech kolumnach, kolistym podjazdem oraz klombem), obora, spichlerz z XIX w. oraz park o pięknych i malowniczych walorach krajobrazowych. Obok znajduje się zespół budynków gospodarczych: dwie obory i spichlerz wzniesione na przełomie XIX i XX w.; Łuszczów (gmina Wólka) – do dziś zachowało się rozplanowanie zespołu obejmujące dawne stawy, zabytkowy drzewostan, aleję dojazdową oraz jeden budynek gospodarczy (dawna stajnia); Pliszczyn (gmina Wólka) – zespół pałacowo-parkowy, na który składają się: dwór z II połowy XIX w., park z fosą, aleja dziesięciu lip drobnolistnych o wymiarach do 385 cm i sosna wejmutka o obwodzie 220 cm; Sobianowice (gmina Wólka) – zespół pałacowo-parkowy na który składają się dwór z XIX w., w sąsiedztwie dworu znajduje się lodownia, której komora podziemna założona została na rzucie koła. Dawna kuźnia w stanie całkowitej ruiny; „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 133 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Świdnik Duży (gmina Wólka) – dwór z I połowy XIX w. w złym stanie otoczony parkiem. W parku możemy znaleźć następujące przykłady ciekawych drzew, m.in. 14 dębów szypułkowych o obwodach pni 230 – 460 cm w pobliżu niedalekiej leśniczówki z 1925 r.; Turka (gmina Wólka) – zespół pałacowo-parkowy z rozebranym dworem z XIX wieku i powstałą w tym miejscu nową budowlą, nieużytkowane stajnie, dawny chlew oraz park z fragmentami alei dojazdowej; Architektura sakralna: Bystrzyca (gmina Wólka) – zespół kościoła parafialnego pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP z I połowy XVIII w., z wystrojem i wyposażeniem w zabytki ruchome. Na szczególną uwagę zasługuje drewniany, rokokowy ołtarz główny prawdopodobnie z 1775 r., z obrazem Wniebowzięcia NMP (XVIII w.), obraz Św. Trójcy z postaciami prawdopodobnie fundatorów (XVIII lub XIX w.), a także cztery ołtarze boczne. Obok kościoła położony jest XIX-wieczny cmentarz z pomnikiem rodziny Wierzbickich; Długie (gmina Wólka) – mogiła, dawne cmentarzysko z wojen tureckich; Łuszczów (gmina Wólka) – zespół kościoła parafialnego pod wezwaniem Św. Barbary z I poł. XVIII w. W kościele znajdują się trzy drewniane ołtarze pochodzące z okresu baroku. W głównym znajduje się obraz św. Barbary z XVII w., w bocznym po lewej jest umiejscowiony krucyfiks, zaś w prawym obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem, tzw. Matka Boska Śnieżna z XVII w. Obok ołtarza głównego umiejscowiony jest obraz Zwiastowania NMP z XVII w. Wokół ogrodzenie z dzwonnicą-bramą i trzema dzwonami. Na cmentarzu przykościelnym figura Chrystusa i zabytkowy drzewostan; Pliszczyn (gmina Wólka) – znajduje się tu klasztor o.o. Sercanów; CIESZANÓW Gmina Cieszanów położona jest w północno-wschodniej części województwa podkarpackiego na terenie Płaskowyżu Tarnogrodzkiego, w dolinach rzek Brusienka, Wirowa, Łówczanka, Buszcza. Jej północne obszary usytuowane są na skraju Roztocza i graniczą z masywem Puszczy Solskiej. Pod względem terytorialnym gmina należy do średnich, zajmuje powierzchnie 21.935 ha. Gmina ma charakter miejsko-wiejski. Walory turystyczno-krajoznawcze ziemi cieszanowskiej są stosunkowo wysokie. Samo „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 134 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej miasto ma wielokulturowy charakter, wyróżnia się spośród podobnych mu kształtem zabudowy oraz zabytkowymi budowlami, należącymi do spuścizny Kresów Wschodnich dawnej Rzeczypospolitej. Teren gminy oferuje dobre warunki do uprawiania turystyki pieszej i rowerowej ze względu na malownicze okolice, bogactwo lasów, zbiorników i cieków wodnych, które stwarzają atrakcyjne warunki do aktywnego wypoczynku. Do najważniejszych wewnętrznych uwarunkowań rozwoju gminy zaliczyć należy wysoką jakość środowiska naturalnego m.in. regionu, stwarzającą możliwości rozwoju turystyki i rekreacji. Wody powierzchniowe obszaru Gminy Cieszanów należą do dorzecza rzeki San i jej prawych dopływów, rzek: Tanew i Lubaczówka. System hydrograficzny Gminy Cieszanów jest bardzo bogaty i przestrzennie zróżnicowany. Obok obszarów o dużym zagęszczeniu cieków wodnych i towarzyszących im kompleksów stawów występują tereny pozbawione sieci rzecznej. Położenie i ukształtowanie terenu Gminy Cieszanów oraz warunki naturalne stanowią doskonałą podstawę do wykorzystania tych terenów jako bazy dla prowadzenia działalności rekreacyjno – wypoczynkowej w bezpośrednim kontakcie z przyroda. Około 38% powierzchni gminy (8.365 ha) zajmują lasy, przeważnie iglaste, a około 2% wody stojące i płynące, tj. stawy, zalewy i rzeki oraz cieki wodne. Osnowę przyrodniczą Gminy Cieszanów tworzą następujące elementy objęte ochrona prawna: Park Krajobrazowy Puszczy Solskiej (część) z licznymi zalesieniami i ciekami i zbiornikami wodnymi, Południoworoztoczanski Obszar Chronionego Krajobrazu, Rezerwaty Przyrody „Jedlina”, „Tepiły” oraz „Bruszczyn”, Użytki ekologiczne „Dzikowskie Bagno”, „Za Dachnowskimi Łąkami”, „Koman” oraz użytek ekologiczny Sopilne, pomniki przyrody. Obszar Parku Krajobrazowego został włączony w wykaz ostoi Europejskiej Sieci Ekologicznej „NATURA 2000” jako Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków – OSO Dyrektywa Ptasia. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 135 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Zabytkowy krajobraz miasta i gminy Cieszanów jest niezwykle urozmaicony. Ze względu na swój wielokulturowy charakter posiada dużą wartość, należąc do spuścizny Kresów Wschodnich dawnej Rzeczypospolitej. Występuje tu bardzo dużo obiektów, które zasługują na ochronę prawną, a liczne zabytki są już objęte tą ochroną. Do rejestru zabytków zostało wpisanych 12 obiektów zespołów zabytkowych usytuowanych na terenie sołectw Chotylub, Cieszanów, Dachnów, Gorajec, Kowalówka, Niemstów i Nowe Sioło. Do najciekawszych obiektów dziedzictwa kulturowego na terenie Gminy Cieszanów należą: Cieszanów (gmina Cieszanów) – Kościół parafialny p. w. św. Wojciecha z 1800 r. Fundacja Jana Jakuba Zamoyskiego, wojewody podolskiego. Kościół przebudowany w 1889 r. W świątyni znajduje się słynący łaskami obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem (Różańcowej), namalowany w 2. połowie XIX w. na wzór wcześniejszego wizerunku z XVII w. Cerkiew z interesującą polichromia wykonana przez Hrehorego Kuźniewcza, uznanego artystę działającego w okresie międzywojennym. Cmentarz z najstarszymi nagrobkami w formie krzyży kamiennych, pochodzącymi prawdopodobnie z przełomu XVII i XVIII w. Tu także występują rzeźbiarskie nagrobki Rojowskich z XIX w. oraz mogiły powstańców listopadowych i styczniowych. Synagoga z końca XIX w., wystawiona dla miejscowej społeczności wyznania mojżeszowego. Pomnik upamiętniający króla Jana III Sobieskiego. Obelisk ufundowany został w 1883 r. z okazji dwusetnej rocznicy Wiktorii Wiedeńskiej, na pamiątkę zwycięskiej walki z Tatarami, stoczonej w 1672 r. pod Cieszanowem przez wojska Sobieskiego. Tradycyjna zabudowa małomiasteczkowa z 1. tercji XX w. (ul. Kościuszki i ul. Skorupki). Budynki mieszkalne, zarówno drewniane, jak i murowane, posiadają charakterystyczne zdobnictwo, nawiązujące do architektury tyrolskiej. Nowe Sioło (gmina Cieszanów) – zrujnowany pałac wzniesiony na początku XIX w. dla Rojowskich. Pomimo późniejszych przekształceń zachował klasycystyczne elementy stylowe. Budynek stoi na miejscu wcześniejszego dworu obronnego, śladem, którego są unikalne umocnienia bastionowe z XVII w. Przy zachodnim boku pałacu założono w XIX w. park krajobrazowy z rzadkimi gatunkami drzew. Cerkiew wzniesiona przy udziale miejscowych właścicieli ziemskich w 1907 r. Obecnie kościół parafialny. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 136 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Gorajec (gmina Cieszanów) – cerkiew gr. – kat., pochodząca w swej najstarszej części z 1586 r. W cerkwi zachowała się cenna polichromia z XVII w., która wraz z malowidłami z XIX stulecia współtworzy bogaty wystrój wnętrza. Ruiny murowanej kaplicy gr. – kat. Postawionej nad potokiem Łówczanka w końcu XIX w. z fundacji Brunickich. Cmentarz z godnymi uwagi Heliwnymi nagrobkami rodziny miejscowych właścicieli ziemskich. Kowalówka (gmina Cieszanów) – cerkiew drewniana z korzeniami sięgającymi XVII w. Późniejsze przebudowy zatarły pierwotny układ przestrzenny. Na wyposażeniu świątyni znajduje się ikonostas, wykonany w pierwszej połowie XVIII w. w warsztacie malarza Michała Rudkiewicza z Żółkwi. Cerkiew obecnie pełni role kaplicy rzymskokatolickiej. Dachnów (gmina Cieszanów) – cerkiew wzniesiona w 1735 r. Po kilku remontach w latach trzydziestych XX w., uzyskała ciekawy plan z trójbocznym zamknięciem poszczególnych części i obszerna kopuła na skrzyżowaniu ramion. Chotylub (gmina Cieszanów) – Cerkiew drewniana z 1888 r. o tradycyjnym trójdzielno – podłużnym założeniu, z dwoma kopułami i piętrową częścią zachodnia. Pozostałości założeń ogrodowych i parkowych z XIX w. na miejscu chotylubskiego dworu oraz lesniczówki. Niemstów (gmina Cieszanów) – Pałac Avenariusów, którego budowę rozpoczęto w latach 30. XX w. i przed wybuchem wojny nie zdołano ukończyć. Zachowane w dobrym stanie mury, pokryte kamienna okładzina, świadczą o rozmachu całego założenia, łączącego elementy neoklasycyzmu i modernizmu. Kapliczka z późnobarokowa rzeźba sw. Jana Nepomucena (w pobliżu pałacu). Niewielka kapliczka domkowa z 1842 r., w której znajduje sie rzeźba św. Floriana (w centrum Niemstowa). Cerkiew z 1912 r. Obecnie kościół parafialny. Nowy Lubliniec (gmina Cieszanów) – cerkiew gr. – kat., wzniesiona w 1908 r. dla uczczenia 60. rocznicy panowania cesarza Franciszka Józefa II. Drewniana biblioteka, istniejąca przy miejscowej szkole, wzniesiona w latach 30. XX w. Stary Lubliniec (gmina Cieszanów) – Cerkiew wzniesiona w latach 1926-1927 o ciekawej dekoracji architektonicznej, nawiązującej do rodzimych odmian neostylowych. Obecnie kościół parafialny. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 137 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Na uwagę zasługują również zabytki militarne z czasów ostatniej wojny. Na terenie Cieszanowa, Nowego Sioła i Dachnowa, na dawnej sowiecko – niemieckiej linii demarkacyjnej z 1939 r., rozlokowane są rosyjskie bunkry. Stanowią one fragment tzw. Linii Mołotowa, budowanej w latach 1940- 1941. Unikalne zasoby przyrodnicze – leśne i wodne, dobry przyjazny klimat, walory kultury materialnej i duchowej – stwarzają warunki dla rozwoju turystyki wiejskiej i agroturystyki. HORYNIEC ZDRÓJ Horyniec Zdrój to miejscowość uzdrowiskowa położona w powiecie lubaczowskim w malowniczej kotlinie u podnóża Roztocza na pograniczu Płaskowyżu Tarnogrodzkiego a wyżyny Roztocza Wschodniego, w wąskiej dolinie Kotliny Sandomierskiej otwierającej się ku zachodowi. Nieco na północ od tej miejscowości podnoszą się pierwsze wzniesienia Roztocza. Południowo-wschodnia granica gminy pokrywa się z granicą państwową z Ukrainą. Gmina posiada charakter typowo rolniczy. To cicha i spokojna miejscowość położona z dala od wielkich aglomeracji, zatłoczonych dróg i szlaków komunikacyjnych. Piękne okolice Roztocza w jakich jest położona, czyste powietrze, duże zalesienie i wyjątkowo sprzyjające warunki klimatyczne, stwarzają tam szerokie możliwości wypoczynku, turystyki, rekreacji i lecznictwa uzdrowiskowego. Klimat tego regionu pozostający pod wyraźnym wpływem oddziaływania wyżyn i bardzo odczuwalnych wpływów kontynentalnych, wyróżnia się nieco ostrzejszym klimatem, dłuższą i bardziej mroźną zimą, a dla równowagi także dłuższym i ciepłym latem. W Horyńcu-Zdroju, ze względu na jego lokalny mikroklimat latem jest tu przeciętnie o jeden stopień chłodniej, natomiast zimą, zwykle o jeden stopień cieplej. Powietrze sprzyja wypoczynkowi i kuracjuszom, ze względu na jego duże nasycenie tlenem produkowanym przez lasy. A ponieważ przeważają tam lasy sosnowe wytwarzają one tzw. fitoklimat, przesycony oparami olejków eterycznych, szczególnie korzystnych i cennych dla zdrowia. Mikroklimat uzdrowiska sprzyja także pacjentom ze współistniejącym nadciśnieniem tętniczym I i II stopnia. Poza klimatem, ogromnym atutem Horyńca-Zdroju jako uzdrowiska są jego zasobne źródła wód mineralnych - słabo mineralizowanych wód siarkowowodorowych, wodorowo-węglanowych i wapniowo- sodowych oraz złoża borowiny o znakomitych właściwościach leczniczych. Terytorium gminy charakteryzuje się stosunkowo dużym stopniem zalesienia. W obrębie Roztocza lasy zajmują ponad 50 % powierzchni terenu. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 138 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Zbiorowiska roślinne Roztocza cechuje duża różnorodność. Występuje tu wiele gatunków roślin bardzo rzadkich, często reliktowych i podlegających ochronie. Bogactwem gminy są naturalne źródła wód mineralnych i złoża borowiny, mimo rozwoju uzdrowiska, ciągle jeszcze w niedostatecznym stopniu spożytkowane. Praktycznie nie wykorzystywane pozostają zasobne złoża wapieni i piaskowców, tylko w znikomym stopniu eksploatowane w kamieniołomach Brusna Starego. Jedyny czynny kamieniołom wapienia budowlanego w rejonie nieistniejącej wsi Stare Brusno, zaspokaja potrzeby lokalne i stanowi kontynuację funkcjonujących na tym terenie od kilku wieków kamieniołomów (wyroby kamieniarskie: nagrobki, krzyże, pomniki, detale architektoniczne) słynnej do II wojny światowej „szkoły bruśnieńskiej". Rozpatrywany w kategoriach: kontynuacji tradycji kamieniarskiej oraz promocji regionalizacji architektury, kamieniołom powinien funkcjonować i w przyszłości. Piękno okolicznego krajobrazu zachęca do pieszych jak i rowerowych wycieczek. Znajduje się tam szlak turystyczny im. św. Brata Alberta (znaki zielone) prowadzący z Horyńca Zdroju do Narola oraz ścieżka przyrodniczo-kulturowa z Horyńca-Zdroju do Nowin Horynieckich. W samym Horyńcu warto zobaczyć: Pałac Ponińskich, Klasztor OO.Franciszkanów, Teatr dworski. Cały obszar gminy Horyniec-Zdrój objęty jest prawną ochroną krajobrazu. Około 1/3 obszaru, zajmująca południowo-zachodnią część gminy, położona jest w granicach Roztoczańskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Pozostałe 2/3 gminy przynależy do Południoworoztocznskiego Parku Krajobrazowego. Obok ochrony krajobrazu, prawna ochrona środowiska przyrodniczego w gminie Horyniec – Zdrój obejmuje również: rezerwaty przyrody - „Sołokija", 6 obszarów proponowanych do uznania za rezerwaty przyrody: Monasterz, Dahany, Kiemiczki, Dublen, Buczyna Horyniecka, Prusie, stanowiska dokumentacyjne - 2 ostańce wapienne w miejscowości Nowiny Horynieckie - tzw. Kamienie Kultu Słońca, pomniki przyrody - 8 obiektów przyrodniczych: dęby szypułkowe, grusza polna oraz 4 ostańce skalne w m. Monasterz. Natomiast zwiedzając okolice Horyńca nie można pominąć takich miejsc jak: cerkiew greckokatolicka w Radrużu - zabytek klasy "0", Kapliczka w Nowinach Horynieckich (tutaj „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 139 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej według podań objawiła się Matka Boża trojgu małym dzieciom. Wodzie z "cudownego" źródełka, przypisuje się właściwości uzdrawiające, szczególnie w chorobach oczu), "Diabelski kamień" to jeden z sześciu wapienno-marglistych monolitów znajdujących się w okolicy Manasterza, "Kaskady Sopotu" (to kilka małych progów skalnych na potoku Sopot), unikalny rezerwat jałowca pospolitego "Sołokija" koło Dziewięcierza oraz Tajemnicze kamienne kręgi zwane "Świątynią Słońca" w okolicach Nowin Horynieckich. Do dziedzictwa kulturowego należy pas umocnień tzw. Linia Mołotowa. W sumie na terenie gminy zachowanych jest 23 betonowych schronów bojowych. Schrony stanowią obiekty 2-3kondygnacyjne. Bunkry stanowiąc współcześnie przykład fortyfikacyjnej sztuki obronnej z połowy XX w. Na terenie gminy znajdują się następujące obiekty sakralne: 4 drewniane cerkwie w: Nowym Bruśnie, Prusiu i 2 w Radrużu (2 z nich Prusie i Radruż użytkowane jako kościoły), 2 cerkwie murowane w: Horyńcu - Zdroju i Werchracie, również użytkowane jako kościoły, 2 zachowane cerkwiska (teren po nieistniejących obiektach) w Dziewięcierzu i Podemszczyźnie, kościół w Nowym Bruśnie, klasztor 00. Franciszkanów w Horyńcu-Zdroju, relikty monastyru 00. Bazylianów k. Monastyrze. Kapliczki i krzyże przydrożne stanowią w uwarunkowaniach gminy Horyniec - Zdrój jeden z lepiej zachowanych elementów Dziedzictwa Kulturowego. Jest to tym bardziej cenne, że usytuowanie szeregu kapliczek lub krzyży jest dziś jedynym świadectwem przebiegu w przeszłości sieci drogowej lub usytuowania nieistniejących już układów osadniczych. Kapliczki i krzyże przydrożne na terenie gminy niemal wyłącznie stanowią wyroby „bruśnieńskiej szkoły kamieniarskiej" (z lokalnych złóż wapienia) prezentujące niejednokrotnie b. wysoki poziom artystyczny. Do rzadkości należą krzyże drewniane lub żelazne - te drugie jeżeli już, to w powiązaniu z postumentem kamiennym. Na terenie gminy znajduje się łącznie 17 cmentarzy, tym 9 cmentarzy greko-katolickich, 4 cmentarze wojenne z okresu I wojny światowej, 2 cmentarze epidemiczne oraz 2 cmentarze katolickie. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 140 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Z dawnych założeń ogrodowych współcześnie istnieją tylko 2. W miarę kompletnie zachowane są ogrody pałacowe w Horyńcu - Zdroju i relikty parku dworskiego w Podemszczyźnie. CHĘCINY Gmina Chęciny posiada urozmaiconą rzeźbę terenu, co korzystnie wpływa na rozwój turystyki. Dlatego też teren gminy jest corocznie odwiedzany przez turystów i studentów wydziałów przyrodniczych. Obszar gminy Chęciny znajduje się w widłach Białej Nidy wraz z jej dopływem Łośną (Wierną Rzeką) a także Czarnej Nidy. Biała i Czarna Nida płynąc wzdłuż południowej granicy gminy łączą się tworząc Nidę. Gmina Chęciny to gmina miejsko – wiejska o charakterze rolniczo – przemysłowym. Gmina posiada unikatowe bogactwo historyczne i kulturowe, którego symbolem jest pochodzący z przełomu XIII i XIV wieku Zamek Królewski, uznawany za jedną z najpotężniejszych polskich twierdz. Zwoływane tutaj zjazdy rycerstwa dały początek sejmom. Inne cenne zabytki to: Niemczówka - kamienica z XVI wieku (obecnie Punkt Informacji Turystycznej), jedna z najstarszych w regionie dawna synagoga z połowy XVI wieku, zespół klasztorny franciszkanów, zespół klasztorny bernardynek, kościół p.w. św. Bartłomieja, datujący swe początki na XIV wiek oraz liczne dobrze zachowane kamienice mieszczańskie z okresu XVI-XIX w. Również okolice Chęcin obfitują w wiele godnych zobaczenia zabytków: w Podzamczu Chęcińskim znajduje się XVII wieczny zespół pałacowo-parkowy oraz okazała brama triumfalna zbudowana na powitanie wracającego spod Wiednia króla Jana III Sobieskiego, zaś w Bolminie malownicza ruina dworu obronnego. Natomiast przy trasie S7 Warszawa – Kraków, w miejscowości Tokarnia, znajduje się Muzeum Wsi Kieleckiej, gdzie na obszarze 65 ha znajduje się kilkadziesiąt zabytków architektury drewnianej z XVIII-XIX w. Chęciny i okolice to prawdziwy rarytas dla miłośników geologii i dziejów Ziemi. Najcenniejsze obszary to objęte ochroną rezerwaty przyrody nieożywionej: „Góra Miedzianka”, „Góra Rzepka”, „Góra Zelejowa”, „Jaskinia Piekło” i Jaskinia „Raj”, której fantastyczna szata naciekowa uznawana jest za najpiękniejszą w Polsce. W Ostrowie w gminie Chęciny działa Ptasi Azyl - to skrócona nazwa Ośrodka Pomocy Dzikim Zwierzętom. W miejscowości Tokarnia znajduje się Park Etnograficzny Muzeum Wsi Kieleckiej z wieloma „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 141 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej obiektami lokalnego budownictwa. W skansenie tym od kilku lat w czerwcu odbywa się impreza folklorystyczna z pokazem wytopu ołowiu w prymitywnych piecach. Oprócz rezerwatów geologicznych na terenie gminy znajduje się także rezerwat leśny “Milechowy”. W miejscowościach posiadających zbiorniki wodne: Bolmin, Lipowica i Żabieniec rozwija się turystyka weekendowa. Zbiorniki te przyciągają również wiele amatorów wędkarstwa. Najważniejszymi ograniczeniami wykorzystania walorów turystycznych i wypoczynkowych gminy jest słabo rozwinięta infrastruktura techniczna i turystyczna. Gmina Chęciny posiada wiele cennych obiektów i zespołów zabytkowych, co bez wątpienia wpływa na jej wysoką atrakcyjność kulturową. Na terenie gminy dostępne są różne formy turystyki: rekreacyjna, weekendowa, rodzinna oraz krajoznawcza. Szansę rozwoju turystyki należy upatrywać w turystyce tranzytowej, turystyce objazdowej, turystyce wycieczkowej. Cały obszar gminy posiada tereny o dobrych warunkach do uprawiania sportu biegowego. Najczęstszym klientem biorącym udział w turystyce krajoznawczej są wycieczki szkolne. Wypływa to z dydaktycznych walorów z atrakcji turystycznych gminy Chęciny. Ta grupa klientów sprawia, że szczyt ruchu turystycznego przypada na maj i wrzesień. ZAGNAŃSK Gmina Zagnańsk zajmuje powierzchnię 124,37 km2 i mieszka w niej nieco ponad 12,5 tys. osób. Gmina leży na terenie Gór Świętokrzyskich w dolinie rzeki Bobrzy. Znaczna część terenów należy do dawnego kompleksu Puszczy Jodłowej. Lasy zajmują ponad połowę powierzchni gminy (58,2%). Na terenie gminy istnieją trzy zbiorniki wodne z wyjątkowo czystą, źródlaną wodą (Kaniów, Zachełmie i Umer) i są to miejsca szczególnie odwiedzane w upalne, letnie dni. Gmina rozwija się w kierunku obsługi ruchu turystycznego, szybko powiększa się sieć gospodarstw agroturystycznych. Na terenie Gminy Zagnańsk znajduje się szereg obiektów zabytkowych będących w ewidencji Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Kielcach. Na zachodnim skraju gminy rośnie słynny dąb szypułkowy „Bartek”. Według legend mieli w jego cieniu wypoczywać królowie. Jest to atrakcja turystyczna, znana w całej Polsce. Gmina posiada walory turystyczne, ciekawe miejsca poświadczające bogatą historię tego regionu. Początki Zagnańska sięgają XV wieku, na początku miała charakter osady leśnej. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 142 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Obszar gminy był terenem przemysłowym. Pod koniec XVI wieku w Samsonowie wybudowano piec hutniczy. W 1818 z inicjatywy Stanisława Stasica rozpoczęto budowę nowoczesnego zakładu wielkopiecowego (Huta Józefa). Obiekt ten został spalony w 1866 r. I wojna światowa dokończyła dzieło zniszczenia. Pozostałości zakładu to unikatowy na skalę europejską zespół zabytkowy. Choć była to koniunktura okresowa, rozwój zakładów hutniczych doprowadził do stopniowego wzrostu liczby ludności. Pozostałości wydarzeń historycznych potwierdzają patriotyzm mieszkańców tego obszaru. Dużą atrakcją tej gminy i okolic są cenne zabytkowe obiekty techniki świadczące o okresie świetności przemysłowej Staropolskiego Zagłębia Przemysłowego. Staropolski Okręg Przemysłowy (SOP) to najstarszy i aż do końca XIX w. największy na ziemiach polskich rejon górniczo-hutniczy, obejmujący obszar międzyrzecza Wisły, Pilicy i Nidy. Znajdowały się tu bogate złoża surowców mineralnych, zwłaszcza rud żelaza i metali nieżelaznych oraz krzemienia, wapieni, piaskowca, marmuru, iłów, glin, margli, piasków szklarskich a także słonych źródeł. Istotne znaczenie dla rozwoju SOP miała występująca tu obfitość lasów (węgiel drzewny) oraz rzek i strumieni dostarczających energii wodnej. Dobrze zachowane zabytki techniki oraz znacznie liczniejsze relikty (pozostałości) dawnych obiektów przemysłowych z okresu od starej epoki kamiennej (paleolitu) do początku XX w., świadczą o znaczeniu tego okręgu przemysłowego w życiu gospodarczym nie tylko rejonu ale całego kraju. Wielowiekowe tradycje przemysłowe – górnicze, hutnicze, metalowe, kamieniarskie, drzewne świadczą o specyfice kulturowej tej gminy. Dużo pozostałości po dawnych zakładach przemysłowych od XVI do XIX wieku znajdują się przede wszystkich wzdłuż rz. Bobrzy. Istniały tu XVI-wieczne kuźnice – Adamów, Kaniów, Bartków, Janaszów, Jasiów, Samsonów, Kołomań, Rurania, Szałas, Humer, Światełek, eksploatowano rudy żelaza – Ławeczna, Dalejów, Żeberka, Grabina, od XVII pracowały wielkie piece hutnicze – Samsonów, Humer, Szałas i fryszerki – Humer, Światełek, Janaszów, Jasiów, Kaniów, od wieku XIX wydobywano kamień – Barcza, Zagnańsk, Doły, Tumlin, funkcjonowały także tartaki i kolejki leśne – Zagnańsk i okolice. Na terenie gminy można znaleźć wiele miejsc upamiętniających walki narodowowyzwoleńcze z różnych okresów historii: od Powstania Styczniowego, Rewolucji 1905 roku, I Wojny Światowej a głównie z okresu II Wojny Światowej. O patriotyzmie mieszkańców oraz walkach toczonych na terenie gminy świadczą upamiętnione miejsca straceń. Mogiły „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 143 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej i pomniki znajdują się, między innymi, w Zagnańsku, Samsonowie, Tumlinie, Szałasie, Kołomani i Zabłociu. W rejonie Tumlina, na terenie Góry Grodowej zlokalizowany jest pogański obiekt sakralny z VIII-IX wieku. Wały kultowe tego obiektu są rezerwatem archeologicznym i podlegają szczególnej ochronie jako obiekt o unikalnym charakterze. W wielu miejscach na terenie gminy znajdują się także kapliczki, figury i krzyże przydrożne, a szereg z nich ma cechy zabytkowe. Atrakcją gminy są szlaki turystyczne (piesze i rowerowe), ścieżki dydaktyczne, liczne pomniki przyrody, pomniki przyrody nieożywionej – stanowiska geologiczne, rezerwaty i inne. Na terenie gminy znajdują się liczne siedliska chronionej fauny i flory. Mało znany miejscem jest Rezerwat Archeologiczno-Geologiczny „Góra Gradowa” w miejscowości Tumlin. Był to pogański ośrodek kultowy. Naturalną konsekwencją posiadanych zasobów jest funkcja rekreacyjno-turystyczna. Obszar Gminy Zagnańsk charakteryzuje się urozmaiconymi walorami przyrodniczymi. Duża lesistość i zasoby wodne (zarówno powierzchniowe, jak i podziemne), czyste powietrze oraz bogactwo flory i fauny sprawiają, że region ten pełni bardzo istotną rolę w stabilizowaniu klimatu obszarów przyległych, w szczególności rejonu Kielc i Skarżyska Kamiennej – regionów, w których sytuacja ekologiczna jest na wiele niższym poziomie. Obszar gminy to miejsce, w którym spotykają się zlewnie trzech dopływów Wisły: Nidy, Kamiennej i Pilicy. W rejonie Zagnańska znajduje się także główny poziom wodonośny regionu. Z jego zasobów wodnych korzysta cały region, w tym miasto Kielce. Lasy znajdujące się na terenie Gminy Zagnańsk wchodzą w skład dawnego kompleksu Puszczy Jodłowej i zajmują ponad połowę powierzchni gminy. Na terenie gminy zlokalizowany jest fragment Suchedniowsko-Oblęgorskiego Parku Krajobrazowego. Park ten jest częścią Zespołu Parków Krajobrazowych Gór Świętokrzyskich. Południowo-wschodni obszar gminy to tereny należące do Podkieleckiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Oprócz tego na terenie gminy znajduje się szereg obiektów ochrony przyrody: rezerwat przyrody nieożywionej Barcza, rezerwat przyrody ożywionej w dolinie rzeki Krasnej, „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 144 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej rezerwat Archeologiczno-Geologiczny „Góra Grodowa” w miejscowości Tumlin stanowiący relikt pogańskiego ośrodka kulturowego, zlokalizowany na pograniczu gmin: Zagnańsk i Miedziana Góra, pomnik przyrody ożywionej – dąb „Bartek” rosnący w miejscowości Bartków przy szosie Zagnańsk – Samsonów. „Bartek” to najstarsze (około 700 lat) drzewo w województwie i jeden z najstarszych dębów w kraju. Główna atrakcja turystyczna gminy. Dąb „Bartek” stał się symbolem gminy, jego wizerunek znajduje się w herbie Gminy Zagnańsk, pomniki przyrody ożywionej – aleja składająca się z 50 drzew, dąb „Dudek”, dąb „Daniel” , jodła pospolita, modrzew europejski, buk zwyczajny, dwa modrzewie europejskie, pomnik przyrody nieożywionej – geologiczny filar skalny zbudowany z dolomitów środkowego dewonu. Obiekt znajduje się w północnej części nieczynnego kamieniołomu Zachełmie, około 250 metrów na północ od linii kolejowej Kraków – Warszawa i dwa kilometry od stacji Zagnańsk, pomnik przyrody nieożywionej – odsłonięcie geologiczne w okolicy wsi Kajetanów, użytek ekologiczny bagienny o powierzchni 1,08 ha w lesie w rejonie wsi Długojów. Na terenie gminy występują także stanowiska ochronne ssaków, owadów oraz grzybów chronionych. Funkcję retencyjno-rekreacyjną pełnią na terenie gminy dwa zbiorniki wodne: zbiornik „Borowa Góra” o powierzchni 1,65 ha w Kaniowie zasilany przez Bobrzankę, zbiornik „Zachełmie” o powierzchni 1,30 ha w Zachełmiu na rzece Bobrzy. Obecnie trwają prace nad budową zbiornika retencyjnego „UMER” na rzece Bobrzy o max. powierzchni zalewu 500 000 m2. Obecnie istniejące zbiorniki wodne na rzece Bobrzy i jej dopływach w miejscowościach: Zagnańsk, Samsonów, Dudków, Umer nie są w pełni zagospodarowane, a ze względu na małe pojemności i powierzchnię nie mają również większego znaczenia w bilansie wodnym rzeki Bobrza oraz pełnią raczej funkcję stawów. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 145 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej 7.2.2. Analiza stanu zagospodarowania turystycznego Ze względu na duże znaczenie stanu zagospodarowania turystycznego na rozwój turystyki na danym obszarze niniejszy temat został wyodrębniony w osobny podrozdział zawierający bardziej szczegółowe informację na temat infrastruktury turystycznej – bazy noclegowej i gastronomicznej, oraz infrastruktury para turystycznej (szlaki turystyczne), stanowiących elementy zagospodarowania turystycznego. SPICZYN Infrastruktura turystyczna gminy Spiczyn jest stosunkowo uboga. w Zawieprzycach jest schronisko sezonowe przeznaczone dla 6 osób. W gminie Spiczyn istnieje jedno gospodarstwo agroturystyczne z 6 miejscami noclegowymi. W miejscowości Spiczyn, Fundacja Nadwieprzańskie Horyzonty posiada obiekt z 45 miejscami noclegowymi – jest to obiekt całoroczny. Fundacja oprócz prowadzenia hotelu prowadzi grę terenową za którą została uhonorowana I nagroda w prestiżowym konkursie organizowanym przez Urząd Marszałkowski województwa Lubelskiego. Jest to gra typu LARP opowiadającą o losach nieszczęśliwych kochanków Laskarisa i Teofanii, których tragiczną miłość przywołują lokalne opowieści. Uczestnicy gry przekonają się, jak ważna jest umiejętność współpracy w zespole, połączona z pomysłowością i spostrzegawczością, aby odnaleźć ukryty tajemniczy skarb. Formuła gry terenowej jest przystępna dla dzieci i atrakcyjna dla młodzieży gimnazjalnej. Uczestnicy uczą się odpowiedzialności oraz twórczego i aktywnego spędzania czasu. W części typowo rekreacyjnej będą mogli poznać nieco zapomniane zabawy, wywodzące się z kultury życia codziennego XVII wieku. Wytrwali poszukiwacze tajemnic zawieprzyckiego wzgórza, po odnalezieniu cennego skarbu, będą mogli odpocząć i podzielić się wrażeniami podczas wspólnego ogniska. W ofercie nie brakuje innych ciekawych atrakcji takich jak np. Disc Golf czy zjazdy na linach. Disc Golf jest idealnym rozwiązaniem w czasach, kiedy coraz więcej ludzi podejmuje działalność rekreacyjną dla poprawy zdrowia i jakości życia. Gra w Disc Golfa jest korzystna zarówno dla górnej jak i dolnej części ciała, oferuje ćwiczenia aerobowe, ma wpływ na rozwój zarówno fizycznych jak i intelektualnych umiejętności a przy tym istnieje niewielkie ryzyko powstania urazów fizycznych i kontuzji. Gra sprzyja poprawie koncentracji poprzez udoskonalanie techniki rzutów i dawaniu sobie rady z przeszkodami. Disc Golf jest świetną propozycją dla osób uprawiających sport czy fitness a także na spotkania integracyjne, „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 146 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej wypad z przyjaciółmi za miasto czy też na rodzinną zabawę. Bardzo ważnym o ile nie najważniejszym potencjałem do rozwoju turystyki w podregionie jest gra terenowa o skarb Króla Jana, której pierwsza edycja rozpocznie się w roku 2013. Scenariusz gry będzie powiązany ze scenariuszem gry on-line, która zapraszać będzie do uczestnictwa w wydarzeniach rozgrywających się w Podregionie. Ważnym elementem na mapie turystycznej podregionu jest organizacja Majówki w Zawieprzycach. Średniowieczną atmosferę dodatkowo podkreśli muzyka z „mrocznej epoki”, której dźwięki będą rozbrzmiewały w każdym zakątku magicznych ruin. Na terenie gminy Spiczyn wyznaczono kilka tras rowerowych, które pozwalają poznać wiele zabytków związanych z historią, kulturą oraz tradycją tych terenów. Można także przyjrzeć się wsi polskiej, jej przeobrażeniom, gdzie obok nowych domów i nowoczesnych maszyn na podwórkach, wciąż jednak zauważymy wiele starych chat oraz wozy z zaprzężonym koniem. Szlak turystyczny „Magia miejsc” o długości ok. 94 km opiera się na historycznym bogactwie miejscowości powiatu łęczyńskiego i ich związku z historią Polski. Jego uzupełnienie stanowi przyroda oraz gościnne brzegi rzeki Wieprz i jezior Pojezierza Łęczyńsko – Włodawskiego. Magiczny szlak turystyczny: Zawieprzyce – Kijany – Łęczna – Ludwin – Dratów – Kaniwola – Rogoźno – Piaseczno – Cyców, ukazuje bezcenne skarby minionych wieków: prawosławne, katolickie i żydowskie miejsca kultu religijnego, drzemiące w cieniu parkowego starodrzewia dwory i pałace oraz skłaniające do refleksji i zadumy miejsca pamięci narodowej, którym towarzyszy naturalne piękno poleskich krajobrazów. WÓLKA Przez Gminę Wólka przebiegają turystyczne szlaki rowerowe, które powinny zaspokoić potrzeby nawet najbardziej wybrednych cyklistów. Już wczesną wiosną rozpoczyna się na tym terenie wzmożony ruch rowerowy, a amatorów rowerowych eskapad spotkać można aż do późnej jesieni. Dobrze oznakowane trasy prowadzą przez najpiękniejsze zakątki gminy. Szlak „Dolina Ciemięgi” - Szlak prowadzi przez Wólkę, Jakubowice Murowane i Pliszczyn w kierunku zachodnim (aż do Sadurek w gminie Nałęczów); Szlak rowerowy Lublin - Wola Uhruska - Szlak umożliwiający docelowo poznanie Pojezierza Łęczyńsko – Włodawskiego. Przebiega wzdłuż dolin rzecznych Ciemięgi, Bystrzycy i Wieprza – zmierza bezpośrednio do Poleskiego Parku Narodowego. W Gminie Wólka trasa przebiega Doliną Ciemięgi przez Jakubowice Murowane „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 147 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej (widok na malownicze ruiny zamku) i Pliszczyn. Ta ścieżka rowerowa umożliwia również zwiedzenie terenów i okolic Łysakowa, Sobianowic i Bystrzycy; Szlak turystyczny „Zapomnianych Wzgórz” - Szlak ciągnie się przez całą gminę pokazując jej zasoby turystyczne. Jego głównym celem jest popularyzowanie zasobów turystycznych terenów gminy. Szlak przebiega przez miejscowości o walorach przyrodniczych, kulturowych, historycznych oraz wypoczynkowych. Ponadto do atrakcji turystycznej gminy należy zaliczyć „Hodowlę koni zimnokrwistych” i „Hodowlę strusi afrykańskich”, a także Park linowy i organizowanie spływów kajakowych rzeka Bystrzyca.. Sporym zainteresowaniem cieszy się "Grota Solna" w Jakubowicach Murowanych. Jest to niezwykle atrakcyjne, wręcz egzotyczne miejsce. Pobyt w grocie zalecany jest głównie przy schorzeniach górnych dróg oddechowych, alergiach i stanach przemęczenia. Oferta obejmuje indywidualne seanse dla kuracjuszy, wejścia grupowe, ponadto festyny dla dzieci z pełną oprawą aranżacyjną. Baza gastronomiczno – noclegowa: Pizzeria "Bella Vita" - ul. Klonowa 33; Turka; tel. 81 473 26 26 Restauracja "Gościniec" - Wólka 17B; tel. 81 751 00 89; e-mail: [email protected] Restauracja "W Młynie" - Jakubowice Murowane 88; tel. 81 751 09 09; e-mail: [email protected] Zajazd "Borek" - ul. Jeżynowa 13; Turka; e-mail: [email protected] Zajazd "Sas" - ul. Jeżynowa 1; Turka; tel. 81 759 65 29; e-mail: [email protected] Motel „Pinus” - w Łuszczowie Pierwszym; tel. 81 750 12 03; e-mail: [email protected] Restauracja "Hetman" - Łuszczów, tel. 600 880 986 CHĘCINY Najważniejszymi ograniczeniami wykorzystania walorów turystycznych i wypoczynkowych gminy jest słabo rozwinięta infrastruktura techniczna i turystyczna. Obecną bazę stanowią: ośrodek wypoczynkowy Franciszkanów, pole „Żabieniec” namiotowe, z zespołem schronisko domków młodzieżowe, turystycznych, internat, Klasztor zajazd oraz 9 gospodarstw agroturystycznych. Łącznie jest to 19 obiektów, około 500 miejsc „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 148 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej noclegowych, z których niektóre funkcjonują jako sezonowe. Aktualny stan bazy noclegowej wskazuje na brak obiektów o średnim i niższym standardzie świadczonych usług tj. hoteli, moteli. Na obszarze gminy Chęciny bazę gastronomiczną otwartą (ogólnodostępną) na potrzeby turystów stanowią następujące obiekty: restauracja i kawiarnia “RAJ”, ośrodek rekolekcyjny Ojców Franciszkanów, restauracja “Pod Zamkiem”, restauracja “Okrąglak” w Korzecku, punkty małej gastronomii. Bazę gastronomiczną zamkniętą “środowiskową” stanowią następujące obiekty: stołówka ZSR w Podzamczu, stołówka “Żabieniec” k. Bolmina, stołówka Zespołu Szkół ponadpodstawowych w Chęcinach. Gastronomia w gminie Chęciny często nie jest w stanie sprostać potrzebom turystyki, zwłaszcza w okresie nasilenia ruchu turystycznego, poziom obsługi, choć ostatnio uległ poprawie budzi zastrzeżenia w porównaniu z innymi krajami o tradycjach turystycznych. Ocena sieci gastronomicznej na terenie gminy Chęciny prowadzi do wniosku, że jej dotychczasowy rozwój ma charakter żywiołowy, w efekcie, czego powstają jednostki o różnym standardzie usług, ale ich gama jest uboga, często nietrafiona. Przez teren gminy przebiegają liczne szlaki turystyczne, które stanowią element infrastruktury paraturystycznej, m.in. są to: niebieski - prowadzący z Chęcin do Łagowa, żółty - z Wiernej Rzeki do Chęcin, czarny - z Piekoszowa i łączący się ze szlakiem niebieskim w Zgórskich Górach, czerwony - z Chęcin do Kielc, geologiczna ścieżka dydaktyczna z Kielc do Chęcin, „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 149 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej liczne ścieżki rowerowe (Szlakiem Królowej Bony, Rycerstwa Zamku Królewskiego oraz Piekielna Trasa do Raju, czyli szlakiem jaskiń i przyrody niesamowitej - szlaki planowane przez LGD Partnerstwo Chęciny). Ze względu na swe walory przyrodnicze, krajobrazowe i historyczne gmina stawia na rozwój turystyki oraz agroturystyki, choć musi poprawić służące temu warunki, a więc polepszyć sieć dróg oraz rozwinąć bazę noclegową. Istnieje pilna potrzeba tworzenia w Gminie bazy turystycznej o odpowiednim standardzie. ZAGNAŃSK Bliskość obszaru Gór Świętokrzyskich sprawia, że tereny gminy stanowią dobrą bazę noclegową dla turystów zainteresowanych zwiedzaniem tego obszaru. Zróżnicowane ukształtowanie terenu sprawia, że możliwy jest także rozwój sezonowej turystyki zimowej poprzez budowę tras zjazdowych, skoczni narciarskich itp. W zależności od liczebności grupy można skorzystać z noclegu w niżej wymienionych gospodarstwach: „Gościniec Świętokrzyski” - Świetny turystyczny weekend i tetrapody – Zagnańsk; laureat wielu konkursów i wyróżnień. Zlokalizowany jest w sąsiedztwie pomnika przyrody - dębu Bartek. Posiada 10 stylowych pokoi (1, 2 i 3-osobowych). Możliwość zakwaterowania 20-tu osób; Hotel-Restauracja-Bar "Pod Jaskółką" - Tumlin-Osowa - przyjęcia okolicznościowe do 200 osób, do dyspozycji 38 miejsc noclegowych w pokojach 2 i 4 osobowych; Arboretum – mini wiejski ogród botaniczny - Władysław i Lilia Kowalewscy Zagnańsk – ogród drzew i krzewów posiadający udokumentowane kolekcje roślin, utrzymywany w celach naukowych i dydaktycznych, a także ochrony dzikich oraz uprawnych gatunków i odmian; Pokoje Gościnne "Pod Tetrapodem" - Zagnańsk - pokoje 1,2 i 3 osobowe; Ośrodek konferencyjny w Zagnańsku; Kompleks sportowy „Skrzat” – Zagnańsk, Tumlin Osowa; Gospodarstwo Agroturytyczne - Mariola Kita – Zagnańsk; Gospodarstwo Agroturystyczne "Za Siódmą Górą", Witold Zagórski - Zachełmie – Zagnańsk - 3 duże pokoje 2-4 osobowe; „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 150 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Agroturystyka Aneta Zwierzchowska - Tumlin-Osowa – Zagnańsk; Gospodarstwa Agroturystyczne Domki w Zagnańsku - Kopcie 19 oraz Osiedle Wrzosy 5 – Zagnańsk; Agroturystyka Teresa Jaros - Gruszka 19 – Zagnańsk; Agroturystyka Mieczysław i Grażyna Gonciarz - Kołomań 18 a – Zagnańsk; Agroturystyka Katarzyna i Jarosław Stępnień - Kołomań 8 – Zagnańsk; Agroturystyka "Chata" Józefa Pasternak - Umer 65 – Zagnańsk; Gospodarstwo Agroturystyczne Zdzisław Chaba -Belno 5A – Zagnańsk; Restauracja Pizzeria "CHATA" Iwona Kowalska, Paweł Souśnia – Zagnańsk. Na terenie Gminy Zagnańsk działa Koło agroturystyczne „Bartkowe Bractwo”, które propaguje i promuje rozwój ruchu agroturystycznego. W 2002 roku we wsi Umer w gospodarstwie A. i W. Zwierzchowskich wybudowany został pensjonat agroturystyczny. Ponadto we wsi Belno znajduje się gospodarstwo eko – agro (specjalizacja Zielona Szkoła) oraz ogród arboretum własności Władysława Kowalewskiego. Rozwijają się także gospodarstwa agroturystyczne we wsiach: Umer, Gruszka, Kołomań, Tumlin-Osowa i Borowa Góra. Walory przyrodniczo-krajobrazowe, kulturowe i historyczne Gminy Zagnańsk sprzyjają rozwojowi turystyki i uprawianiu sportu. Przez teren gminy częściowo przebiegają dwie trasy rowerowe, pięć znakowanych pieszych szlaków turystycznych oraz trzy ścieżki dydaktyczne: szlak czerwony „Kuźniaki – Gołoszyce” , jest to najdłuższy szlak turystyczny Gór Świętokrzyskich, tym odcinkiem biegnie też szlak rowerowy, szlak czerwony „Szałas Stary – Polana Partyzantów”, jest to szlak pieszy wiodący ze Stąporkowa aż do Suchedniowa wiodący drogami leśnymi, szlak zielony „Zagnańsk – Bliżyn”, jest to pieszy szlak nizinny, którego pokonanie zajmuje około 6 godzin, przeważający odcinek prowadzi lasami, szlak żółty „Barcza – Bukowa Góra”, jest to szlak prowadzący tzw. „białą drogą”, biegnącą północnym zboczem Barczy przez Diabelskie Kamienie do Bukowej Góry, szlak żółty „W dolinie Krasnej”, jest to szlak pieszy, po tym terenie przebiega też trasa rowerowa, „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 151 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej sozologiczna ścieżka dydaktyczna „Zagnańsk – Bartków – Janaszów”, przyrodnicza ścieżka dydaktyczna „Ścięgna – Zagnańsk”, przyrodnicza ścieżka dydaktyczna „Miedziana Góra – Tumlin”. Z uwagi na Suchedniowsko-Oblęgorski Park Krajobrazowy, który z terenami należącymi do jego otuliny zajmuję około 86 % powierzchni gminy, dogodne trasy komunikacyjne oraz wyznaczone tereny na pola namiotowe: obok „Dębu Bartka”, osiedla „Wrzosy”, wsi Zabłocie i ruin „Huty Józefa” w Samsonowie, sprawiają, że zarówno turystyka piesza i rowerowa, a szczególnie weekendowy ruch rekreacyjno-wypoczynkowy, ma ogromne możliwości rozwoju na terenie gminy. Dodatkowo dwa zbiorniki wodne w Kaniowie i Zachełmiu oraz realizowany w ramach PHARE 2001 w Umrze o powierzchni 11,9 ha stanowią potencjał rozwojowy dla sportów żeglarskich, kajakarstwa czy windsurfingu szczególnie w okresie letnim. Zimą w Tumlinie czynny jest oświetlony wyciąg i trasa narciarska, a szereg wzniesień na obszarze gminy sprzyja uprawianiu saneczkarstwa i innych sportów zimowych. Walory przyrodniczo-krajobrazowe to zapewne argument przyciągający mieszkańców miast do tej gminy. Świadczy o tym rosnący w ostatnich latach napływ ludności przybywającej głównie z miast (60% ogółu przybywającej liczby mieszkańców gminy). Pojawiające się zakłady o funkcji usługowo-turystycznej jakimi są m. in. usługi turystycznoprzewozowe w Tumlinie, masowy przewóz osób w Wąsoszy i pensjonat „Gościniec Świętokrzyski” w Bratkowie stanowią dobry początek dla rozwoju tej funkcji, mającej w gminie Zagnańsk duże szanse rozwojowe. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 152 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej CIESZANÓW Gmina posiada warunki do rozwoju turystyki sezonowej, jednak w parze z walorami krajobrazowymi nie idzie odpowiedni stan bazy turystycznej. Brak jest odpowiedniej ilości miejsc noclegowych (zajazd „Jawa” na 19 miejsc noclegowych), pól namiotowych i kempingowych, również stan miejsc kąpielowych nie zaspokaja w pełni potrzeb w tym zakresie. W czerwcu 2005 r. przekazano do użytku kąpielisko w Nowym Siole o powierzchni lustra wody 3,73 ha. Brakuje zintegrowanej oferty turystycznej i rekreacyjnej, a świadczone usługi pozostają na niezadowalającym poziomie. Gmina podjęła działania dotyczące wytyczenia ścieżek rowerowych i szlaków spacerowych oraz połączenie ich z sąsiednimi terenami. Obszar powiatu lubaczowskiego i gminy Cieszanów prezentuje zespół cech, który pozwala zaliczyć go do obszarów peryferyjnych, a mieszkańców tych terenów do zagrożonych marginalizacją, ze względu na niską wydajność pracy w rolnictwie, jego niską dochodowość oraz niski standard dostępu do podstawowej infrastruktury społecznej. W rejestrze REGON według sekcji PKD w 2009 roku zarejestrowanych było 297 podmiotów gospodarki narodowej. Najwięcej odnotowano ich w sekcji G (handel i naprawy) – 80 podmiotów, natomiast najmniej – tylko 3 – w sekcji E (dostawa wody, gospodarowanie ciekami i odpadami). W porównaniu z rokiem 2004 ogólna liczba zarejestrowanych podmiotów wzrosła o 36 podmiotów. Zwiększyła się liczba podmiotów w sekcjach: D (wytwarzanie i zaopatrywanie w energie elektryczną, gaz), E (dostawa wody), F (budownictwo), G (handel i naprawy), K (działalność finansowa i ubezpieczeniowa), L (obsługa rynku nieruchomości) oraz N (usługi administrowania), O (administracja publiczna). Zmalała liczba zarejestrowanych w sekcji A (rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo), I (zakwaterowanie i usługi gastronomiczne – 13 podmiotów w 2004 r. do 10 podmiotów w 2009 r., J (informacja i komunikacja) i M (działalność profesjonalna). HORYNIEC ZDRÓJ W Horyńcu-Zdroju działają obecnie trzy sanatoria które skutecznie wykorzystują zasoby naturalne regionu: Centrum Rehabilitacji Rolników (zajmuje się głównie leczeniem chorób kostnostawowych, narządów ruchu i kręgosłupa), „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 153 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Sanatorium Metalowiec (leczy choroby narządów ruchu i reumatologii oraz przemiany materii i chorób neurologicznych), Uzdrowisko Horyniec (prowadzi leczenie chorób reumatycznych i narządów ruchu). W Horyńcu funkcjonują również Sanatoria: "JAWOR" i "MODRZEW" oraz Ośrodek Wypoczynkowo-Leczniczy BGŻ. Naturalne predyspozycje terenu gminy Horyniec położonej w całości w obszarze chronionego krajobrazu, do rozwijania turystyki, rekreacji i wypoczynku, są oczywiste i nie wymagają przytaczania szerszej argumentacji. Przy istniejącym zainwestowaniu terenu infrastrukturą turystyczno - rekreacyjną można jednak mówić raczej o potencjalnych możliwościach niż o znaczącym ich udziale w życiu gospodarczym gminy. Z istniejących obiektów i urządzeń, do sfery turystyki, rekreacji i wypoczynku w poszczególnych miejscowościach zakwalifikować można: Horyniec Zdrój: ˗ Ośrodek Szkoleniowo-Wypoczynkowy „Dukat" - całosezonowy, dysponujący zapleczem noclegowym - 50 łóżek i zapleczem gastronomicznym 25 miejsc konsumpcyjnych, ˗ 8 gospodarstw agroturystycznych, które oferują wyżywienie i wypoczynek dla 36 osób, ˗ zajazd turystyczny „U Flisa" - 140 miejsc konsumpcyjnych i 15 miejsc noclegowych, ˗ zajazd turystyczny „Myśliwski" - 20 miejsc konsumpcyjnych i 5 noclegowych, ˗ pensjonat „Hetman": - 50 miejsc konsumpcyjnych i 21 miejsc noclegowych, ˗ kompleks gastronomiczny „Zdrojowa", ˗ zalew rekreacyjny na rzece Radrużce - 3,50 ha lustra wody, ˗ stadion sportowy - z zapleczem socjalnym, trybunami, boiskiem piłkarskim i urządzeniami lekkoatletycznymi, kortem tenisowym - w rejonie zalewu na Radrużce, ˗ Park Zdrojowy - w dolinie rzeczki Glinianiec, ˗ „Gościniec pod lasem” oferujący 9 miejsc noclegowych, wraz z domkami „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 154 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej letniskowymi, Polanka Horyniecka – Ośrodek Spółki „Amigo" prowadzący stadninę koni dla turystów oraz ośrodek żywieniowo-noclegowy dla 20 osób, Radruż – Gospodarstwo agroturystyczne „Procajło” wraz ze stadniną koni dala turystów, Nowiny Horynieckie – Stadnina koni dla turystów, Niwki Horynieckie – Stadnina koni dla turystów, Werchrata: ˗ Sezonowe schronisko młodzieżowe w szkole podstawowej - czynne w okresie wakacyjnym, ˗ Ośrodek oazowy przy Parafii Werchrata – 70 miejsc noclegowych, całodobowy. W sumie baza noclegowo-żywieniowa w gminie dla potrzeb obsługi ruchu turystycznego dysponuje 200 łóżkami noclegowymi oraz 163 miejscami konsumpcyjnymi. Do elementów infrastruktury paraturystycznej nalezą: pieszy szlak turystyczny im. św. Brata Alberta prowadzący z Horyńca - Zdroju do Narola, wytyczony w 1990 r. (oznaczony w terenie kolorem zielonym). Szlak prowadzi przez najwyższe i najciekawsze rejony Roztocza Południowego: Dziewięcierz Werchratę - Monastyr - kulminację Wielkiego Działu (ok. 390 m n. p. m.) i Jacków Ogród, ścieżka przyrodniczo-kulturowa „Horyniec Zdrój - Nowiny Horynieckie" dla turystyki pieszej i rowerowej. Ścieżka posiada długość ok. 8 km i znakowana jest w terenie biało - czerwonymi kwadratami, ścieżka przyrodo-lecznicza „Nad Niwą” ścieżka w kształcie pętli o długości 3,5 km. Zaczyna się i kończy w miejscu ogniskowym za „Uzdrowiskiem Horyniec Sp. z o.o. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 155 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej 7.3. Analiza dostępności komunikacyjnej punktów węzłowych Dostępność komunikacyjna wpływa bezpośrednio na stopień ruchu turystycznego obszaru, a możliwość skorzystania z różnych rodzajów transportu ułatwia turystom zaplanowanie podróży i staje się istotnym kryterium przy jej planowaniu. Na dostępność komunikacyjną składa się przede wszystkim sieć dróg kolejowych i kołowych, częstotliwość połączeń kolejowych i autobusowych PKS utrzymywanych z innymi miastami oraz bliskość lotnisk. Dostępność komunikacyjna jest elementem kluczowym z punktu widzenia możliwości rozwoju turystyki. Oczywistym jest, że turystom zależy na jak najszybszym i bezpiecznym dotarciu do miejsca przeznaczenia. Z punktu widzenia trendów obserwowanych na rynku turystycznym, najważniejszym środkiem transportu był i będzie samochód osobowy, stąd niezwykle ważną jest kwestia gęstości sieci dróg i ich jakości. Na znaczeniu tracić będzie transport autobusowy. Coraz częściej turyści będą wybierali natomiast samoloty, chociaż w kontekście rozwoju obszaru projektowego nie będzie to miało znaczenia kluczowego. SPICZYN Transport drogowy Gmina Spiczyn posiada dostateczną ilość dróg gminnych, powiatowych i wojewódzkich o łącznej długości 104,9 km tj. 1,26 km/km2, w tym: drogi wojewódzkie - 13,8 km, drogi powiatowe - 34,8 km, drogi gminne - 58,3 km. Istotnym problemem jest jakość wszystkich kategorii dróg. Pomimo utwardzonej nawierzchni ulegają stałej dewastacji i wymagają ciągłych nakładów finansowych. Nastąpiła natomiast wyraźna poprawa stanu infrastruktury towarzyszącej. W ścisłej współpracy z ZE Lubartów wykonano oświetlenie na drogach gminnych i powiatowych, a przy udziale budżetu powiatu chodnik przy drodze powiatowej w Kijanach. Ponadto na terenie gminy istnieje szereg dróg gruntowych spełniających rolę dróg dojazdowych do pól, łąki i lasów lub przeznaczonych do ruchu lokalnego. Transport kolejowy Na terenie gminy nie ma sieci kolejowej. Najbliższe połączenie kolejowe jest dostępne „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 156 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej z Lublina. Lublin posiada połączenia z większością większych aglomeracji w Polsce (przy czym bezpośrednie połączenia posiada z Warszawą, Katowicami i Krakowem w ruchu dalekobieżnym), a główną linią olejową jest linia przebiegająca przez miasto Puławy relacji Warszawa – Lublin - Dorohusk. Transport lotniczy Najbliżej położonymi portami lotniczymi są: port lotniczy Lublin-Świdnik, Międzynarodowy Port Lotniczy im. F. Chopina w Warszawie oraz Port Lotniczy Rzeszów-Jasionka. Natomiast w Dęblinie znajduje się lotnisko wojskowe, które obecnie służy do szkolenia pilotów. Znajduje się tam również Aeroklub Orląt w Dęblinie. Port lotniczy w Lublinie jest obsługiwany przez linie lotnicze WIZZ AIR oraz RYANAIR, które oferują połączenia do Londynu, Oslo, Dublina i Liverpoolu (od kwietnia 2013 r.). Lotnisko obsługuje również loty charterowe. WÓLKA Transport drogowy Osią sieci drogowej gminy Wólka jest droga krajowa nr 82, biegnąca z Lublina do Łęcznej i Włodawy. Jest ona głównym szlakiem obsługującym ruch ze stolicy województwa w kierunku jednego z najważniejszych obszarów wypoczynkowych w województwie, czyli Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego. Ponadto przez obszar gminy przebiega 31,0km dróg powiatowych, w ok. 90% posiadających utwardzoną powierzchnię bitumiczną. Drogi powiatowe, obok drogi krajowej, stanowią główne korytarze komunikacyjne łączące gminę ze światem, a także poszczególne fragmenty gminy ze sobą. Natomiast w skali lokalnej, także dla obsługi produkcji rolnej, najważniejszą funkcję pełnią drogi gminne. Samorząd gminy Wólka posiada łącznie 92,81km dróg gminnych z pośród których 36,27km stanowią drogi o nawierzchni utwardzonej km spośród nich (zatem ok. 40%) to drogi twarde o nawierzchni ulepszonej (asfaltowej). Pozostałe 56,5km dróg gminnych wciąż posiada nawierzchnię gruntową. Przez obszar gminy Wólka planowane jest przeprowadzenie obwodnicy miasta Lublina, mającej stanowić część przyszłej drogi ekspresowej S-17, która na tym odcinku ma posiadać wspólny przebieg z drogą S-12. Obwodnica ma zatem obsługiwać ruch samochodowy z centralnej, środkowej i zachodniej Polski w kierunku Chełma i Zamościa, a także Kijowa i Lwowa. Przebieg obwodnicy ustalony został w obowiązującym miejscowym planie „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 157 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej zagospodarowania przestrzennego gminy Wólka. Ma ona biec południowym skrajem obszaru gminy, pozostawiając po swojej północnej stronie znaczną większość jej obszaru. Jednak po południowej stronie obwodnicy mają znaleźć się w całości lub w części takie miejscowości jak: Rudnik, Jakubowice Murowane, Wólka, Długie i Świdniczek. Ponadto w rejonie Długiego przewidywane jest powstanie węzła drogowego, łączącego drogę ekspresową z drogą Lublin-Łęczna. Gmina Wólka nie posiada własnego systemu osobowego transportu zbiorowego. Jest natomiast obsługiwana przez autobusy PKS oraz minibusy należące do kilku lokalnych przedsiębiorstw przewozowych. Na jej teren sięgają także niektóre linie autobusów komunikacji miejskiej Lublina. Transport kolejowy Przez zachodni skraj obszaru gminy przebiega linia kolejowa z Lublina do Parczewa i Łukowa. Po roku 2000 linia ta, przedtem dość ważna w skali regionalnej, a nawet ponadregionalnej, nie jest eksploatowana w ruchu pasażerskim. Także ruch towarowy odbywa się tutaj jedynie sporadycznie. Transport lotniczy Najbliżej położonymi portami lotniczymi są: port lotniczy Lublin-Świdnik, Międzynarodowy Port Lotniczy im. F. Chopina w Warszawie oraz Port Lotniczy Rzeszów-Jasionka. Natomiast w Dęblinie znajduje się lotnisko wojskowe, które obecnie służy do szkolenia pilotów. Znajduje się tam również Aeroklub Orląt w Dęblinie. Port lotniczy w Lublinie jest obsługiwany przez linie lotnicze WIZZ AIR oraz RYANAIR, które oferują połączenia do Londynu, Oslo, Dublina i Liverpoolu (od kwietnia 2013 r.). Lotnisko obsługuje również loty charterowe. CIESZANÓW Transport drogowy Całkowita długość dróg wojewódzkich w gminie wynosi ok. 32, 7 km, zaś dróg powiatowych ok. 39,5 km. Drogi gminne stanowią ok. 36,7 km. Wśród nich wyróżniamy drogi wiejskie i lokalne miejskie. Drogi wiejskie stanowią ok. 29,5 km, natomiast lokalne miejskie 7,2 km. Do dróg lokalnych miejskich zalicza się również ulice o nawierzchni gruntowej (ok. 1,9 km). Długość dróg rolniczych wynosi 71 km. Są to w całości drogi gruntowe (tabele nr 14, 15, 16). Koniecznością staje się wykonanie w najbliższym czasie obwodnicy dla miasta Cieszanowa, „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 158 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej która powodowałaby odciążenie ruchem kołowym pomiędzy dwoma przejściami drogowymi z Ukrainą zabytkowego centrum miasta. Natomiast utwardzenia wymaga większość dróg gminnych. Transport kolejowy Na terenie gminy nie funkcjonuje stacja kolejowa. Najbliższa stacja znajduje się w HoryńcuZdroju. Transport lotniczy Najbliżej położonym lotniskiem jest port lotniczy w Rzeszowie. Lotnisko posiada następujące połączenia: Birmingham, Dublin, Manchester, Londyn, East Midlands – Ryanair, Frankfurt – Lutfhansa, Warszawa – PLL LOT. HORYNIEC-ZDRÓJ Transport drogowy Podstawowy układ drogowy gminy tworzą drogi publiczne 3-ch kategorii: wojewódzkiej - droga nr 867 Sieniawa – Hrebenne, powiatowej - 12 dróg, gminnej - 32 drogi. Elementem nadrzędnym całego układu jest droga wojewódzka nr 867 Sieniawa - Hrebenne, przez: Oleszyce - Lubaczów - Horyniec Zdrój – Werchratę - Prusie. Długość drogi w obszarze gminy wynosi 23,793 km - na odcinku Prusie - Hrebenne droga ma charakter gruntowej i jest całkowicie nieprzejezdna. Podstawowym mankamentem funkcjonalnym drogi w obszarze gminy (oprócz w/w nieprzejezdnego odcinka do Hrebennego jest jej przebieg przez centrum uzdrowiska Horyniec-Zdrój i wynikający stąd dezyderat planistyczny budowy obwodnicy uzdrowiska. Szerokość pasa drogowego jest zmienna i waha się od 16,0 do 24,5 m. Jezdnia 1-pasmowa - z 2-ma pasami ruchu - szerokości 7,0 m. Ważna funkcjonalnie droga powiatowa nr 531 Płazów - Podemszczyzna (przez Nowe Brusno) wiążąca układy 2 dróg wojewódzkich nr 867 z 865 (Jarosław - Bełżec) na odcinku Nowe Brusno - Podemszczyzna ma charakter „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 159 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej kamienny i jest słabo przejezdna. W aspekcie urbanistycznym ramy układu drogowego gminy tworzą ciągi funkcjonalne 3 dróg: wojewódzka nr 867 Sieniawa – Horyniec Zdrój - Werchrata – Hrebenne, powiatowa nr 348 Narol - Wola Wielka – Werchrata, ciąg funkcjonalny Cieszanów – Horyniec-Zdrój tworzony przez 3 drogi powiatowe: 354 Cieszanów - Nowe Brusno, 351 Płazów - Podemszczyzna (na odcinku Nowego Brusna), 357 Nowe Brusno – Horyniec - Zdrój. Układ w/w dróg wiąże ze sobą 3 ośrodki gminne w woj. podkarpackim: Narol, Cieszanów i Horyniec-Zdrój oraz 2 w woj. lubelskim: Bełżec i Lubycza Królewska, stanowiące bazy wypadowe w Roztocze Wschodnie dla ruchu turystycznego. Transport kolejowy Teren gminy jest objęty siecią kolejową dzięki czemu gmina posiada bezpośrednie połączenia z Rzeszowem. Transport lotniczy Najbliżej położonym lotniskiem jest port lotniczy w Rzeszowie. Lotnisko posiada następujące połączenia: Birmingham, Dublin, Manchester, Londyn, East Midlands – Ryanair, Frankfurt – Lutfhansa, Warszawa – PLL LOT. CHĘCINY Transport drogowy Przecinają ją drogi o znaczeniu międzyregionalnym i regionalnym stanowiące podstawowy szkielet komunikacyjny gminy. Są to 3 trasy o bardzo wysokich parametrach projektowych: droga Nr 7 - krajowa Warszawa- Kraków klasy S 2/2, droga nr 762 – wojewódzka Kielce – Chęciny – Małogoszcz klasy G 1/2, droga nr 763 – wojewódzka Chęciny – Morawica klasy G 1/2. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 160 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Drogi powiatowe rozprowadzają ruch do ważniejszych obiektów administracyjnych, turystycznych, sołectw. Ich sieć jest bardzo nieregularna, dostosowana do niezwykle zróżnicowanej rzeźby terenu i rozproszonej zabudowy. Niektóre z tych dróg prowadzą komunikację zbiorową. Przeważnie posiadają nawierzchnię bitumiczną w stanie średnim (często złym). W skład dróg powiatowych wchodzą drogi zamiejskie i miejskie. Drogi gminne stanowią najniższy szczebel w obowiązującej klasyfikacji. Obsługują lokalne połączenia lecz są to niekiedy jedyne możliwości dojazdu i wyjazdu z miejscowości. Wyposażone są w nawierzchnie o bardzo zróżnicowanym standardzie, lecz z wyraźną przewagą nawierzchni niebitumicznych (tłuczniowe, żwirowe) w stanie złym. Brak odwodnienia dróg. Na teranie gminy znajdują się następujące parkingi: przy drodze krajowej nr 762 w rejonie wjazdu na Czerwoną Górę, w Czerwonej Górze przed wjazdem do szpitala, przy ulicy Armii Krajowej, przed budynkiem Urzędu Gminy, przy wjeździe na teren skansenu w Tokarni, na placu Żeromskiego, przy stadionie po południowej stronie Góry Zamkowej, przy zalewie w Bolminie, przy zalewie w Lipowicy, przy stacji w Wolicy, w Starochęcinach przy jaskini „Raj”. Teren gminy jest obsługiwany w zakresie przewozów pasażerskich przez następujących przewoźników: Miejski Zakład Komunikacji w Kielcach, Przedsiębiorstwo Państwowej Komunikacji Samochodowej w Kielcach, przewoźnicy prywatni, „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 161 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Polskie Koleje Państwowe. Miejski Zakład Komunikacji obsługuje dwie linie: nr 31 do Chęcin i 19 do Lipowicy. Na terenie gminy funkcjonuje również prywatna komunikacja samochodowa działająca na zasadach działalności gospodarczej: Kielce – Łukowa, 10 kursów w dni powszednie, 10 kursów w soboty, Kielce – Łukowa, 10 kursów w dni powszednie, Kielce – Chęciny, 12 kursów w dni powszednie, 12 kursów w soboty, 10 kursów w niedzielę, Kielce – Czerwona Góra, 14 kursów w dni powszednie. PKS Kielce obsługuje na terenie gminy 4 linie: Kielce- Jędrzejów, Kielce – Chęciny – Podzamcze – Chmiełowice/Korytnica – Lipa, Kielce – Małogoszcz – Bukowa/ Jędrzejów, Kielce – Zawada/ Zajączków/ Bołomin. Transport kolejowy Przez teren gminy Chęciny przebiega linia kolejowa Nr 8 Warszawa- Kraków. Kategoria linii – pierwszorzędna – dwa tory szlakowe. Przecina ona teren gminy na kierunek NE-SW (generalny przebieg linii północ-południe). Rozcina gminę na dwie części. Część południowa (t.j. sołectwa Ostrów, Łukowa i Siedlce) bardzo wyraźnie różni się od pozostałej części gminy. Znajduje się ona w „widłach” komunikacji kolejowej: wyżej wspomnianej linii Warszawa – Kielce – Kraków oraz Kielce – Busko (przebiegającej poza granicami gminy Chęciny). Bariery linii kolejowych (zbyt mała liczba przekroczeń) ograniczają możliwości komunikacyjne wydatnie zmniejszają potencjał gospodarczy terenu. Na terenie gminy Chęciny na linii kolejowej Warszawa – Kielce – Kraków znajduje się stacja Wolica (przystanek osobowy, tory ogólne). W bezpośrednim sąsiedztwie granic gminy Chęciny na tejże linii znajdują się posterunek odgałęźny Radkowice (przystanek osobowy, bocznica kolejowa) oraz przystanki Sitkówka Nowiny i Sobków. W nieco większej odległości od granic gminy Chęciny na linii Kielce-Częstochowa zlokalizowany jest przystanek Rykoszyn. Udział kolei w przewozach pasażerskich systematycznie spada. Ta tendencja będzie się prawdopodobnie bardzo długo utrzymywać. Wynika to, ze wzrostu motoryzacji indywidualnej, większej dostępności finansowej pojazdu indywidualnego i jego niezaprzeczalnych zalet-zawsze do dyspozycji, transport, ,,od drzwi do drzwi”. Przez bardzo długi okres czasu ruch ciężarowy dominował na drogach gminy Chęciny. Związane to było „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 162 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej z intensywną gospodarką materiałami budowlanymi. Przemysł wydobywczy na terenie gminy oraz w jej bezpośrednim sąsiedztwie stymulował gospodarkę gminy wszakże był to rodzaj działalności o bardzo niskim stopniu przetworzenia, nie wymagający wysokich kwalifikacji pracowników i zaawansowanej technologii i w odległym horyzoncie czasowym skazany na porażkę. W chwili obecnej dominuje ruch ciężarowy tranzytowy, obciążający przede wszystkim drogę nr 7 i powodujący dla przyległej zabudowy bardzo znaczne uciążliwości. Transport lotniczy Transport lotniczy w województwie świętokrzyskim w chwili obecnej opiera się na lotnisku komunikacyjnym położonym w miejscowości Masłów koło Kielc. Lotnisko w Masłowie powstało w 1937 roku. W okresie międzywojennym było drugim lotniskiem w Województwie Świętokrzyskim (po Sandomierzu). Jest zarejestrowane jako lotnisko komunikacji cywilnej w Światowej Organizacji Lotnictwa Cywilnego /ICAO/ pod międzynarodowym numerem rejestrowym EP KA. Lotnisko posiada: pas asfaltowy 1155 na 30 metrów z nawrotniami na jego końcach, pas trawiasty 900 na 250 metrów, światła podejścia do DS 1 dużej intensywności na obydwu kierunkach oraz światła progów DS i światła krawędziowe DS i DK. Na terenie lotniska znajduje się międzynarodowe przejście graniczne umożliwiające przeprowadzenie odprawy celno-paszportowej. Obecnie trwają prace nad modernizacją lotniska, których celem jest nadanie mu statusu lotniska dolotowo-dyspozycyjnego. W roku 2009 opracowana została Koncepcja Planu Zagospodarowania Lotniska „Masłów”. Dokument ten w sposób spójny i całościowy przedstawia planowane zagospodarowanie terenu lotniska z podziałem na funkcje ogólnodostępne i zamknięte związane z obsługą pasażerów, ruchu lotniczego i komunikacji wewnątrz lotniska. Prace modernizacyjne prowadzone będą w oparciu o ten dokument. W stanie istniejącym na lotnisku odbywa się ruch nieregularny o charakterze sportowym i biznesowym. Zwiększenie funkcji i znaczenia lotniska w Masłowie nastąpi po jego rozbudowie i modernizacji. ZAGNAŃSK Podstawowy układ drogowy gminy Zagnańsk składa się z następujących odcinków dróg: droga Gdańsk-Warszawa-Kraków-Chyżne (krajowa, nr 7, szerokość 12,0 m, powierzchnia bitumiczna), „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 163 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej droga Kielce-Tarnów (krajowa, nr 73), droga Barcza-Ćmińsk (krajowa nr 750), doprowadzająca ruch z obszaru całej gminy do Zagnańska i Samsonowa, droga Zagnańsk-Kielce (wojewódzka, nr 15 478), droga Samsonów-Miedziana Góra-Kielce (wojewódzka, nr 15.470), droga Lekomin-Kajetanów-Kielce (wojewódzka, nr 15.480), droga Wąsosza-Belno-Zalezianka (wojewódzka nr 15.489), doprowadzająca ruch do drogi nr 7, droga Samsonów-Szałas-Odworąż (wojewódzka, nr 15.644). Uzupełniający układ dróg tworzą pozostałe drogi wojewódzkie o znaczeniu lokalnym oraz drogi gminne o długości 12 km, w tym 8 km o nawierzchni twardej (w 1996 r.). Stan techniczny dróg gminnych jest dobry w związku z corocznymi remontami i pracami modernizacyjnymi. Istniejący układ i stan techniczny dróg w gminie zapewnia sprawne połączenia pomiędzy poszczególnymi miejscowościami i z ośrodkiem gminnym. Ze względu na duże kompleksy leśne zewnętrzne powiązania drogowe muszą być ograniczone do istniejących. Transport kolejowy Przez gminę Zagnańsk przebiega dwutorowa, zelektryfikowana magistralna linia kolejowa, łącząca Śląsk z Kielcami, Radomiem, Warszawą i Lublinem. Stacja kolejowa klasy II znajduje się w Zagnańsku i obsługuje ruch osobowy i towarowy. W miejscowości TumlninWęgle znajduje się przystanek dla obsługi ruchu pasażerskiego. Bocznice kolejowe do kamieniołomów w Wiśniówce i do byłego Przedsiębiorstwa Przemysłu Drzewnego nie odgrywają obecnie dawnej roli w związku z likwidacją tych zakładów pracy. Linia kolejowa przecina na terenie gminy Zagnańsk wszystkie ważne drogi (z wyjątkiem krajowej nr 7), co powoduje utrudnienia i zagrożenia dla ruchu. Transport publiczny Istniejący na terenie gminy Zagnańsk transport publiczny ulega poprawie. Prywatne Przedsiębiorstwo Usług Transportowo-Autokarowych przestało świadczyć usługi ze względu na ich niski standard. Od 4 maja 1999 r. w gminie kursuje autobus MZK z Kielc. Jego trasa biegnie z Kielc (ul. Czerniakowska, dworzec PKS, Okrzei, Jesionowa, Warszawska) do „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 164 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Kajetanowa, Gruszki, Lekomina, Ścięgna-Chrusty, Zagnańska (ulicami: Przemysłową, Kielecką, Słoneczną, Spacerową i Turystyczną), dalej do Lekomina, Gruszki, Kajetanowa, Wiśniówki, Dąbrowej i Kielc. Prywatna firma przewozi osoby na trasie Samsonów-ZagnańskKielce. Mają być też realizowane przewozy z Umra i Kołomani do Zagnańska. Trasy autobusowe przebiegają drogami krajowymi (nr 7 i 750) oraz wojewódzkimi (Kajetanów-Lekomin, Wąsosza-Zachełmie, Samsonów-Odworąż, Kołomań-Samsonów- Długojów). Istniejący układ tras autobusowych zapewnia względnie dobre połączenia komunikacyjne na terenie gminy i z Kielcami. Poprawa standardu obsługi pasażerów wiąże się ze zwiększeniem częstotliwości kursowania autobusów oraz poprawą stanu technicznego przystanków. Transport lotniczy Transport lotniczy w województwie świętokrzyskim w chwili obecnej opiera się na lotnisku komunikacyjnym położonym w miejscowości Masłów koło Kielc. Lotnisko w Masłowie powstało w 1937 roku. W okresie międzywojennym było drugim lotniskiem w Województwie Świętokrzyskim (po Sandomierzu). Jest zarejestrowane jako lotnisko komunikacji cywilnej w Światowej Organizacji Lotnictwa Cywilnego /ICAO/ pod międzynarodowym numerem rejestrowym EP KA. Lotnisko posiada: pas asfaltowy 1155 na 30 metrów z nawrotniami na jego końcach, pas trawiasty 900 na 250 metrów, światła podejścia do DS 1 dużej intensywności na obydwu kierunkach oraz światła progów DS i światła krawędziowe DS i DK. Na terenie lotniska znajduje się międzynarodowe przejście graniczne umożliwiające przeprowadzenie odprawy celno-paszportowej. Obecnie trwają prace nad modernizacją lotniska, których celem jest nadanie mu statusu lotniska dolotowo-dyspozycyjnego. W roku 2009 opracowana została Koncepcja Planu Zagospodarowania Lotniska „Masłów”. Dokument ten w sposób spójny i całościowy przedstawia planowane zagospodarowanie terenu lotniska z podziałem na funkcje ogólnodostępne i zamknięte związane z obsługą pasażerów, ruchu lotniczego i komunikacji wewnątrz lotniska. Prace modernizacyjne prowadzone będą w oparciu o ten dokument. W stanie istniejącym na lotnisku odbywa się „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 165 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej ruch nieregularny o charakterze sportowym i biznesowym. Zwiększenie funkcji i znaczenia lotniska w Masłowie nastąpi po jego rozbudowie i modernizacji. Najbliżej położonym lotniskiem obsługującym ruch pasażerski jest port lotniczy im. Fryderyka Chopina w Warszawie. 7.4. Analiza przedsiębiorczości w punktach węzłowych Korzyści z rozwoju turystyki dla lokalnej gospodarki wynikają z rozwoju przedsiębiorczości, powstania nowych miejsc pracy i zmniejszenia bezrobocia, napływu nowych inwestycji, dochodów uzyskiwanych z obecności turystów. Na obszarach wiejskich, które są atrakcyjne turystycznie, mieszkańcy rezygnują lub ograniczają swoją działalność w rolnictwie przechodząc do bardziej dochodowego sektora usług turystycznych. Punkty węzłowe Szlaku JIIIS na Lubelszczyźnie notują sukcesywny wzrost przedsiębiorczości, reprezentowanych głównie przez mikroprzedsiębiorstwa z branży transportowej, usług i handlu. Turystyka stanowi niewielki odsetek prowadzonej działalności gospodarczej, pomimo dużego potencjału do jej rozwoju. 7.4.1. Analiza sektora przetwórstwa w punktach węzłowych SPICZYN Gmina Spiczyn jest typową gminą rolniczą: 938 gospodarstw rolnych, o średniej pow. 5,85 ha. Wpływ na możliwości inwestycyjne na terenie Gminy Spiczyn ma jakość wszystkich kategorii dróg. Obecnie, 60% dróg powiatowych i wojewódzkich i 20 % dróg gminnych nie spełnia wymaganych parametrów i kwalifikuje się do przebudowy lub remontu. Potencjał do rozwoju usług stanowić może rozbudowa infrastruktury turystyki w oparciu o posiadane zasoby dziedzictwa kulturowego- materialnego i niematerialnego (kompleks pałacowoparkowy w Zawieprzycach) oraz ustanowienie zaplecza hotelowego o średnim standardzie usytuowanego w pobliżu Portu Lotniczego w Świdniku, a jednocześnie w połowie drogi między miastem wojewódzkim Lublin i miastem górniczym Łęczna. W Gminie Spiczyn pozycja rolnictwa jest dominującą dziedziną gospodarki. Działalność rolnicza na terenie gmin opiera się na funkcjonowaniu indywidualnych gospodarstw rolnych w większości o profilu wielokierunkowym. W produkcji roślinnej dominują gospodarstwa specjalizujące się w uprawie chmielu, warzyw i zbóż oraz truskawek. Natomiast w produkcji zwierzęcej przeważają hodowcy bydła mlecznego. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 166 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Powyżej wspomniane potencjały lokalne oraz łatwy dostęp do zasobów produktów pierwotnych produkowanych w sąsiednich gminach w sposób naturalny predysponują lokalnych przedsiębiorców do podejmowania działalności w zakresie turystyki i przetwórstwa owoców i warzyw, zbóż, mięsa, mleka, paszy dla zwierząt, słomy. W rejestrze REGON według sekcji PKD 2 2009 roku zarejestrowanych było 278 podmiotów gospodarki narodowej. Zgodnie z danymi CEIDG z 31.10.2012 w Gminie Spiczyn, zarejestrowanych jest 128 przedsiębiorstw o statusie aktywne. Statystyka dominującej w aktywnych przedsiębiorstwach działalności gospodarczej na terenie Gminy Spiczyn, zgodnie z klasyfikacją PKD wskazuje, iż wśród wszystkich zarejestrowanych przedsiębiorstw dominują przedsiębiorstwa związane z branżą transportową, handlem oraz usługami – w zakresie konserwacji i naprawy pojazdów oraz robót budowlanych. Na terenie gminy funkcjonują głównie mikroprzedsiębiorstwa. W Gminie Spiczyn działalność przetwórcza figuruje jako wiodąca dla 13 podmiotów gospodarczych, co stanowi 10,15 % wszystkich aktywnych obecnie podmiotów gospodarczych w gminie. Dominujące wśród nich pozostają firmy zajmujące się produkcją wyrobów tartacznych, obróbką i produkcją elementów metalowych. W zakresie przetwórstwa działalność gospodarcza prowadzona na terenie gminy dotyczy: produkcji wyrobów tartacznych, produkcji arkuszy fornirowych i płyt wykonanych na bazie drewna, produkcji pozostałych wyrobów stolarskich i ciesielskich dla budownictwa, produkcji ceramicznych wyrobów stołowych i ozdobnych, obróbki mechanicznej elementów metalowych, produkcji wyrobów z drutu, łańcuchów i sprężyn, produkcji urządzeń, instrumentów oraz wyrobów medycznych, włączając dentystyczne, produkcji mioteł, szczotek i pędzli. WÓLKA Zgodnie z danymi Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG) z 31.10.2012 w Gminie Wólka, zarejestrowane są 464 przedsiębiorstwa jako aktywne. Statystyka dominującej w aktywnych przedsiębiorstwach działalności gospodarczej na „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 167 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej terenie Gminy Wólka, zgodnie z klasyfikacją PKD wskazuje, iż wśród wszystkich zarejestrowanych w Gminie Wólka przedsiębiorstw dominują przedsiębiorstwa związane z branżą transportową, handlem oraz usługami. Największe zagęszczenie podmiotów gospodarczych przypada w miejscowości Turka, gdzie od kilkunastu lat rozwija się Osiedle mieszkaniowe Borek, stanowiące zaplecze sypialne dla mieszkańców Lublin. Dodatkowym elementem wzmagającym aktywność przedsiębiorców w Gminie jest usytuowanie jej wzdłuż drogi krajowej 82 Lublin-Włodawa. W Gminie Wólka funkcjonuje 35 podmiotów gospodarczych parających się w głównej mierze przetwórstwem, co stanowi 7,54 % wszystkich aktywnych obecnie podmiotów gospodarczych na ternie gminy. Najwięcej z nich-5 para się naprawą i konserwacją maszyn. Odznacza się również obróbka mechaniczna elementów metalowych-3 i produkcja konstrukcji metalowych i ich części-3. Do realizowanych przez przedsiębiorców Gminy Wólka działań w ramach przetwórstwa należą: produkcja wyrobów z mięsa, włączając wyroby z mięsa drobiowego, produkcja soków z owoców i warzyw, przetwórstwo herbaty i kawy, produkcja napojów bezalkoholowych; produkcja wód mineralnych i pozostałych wód butelkowanych, produkcja toreb bagażowych, toreb ręcznych i podobnych wyrobów kaletniczych; produkcja wyrobów rymarskich, produkcja pozostałych wyrobów stolarskich i ciesielskich dla budownictwa, produkcja papieru i tektury, produkcja papieru falistego i tektury falistej oraz opakowań z papieru i tektury, działalność usługowa związana z przygotowywaniem do druku, produkcja wyrobów dla budownictwa z tworzyw sztucznych, produkcja pozostałych wyrobów z tworzyw sztucznych, kształtowanie i obróbka szkła płaskiego, cięcie, formowanie i wykańczanie kamienia, „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 168 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej produkcja konstrukcji metalowych i ich części, Produkcja metalowych elementów stolarki budowlane, obróbka mechaniczna elementów metalowych, produkcja wyposażenia elektrycznego i elektronicznego do pojazdów silnikowych, produkcja mebli biurowych i sklepowych, produkcja urządzeń, instrumentów oraz wyrobów medycznych, włączając dentystyczne, naprawa i konserwacja maszyn, naprawa i konserwacja urządzeń elektrycznych, instalowanie maszyn przemysłowych, sprzętu i wyposażenia. W produkcji roślinnej zauważalna jest dominacja upraw zbóż. Są to przede wszystkim pszenica i jęczmień. Z uwagi na sąsiedztwo Lublina, będącego naturalnym rynkiem zbytu na warzywa. Powierzchnia upraw warzywnych wynosi w gminie ok. 800 ha. Wśród upraw sadowniczych przeważają wiśnie i jabłonie, a wśród krzewów owocowych – porzeczki i maliny. Powyżej wspomniane potencjały lokalne, usytuowanie Gminy Wólka w bezpośrednim sąsiedztwie łatwy dostęp do zasobów produktów pierwotnych produkowanych w sąsiednich gminach w sposób naturalny predysponują lokalnych przedsiębiorców do podejmowania działalności w zakresie przetwórstwa owoców i warzyw, zbóż, mięsa, mleka, paszy dla zwierząt, słomy. CHĘCINY W strukturze usług komercyjnych dominują handel obwoźny, handel stacjonarny, usługi remontowo- budowlane oraz usługi transportowe. Największą liczbę zakładów tzw. drobnej przedsiębiorczości posiadają miejscowości: Tokarnia i Siedlce. W zakresie wytwórczości najwięcej jest zakładów produkujących materiały budowlane. Gmina Chęciny jest ważnym ośrodkiem przemysłu materiałów budowlanych. Działające na terenie gminy zakłady reprezentują przede wszystkim sektor wydobywczy. Na terenie gminy wydobywany jest wapień, a także marmur chęciński. Przemysł wydobywczy na terenie gminy oraz w jej bezpośrednim sąsiedztwie stymulował gospodarkę gminy, wszakże był to rodzaj działalności o bardzo niskim stopniu „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 169 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej przetworzenia, nie wymagający wysokich kwalifikacji pracowników i zaawansowanej technologii i w odległym horyzoncie czasowym skazany na porażkę. W 2006 r. na terenie gminy Chęciny zarejestrowanych było 858 podmiotów gospodarczych. W strukturze firm dominują te prowadzące działalność handlową (322 zarejestrowane podmioty gospodarcze). Kolejnymi w sektorze usług są firmy transportowe (110 zarejestrowanych podmiotów) oraz firmy remontowo – budowlane, których zarejestrowano 107. Sieć sklepów jest dość dobrze rozwinięta, jednak są to placówki niewielkie, o niskim standardzie wyposażenia. Większość przedsiębiorstw prowadzących zakłady produkcyjne i usługowe rezygnuje z ich prowadzenia z powodu nieopłacalności. W strukturze gałęziowej w gm. Chęciny dominuje przemysł wydobywczy i przetwórstwo surowców mineralnych (zgodnie z tradycją tego regionu), mające negatywny wpływ na środowisko przyrodnicze. Na terenie gminy Chęciny funkcjonują następujące zakłady przemysłowe związane z przemysłem wydobywczym: 1. Zakład górniczo - przetwórczy „Jaźwica", pracujący dla budownictwa, drogownictwa i przemysłu hutniczego. 2. Pińczowskie Zakłady Kamienia Budowlanego prowadzące kopalnię „Bolechowice" wydobywającą bloki wapieni dewońskich do produkcji marmurów technicznych. 3. Kieleckie Przedsiębiorstwo Produkcji Elementów Budowlanych „Prelbud" w Wolicy, obecnie nie prowadzi żadnej działalność gospodarczej. 4. Zakład Produkcji Nawozów Organicznych i Wydobycia Piasku - ZWP Mosty Sp. z o.o. Zakłady wydobywcze mają charakter ponadlokalny, bowiem ich produkty są przeznaczone dla obszarów szerszych niż gmina. Największą liczbę zakładów, tzw. drobnej wytwórczości (wg rejestru podmiotów gospodarczych) posiadają miejscowości: Tokarnia, Siedlce. W zakresie wytwórczości najwięcej jest zakładów produkujących materiały budowlane oraz zakładów kamieniarskich i małych zakładów produkujących meble. Nie są to jednak jednostki o dużym znaczeniu ponadlokalnym. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 170 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej ZAGNAŃSK Po przemysłowej przeszłości gminy, nie pozostało zbyt wiele. Na terenie gminy występują surowce mineralne, takie jak: piaskowce triasowe, kwarcytowe, dolomity dewońskie, wapienie, iły kamionkowe, gliny i piaski czwartorzędowe. W przeszłości surowce te były dość intensywnie wydobywane, co pozostawiło po sobie wyrobiska i hałdy poeksploatacyjne. Bogata baza surowcowa była w przeszłości źródłem rozwoju osadnictwa, przemysłu i zasobności mieszkańców gminy Zagnańsk. Obecnie eksploatowane jest jedynie jedno złoże piaskowca triasowego. Rolnictwo nie odgrywa większej roli w gospodarce gminnej i nie jest dla niej gałęzią perspektywiczną. Bogate zasoby środowiska naturalnego gminy, poza pozyskiwaniem drewna i miodu oraz amatorskim zbiorem grzybów i jagód są mało wykorzystywane. Na terenie gminy najlepiej rozwinięte są gałęzie przemysłu związane z handlem, usługami oraz przemysłem. Stosunkowo niski, biorąc pod uwagę rolniczy charakter całego regionu, jest udział podmiotów gospodarczych zajmujących się prowadzeniem działalności rolniczej. Jest to spowodowane jakością gleb i co za tym idzie małą ilością terenów przeznaczonych pod uprawy rolne. Gmina Zagnańsk była w przeszłości nastawiona bardziej na rozwój przemysłu niż rolnictwa, co znajduje odbicie także w aktualnej sytuacji na jej terenie. Na terenie gminy zarejestrowanych jest około 800 podmiotów gospodarczych. Są to zarówno zakłady prowadzone głównie przez osoby fizyczne jak również spółki. Główną bazą dla przemysłu w gminie Zagnańsk są bogate lasy, na bazie których funkcjonuje liczna grupa zakładów branży drzewnej. Są to tartaki w Samsonowie, Zagnańsku, Tumlinie, Gruszce, zakłady stolarskie w Gruszce i Tumlinie. Reprezentowana jest również branża spożywcza, do której należą między innymi: ubojnia drobiu w Bartkowie, Kajetanowie, piekarnie w Zagnańsku, Tumlinie, Samsonowie. Funkcjonuje wiele zakładów usługowych w zakresie mechaniki pojazdowej, a także szereg placówek handlowych. Pozytywną cechą działających zakładów jest: ich znaczna różnorodność dająca możliwość zatrudnienia szerszej grupie mieszkańców; niewielka lub żadna uciążliwość dla środowiska oraz mieszkańców. Do firm działających w przetwórstwie na terenie Gminy Zagnańsk należy zaliczyć: „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 171 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Firma Produkcyjno – Handlowo – Usługowa „SKORPION” A. Chrzanowski, zajmująca się obrotem i przetwórstwem metali i kamieniami szlachetnych oraz eksportem i importem w zakresie produkcji drzewnej. Zakład Kamieniarski w Kajetanowie – zajmujący się wyrobami ze skał i kamienia naturalnego. Zakład Przerobu Kamienia Budowlanego „DĄBRÓWKA” Janina i Wojciech, zajmujący się wyrobami ze skał i kamienia naturalnego, robotami ogólnobudowlanymi, sprzedażą detaliczną i hurtową własnych wyrobów oraz świadcząca usługi w zakresie ochrony zabytków. Zakład Produkcyjny „BLEZER” Jacek Fronio, specjalizujący się w produkcji i sprzedaży w zakresie dziewiarstwa i konfekcji. Przedsiębiorstwo Produkcyjno – Handlowo – Usługowe Marta Kopeć, zajmujące się produkcją pieczywa, wód mineralnych oraz handlem artykułami spożywczymi i przemysłowymi. Funkcjonujące na terenie gminy Zagnańsk zakłady produkcyjne i usługowe stanowią głównie własność prywatną osób fizycznych. Nie ma wśród przedsiębiorców działających na terenie gminy wielkich inwestorów, są przedstawiciele branży montażowo-budowlanej, hodowlano-przetwórczej, usługowo- handlowej. Przedsiębiorców tych wspierają władze lokalne. Dla inicjatyw gospodarczych na terenie gminy przewidziano wsparcie w formie ulg podatkowych uzależnionych od liczby tworzonych miejsc pracy. Agroturystyka jako alternatywne źródło dochodu, ma szansę w znacznym stopniu poprawić kondycję finansową gospodarstw prywatnych oraz zmobilizować ich właścicieli do przetwarzania własnych produktów żywnościowych (pieczenie chleba, wyrób masła), jak również do podnoszenia standardów sanitarno-użytkowych i zmian w wyglądzie i estetyce gospodarstw rolnych, które w konkurowaniu o potencjalnych klientów poza dbałością o bogatą ofertę usług najwyższej jakości, będą dbały również o tak zwane otoczenie i wizerunek „domu i zagrody”. CIESZANÓW Gmina Cieszanów jest gmina typowo rolnicza. Przeobrażenia w ostatnich latach spowodowały upadek bądź likwidacje przedsiębiorstw dających zatrudnienie kilkuset „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 172 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej pracownikom. Obecnie na terenie gminy największym pracodawca jest Fabryka Mebli w Dachnowie „BLACK RED WHITE”, zatrudniająca ponad 300 pracowników. Ponadto wśród ogólnej liczby kilkunastu ważniejszych przedsiębiorstw gminy wymienić należy: Zakład produkcji mebli tapicerowanych WALMEB Sp. z o.o.; Fabryka mebli Jar Sp. z o.o. Gminna Spółdzielnia Samopomoc Chłopska; Zakład Produkcji Drzewnej w Nowym Siole; Usługi Budowlane A-W Bau; Zakład Produkcji Mebli – BEPEMA. Rozwój działalności gospodarczej w gminie Cieszanów uzależniony jest w pewnej mierze od funkcjonujących struktur instytucji otoczenia biznesu. Powinno ono stanowić bazę wyjściową dla pozyskanych inwestycji zagranicznych. Jest również podstawą do tworzenia inwestycji zagranicznych. Na przestrzeni ostatnich kilku lat to najdynamiczniej rozwijający się sektor gospodarki. Na terenie gminy funkcjonują grupy producenckie, kółka rolnicze oraz Rada Gospodarcza w Cieszanowie, a także organizacją pozarządowa „Cieszanowskie Forum Gospodarcze” wspierające lokalne inicjatywy w zakresie działalności gospodarczej. Ponadto zaplanowane jest utworzenie agencji rozwoju gminy Cieszanów, która prowadziłaby lokalny inkubator przedsiębiorczości. Na terenie gminy prowadzone są różne rodzaje działalności gospodarczej. Największy procentowy udział przypada na handel i usługi dla ludności, natomiast najmniejszy na produkcje i gastronomie. W rejestrze REGON według sekcji PKD w 2009 roku zarejestrowanych było 297 podmiotów gospodarki narodowej. Najwięcej odnotowano ich w sekcji G (handel i naprawy) – 80 podmiotów, natomiast najmniej – tylko 3 – w sekcji E (dostawa wody, gospodarowanie ciekami i odpadami). Położenie gminy oraz jej rolniczy charakter wyraźnie determinują jej misję. Prowadzenie działalności rolniczej nie musi być jedynym źródłem dochodu na obszarze gminy. Występują tu potencjalne możliwości rozwoju innej działalności przynoszącej dodatkowy dochód. Ważnym sposobem rozwoju aktywności zawodowej znacznej części mieszkańców gminy będzie ukierunkowanie gospodarstw rolnych na działalność pozarolniczą, np. wstępne przetwórstwo produktów rolnych, agroturystykę, rzemiosło i rękodzielnictwo. W ten sposób część rolników może zapewnić sobie dodatkowe źródło dochodów w przyszłości. HORYNIEC ZDRÓJ Na terenie gminy działa około 125 podmiotów gospodarczych, w większości należących do „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 173 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej sektora prywatnego. Zatrudnienie w gospodarce narodowej wynosi 639 osób, z czego najwięcej przypada na ochronę zdrowia i sferę budżetową Na terenie gminy nie działają podmioty gospodarcze znaczące w skali kraju lub województwa. Zaliczyć je można do małych i bardzo małych. Zdecydowany prym w gminie wiodą podmioty prywatne, które stanowią ponad 90% ogółu zarejestrowanych podmiotów. Podmioty gospodarcze gminy Horyniec – Zdrój stanowią ok. 7% ogółu podmiotów zarejestrowanych na terenie powiatu lubaczowskiego. Wielkość ta jest zbieżna z liczbą podmiotów gospodarczych rejestrowanych w innych gminach powiatu ( z wyjątkiem ośrodka miejskiego Lubaczów skupiającego ponad 40% ogółu podmiotów powiatu.), Zdecydowanie prym pod względem branżowym wiodą handel i usługi, grupujące blisko 50% wszystkich podmiotów gospodarczych działających na terenie gminy oraz lecznictwo uzdrowiskowe z uwagi na wielkość zatrudnienia. Do zidentyfikowanych problemów w zakresie rozwoju przedsiębiorczości na terenie gminy należą: powstawanie zakładów przemysłowych, usługowych w okolicznych ośrodkach, brak środków na inwestycje skutkujące zwiększoną skłonnością do inwestowania na terenie gminy, brak w pobliżu wielkich ośrodków miejskich, słabe zainteresowanie sektora prywatnego działalnością gospodarczą o profilu lecznictwo uzdrowiskowe, pensjonaty. 7.4.2. Analiza innych sektorów powiązanych z turystyką Turystyka, podobnie jak większość działalności człowieka, może powodować negatywne skutki dla środowiska przyrodniczego. Ze względu na rozwój infrastruktury turystycznej, zmniejsza się powierzchnia obszarów naturalnych będących siedliskami roślin i zwierząt. Ponadto wzrasta zanieczyszczenie powietrza (głównie ze względu na emisję spalin samochodowych), zanieczyszczenie wód (ścieki pochodzące z obiektów turystycznych) oraz poziom hałasu. Do sektorów powiązanych z turystyką można zaliczyć: „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 174 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej sektor biur podróży - podmiotów gospodarczych prowadzących działalność w zakresie: organizowania, realizowania, sprzedawania usług niezbędnych dla podróżujących oraz sprzedawania usług komplementarnych i towarzyszących, sektor promocji i informacji turystycznej - obejmuje on organizacje turystyczne, zrzeszenia gospodarcze i stowarzyszenia turystyczne oraz regionalne i lokalne organizacje zajmujące się promocją turystyki na danym terenie, jak również sic punktów i centrów informacji turystycznej oraz innych podmiotów prowadzących usługi informacji turystycznej, obiekty sportowe oraz placówki kultury SPICZYN I WÓLKA Rozwój gospodarki oraz zwiększenie jej konkurencyjności będzie stanowiło jedno z głównych wyzwań rozwojowych Podregionu w ciągu najbliższych lat. Rozwój gospodarki Podregionu powinien iść w parze z rozwojem jej specjalizacji w określonych niszach produkcyjnych i usługowych. Wewnętrzne potencjały gmin Partnerstwa międzygminnego, wskazują, że istnieją realne szanse specjalizacji gospodarczej w obszarze turystyki oraz produkcji wysokiej jakości żywności, przetwórstwa płodów rolnych oraz rozwoju drobnego przemysłu pod parasolem marki szlaku Jana III Sobieskiego, Położenie Podregionu oraz szacowane zasoby ludzkie stwarzają możliwości rozwoju systemu usług, w tym usług specjalistycznych. Podstawowe działania umożliwiające realizację tego celu powinny dążyć do ograniczenia bądź wyeliminowania słabych stron gospodarki Podregionu oraz wzmocnienia tych elementów i dziedzin rozwoju gospodarczego, które w dłuższej perspektywie pozwolą na ukształtowanie konkurencyjnego profilu gospodarki zdolnej tworzyć i zachowywać trwałe miejsca pracy oraz przyciągać nowe inwestycje. Teren Podregionu dysponuje wewnętrznymi potencjałami rozwoju, które przy aktywnym wsparciu mogą doprowadzić do wykształcenia się gospodarki o określonym profilu specjalizacji i konkurencyjności (wzrost konkurencyjności regionalnej gospodarki powinien opierać się głównie na własnym potencjale, który należy wesprzeć działaniami aktywizującymi). Realizacja racjonalnych działań pozwoli na specjalizację w dziedzinach, w których możliwe jest osiągnięcie sukcesów gospodarczych przez podmioty Podregionu. W kręgu interwencji podejmowanych w Podregionie powinien też pozostawać rozwój całej sfery usług i produktów okołoturystycznych obejmujących także przetwórstwo płodów rolnych „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 175 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej (nalewki, sery, wędliny, pieczywo, soki, itd.), tym bardziej, że stanowi ono część dziedzictwa kulturowego Podregionu. Takie szerokie podejście jest zgodne ze Strategią Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2006-2020, które zakłada opieranie rozwoju Lubelszczyzny na serii atutów rozwojowych. Zgodnie z zapisami wspomnianego dokumentu „do głównych atutów rozwojowych województwa należy zaliczyć przede wszystkim korzystne warunki do produkcji wysokiej jakości żywności, biopaliw i energii ze źródeł odnawialnych. Inną niszą specjalizacji regionalnej gospodarki powinien być rozwój sektora produkcji i usług wysoce specjalistycznych, z wykorzystaniem atutów przygranicznego położenia. Szans na specjalizację gospodarczą województwa należy również upatrywać w rozwoju usług opiekuńczo-medycznych oraz różnych form turystyki, w tym turystyki wiejskiej i uzdrowiskowej” (s.45). Na terenie podregionu zasoby środowiska przyrodniczego w szczególności nasłonecznienie (usłonecznienie sięga 50 usłonecznienia względnego przy jednoczesnym nasłonecznieniu w regionie 1500-1700 h/rok i rocznej sumie energii sięgającej 1000 kwh/m2) pozwalają myśleć o rozwoju przedsiębiorstw, które prosukowały by energię elektryczną. Warto zwrócić uwagę, że turystyka, OZE i przetwórstwo wymieniane są „jednym tchem” jako realne atuty rozwojowe regionu. Również jednym tchem określane są jako „dziedziny wysokiej szansy”. Jak wynika ze Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego tymi dziedzinami w województwie lubelskim są niewątpliwie szkoły wyższe i nieliczne instytuty pozauczelniane, dobra turystyczne w środowisku przyrodniczym i kulturowym oraz możliwość produkowania niektórych dóbr rynkowych o wysokiej jakości, głównie pochodzenia rolniczego. Przetwórstwo płodów rolnych jako dziedzina strategiczna nie powinna zresztą nikogo dziwić. W podregionie, a prawdopodobnie w całym regionie, przetwórstwo korzeniami sięga co najmniej do czasów szlacheckich i podobnie jak przed wiekami bazuje na produkcji rolniczej, ta zaś, również od wieków, stanowi jeden z najważniejszych działów gospodarki regionu. Świadczą o tym duże zasoby ziemi, wysoki udział ludności rolniczej oraz znaczący udział w produkcji rolniczej. Świadczą też spontaniczne przekonania mieszkańców Lubelszczyzny, że rolniczy charakter wyróżnia ten region spośród innych regionów w Polsce. Wysoka pozycja rolnictwa w regionie jest wynikiem szeregu uwarunkowań tworzących szansę dalszego rozwoju. Zalicza się do nich ukształtowanie powierzchni, korzystne warunki klimatyczne i glebowe, wskaźnik jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej. Duża ilość siły roboczej zaangażowanej w produkcję rolną jest jednym z podstawowych ograniczeń rozwojowych sektora rolnego w regionie. Nadmierne zatrudnienie hamuje poprawę struktury „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 176 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej agrarnej, efektywność gospodarowania oraz postęp technologiczny, co z kolei przekłada się na niskie dochody rolnicze i niepełne wykorzystanie potencjału produkcyjnego. Wobec powyższego przetwórstwo planowane w okresie realizacji Programu jako podporządkowane, dopasowane do gospodarki turystycznej, posiada odpowiednie zaplecze do tego, by się usamodzielnić, gdyż wprost odwołuje się do potrzeby skracania kanałów dystrybucji, dając szansę rolnikowi-producentowi na przetworzenie towaru, zmagazynowanie go i dystrybuowanie, a więc skrócenie łańcucha dystrybucji i de facto zgromadzenie większego kapitału. Cieszą deklaracje zawarte w dokumencie Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego, że proces dostosowywania rolnictwa do gospodarki rynkowej (w tym w szczególności właśnie poprzez rozwój systemu wspierania przetwórstwa oraz produkcji zdrowej żywności) trwać będzie co najmniej do 2020 roku. Towarzyszyć temu powinien rozwój systemu usług, w tym także specjalistycznych oraz rozwój współpracy gospodarczej, oparty między innymi o przygraniczne położenie regionu oraz dostępność licznych i dobrze wykształconych zasobów pracy. Warto jest jednak podkreślić, że branża przetwórstwa rolnego charakteryzuje się względnie wysokimi barierami wejścia do branży (certyfikaty, ustawy, normy, inspekcje, itd.) dlatego tworząc Markę Szlaku Jana III Sobieskiego należy skoncentrować się na turystyce jako kole napędowym przekształceń, tym bardziej, że proponowany produkt turystyczny jest silnie skorelowany ze specyfiką tej konkretnej przestrzeni na której jest realizowany. CHĘCINY Ochrona środowiska Istniejący na terenie gminy system wodociągowy oparty jest prawie w całości o własne udokumentowane zasoby wód podziemnych i aktualnie w znikomym procencie uzależniony jest od zewnętrznych źródeł zasilania i systemów zaopatrzenia w wodę. Na terenie miasta Chęciny istnieje zorganizowany system odprowadzania i oczyszczania ścieków bytowo-gospodarczych na oczyszczalni ścieków w Radkowicach. Na obszarze miasta i gminy brak jest scentralizowanych systemów zbiorowego zaopatrzenia w ciepło. Na terenie gminy Chęciny nie ma zorganizowanych składowisk odpadów komunalnych i przemysłowych. Obecnie gmina i miasto Chęciny nie jest zaopatrywana w gaz z sieci przewodowej. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 177 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Gmina posiada dobrze rozwinięty system telekomunikacji przewodowej. System łączności telekomunikacyjnej na terenie gminy i miasta Chęciny funkcjonuje w oparciu o automatyczną centralę telefoniczną zlokalizowaną w Chęcinach włączoną do centrali nadrzędnej w Kielcach. System ten jest powiązany z krajowym systemem telekomunikacji, Na terenie gminy Chęciny brak jest zakładów przemysłowych, które by figurowały na liście zakładów uciążliwych dla środowiska z uwagi na emisję zanieczyszczeń do powietrza. Promocja oraz informacja turystyczna Na terenie gminy Chęciny funkcjonuje punkt informacji turystycznej - Centrum Informacji Turystycznej i Historycznej Gminy Chęciny "Niemczówka", które jest częścią Referatu Funduszy Pomocowych i Promocji Urzędu Gminy i Miasta Chęciny. Siedziba Centrum Informacji mieści się w XVI-wiecznej kamienicy tzw. "Niemczówce". Centrum jest czynne od poniedziałku do soboty w godzinach od 9 do 17. W roku 2010 obiekt został gruntownie zmodernizowany w ramach realizacji projektu pn. "Odnowa potencjału historyczno-kulturowego zabytkowego budynku tzw. "Niemczówki" w Chęcinach poprzez utworzenie kompleksowego centrum informacji turystycznej i historycznej", dofinansowanego z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013. W Chęcinach funkcjonuje Biuro Podróży Łysogóry, które od kilkunastu lat jest liderem w województwie świętokrzyskim w organizowaniu wycieczek w region świętokrzyski. Nowa lokalizacja biura to obiekt przy Jaskini Raj. Oferta zawiera bogatą propozycję wycieczek w najpiękniejsze zakątki regionu. Opracowane zostały dobre i sprawdzone trasy wycieczek jedno, dwu i trzydniowych po Górach Świętokrzyskich, uwzględniając coraz to nowe atrakcje turystyczne. Jako jedyne, biuro prowadzi sprzedaż pakietów programowych: dla przedszkoli, szkół, zakładów pracy. Placówki kultury Wielokierunkowa działalność, upowszechnienie i promocja lokalnej kultury to główne założenia i priorytet rozwoju gminy. Organizowane są wiele imprez kulturalnych cieszących się ogromną popularnością m.in. Dni Chęcin, kiedy Drużyna Rycerska Ziemi Chęcińskiej prezentuje stroje, zbroje, broń palną i białą, imitując walki rycerskie, Dni Kupały, Święto Pieczonego Ziemniaka, Europejskie Dni Dziedzictwa Kulturowego, Zamkowe Spotkania z Muzyką Poważną itd. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 178 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury w Chęcinach pełni rolę centrum działań kulturalnych obejmujących miasto i gminę. Efektem tej współpracy są cykliczne imprezy, m.in. takie jak wyścig kolarski „Gonitwa wokół zamku”, zamkowe spotkania z Muzyką oraz plenery plastyczne i wystawy po plenerowe. Na terenie Gminy odbywa się każdego roku wiele imprez o charakterze lokalnym, jak również ogólnopolskim, w których startowało po kilkaset uczestników np. Świętokrzyski Maraton rowerowy MTB Piekło-Raj, Wyścig Kolarski „Gonitwa wokół Zamku”. Obiekty sportowe Gmina Chęciny proponuje również bogatą ofertę sportowo-rekreacyjną, do której zaliczyć można m.in. mini maraton, zawody kolarskie - Puchar Gór Świętokrzyskich, Mistrzostwa Województwa w Szachach oraz Motorowe Mistrzostwa Europy Enduro. Na terenie gminy działają liczne kluby sportowe, które zdobywają najwyższe laury w rywalizacji sportowej w skali regionu i kraju. Na terenie gminy i miasta Chęciny działalność w zakresie kultury fizycznej prowadzi pięć Klubów Sportowych: „ZNICZ” Podzamcze (sekcja zapasów); „ŚWIT” Wolica (sekcja piłki ręcznej); „PIAST” Chęciny (sekcja piłki nożnej), Uczniowski Klub Sportowy „Ikar” w Polichnie, „SOKÓŁ” Siedlce (sekcja piłki nożnej). Szczególnie ważnym problemem jest konieczność poprawy bazy materialnej służącej rozwojowi sportu i rekreacji. Społeczeństwo Gminy i znacząca jego część zaangażowana aktywnie w uprawianie sportu oczekuje zdecydowanej poprawy standardu i ilości obiektów do podnoszenia swych umiejętności i rozwoju talentu sportowego. W mieście i gminie znajdują się obiekty sportowe i tereny rekreacyjne, które jednak ze względu na wieloletnie zaległości remontowe są znacznie dekapitalizowane. ZAGNAŃSK Ochrona środowiska Obecnie na terenie Gminy Zagnańsk nie występują zakłady przemysłowe przekraczające dopuszczalne normy zanieczyszczeń. Przynależność gminy Zagnańsk do Stowarzyszenia Zdrowych Miast z siedzibą w Danii jest potwierdzeniem dobrego stanu czystości powietrza w tym regionie. Problemem jest konieczność rekultywacji wyrobisk po eksploatacji surowców mineralnych, „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 179 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej przerwanie dzikiej eksploatacji oraz zagospodarowanie dzikich wyrobisk i kontrola wydobycia surowców naturalnych Należy podjąć również działania zmierzające do zmniejszenia uciążliwości komunikacyjnych. Hałas notowany na terenie gminy wzdłuż drogi krajowej nr 7 Gdańsk -Warszawa – Kraków – Chyżne Gmina leży w strefie słabych zagrożeń przemysłowych, toteż dzięki stosunkowo małemu zanieczyszczeniu środowiska naturalnego istnieją dogodne warunki dla rozwoju rolnictwa ekologicznego. Wysoka jakość środowiska naturalnego i sąsiedztwo aglomeracji miasta Kielc stwarzają zapotrzebowanie na dostęp do przyrody gminy, to z kolei może pobudzić rozwój funkcji mieszkaniowej gminy (głownie dla osób z Kielc), rozwój handlu i usług obsługujących ruch turystyczny i weekendowy ruch wypoczynkowo-rekreacyjny, rozwój agroturystyki oraz rozwój kultury lokalnej poprzez organizację imprez takich jak: festyny, koncerty, turnieje sportowe, przeglądy folklorystyczne itp. Placówki kultury oraz obiekty sportowe Wiodącą rolę w aktywności kulturalnej i sportowej w gminie Zagnańsk pełni Gminny Ośrodek Kultury, Sportu i Rekreacji. Jest administratorem hali sportowej przy ul. Turystycznej 59 b, w której to jednocześnie znajduje się siedziba Ośrodka. W obiekcie hali sportowej GOKSiR znajdują się, pełnowymiarowe boiska do piłki ręcznej, koszykówki, piłki siatkowej (istnieje możliwość rozgrywania 3 spotkań równocześnie poprzez podzielenia płyty boiska kotarami na 3 boiska) oraz tenisa ziemnego. Na płycie boiska można również rozgrywać spotkania w piłkę nożną halową – futsal, które to cieszą się największą popularnością w gminie. W Gminie Zagnańsk działają następujące kluby sportowe: KS „Skała” Tumlin - sekcja narciarska oraz sekcja piłki KS „Lubrzanka” Kajetanów - prowadzący rozgrywki piłki nożnej KS „Leśnik” Zagnańsk - prowadzący rozgrywki piłki nożnej KS „Samson” Samsonów - prowadzący rozgrywki piłki nożnej KS „Dajar” Zachełmie – juniorzy. Łącznie na terenie gminy jest 12 boisk w miejscowościach: Tumlin, Kajetanów, Zagnańsk, Samsonów, Kaniów i Jaworze, ponadto w gminie znajdują się 4 sale gimnastyczne. Boisko „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 180 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej do siatkówki plażowej zlokalizowane przy zbiorniku „Borowa Góra”, jest wykorzystywane głownie w okresie letnim przez okolicznych mieszkańców oraz turystów chętnie odwiedzających to miejsce. W dniu 29 maja 2004 roku została oddana do użytku nowoczesna Hala Sportowa w Zagnańsku. CIESZANÓW Ochrona środowiska Na wskutek systematycznej redukcji emitorów zanieczyszczeń powietrza (zmiana systemu zasilania lokalnych kotłowni z węgla na paliwo gazowe) oraz braku w gminie przemysłu uciążliwego, największą uciążliwością jest zatruwanie powietrza i hałas spowodowany przez komunikacje kołowa. Aktualnie na terenie Gminy Cieszanów zlokalizowane sa 3 przestarzałe, nie nadające sie do adaptacji składowiska odpadów komunalnych. Składowiska te nie spełniają podstawowych wymogów ochrony środowiska. System zbiorowego zaopatrzenia w wodę Gminy Cieszanów jest dobrze rozwinięty, wszystkie miejscowości są zaopatrywane w wodę bieżącą z wodociągu. Gmina Cieszanów prowadzi ożywione prace przy budowie oczyszczalni ściekowi sieci kanalizacyjnych. W chwili obecnej na terenie gminy znajduje się osiem oczyszczalni, różnego rodzaju (dwie biologiczne, cztery mechaniczno- biologiczne, mechaniczna i biologiczno- trzcinowa). W zakresie telekomunikacji istnieje potrzeba rozbudowy sieci telekomunikacyjnej, głownie ze względu na konieczność zapewnienia dostępu do Internetu. Promocja i informacja turystyczna Na terenie gminy nie zidentyfikowano punktów informacji turystycznej, działających wypożyczalni sprzętu sportowo-rekreacyjnego, funkcjonowania biur podróży lub usług przewodnickich. Placówki kultury Działaniami z zakresu kultury na obszarze gminy Cieszanów zajmuje się przede wszystkim Centrum Kultury i Sportu w Cieszanowie. Obecnie po przebudowach i remontach obiekt posiada salę widowiskową na 120 osób, garderobę, salę prób, salę konferencyjną oraz kawiarenkę internetową. Koncentruje się w nim życie kulturalne gminy. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 181 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Jednostkami podlegającymi pod Centrum Kultury i Sportu w Cieszanowie są wiejskie domy kultury w Dachnowie i Starym Lublińcu oraz świetlice wiejskie w Żukowie, Kowalówce, Dąbrówce i Folwarkach. Z ich pomieszczeń korzystają dzieci i młodzież, a także poszczególne Koła Gospodyń Wiejskich. Przy Centrum Kultury i Sportu w Cieszanowie działają następujące zespoły: Kapela Ludowa „Sokoły” z Cieszanowa, Miejska Orkiestra Dęta z Cieszanowa Młodzieżowa Kapela Ludowa „Żarek” z Cieszanowa. Na terenie gminy Cieszanów od roku 1949 funkcjonuje Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy w Cieszanowie. Biblioteka posiada filie w Nowym Siole, Dachnowie i Nowym Lublińcu. Biblioteka posiada czytelnię oraz stanowiska komputerowe z dostępem do internetu. Obiekty sportowe Infrastruktura sportowo-rekreacyjna gminy Cieszanów obejmuje: stadion piłkarski wraz z trybunami na ok. 600 oraz trybunami przenośnymi na ok. 300 osób, dwa korty tenisowe, boisko do siatkówki oraz budynek zaplecza w Nowym Siole; boisko do piłki nożnej w Dachnowie; boisko do piłki nożnej w Starym Lublińcu; wielofunkcyjne boisko w Nowym Siole przy Szkole Podstawowej; asfaltowe boisko do piłki ręcznej przy Zespole Szkół Publicznych w Nowym Lublińcu; boisko trawiaste do piłki nożnej przy Szkole Podstawowej w Chotylubiu; boisko trawiaste przy Szkole Podstawowej w Niemstowie; boisko trawiaste przy Szkole Podstawowej w Kowalówce. HORYNIEC ZDRÓJ Ochrona środowiska Teren całej gminy Horyniec – Zdrój , należy do „obszarów specjalnie chronionych". Głównym źródłem zanieczyszczenia powietrza na terenie gminy Horyniec są procesy spalania paliw stałych - głównie węgla - dla potrzeb bytowo-grzewczych gospodarstw domowych. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 182 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Badania zbiorniku wodnego na potoku Radrużka wykazały II klasę czystości wody pod względem ogólnym. Przez analogię można sądzić, że podobnie nie odpowiadające normatywom wody prowadzą inne potoki wodne. Na terenie gminy brak zagrożeń ze strony hałasu przemysłowego. Podstawowym źródłem zagrożeń hałasem jest transport samochodowy związany z główną arterią komunikacyjną gminy - drogą wojewódzką nr 867 relacji Sieniawa -Hrebenne (przez Horyniec-Zdrój), oraz linia kolejowa Medyka – Bełżec. Zagadnienie odprowadzania i oczyszczania ścieków na terenie gminy jest nierozwiązane kompleksowo z wyjątkiem Horyńca - Zdroju. Na terenie gminy nie ma w pełni funkcjonującego, kompleksowego systemu gospodarki odpadami. W uwarunkowaniach gminy Horyniec – Zdrój rozwiązania wymaga zagadnienie istniejącego wysypiska śmieci w Horyńcu - Zdroju, nie spełnia ono bowiem wymagań ustawowych i musi być zamknięte. Nasycenie rynku usług komercyjnych w zakresie handlu, gastronomii, rzemiosła, bankowości, ubezpieczeń społecznych, itp aktualnie i w perspektywie będzie wystarczające. Dla jakości życia mieszkańców gminy daleko ważniejsze znaczenie mają niekomercyjne i jednocześnie deficytowe usługi publiczne typu: oświatowego, zdrowia i opieki społecznej, kultury, sportu i bezpieczeństwa publicznego. Promocja i informacja turystyczna Na terenie gminy funkcjonuje jeden Punkt Informacji Turystycznej usytuowany przy ul Jana II Sobieskiego 4. Punkt jest czynny od wtorku do soboty od godziny 8 do 20tej, w niedziele od 14 do 20, w poniedziałek – nieczynny. Firma Voyager z Tomaszowa Lubelskiego, chcąc zdominować bardzo chłonny rynek na turystów, jakim są Horynieckie sanatoria, postanowiła otworzyć swoje biuro w Horyńcu. Niedługo powinno mieć miejsce otwarcie biura, godziny przyjmowania klientów: od 10:00 do 18:00 od poniedziałku do piątku. Gdy biuro zostanie otwarte, horyniec.info poda więcej informacji o tym przedsięwzięciu. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 183 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Placówki kultury oraz obiekty sportowe Z punktu widzenia oferty turystycznej dla mieszkańców i turystów w zakresie kultury, sportu i rekreacji jest ona bardzo znikoma spowodowana brakiem odpowiedniej bazy. Natomiast na terenie gminy nie zidentyfikowano działających wypożyczalni sprzętu sportowo-rekreacyjnego. 7.5. Analiza potencjału punktów węzłowych w zakresie odnawialnych źródeł energii Produkcja energii „ekologicznie czystej” ze źródeł odnawialnych, wykorzystuje naturalne zasoby środowiska jakimi są: energia spiętrzeń wodnych, promieniowanie słoneczne, wód geotermalnych, spalanie biomasy, siła wiatru. Dla określonego zrównoważonego rozwoju może stanowić ważny element przynoszący wymierne efekty ekologiczno-energetyczne. Jej wykorzystanie ma na celu ograniczenie szkodliwych produktów spalania paliw kopalnych, wyczerpywanie się zasobów kopalnych oraz dążenie do zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego poszczególnych regionów. Odnawialne źródło energii to źródło wykorzystujące w procesie przetwarzania energię wiatru, promieniowania słonecznego, geotermalną, fal, prądów i pływów morskich, spadku rzek oraz energię pozyskiwaną z biomasy, biogazu wysypiskowego, a także z biogazu powstałego w procesach odprowadzania lub oczyszczania ścieków albo rozkładu składowanych szczątek roślinnych i zwierzęcych. WÓLKA I SPICZYN Tereny gmin cechuje najniższe zachmurzenie w Polsce 6,3-6,6 stopni w jedenasto stopniowej skali pokrycia nieba, a usłonecznienie sięga 50 usłonecznienia względnego przy jednoczesnym nasłonecznieniu w regionie 1500-1700 h/rok i rocznej sumie energii sięgającej 1000 kwh/m2. Jest to wiec obszar idealny do rozwoju energetyki słonecznej zarówno w celu ogrzewania wody użytkowej wśród mieszkańców podregionu jak również produkcji energii przez przedsiębiorstwa. Dogodne warunki wietrzne w gminach: Mełgiew, Wólka, Spiczyn (zasoby wiatrów na wysokości 30 m sięgają 110 KW/rok) sprawiają, źe możliwe jest uruchomienie w tym gminach elektrowni wiatrowych. gmina Piaski, Rybczewice oraz cześć gminy Wólka to obszary perspektywiczne dla rozwoju elektroenergetyki geotermalnej (tem>150 stopni Celsjusza). Ze względu na dobre gleby w gminach: Gorzków Piaski Rybczewice i Mełgiew, obszar ten jest predysponowany do upraw roślin energetycznych „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 184 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej o dużych wymaganiach glebowych. W gminie Piaski powstała pierwsza w tym regionie elektrownia na biomasę o mocy blisko 1 MW. Rozpoczęcie procesu technologicznego miało miejsce 7 października 2011 r. Wytwarzanie biogazu odbywa się w procesie rozkładu biomasy pochodzenia rolniczego. Głównym surowcem do pozyskiwania biogazu będzie odnawialne źródło w postaci specjalnie przygotowanego wsadu roślinnego (kukurydzy) z dodatkiem substratów płynnych (serwatki i gnojownicy). Gminy Spiczyn i Wólka znajdują się również w obszarze perspektywicznych lokalizacji odwiertów badawczych związanych z energetyka geotermalną, a gmina Gorzków jako zasoby energii odnawialnej bierze pod uwagę drewno, którego pobiera 61/m3/ ha. Na terenie podregionu powstała idea powołania strefy energii odnawialnej Scutum Sobiescianum (ScS) , która to powstała po przeanalizowaniu endogennych potencjałów energii odnawialnych obszaru 6 gmin Szlaku JIIIS (jedne z najlepszych w Polsce zasobów helioenergetycznych, dogodne warunki wietrzne, dogodne zasoby eksploatacyjne wód i energii geotermalnej – wody o temperaturze powyżej 150°C, dogodne warunki rolnicze dla upraw energetycznych, zaplecze dla produkcji biomasy i biogazu). Warunki te coraz częściej dostrzegają przedsiębiorcy, dlatego w obrębie gmin Szlaku JIIIS powstają fermy wiatrowe i biogazownie (np. jedna z pierwszych w Polsce południowo-wschodniej bioelektrownia metanowa w Piaskach). Jedną z ważnych cech charakterystycznych koncepcji ScS jest akcentowanie oprócz efektywności energetycznej roli związku instalacji OZE z krajobrazem naturalnym i kulturowym. Wspieranie rozwoju systemu wykorzystania energii odnawialnej, w tym Pilotażowa Strefa Energii Odnawialnej Scutum Sobiescianum została wpisana do „Programu Ochrony Środowiska Województwa Lubelskiego na lata 2012-2015 z perspektywą do roku 2019” przyjętego w dniu 30 lipca 2012 r. przez Sejmik Województwa Lubelskiego. CIESZANÓW Gmina Ciechanów zainwestowała w energię odnawialna. W ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007 – 2013 gmina Ciechanów realizuje projekt „Odnawialne źródła energii dla Miasta i Gminy Cieszanów – I etap”. Wartość projektu ogółem 2 784 138,55 zł, dofinansowanie 2 366 517,76 zł., co stanowi 85 % kosztów kwalifikowanych. Okres realizacji inwestycji: od dnia 13.10.2010 r. do dnia 29.06.2012 r. Celem projektu jest zwiększenie wykorzystania energii pochodzącej z odnawialnych źródeł. Projektem objęte są wyłącznie budynki użyteczności publicznej w Gminie Cieszanów, „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 185 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej a zmiana źródła ciepła na energię odnawialną realizowana będzie kompleksowo we wszystkich możliwych do adaptacji kotłowniach w budynkach użyteczności publicznej będących własnością Gminy Cieszanów. Realizacja projektu obejmowała prace polegające na przebudowie kotłowni gazowych na kotłownie na biomasę w 8 budynkach użyteczności publicznej. Modernizacja systemu ogrzewania polegała m.in. na zmianie rodzaju paliwa z gazowego na biomasę oraz montażu nowoczesnych niskotemperaturowych wodnych kotłów na biomasę. W przeważającej części źródła ciepła opalane sa węgłem i gazem. Podstawowy węzeł energetyczny gazowy gminy stanowi stacja redukcyjno –pomiarowa zlokalizowana w przysiółku Nowego Sioła – Sosnina. Program gazyfikacji obejmuje 90% obszaru gminy. Z uwagi na rolniczy charakter gminy, na jej obszarze nie występują duże, scentralizowane źródła ciepła. Zaopatrzenie mieszkańców gminy w ciepło oparte jest na indywidualnych i spółdzielczych źródłach ciepła oraz kotłowniach zakładowych. Stosowanie alternatywnych źródeł energii, zwłaszcza gazu ziemnego, ograniczone jest dostępnością. W miejscowości Dachnów w fabryce mebli funkcjonuje kotłownia z dwoma piecami na biomasę (trociny, odpady drzewne). HORYNIEC ZDRÓJ Na terenie gminy Horyniec-Zdrój brak jest takich źródeł energii jak siłownie wiatrowe oraz elektrownie wodne. Na terenie gminy wyklucza się lokalizowanie siłowni wiatrowych, gdyż gmina została objęta różnymi formami ochrony przyrody mimo, że warunki klimatyczne są korzystne dla takich lokalizacji. Na terenie gminy pracują kotłownie opalane biomasą, głownie na potrzeby indywidualnych gospodarstw domowych oraz w zakładzie przetwarzającym drewno. Odpady drewna są wykorzystywane jako paliwo biomasowe, np. ZPD PRO-DREW w Werchracie. Brak jest szczegółowych danych o ich ilości, wydajności i osiąganych efektach ekonomicznych. Na terenie gminy Horyniec-Zdrój instalacje biogazowe, wykorzystujące biogaz (gaz wysypiskowy) nie występują i nie są ekonomicznie uzasadnione. Wykorzystanie czystej energii promieniowania słonecznego może znaleźć zastosowanie do wspomagania ogrzewania budynków użyteczności publicznej, budynków jednorodzinnych, gospodarczych oraz podgrzewania wody w basenach. Brak danych z terenu gminy „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 186 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej o zastosowanych rozwiązaniach tego typu w indywidualnych gospodarstwach. CHĘCINY Z uwagi na niski stopień retencji wodnej energetyka wodna na terenie gminy Chęciny ma niewielkie szanse rozwoju na dużą skalę. Dotyczy to również energetyki wiatrowej. Największe szanse na terenie województwa świętokrzyskiego posiada obecnie energetyczne wykorzystanie biomasy. Aktualnie w regionie nie funkcjonują jeszcze zakłady produkcji paliwa wtórnego z biomasy. Docelowo planuje się wykorzystanie do tego celu szybkorosnących gatunków wierzby i malwy pensylwańskiej. Istnieje szansa na znaczny popyt na tego rodzaju paliwa z uwagi na prowadzone próby nad wykorzystaniem biomasy do produkcji energii w Elektrociepłowni Kielce. Również w Elektrowni w Połańcu trwają prace przygotowawcze do wykorzystania biomasy do produkcji energii. Może to być również szansa rozwoju dla części gospodarstwa rolnych z terenu gminy Chęciny, które mogłyby się przestawić na tego typu produkcję. Powiatowy Zakład Usług Starostwa Powiatowego realizuje program operacyjny związany z promocją biopaliw. Powstało Centrum Promocji Biopaliw Odnawialnych, dla potrzeb którego zagospodarowywane są tereny w Podzamczu Chęcińskim. Na powierzchni 3 ha założono matecznik wierzby energetycznej – akcję rozpoczęto w 2001 roku. Docelowo na terenach użytków i nieużytków zlokalizowanych wzdłuż rzeki Nidy w gminie Chęciny wierzbą obsadzony będzie obszar około 30 ha. Prowadząc działalność w zakresie edukacji ekologicznej Powiatowe Centrum Promocji Biopaliw Odnawialnych ściśle współpracuje ze świętokrzyskim Centrum Innowacji i Transferu Technologii w Kielcach. ZAGNAŃSK Ze wszystkich źródeł energii, energia słoneczna jest najbezpieczniejsza. W gminie Zagnańsk generalnie istnieją dobre warunki do wykorzystania energii słonecznej. Największe szanse rozwoju mają technologie konwersji technicznej oparte na wykorzystaniu kolektorów słonecznych. Roczna gęstość promieniowania słonecznego na terenie gminy wynosi ok. 985 KWh/m2, natomiast średnie usłonecznienie wynosi 1600 godzin na rok. Na terenie gminy zlokalizowany jest kolektor słoneczny w miejscowości Bartków. W Bartkowie u jednego z mieszkańców pracuje „brykieciarka,” czyli urządzenie doza gęszczania trocin drzewnych. W wyniku zagęszczania i prasowania trocin otrzymuje się 5 centymetrowej średnicy brykiety. Jest to biomasa (biopaliwo), które można stosować do „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 187 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej opalania np. kominków. Emituje śladowe ilości zanieczyszczeń do atmosfery a kaloryczność ma bardzo dużą – porównywalną ze średniej jakości węglem kamiennym. Zamiast trocin w brykieciarce można prasować inne surowce: gorsze gatunki siana, słomę lub wierzbę energetyczną. Na podstawie analizy budowy geologicznej stwierdzono, iż na terenie województw świętokrzyskiego nie ma korzystnych warunków geotermalnych. W rejonie Kielc występują ujęcia wód o dużej wydajności i temperaturze ok. 9 – 11 °C istnieją perspektywy dla tzw. geotermiki niskich temperatur. Traktowanie odpadów komunalnych jako potencjalnego paliwa alternatywnego pozwala na wykorzystanie ich właściwości energetycznych. Przeznaczyć należy do tego frakcje o najwyższej kaloryczności (najgrubsza frakcja odpadów). Na terenie gminy Zagnańsk możliwe jest pozyskiwanie odpadów, z przeznaczeniem ich do produkcji paliwa alternatywnego, poprzez ich segregację „u źródła”. Dalsze procesy pogłębionego przetwarzania wysortowanych materiałów, tj. mechaniczno – termiczno – chemiczne, polegające na dalszym oddzieleniu substancji mineralnych, usunięcie składników szkodliwych, głębokie rozdrobnienie, suszenie, wzbogacanie w związki chemiczne jest możliwe tylko w zakładzie przetwarzania odpadów komunalnych już poza gminą Zagnańsk. 7.6. Analiza potencjału współpracy B + R i punktów węzłowych Badania i rozwój (B + R) - dwa wzajemnie powiązane procesy, w wyniku których przez zastosowanie innowacji powstają nowe produkty albo nowe postaci danych produktów. Sfera B+R - ogół instytucji i osób zajmujących się pracami twórczymi, podejmowanymi dla zwiększenia zasobu wiedzy, jak również dla znalezienia nowych zastosowań dla tej wiedzy. W skład sfery B+R w Polsce wchodzą następujące rodzaje jednostek: placówki naukowe Polskiej Akademii Nauk obejmujące instytuty naukowe i samodzielne zakłady naukowe, jednostki badawczo-rozwojowe - państwowe jednostki organizacyjne tworzone w celu prowadzenia prac badawczych i rozwojowych, których wyniki powinny znaleźć zastosowanie w określonych dziedzinach gospodarki narodowej i życia społecznego, jednostki prywatne, których podstawowy rodzaj działalności zaklasyfikowany został do działu 73 według PKD 2004 „Działalność badawczo-rozwojowa”, „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 188 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej szkoły wyższe: publiczne i prywatne prowadzące działalność B+R w zakresie tej działalności, jednostki obsługi nauki (biblioteki naukowe, archiwa, stowarzyszenia, fundacje itp.), jednostki rozwojowe, w przeważającej części są to przedsiębiorstwa przemysłowe posiadające własne zaplecze badawczo-rozwojowe a także zakłady rolnicze i zootechniczne, gospodarstwa i stacje doświadczalne, centra naukowo-techniczne, itp., pozostałe jednostki, pozostałe podmioty gospodarki narodowej nie wymienione powyżej (m. in. szpitale). 7.6.1. Analiza potencjału współpracy sektora B + R w województwie lubelskim Sfera B+R, od której zależy polityka innowacyjna oparta jest o zasadę współdziałania i interakcji pomiędzy sektorem nauki i biznesu. Dla tworzenia długodystansowego klimatu sprzyjającego innowacji konieczne jest także prowadzenie odpowiedniej polityki ułatwiającej współpracę w tym co najmniej polityki finansowej, działań budujących kapitał społeczny oraz edukacji, w szczególności nakierowanej na zwiększenie zasobów wiedzy HRST (Human Resources for Science and Technology). W związku z powyższym innowacyjność danego obszaru wzrasta zgodnie z natężeniem współpracy i interakcji pomiędzy sferą nauki, biznesu i edukacji, w szczególności w zakresie HRST. W związku z powyższym kondycja sektora B+R ukazywana będzie poprzez wskaźniki dotyczące sfery nauki, przedsiębiorczości i edukacji. Obecna sytuacja sektora B+R w Polsce na tle Europy nie wygląda zadowalająco. Ilustruje go np. wskaźnik ilości wniosków patentowych EPO na milion mieszkańców. Pod koniec 2007 roku osiągnął on wartość dla kraju 3,54. Identyczne miary wskaźnika dotyczą także Lubelszczyzny. Świadcz to o tym, że sfera B+R na Lubelszczyźnie bliska jest przeciętnej ogólnopolskiej. Podobnie wskaźnik dotyczący pracowników sfery B+R w % ludności aktywnej zawodowo w 2007 roku wynosił dla Polski 0,58%, i identycznie dla Lubelszczyzny 0,58%. Słabiej natomiast niż średnia ogólnopolska przedstawia się wskaźnik dotyczący wynalazczości wśród pracowników naukowo-badawczych. W 2007 roku w stosunku do średniej ogólnopolskiej, która wynosiła 2,5, na Lubelszczyźnie wskaźnik ten wynosił 1,7 wynalazków na 100 pracowników naukowo-badawczych i plasował województwo w końcu „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 189 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej stawki ogólnopolskiej (13 pozycja). Biorąc pod uwagę dane z 2008 r. dotyczące nakładów wewnętrznych bieżących na działalność B+R z podziałem na badania podstawowe, stosowane, rozwojowe zauważyć można różnice wyróżniające Lubelszczyznę na tle kraju. Na badania podstawowe na Lubelszczyźnie przeznacza się 55,3% , zaś w Polsce 38, 2% całości wydatków na B+R. Na badania stosowane na Lubelszczyźnie przeznacza się identyczna ilość wydatków jak w skali kraju (22,4%), natomiast na prace rozwojowe. 22,3%, tj. mniej niż w skali całego kraju, gdzie wskaźnik procentowy wynosi 39,4%. Podsumowując: na Lubelszczyźnie inaczej niż w skali kraju dzieli się nakłady wewnętrzne na sferę B+R, tj. więcej przeznacza się na badania podstawowe, i mniej na badania rozwojowe. W tym samym 2008 r. nakłady wewnętrzne bieżące na działalność B+R w tysiącach złotych przedstawiają się następująco: Tabela 10 Nakłady wewnętrzne bieżące na działalność B+R Polska Lubelszczyzna Badania podstawowe 2 285 738 113 768, 8 Badania stosowane 1 338 956,2 46 182,9 Prace rozwojowe 2 355 258, 1 Razem 5 979 952,3 45 812,4 205 764,1 Źródło: Opracowanie własne Znaczy to, że w podziale procentowym nakłady Lubelszczyzny na badania podstawowe to 5,0% nakładów w skali kraju (czyli mniej niż średnia), nakłady Lubelszczyzny na badania stosowane to 3,4% nakładów w skali kraju (czyli mniej niż średnia), nakłady Lubelszczyzny na prace rozwojowe to 1,9% nakładów w skali kraju (czyli mniej niż średnia). Całościowo nakłady Lubelszczyzny na B+R to 3,4% nakładów w skali kraju. Biorąc pod uwagę podział procentowy źródeł finansowania nakładów wewnętrznych na działania B+R w 2008 r. ze względu na źródła finansowania (środki budżetowe, środki PAN, środki jednostek badawczo-rozwojowych, środki szkół wyższych, środki przedsiębiorstw, środki własne) zauważamy kolejne różnice i podobieństwa Lubelszczyzny wobec całego kraju. Otóż najwięcej środków na zadania B+R pochodzi ze środków budżetowych: na Lubelszczyźnie jest to 71,3%, zaś w Polsce 56,1%. Kolejnym ważnym źródłem są środki „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 190 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej własne: na Lubelszczyźnie jest to 18%, zaś w skali Polski Polska 31,9%. Przedsiębiorstwa na Lubelszczyźnie zainwestowały w 2008 r w sferę B+R 3,1% całości nakładów na strefę B+R na Lubelszczyźnie, natomiast w strukturze ogólnopolskiej ten rodzaj nakładów obejmuje 5,7%. Nieco więcej niż średnia krajowa wydawano na Lubelszczyźnie na B+R środków PAN i jednostek badawczo-rozwojowych (0,6%), natomiast w strukturze wydatków Polski wskaźnik ten wynosił 0,5%. Nieco więcej niż średnia ogólnopolska (0,2%) wynosi średnia Lubelszczyzny nakładów B+R pochodzących ze środków szkół (0,6%). Podsumowując na Lubelszczyźnie więcej niż średnia krajowa środków na B+R pochodzi ze źródeł budżetowych, mniej natomiast stanowią środki własne oraz środki przedsiębiorstw. Środki PAN oraz szkół wyższych stanowią śladowe ilości nakładów na sferę B+R zarówno na Lubelszczyźnie, jka w skali kraju. W 2008 roku na Lubelszczyźnie było 39 jednostek B+R (w Polsce było to 1157). Stanowi to mniej niż wynikałoby z obszaru jaki zajmuje województwo Lubelskie. W 2008 r. nakłady wewnętrzne na sferę B+R w % PKB (GERD/GDP) wyniosły na Lubelszczyźnie 0,51%, tj. mniej niż w skali ogólnopolskiej która, gdzie wskaźnik ten wyniósł 0,57%. Prawie o połowę mniej niż średnia ogólnokrajowa (0,17%) wyniosły natomiast na Lubelszczyźnie w 2008 r. nakłady na B+R finansowane przez biznes w % PKB (BERD/GDP) tj. 0,09%. Z porównania wskaźników dla 2008 i 2009 roku mniej też niż ogólnokrajowa średnia wyniosły wskaźniki dotyczące nakładów wewnętrznych na B+R na 1 mieszkańca (w złotych). W 2008 r. było to dla Lubelszczyzny 111,00 (w skali Polski 202,1), natomiast w 2009 r. było to dla Lubelszczyzny 137,2 (w skali Polski 237,6). Porównując dane z 2008 i 2009 r. nastąpił wzrost tego rodzaju nakładów zarówno w skali ogólnopolskiej jak i województwa natomiast nie był on na Lubelszczyźnie na tyle znaczny by „dogonić” średnią ogólnopolską. Podsumowując powyższy zbiór wskaźników należy stwierdzić, że środki przeznaczane na Lubelszczyźnie na rozwój sfery B+R pochodzące z obszaru nauki, jak również efekty polegające na rozwoju sfery B+R na Lubelszczyźnie są poniżej średniej krajowej. Biorąc pod uwagę działalność innowacyjną sektora przedsiębiorstw na Lubelszczyźnie w stosunku do średniej krajowej zauważyć można następujące tendencje: w Lubelskim firmy powyżej 49 osób przeznaczają więcej procentowo środków własnych na działalność „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 191 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej innowacyjną w przemyśle, tj. w 2008 r. 80,3% co dawało 6 pozycję wśród województw w stosunku do średniej dla Polski – 70,9%, natomiast w 2009 – 86% co dało pozycję w początku stawki województw (poz. nr 2) w stosunku do średniej krajowej – 68,4%. Znaczy to, że na Lubelszczyźnie zwiększają się nakłady firm na działalność innowacyjną w przemyśle, natomiast w skali ogólnopolskiej zmniejszają. Podobnie wskaźnik dotyczący udziału środków budżetowych w finansowaniu działalności innowacyjnej w przemyśle w % (w przedsiębiorstwach powyżej 49 osób) w latach 2008 i 2009 plasował Lubelskie powyżej średniej krajowej – w 2008 r. w województwie było to 4,2% (w Polsce 1,3%), zaś w 2009 r. 1,5% (w Polsce 1,1%). Inaczej natomiast przedstawia się tabela wskaźników w odniesieniu do kwot pieniężnych. Tu wskaźniki plasują województwo dużo poniżej średniej krajowej. Biorąc pod uwagę wskaźniki nakładów na jedno przedsiębiorstwo prowadzące działalność innowacyjną w usługach w tys. złotych (w przedsiębiorstwach o liczbie pracujących powyżej 9 osób w 2008 i 2009) otrzymujemy dla Lubelszczyzny w 2008 r. wartość 1 383,3 tyś zł (średnia dla Polski 3 919,5 tyś zł), co dawało województwu 7 pozycję, zaś dla 2009 r. kwotę 1028,8 tyś zł (średnia dla Polski to 3 603,9 tyś zł) co dawało województwu 9 pozycję wśród województw. Widoczna jest tu tendencja spadkowa, przy czym w skali kraju wynosi ona około 8%, natomiast na Lubelszczyźnie 26%. Nisko też plasuje się Lubelszczyzna ze względu na wskaźnik udziału nakładów inwestycyjnych na maszyny i urządzenia techniczne w nakładach na działalność inwestycyjną w % (w przedsiębiorstwach powyżej 49 osób) w 2008 i 2009 r. Otóż w 2008 roku Lubelszczyzna zajmowała 14 miejsce wśród województw – było to 31,7% w stosunku do średniej ogólnopolskiej 57%, natomiast w 2009 r. zajmowała 12 miejsce wśród województw – było to 52,9% w stosunku do średniej ogólnopolskiej wynoszącej 62,2%. Nastąpił więc znaczący rozwój w zakresie inwestycji na maszyny i urządzenia techniczne na Lubelszczyźnie, lecz ze względu na rozwój tego wskaźnika w innych województwach nie przyniosło to znaczącej poprawy pozycji Lubelszczyzny wobec innych województw. Podobnie niską lub b. niska pozycję zajmują przedsiębiorstwa Lubelszczyzny ze względu na dostępność do sieci internetowej, która w obecnym czasie jest kluczowym czynnikiem decydującym o dostępie do aktualnej informacji. Udział przedsiębiorstw posiadających bezprzewodowy internet sieci LAN w przedsiębiorstwach ogółem w % (firmy powyżej 9 osób) w 2008 roku plasował Lubelszczyznę na ostatniej pozycji (14,3%), przy średniej dla Polski „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 192 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej 22,6%. W 2009 r. pozycja Lubelszczyzny w dostępie do tego rodzaju sieci się poprawiła (poz. nr 12) zwiększając się o ponad 6 pkt procentowych (20,6%). Jednocześnie ciągle było to mniej niż średnia ogólnokrajowa wynosząca dla tej kategorii 24,8%. Wskaźnik dotyczący udziału przedsiębiorstw posiadających szerokopasmowy internet w przedsiębiorstwach ogółem w % (firmy powyżej 9 osób) w 2008 r. przedstawiał się nieco lepiej dając Lubelszczyźnie 10 pozycję ze wskaźnikiem procentowym 57 (przy średniej dla Polski 58,7%), natomiast w 2009 r. pozycja Lubelszczyzny spadła na koniec stawki (poz. nr 14,) a wskaźnik procentowy zmniejszył się do poziomu 49,8%, natomiast w skali Polski zmniejszył się do poziomu 58,1%. Całościowo udział przedsiębiorstw posiadających internet w przedsiębiorstwach ogółem w % (firmy powyżej 9 osób) w 2008 r. plasował Lubelszczyznę na ostatniej pozycji (17,6% wobec 26,1% średniej krajowej), natomiast w 2009 r. plasował Lubelszczyznę na 13 pozycji (24,2% wobec 28,2 średniej krajowej). Zatrudnienie w przedsiębiorstwach w usługach wysokiej techniki w % ogółu pracujących w 2008 r. plasowało Lubelszczyznę przy końcu stawki województw, dając województwu pozycję 11 przy średniej dla Lubelskiego 1,84%, wobec średniej dla kraju 2,57%. Zatrudnienie w średnio wysokiej i wysokiej technice przetwórstwa przemysłowego w % ogółu pracujących w 2008 r plasowało Lubelszczyznę na ostatniej pozycji wśród 16 województw, przy średniej dla Lubelszczyzny 2,34%, wobec średniej kraju 5,5%. Podsumowując ten dział sfery B+R należy stwierdzić, że dane dotyczące przedsiębiorstw i ich inwestycji a także dostępności do sfery B+R oraz do rynku innowacyjności plasuje Lubelszczyznę w końcówce województw, a niejednokrotnie na ostatniej pozycji. Sfera edukacji mająca wpływ na rozwój sfery B+R ukazuje Lubelszczyznę na skali województw oraz średniej krajowej jako typowego „średniaka” plasującego się ze względu na różne wskaźniki nieco ponad średnią, jako zgodną ze średnią lub poniżej średniej. W szczególności, ze względu na edukację wyższą, Lubelszczyzna zajmowała 6 pozycję w 2008 roku oraz 6 pozycję w 2009 roku. Jednocześnie było to minimalnie poniżej średniej krajowej, tj. w 2008 r. średnia dla Lubelszczyzny studentów szkół wyższych na 10 tyś ludności wyniosła dla Lubelszczyzny 471,8 w stosunku do średniej kraju 497,1, natomiast w 2009 r. średnia ta wyniosła dla Lubelszczyzny 469,9 wobec średniej krajowej 488,2. Ze względu natomiast na wskaźnik dotyczący studentów szkół wyższych na kierunkach „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 193 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej inżynieryjno-technicznych na 10 tyś ludności pozycja województwa lubelskiego była grubo poniżej średniej krajowej tj. studentów takich kierunków w województwie było 25, natomiast w skali ogólnopolskiej było to 34 osoby. W rok później w skali Lubelszczyzny było to 24 osoby przy średniej krajowej 33. Także ze względu na wskaźnik dotyczący wykształcenia według zasobów wiedzy HRST (Human Resources for Science and technology) – praca twórcza, rozwój upowszechnianie wiedzy i jej zastosowanie w % ludności ogółem w 2008 r. plasował Lubelszczyznę na pozycji nr 8 wśród województw (20,3% w województwie przy średniej krajowej 21,4%), natomiast w 2009 r. pozycja Lubelszczyzny spadła na pozycję nr 10 mimo zwiększenia procentowego udziału w tym zakresie do średniej dla województwa 21,6% przy średniej krajowej 22,6%. Podsumowując całościowo obraz województwa Lubelskiego na tle kraju ze względu na trzy kluczowe czynniki: naukę (kwestie badawczo rozwojowe), przedsiębiorczość (innowacyjność w przedsiębiorstwach), edukację (w tym kierunki ścisłe i HRST) Lubelszczyzna przedstawia się poniżej średniej krajowej. Najniższe wskaźniki dotyczą: zatrudnienia w średnio wysokiej i wysokiej technice przetwórstwa przemysłowego w % ogółu pracujących (poz. 16), udziału przedsiębiorstw posiadających internet w przedsiębiorstwach ogółem w % (firmy powyżej 9 osób) – poz. 16, udziału nakładów inwestycyjnych na maszyny i urządzenia techniczne w nakładach na działalność inwestycyjną w % (w przedsiębiorstwach powyżej 49 osób) – poz. 14. Najwyższą Pozycję zajmuje Lubelszczyzna ze względu na wskaźnik ilości studentów szkół wyższych na 10 tyś ludności (poz. nr 6). Pozostałe pozycje ze względu na wymienione wskaźniki plasują Lubelszczyznę poniżej średniej ogólnopolskiej. 7.6.2. Analiza potencjału współpracy sektora B+R w województwie podkarpackim Nakłady na działalność innowacyjną O innowacyjności gospodarki regionu może świadczyć przede wszystkim poziom inwestycji na działalność o charakterze inwestycyjnym. Nakłady na działalność innowacyjną ponoszone przez średnie i duże przedsiębiorstwa z terenu województwa podkarpackiego plasują je w czołówce polskich regionów. Przedsiębiorstwa z Podkarpacia znajdują się w czołówce firm „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 194 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej przeznaczających część swoich dochodów na działalność innowacyjną. Analiza odsetek obrotu, jaki jest przeznaczany na działalność innowacyjną przez przedsiębiorstwa przemysłowe województwa podkarpackiego świadczy o dużej świadomości ich właścicieli i kierownictwa dotyczącej znaczenia innowacji w rozwoju przedsiębiorstwa oraz kształtowaniu jego pozycji konkurencyjnej. Dane statystyczne potwierdzają zatem niskie niestety zaangażowanie podmiotów gospodarczych w zakresie usług w działalność innowacyjną, w porównaniu z wiodącymi regionami kraju. Dotyczy to zwłaszcza działalności usługowej, która w przypadku województwa podkarpackiego jest słabo rozwinięta, zwłaszcza w porównaniu z województwem małopolskim i lubelskim, w przypadku których inwestycje w usługach są wyższe. Biorąc pod uwagę sąsiadujące województwa, jedynie w świętokrzyskim odnotowano poza rokiem 2009 niższe inwestycje w przedsiębiorstwach usługowych. Jednak w 2009 roku nakłady liczone na 1 przedsiębiorstwa w tym regionie były już ponad dwukrotnie wyższe. Nakłady finansowe na jedno przedsiębiorstwo prowadzące działalność innowacyjną kształtują się różnie, w zależności od specyfiki działalności. Znacznie większe nakłady na innowacje przeznaczają przedsiębiorstwa przemysłowe, w porównaniu z przedsiębiorstwami usługowymi. Szczególnie w sferze usług stawia to województwo podkarpackie znacznie poniżej średniej dla kraju. Interpretując nakłady wewnętrzne na działalność badawczo-rozwojową w poszczególnych województwach można zauważyć, że w większości województw ponad połowę tych nakładów stanowią środki budżetowe. W największym stopniu dotyczy to województw: świętokrzyskiego (76,1%), warmińsko-mazurskiego (72,7%) i lubelskiego (71,3%). Województwo podkarpackie charakteryzuje się całkowicie inną sytuacją, gdyż wykazuje, że jedynie 33,2% nakładów pochodzi z budżetu państwa, zaś 61% ze środków własnych. Wykorzystanie Internetu w przedsiębiorstwach Bezprzewodowe sieci LAN w podkarpackich przedsiębiorstwach są wykorzystywane rzadziej niż przeciętnie w kraju, ale istotne jest, że w latach 2007-2008 nastąpił znaczny postęp w tym przypadku. Województwo awansowało z 15 na 9 pozycję w kraju. Intranet jest rozwiązaniem, które ze względu na poziom wykorzystania przez firmy plasuje województwo podkarpackie wśród regionów najsłabiej rozwiniętych pod tym względem (podkarpackie - 14 miejsce, świętokrzyskie - 15). Może to powodować wolniejszy przepływ informacji wewnątrz samych firm i znacząco hamować tempo rozwoju oraz negatywnie „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 195 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej oddziaływać na szybkość uczenia się, transferu wiedzy i wdrażania zmian w przedsiębiorstwach. Jakość kapitału ludzkiego Szczególnie źle wypada ocena województwa podkarpackiego pod względem poziomu wykształcenia ludzi młodych. Osób w wieku 19-24 lata legitymujących się wykształceniem średnim i wyższym jest o około 50% mniej niż średnia krajowa. Jeszcze gorzej wypada porównanie z liderami, do których zaliczyć należy przede wszystkim te województwa, w których bardzo dobrze rozwinięte jest szkolnictwo wyższe, czyli województwa mazowieckie, małopolskie i dolnośląskie. Zdecydowanie wyższe lokaty zajmują także województwa świętokrzyskie i lubelskie. To kolejny czynnik, który z pewnością niekorzystnie wpłynie na możliwości rozwoju innowacyjności gospodarki, gdyż w tym przypadku wymagane jest dysponowanie dobrze przygotowaną kadrą zarówno w przedsiębiorstwach, jak też w jednostkach otoczenia biznesu i administracji. Ważnym czynnikiem kapitału ludzkiego w aspekcie innowacyjności sfery B+R jest wskaźnik liczby studentów szkół wyższych na 10 tys. ludności. Sytuacja Podkarpacia pod względem liczby studentów przypadających na 10 tysięcy mieszkańców, który to wskaźnik plasuje województwo na przedostatnim miejscu w kraju. Z pewnością będzie to prowadziło do dalszego pogłębiania się różnic między gospodarką Podkarpacia i województw znajdujących się obecnie w lepszej sytuacji, tym bardziej, że należy uwzględnić również odpływ wykształconych osób w wyniku migracji. Porównując pod tym względem województwo podkarpackie z danymi dla Polski i województw ościennych wyraźnie widać, że klasyfikuje się pod tym względem na ostatnim miejscu. Wskaźnik dla Polski w roku 2009 wyniósł 488,2 studentów na 10 tys. mieszkańców (o 156,9 więcej w stosunku do Podkarpacia), dla województwa świętokrzyskiego – 416,6 (o 85,3 więcej), dla lubelskiego – 469,9 (o 138,6 więcej). Analizując jakość kapitału ludzkiego w zakresie innowacyjności sfery B+R ważniejszym wskaźnikiem jest liczba studentów kierunków inżynieryjno-technicznych na 10 tys. ludności. Ten wskaźnik decyduje o potencjale kapitału ludzkiego w regionie w aspekcie innowacyjności sektora B+R. W porównaniu do wskaźnika dla Polski i województw sąsiadujących Podkarpacie pod tym znacznie lepiej niż w dotąd analizowanych wskaźnikach. Wprawdzie wskaźnik dla Polski jest wyższy i wynosi na koniec 2009 roku 33 studentów na 10 tys. mieszkańców (więcej o 8 studentów niż na Podkarpaciu), zaś dla województwa „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 196 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej małopolskiego 54 studentów na 10 tys. mieszkańców (więcej o 29 studentów), to już w województwie lubelskim jest niższy – 24 studentów na 10 tys. mieszkańców (mniej o 1 studenta niż na Podkarpaciu) a w województwie świętokrzyskim – 20 (mniej o 5 studentów). We wszystkich ościennych województwach w porównaniu do roku 2004 wartość wskaźnika obniżyła się, to w województwie podkarpackim utrzymany został na tym samym poziomie. Największe spadki zanotowano w świętokrzyskim (o 14 studentów) i w małopolskim. Następnym niezwykle ważnym wskaźnikiem w analizie kapitału ludzkiego są pracownicy naukowo-badawczy sfery B+R. województwie podkarpackim w latach 2004-2007 wskaźnik ten kształtuje się na niezmienionym poziomie – 0,27. W porównaniu do regionów sąsiadujących oraz Polski wskaźnik w województwie podkarpackim jest jedynie wyższy niż w województwie świętokrzyskim (0,18). W województwie lubelskim w roku 2007 jest ponad dwa razy wyższy (0,56). 7.6.3. Analiza potencjału współpracy sektora B+R w województwie świętokrzyskim W strategii województwa świętokrzyskiego do roku 2020 określono następujące kierunki działań w zakresie budowy społeczeństwa informacyjnego i gospodarki opartej na wiedzy: wspieranie transferu efektów badań naukowych i innowacji do przedsiębiorstw, zwiększanie potencjału firm w zakresie absorpcji innowacji oraz technologii informatycznych i komunikacyjnych, warunków tworzenie do rozwoju badań naukowych i prac rozwojowych działalnością gospodarczą ukierunkowanych na wykorzystanie w gospodarce, zwiększanie dostępności do usług sektora B+R, zacieśnianie więzi pomiędzy sektorem nauki, i samorządem terytorialnym, rozwój społeczeństwa informacyjnego poprzez zapewnienie powszechnego dostępu do usług elektronicznych dzięki wykorzystaniu nowoczesnych technologii informatycznych, wspieranie rozwoju instytucjonalnego otoczenia przedsiębiorstw ukierunkowanego na transfer nowych technologii do gospodarki, „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 197 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej rozwijanie infrastruktury dostępu szerokopasmowego do Internetu dla sfery publicznej (edukacja, nauka, kultura) i komercyjnej, wdrażanie systemów teleinformatycznych i usług elektronicznych w gospodarce – handel, bankowość, usługi turystyczne, usługi medyczne itp., elektroniczna Platforma Usług Administracji Publicznej. Sytuacja poprawi się w wyniku realizacji projektu Świętokrzyskiej Regionalnej Sieci Komputerowej w ramach „e-świętokrzyskie”. Projekt obejmuje budowę Świętokrzyskiej Regionalnej Sieci Komputerowej. Dostępność terytorialna województwa Obszar województwa świętokrzyskiego jest otoczony z trzech stron czterema największymi aglomeracjami miejskimi w Polsce: warszawską, łódzką, śląską i krakowską. Miasta centralne tych aglomeracji są stolicami województw bezpośrednio sąsiadujących z województwem świętokrzyskim. Wymienione aglomeracje mają istotne strefy wpływów na terenie województwa świętokrzyskiego. Dotyczy to głównie powiązań rynkowych, obsługi komunikacyjnej, usług dydaktycznych szkół wyższych i kontaktów społecznych. Wpływy tych aglomeracji nie są obecnie jednoznacznie korzystne lub niekorzystne dla województwa świętokrzyskiego. Korzyścią jest niewątpliwie duża i stosunkowo łatwa dostępność do tych aglomeracji, w tym do rynków pracy i młodzieży do szkół wyższych. Natomiast niekorzystne może być utrzymanie się przewagi konkurencyjności wymienionych aglomeracji i ich województw nad województwem świętokrzyskim. Druga grupa uwarunkowań obejmuje dostępność obszaru województwa do krajowych i międzynarodowych szlaków komunikacyjnych oraz do przejść granicznych. Województwo charakteryzuje się niską dostępnością komunikacyjną. Położone jest poza siecią dróg transeuropejskich. Realizacja PO Polska Wschodnia na poziomie centralnym jako specjalny instrument wspierania rozwoju województw Polski Wschodniej czyni z województwa lubelskiego i podkarpackiego najbardziej naturalnych partnerów współpracy międzyregionalnej. Świętokrzyskie pod względem wyposażenia infrastrukturalnego jest słabsze zarówno od regionów Unii Europejskiej, jak i większości polskich województw. Niedostateczny stan „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 198 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej infrastruktury komunikacyjnej stanowi istotny czynnik hamujący napływ inwestycji zewnętrznych, jak również rozwój rodzimych podmiotów gospodarczych. Na podstawie danych statystycznych jednoznacznie można stwierdzić, że inwestorzy, w szczególności zagraniczni, preferują obszary w znacznym stopniu zurbanizowane, z dobrze rozwiniętą infrastrukturą i łatwym dostępem do obiektów biurowych i przemysłowych. Funkcja metropolitalna stolicy województwa Miasto Kielce podjęło działania w kierunku utworzenia Kieleckiego Obszaru Metropolitalnego. Kielce jako centralne miasto Kieleckiego Obszaru Metropolitalnego powinny zabiegać o rozwój funkcji świadczących o metropolitalnym charakterze miasta. Coraz częściej bowiem podkreśla się, że o byciu metropolią przesądza skupienie w obrębie miasta instytucji i wydarzeń o znaczeniu ogólnokrajowym czy międzynarodowym, bycie ośrodkiem administracyjnym, handlowym, finansowym, akademickim czy kulturalnym właściwej skali, nie zaś liczba mieszkańców4. Siła metropolii, a w przypadku Kielc – przyszłej metropolii, powinna tkwić w zasobach wykształconej kadry, wykorzystaniu szerokiego zaplecza naukowo-badawczego, wspartych oczywiście działaniami na rzecz budowania niezbędnej infrastruktury technicznej służącej rozwojowi całego obszaru metropolitalnego. Podstawowe kierunki migracji zawodowej mieszkańców Malejąca od kilku lat liczba mieszkańców województwa świętokrzyskiego spowodowana jest bardzo niskim przyrostem naturalnym oraz ujemnym saldem migracji – napływ ludności jest niższy niż odpływ poza województwo. Istnieje silna zależność pomiędzy wielkością migracji, a możliwością zatrudnienia, poziomem bezrobocia, kondycją przemysłu i budownictwa mieszkaniowego, relacjami cen mieszkań i wysokości dochodów w stosunku do np. Warszawy czy województw ościennych. Najbardziej niekorzystnym i niepokojącym jest fakt, że wśród migrujących dominują ludzie młodzi w wieku do 24 lat, którzy stanowią 48% ludności odpływowej. Z tych 48% migrujących blisko 28% to ludzie z wyższym wykształceniem, a ponad 30% migrujących legitymuje się wykształceniem licencjackim, policealnym i średnim – nabytym w szkołach i uczelniach w Kielcach. Podstawowe sektory gospodarki regionu i ich tendencje rozwojowe Niska lokata województwa wynika ze struktury gospodarki regionu, w której dominują mało efektywne działy produkcji. Udział regionu w liczbie pracujących w kraju wynosi około 3,5%, przy czym w rolnictwie aż 6,81%, a w przemyśle 2,67%. Przedsiębiorstwa istniejące w regionie są niedoinwestowane. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 199 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Wartość wydatków na badania i rozwój w sektorze przedsiębiorstw jest o wiele niższa od średniej krajowej i wpływa na zwiększanie się dystansu względem najbardziej konkurencyjnych województw. Działalność badawczo-rozwojowa w województwie w 2004 r. prowadzona była w 10 jednostkach. Do najbardziej znaczących instytucji w tej dziedzinie należą: Politechnika Świętokrzyska, Państwowy Instytut Geologiczny – Oddział w Kielcach, Instytut Podstawowych Problemów Techniki PAN, Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin w Sandomierzu. Słabą stroną regionu jest wciąż niski stopień powiązania nauki z przemysłem. Jej przełamaniu ma służyć powołane z inicjatywy samorządu województwa Świętokrzyskie Centrum Innowacji i Transferu Technologii. Kluczowymi czynnikami decydującymi o konkurencyjności gospodarki jest wysoki poziom innowacyjności przedsiębiorstw oraz efektywne wykorzystanie przez przemysł wiedzy i badań naukowych. Liczne badania i analizy dowodzą, że zdolność polskich przedsiębiorstw do tworzenia i wdrażania nowych technologii i produktów jest bardzo niska. Na tym tle sytuacja przedsiębiorstw funkcjonujących w województwie świętokrzyskim wyróżnia się szczególnie niekorzystnie. Uwzględniając kryteria oceny firm wysokiej techniki województwo świętokrzyskie plasuje się na jednej z ostatnich pozycji w kraju. Na 1000 firm produkcyjnych w województwie świętokrzyskim 2,9 zalicza się do sektora wysokiej techniki, przy średniej krajowej 5,9. Ponad połowa najważniejszych wyrobów wytwarzanych przez przemysł należy do sektora niskiej techniki. Spośród 130 przebadanych jednostek przemysłowych ponad 70% odczuwa dużą potrzebę wprowadzenia nowych produktów i usług. Ale jeśli chodzi o poprawione lub nowe sposoby pracy, metody efektywnego zarządzania firmą, to taką potrzebę odczuwa zaledwie 50% z nich. Jedno na cztery przedsiębiorstwo budowlane deklaruje współpracę z jednostkami B+R, a połowa analizowanych jednostek śledzi na bieżąco wyniki prac badawczorozwojowych. „Gazelami innowacyjności” są duże przedsiębiorstwa; MŚP to zazwyczaj podwykonawcy. Współpraca ta uruchamia pośredni transfer organizacji pracy, zarządzania oraz standardu usług, jak i wdrażania technologii wymuszanych przez głównych partnerów. Tym niemniej istotne jest to, iż większość badanych jednostek uważa, że kwestii innowacyjności należy poświęcić więcej uwagi w przyszłości. Komputerowe sterowanie procesami technologicznymi, w 2004 r. wykorzystywały 802 przedsiębiorstwa, natomiast 169 firmy wykorzystywały przemysłowe linie produkcyjne sterowane komputerem. Wskaźniki te stanowią odpowiednio 3,3% i 2,18% udziału w kraju. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 200 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Na niskim poziomie przedstawia się również wykorzystanie mediów elektronicznych przez świętokrzyskich przedsiębiorców. W 2002 r. w Świętokrzyskim 157 przedsiębiorstw posiadało lokalne sieci komputerowe (LAN), a 240 przedsiębiorstwa korzystały z usług Internetu, co sytuowało wówczas Świętokrzyskie odpowiednio na przedostatniej i 13 pozycji wśród polskich województw. Dotychczasowa współpraca jednostek gospodarczych z jednostkami B+R i otoczenia biznesu jest niewielka. Praktycznie nie istnieje bezpośrednia pomoc w tworzeniu rozwiązań innowacyjnych i sprzedaż gotowych rozwiązań technologicznych, czy organizacyjnych dla sektora MŚP. Duże firmy, w większości międzynarodowe, nie potrzebują właściwie kontaktu z jednostkami B+R, bo same takie jednostki wewnętrzne posiadają. W przekonaniu przedstawicieli zarówno dużych jak i średnich firm krajowych państwo powinno tworzyć systemy wsparcia innowacji i udzielać gwarancji kredytowych na wdrożenie takich systemów. Pomoc powinna objąć również wsparcie przy wdrażaniu procedur normalizacyjnych i uzyskiwaniu międzynarodowych certyfikatów. Nakłady inwestycyjne w 2004 r. w sektorze przedsiębiorstw w Województwie Świętokrzyskim wyniosły 1,78% nakładów tego sektora w kraju, co plasowało nas na ostatniej pozycji; w porównaniu z rokiem 2003 nakłady inwestycyjne nieznacznie wzrosły. Natomiast nakłady na działalność badawczo-rozwojową w sektorze przedsiębiorstw wzrosły z 6,5 mln zł w 2002 r. do 11,1 mln zł w 2004 r. Stanowiło to jednak jedynie 0,75% nakładów poniesionych na ten cel w całym kraju. System edukacji publicznej i niepublicznej w województwie oraz jakość i dostępność systemu zapewnienia publicznych świadczeń socjalnych (ochrona zdrowia) Na przestrzeni ostatnich lat w szkolnictwie wyższym nastąpiło znaczne poszerzenie oferty edukacyjnej, zarówno w zakresie form jak i treści kształcenia. Niezależnie od prowadzonego powszechnie przez uczelnie państwowe kształcenia studentów w systemie dziennym, wieczorowym, zaocznym, eksternistycznym i podyplomowym, rozwija się sieć szkół wyższych niepaństwowych, mających coraz szerszą ofertę edukacyjną. W roku akademickim 2005/2006, na terenie województwa funkcjonowało 14 szkół wyższych, z tego 11 w Kielcach. Największym ośrodkiem akademickim są Kielce, na terenie których funkcjonują 2 uczelnie państwowe: Akademia Świętokrzyska i Politechnika Świętokrzyska oraz 9 uczelni niepaństwowych. Pozostałe 3 niepaństwowe szkoły wyższe to: Wyższa Szkoła Biznesu i Przedsiębiorczości w Ostrowcu Świętokrzyskim, Wyższa Szkoła Humanistyczno- „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 201 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Przyrodnicza w Sandomierzu oraz Wyższa Szkoła Umiejętności Zawodowych w Pińczowie. Do największych placówek typu zamiejscowego należy filia Akademii Świętokrzyskiej w Piotrkowie Trybunalskim. Ponadto funkcjonuje Wydział Zamiejscowy Wyższej Szkoły Handlowej w Tarnobrzegu oraz filia Wszechnicy Świętokrzyskiej w Lublinie. Punkty Konsultacyjne Akademii Ekonomicznej w Krakowie działają w Kielcach i Staszowie. Politechnika Świętokrzyska jest jedyną dużą uczelnią techniczną w województwie. Prowadzi kształcenie na sześciu kierunkach technicznych i jednym menedżersko–inżynierskim oraz trzeci stopień studiów, studia doktoranckie, w dwóch dyscyplinach naukowych, zapewniając niezbędną do wspierania gospodarki opartej na wiedzy, kadrę inżynierską i menedżerską, a także jej rozwój. Prowadzone kierunki studiów są zgodne z kierunkami rozwoju gospodarczego województwa świętokrzyskiego. Stacjonarna opieka zdrowotna w województwie świadczona jest przez 20 szpitali ogólnych, dwa szpitale psychiatryczne, 12 zakładów opiekuńczo-leczniczych, dwa zakłady pielęgnacyjno-opiekuńcze oraz dwa zakłady paliatywno-hospicyjne.Na terenie województwa świętokrzyskiego znajduje się 548 zakładów ambulatoryjnej opieki zdrowotnej. Wśród nich zdecydowaną większość stanowią niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej, których liczba stale wzrasta. Ważną dziedziną ochrony zdrowia w województwie jest lecznictwo uzdrowiskowe. Na terenie województwa świętokrzyskiego znajduje się 11 sanatoriów z 1449 łóżkami oraz trzy szpitale uzdrowiskowe z 517 łóżkami (7. pozycja w kraju). 7.7. Analiza podmiotów zainteresowanych projektem w punktach węzłowych Podmiotami zainteresowanymi projektem (interesariuszami) są wszystkie osoby, grupy osób, instytucje lub firmy, które mogą mieć udział w projekcie. Mogą one pośrednio lub bezpośrednio oraz pozytywnie lub negatywnie wpływać lub być pod wpływem procesu oraz rezultatów projektów lub programów. Często podczas analizy dzieli się ich na różne podgrupy. Interesariuszami mogą być lokalne społeczności jak również poszczególne osoby oraz ich formalni i nieformalni przedstawiciele, władze samorządowe i krajowe, politycy, przywódcy religijni, organizacje społeczeństwa obywatelskiego, grupy specjalnych interesów, społeczności akademickie oraz przedstawiciele biznesu. W danym projekcie wyodrębniono „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 202 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej i poddano analizie cztery grupy interesariuszy: sektor samorządowy, pozarządowy, przedsiębiorców oraz mieszkańców i innych grup nieformalnych. 7.7.1. Sektor samorządowy Zaangażowanie urzędów gmin jako jednostek samorządowych w dany projekt zwiększa jego prestiż i może pomóc zdobyć zaufanie mieszkańców. Władze lokalne mogą także motywować ekspertów do zaangażowania się w niektóre kwestie, takie jak planowanie przestrzenne, ochrona środowiska, wykorzystanie odnawialnych źródeł energii, itp. Władze regionalne działają na większym niż gmina obszarze i także mogą mieć wpływ na wdrażanie innowacyjnych rozwiązań. Urząd Marszałkowski, działający na obszarze całego województwa, jest odpowiedzialny za politykę regionalną, dystrybucję funduszy unijnych oraz tworzenie regionalnych strategii i ich realizację. Duże znaczenie może mieć także Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, który posiada środki na finansowanie niektórych projektów związanych z ochroną środowiska. SPICZYN W Gminie Spiczyn 100% wydatków majątkowych przeznaczono na wydatki inwestycyjne. Wydatki majątkowe inwestycyjne stanowiły 12% wydatków ogółem w budżecie gminy. Wydatki na oświatę i wychowanie stanowiły w 2010 43% ogółu wydatków budżetu, natomiast wydatki na pomoc społeczną i pozostałe zadania z zakresu polityki społecznej stanowiły 22% wydatków budżetu gminy. Subwencja oświatowa w gminie wyniosła 3687,8 zł, natomiast wydatki na przeciwdziałanie alkoholizmowi w 2010 r. wyniosły 45840,83 zł, a na gospodarkę mieszkaniową 0,5% ogółu środków. Dochody od osób prawnych i osób fizycznych stanowiły 19% ogółu dochodów budżetu gminy, natomiast dochody z tytułu udziału w podatku dochodowym od osób fizycznych wyniosły 7% ogółu dochodów budżetu gminy. W 2010 r. Gmina Spiczyn pozyskała 465 tyś. zł z Unii Europejskiej na finansowanie programów i projektów unijnych. W Gminie Spiczyn pracuje również 5 członków Zespołu Think-Tank im. Jana III Sobieskiego, realizującego zadania w ramach programu „Marka lokalna szansą rozwoju przedsiębiorczości na Szlacheckim Szlaku w woj. Lubelskim”. Do zadań zespołu Think-Tank im. Jana III Sobieskiego należy: określanie strategicznych kierunków rozwoju Szlaku Jana III Sobieskiego, moderowanie nawiązywania partnerstwa strategicznych dla rozwoju Szlaku JIIIS „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 203 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej (placówki naukowe, biznes, JST, NGO), nadzór na d funkcjonowaniem portalu www.szlaksobieskiego.info, reprezentowanie Szlaku JIIIS na konferencjach i seminariach zewnętrznych. WÓLKA W Gminie Wólka 100% wydatków majątkowych przeznaczono na wydatki inwestycyjne. Wydatki majątkowe inwestycyjne stanowiły 19% wydatków ogółem w budżecie gminy. Wydatki na oświatę i wychowanie stanowiły w 2010 33% ogółu wydatków budżetu, natomiast wydatki na pomoc społeczną i pozostałe zadania z zakresu polityki społecznej stanowiły 16% wydatków budżetu gminy. Subwencja oświatowa w gminie wyniosła 4643,4 zł, natomiast wydatki na przeciwdziałanie alkoholizmowi w 2010 r. wyniosły 75435,99 zł, a na gospodarkę mieszkaniową 2% ogółu środków. Dochody od osób prawnych i osób fizycznych stanowiły 30% ogółu dochodów budżetu gminy, natomiast dochody z tytułu udziału w podatku dochodowym od osób fizycznych wyniosły 14% ogółu dochodów budżetu gminy. W 2010 r. Gmina Wólka pozyskała 55,3 tyś. zł z Unii Europejskiej na finansowanie programów i projektów unijnych. CIESZANÓW Miejsko-Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Cieszanowie jest jednostką organizacyjną gminy realizującą zadania z zakresu pomocy społecznej, współpracującą w realizacji tych zadań z organizacjami społecznymi i pozarządowymi, Kościołem Katolickim i innymi kościołami, związkami wyznaniowymi oraz osobami fizycznymi i prawnymi. Pomoc społeczna to zadania, które spoczywają na samorządach lokalnych, mające na celu niwelowanie dysproporcji poziomu życia jednostki czy rodziny. W gminie Cieszanów w ramach akcji masowej „Przejrzysta Polska” zrealizowano 6 zadań obligatoryjnych i 9 fakultatywnych, nad wdrożeniem których pracował 12 osobowy zespół złożony z pracowników urzędu oraz jednostek organizacyjnych gminy. Gmina aktywnie uczestniczy w pozyskiwaniu środków finansowych z Unii Europejskiej. Do głównych projektów zrealizowanych lub będących w trakcie realizacji należą: w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013, Oś. Priorytetowa nr 5 „Infrastruktura publiczna”, nr 5.3 „Infrastruktura sportowa i rekreacyjna” - projekt pt. „Rozwój infrastruktury sportowo – rekreacyjnej w Gminie Cieszanów”. Głównym celem projektu jest stworzenie warunków rozwoju „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 204 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej kapitału społecznego oraz wzrost atrakcyjności inwestycyjnej gminy poprzez inwestycję w rekreację i sport. w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013, Oś. Priorytetowa nr 2 „Infrastruktura techniczna”, działanie 2.1 „Infrastruktura komunikacyjna” - projekt p.t. „Utworzenie komunikacji publicznej w Gminie Cieszanów” . Celem projektu jest poprawa dostępności do transportu publicznego w Gminie Cieszanów, a także zwiększenie atrakcyjności inwestycyjnej gminy. w 2004 r. ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Sąsiedztwa Polska Białoruś - Ukraina INTERREG lll/TACIS CBC 2004 – 2006 powstał projekt zagospodarowania zdegradowanych terenów przy Zespole Szkół Publicznych w Cieszanowie, złożono wniosek o dofinansowanie projektu p.n. ”Przygraniczne Centrum Kultury i Sportu Wędrowiec w Cieszanowie”. Głównym celem projektu jest stworzenie bazy materialnej dla istniejącej współpracy transgranicznej, szczególnie intensywnej w wymianie pomiędzy szkołami z Cieszanowa i Żółkwii. Planowane jest też organizowanie obozów, kolonii dla dzieci w okresie letnim, wymiany w zakresie sztuki ludowej, prezentacji dorobku etnicznego i kulturalnego, wymiany sportowców i ich udział w zawodach międzynarodowych. Wybudowanie kompleksu kulturalno – sportowego rozwinie infrastrukturę okołobiznesową i turystyczną, przez co region przygraniczny stanie się bardziej atrakcyjny, podniesiony zostanie poziom życia oraz nastąpi społeczno – gospodarcza integracja regionu cieszanowskiego z żółkiewskim na Ukrainie. w dniu 2009-03-31 Gmina Cieszanów złożyła wniosek do Marszałka Województwa Podkarpackiego w ramach RPO o dofinansowanie projektu p.n. „Utworzenie Centrum Edukacji Ekologicznej w Cieszanowie”. Utworzenie Centrum Edukacji Ekologicznej w Cieszanowie jest elementem projektu ujętego w Wieloletnim Programie inwestycyjnym Gminy Cieszanów pn. „Roztoczański Program Rozwoju Turystyki – etap I”. Projekt i jego działania skierowane są do wszystkich mieszkańców Gminy Cieszanów a przede wszystkim do dzieci i młodzieży szkolnej. Mieszkańcy Gminy będą mogli uczestniczyć aktywnie we wszystkich działaniach realizowanych przez Centrum Edukacji Ekologicznej m.in. kampaniach promocyjnych, szkoleniach, konkursach ekologicznych. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 205 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007 – 2013, nazwa osi priorytetowej: nr 7 „Spójność wewnątrzregionalna”, nazwa działania „Rewitalizacja obszarów zdegradowanych”. Cel główny projektu Rewitalizacja społeczna mieszkańców terenów popegeerowskich oraz poprawa estetyki przestrzeni publicznej miejscowości Niemstów poprzez adaptację budynku na lokale socjalne wraz z zagospodarowaniem terenu. w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich, działanie „Odnowa i rozwój wsi”, pn. „Przystosowanie Wiejskiego Domu Kultury w Dachnowie do pełnienia współczesnych funkcji – I etap”. Celem realizowanej operacji jest podniesienie standardu świadczonych usług kulturalnych poprzez przebudowę i przystosowanie Wiejskiego Domu Kultury w Dachnowie do pełnienia współczesnych funkcji. HORYNIEC ZDRÓJ Rada Gminy w Horyńcu-Zdroju powołuje Komisję Rewizyjną oraz niżej wymienione komisje stałe: Komisję Uzdrowiskową, Zdrowia, Oświaty, Sportu i Kultury Fizycznej działającą w zakresie spraw: szkolnictwa i wychowania młodzieży, upowszechniania oświaty i czytelnictwa, przedszkoli i świetlic, działalności kulturalnej i amatorskiej twórczości artystycznej, ochrony zabytków, kultury fizycznej, sportu i turystyki, wykorzystania walorów leczniczych uzdrowiska, utrzymania i eksploatacji urządzeń lecznictwa uzdrowiskowego, funkcjonowania naczelnych lekarzy uzdrowisk, ochrony zdrowia i opieki społecznej. Samorząd Gminy Horyniec Zdrój wyróżnia bardzo wysoka aktywnością w zakresie pozyskiwania środków finansowych z UE, są to m.in. projekty związane z rozwojem turystyki w regionie: projekty dofinansowane z Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich w ramach działania "Odnowa i rozwój wsi": - „Doposażenie Gminnego Ośrodka Kultury w Horyńcu-Zdroju poprzez zakup sceny mobilnej z nagłośnieniem i oświetleniem”, projekt obejmuje zakup sceny mobilnej wraz z nagłośnieniem i oświetleniem. - "Modernizacja i zagospodarowanie Parku Zdrojowego w Horyńcu-Zdroju" obejmuje budowę szaletów, miejsc postojowych wraz z oświetleniem oraz dostawę wyposażenia placu zabaw. - "Modernizacja Wiejskiego Domu w Nowym Bruśnie" „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 206 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej - "Remont i doposażenie Gminnego Ośrodka Kultury w Horyńcu-Zdroju" obejmuje remont z dostosowaniem do obowiązujących norm i przepisów instalacji elektrycznej w budynku Gminnego Ośrodka Kultury w Horyńcu-Zdroju, wyznaczanie tras turystycznych na terenie gmin Lubaczów i Horyniec-Zdrój wraz z niezbędną renowacją i modernizacją infrastruktury kulturowej i rekraacyjnej", Projekt dofinansowany z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego w ramach Osi priorytetowej 6 - Turystyka i kultura, realizowany w partnerstwie z Gminą Lubaczów, "Podkarpacki System e-Administracji Publicznej" komputerowego w Urzędzie Gminy obejmuje wymianę sprzętu Horyniec-Zdrój, projekt dofinansowany z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 w ramach Osi priorytetowej 3 - Społeczeństwo informacyjne. "Budowa kompleksu boisk sportowych - ORLIK 2012" obejmuje budowę boiska ze sztuczną nawierzchnią, ogrodzonego oraz oświetlonego, budowa boiska wielofunkcyjnego o nawierzchni poliuretanowej, ogrodzone o raz oświetlone oraz zaplecza sanitarno szatniowego, projekt dofinansowany z budżetu państwa oraz Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego, "Wspólne działania promocyjne miast Tomaszów Lubelski i Horyniec-Zdrój szansą na dynamiczny rozwój gospodarczy Roztocza Środkowego i Wschodniego" obejmuje wydanie przewodników w liczbie 3 tysięcy, filmu promocyjnego w licznie 1 tysiąca, 2 witacze, 20 tablic informacyjnych, spacer wirtualny po gminie, promocję w telewizji, radiu oraz prasie. Projekt zrealizowany w partnerstwie z Urzędem Miasta Tomaszów Lubelski w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej, działanie I.4 Promocja i współpraca "Trasy rowerowe" w ramach Programu operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej działanie P V Zrównoważony rozwój potencjału turystycznego opartego o warunki naturalne obejmuje budowę tras rowerowych na terenie województw wchodzących w skład tzw. "ściany wschodniej" tj. przygotowanie nawierzchni, oznakowanie, punkty przystankowe, wydanie przewodników, promocja. Sieć szerokopasmowa Polski Wschodniej" w ramach Programu Operacyjnego „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 207 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Rozwój Polski Wschodniej działanie P II Infrastruktura społeczeństwa informacyjnego. Celem projektu Sieć Szerokopasmowa Polski Wschodnie jest zapewnienie do końca 2013 roku dostępu do usług szerokopasmowych dla 90% gospodarstw domowych i 100 % instytucji publicznych i przedsiębiorców w 5 województwach Polski Wschodniej. CHĘCINY Gmina Chęciny, szukając nowych możliwości rozwoju, prowadzi aktywną współpracę z czterema gminami zagranicznymi, tj. Schöneck w Niemczech, Rønde w Danii oraz Gminy: Jaworow i Skvyra na Ukrainie. Porozumienia zakładają wymianę doświadczeń w funkcjonowaniu samorządów, wzajemne poznawanie środowiska, gospodarki, kultury i historii partnerskich gmin. Ważnymi jej elementami są wizyty studyjne i robocze, projekty szkoleniowe i doradcze, a także wspieranie wymiany młodzieży. Placówki oświatowe prowadzone przez Gminę: szkoły podstawowe w Bolminie, Łukowej, Polichnie, Starochęcinach, Tokarni, zespoły szkół ogólnokształcących w Chęcinach i Wolicy, przedszkole samorządowe w Chęcinach. Oprócz tego przez Powiat jest prowadzony zespół szkół w Chęcinach. Przez Gminę są prowadzone placówki kultury takie jak Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury, Biblioteka Publiczna w Chęcinach, jak również jednostka organizacyjna gminy MiejskoGminny Ośrodek Pomocy Społecznej. Samorząd gminy uczestniczy w pozyskiwaniu środków finansowych na rozwój turystyki w regionie, są to m.in. projekty, które uzyskały dofinansowanie z RPO WŚ na 2007-2013: Muzeum Wsi Kieleckiej — "Rozbudowa Infrastruktury Parku Etnograficznego w Tokarni i Dworku Laszczyków w Kielcach, Budowa nowoczesnego i funkcjonalnego kompleksu sportowo - rekreacyjnego wraz z infrastrukturą towarzyszącą w Chęcinach, Modernizacja infrastruktury drogowej i parkingu w Chęcinach odciążająca ruch kołowy w centrum miasta, Kompleksowa rewitalizacja historycznego centrum Chęcin mająca na celu odbudowę i promocję unikatowych walorów historycznych i kulturowych miasta, „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 208 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Kampania promocyjna "Historia Państwa Polskiego na przykładzie dziejów Zamku Królewskiego w Chęcinach - wielkie inscenizacje, czyli bezcenne lekcje historii na żywo”, Odnowa potencjału historyczno kulturowego zabytkowego budynku tzw. „Niemczówki” w Chęcinach poprzez utworzenie kompleksowego centrum informacji turystycznej i historycznej. Oprócz tego Zarząd Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej dnia 01.09.2005 roku podjął decyzję przyznania dotacji Gminie Chęciny na projekt, którego jednym z głównych zadań jest pomoc mieszkańcom Gminy w zdobyciu wiedzy z zakresu polityki rolnej UE i Polski, ochrony środowiska, gospodarki odpadami, agroturystyki oraz prawidłowego i zrównoważonego rozwoju z wykorzystaniem zasobów środowiska naturalnego, poprzez organizację przy Konferencji, Centrum Informacji Ekologicznej. Kolejnym ośrodkiem działającym na terenie gminy Chęciny pozyskującym dofinansowania z Unii Europejskiej jest Regionalne Centrum Naukowo-Technologiczne (RCN-T), którego celem jest wspieranie inicjatyw lokalnych i regionalnych dla rozwoju gospodarczego województwa świętokrzyskiego poprzez wdrażanie innowacji w sektorze turystyki, B+R i life science. RCN-T realizuje takie projekty jak: Tworzenie kompleksowych terenów inwestycyjnych w Podzamczu koło Chęcin – RPO WŚ, działanie 2.4, Laboratorium Nauki – RPO WŚ, działanie 2.1, Utworzenie Regionalnego Centrum Naukowo-Technologicznego w Województwie Świętokrzyskim – PO RPW, działanie 1.3, Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej – PO RPW 1.4. ZAGNAŃSK Działalność władz samorządowych gminy Zagnańsk była niejednokrotnie wyróżniana. Spośród kilkudziesięciu nagród, jakie zdobyto w ciągu ostatnich lat wymienić należy: w 1991 roku Gmina Zagnańsk została wpisana na listę Polskiej Sieci Zdrowych miejscowości w Kopenhadze, w 1999 roku Gmina Zagnańsk zajęła III miejsce w konkursie na najbardziej ekologiczną gminę Województwa Świętokrzyskiego, „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 209 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej w 2003 roku Gmina Zagnańsk zajęła III miejsce w konkursie na najbardziej ekologiczną gminę Województwa Świętokrzyskiego, w 2004 roku Gmina Zagnańsk zajęła III miejsce w konkursie „Mała retencja na terenach wiejskich”, w 2004 roku Gmina Zagnańsk zdobyła wyróżnienie w konkursie „Na zagospodarowanie odpadów na terenach wiejskich”, w 2007 roku Gmina Zagnańsk zajęła I miejsce z zakresu edukacji ekologicznej w latach 2003-2006, w 2009 roku Gmina Zagnańsk zdobyła wyróżnienie w dziedzinie ekologia w plebiscycie EURO-GMINA 2008/2009, w latach 2003-2006 gmina pozyskała środki unijne na realizację 8 projektów inwestycyjnych, w tym budowa zbiornika małej retencji w miejscowości Umer. 7.7.2. Sektor pozarządowy SPICZYN I WÓLKA W gminie Wólka stanowiącej punkt węzłowy Szlaku Jana III Sobieskiego działa 28 jednostek posiadających status organizacji pozarządowej, w tym 14 wpisanych do rejestru KRS (3 fundacje [jedna z nich jest oddziałem zamiejscowym fundacji z Lublina], 2 kółka rolnicze, 9 stowarzyszeń [w tym 1 sportowe, 5 OSP, 3 inne]), a także: 8 zwykłych stowarzyszeń sportowych, 1 zwykłe stowarzyszenie, 5 parafii rzymskokatolickich. Jednocześnie mieszka tu 10 380 mieszkańców (stat.gov.pl), tj. średnia ilość NGO na 10 tyś mieszkańców wynosi tu 13,49 (liczba zarejestrowanych w KRS organizacji pozarządowych * [10 000 osób/liczba mieszkańców]). W gminie Spiczyn stanowiącej punkt węzłowy Szlaku Jana III Sobieskiego działa 23 jednostek posiadających status organizacji pozarządowej, w tym 18 wpisanych do KRS (2 fundacje, 1 kółko rolnicze, 15 stowarzyszeń [ w tym 8 OSP oraz 1 oddział zamiejscowy stowarzyszenia spoza obszaru], a także 1 koło gospodyń wiejskich oraz 4 parafie [w tym 3 kościoła rzymskokatolickiego i 1 kościoła mariawitów]. Jednocześnie mieszka tu 5 503 osoby, tj. średnia ilość NGO na 10 tyś mieszkańców wynosi tu 32,71 (liczba zarejestrowanych w KRS organizacji pozarządowych * [10 000 osób/liczba mieszkańców]). Z porównania danych dotyczących średniej ilości organizacji pozarządowych w stosunku do „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 210 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej 10 tyś mieszkańców wynika rozbieżność pomiędzy punktami węzłowymi w zakresie ilości organizacji pozarządowych. Dane ilościowe niezbicie świadczą, że w gminie Spiczyn na 10 000 mieszkańców zarejestrowanych jest ponad dwukrotnie więcej organizacji pozarządowych niż w gminie Wólka. Zasobność portfela organizacji pozarządowych z punktów węzłowych oraz inne wskaźniki świadczące o kondycji III sektora na obszarze objętym oddziaływaniem strategii Niniejsze podrozdział zawiera dane szacunkowe i ma charakter jedynie poglądowy, gdyż dostęp do tego typu danych jest utrudniony . Podstawą do określeń poniższych wskaźników są dane zaczerpnięte od Centrum Informacji i Wsparcia Organizacji Pozarządowych z Piask oraz analiza danych dotyczących wsparcia jakie dla wsparcia działań pożytku publicznego przeznaczają gminy punktów węzłowych. Ilość środków przeznaczonych na realizację zadań publicznych przez NGO w punktach węzłowych: W 2010 na realizację zadań pożytku publicznego (zlecenie lub powierzenie zadań ) punkty węzłowe przeznaczyły kwotę: Gmina Spiczyn 40 000 zł Gmina Wólka 40 000 zł W 2011 roku na realizację zadań pożytku publicznego punkty węzłowe Spiczyn i Wólka przeznaczyły: Gmina Spiczyn 45 000 zł Gmina Wólka 50 000 zł W 2012 roku na realizację zadań pożytku publicznego punkty węzłowe przeznaczyły: Gmina Spiczyn 30 000 zł Gmina Wólka 40 000 zł W roku 2013 na realizację zadań pożytku publicznego w/w gminy zamierzają przeznaczyć kwotę : Gmina Spiczyn 50 000 zł Gmina Wólka 40 000 zł Z badania przeprowadzonego w 2010 roku, jak również w pierwszej połowie 2012 r. przez „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 211 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Centrum Informacji i Wsparcia Organizacji Pozarządowych w Piaskach wśród 10 NGO z punktów węzłowych Szlaku JIIIS wynika, że zasobność portfela tutejszych NGO w 2010 r. wynosiła 90% przychody poniżej 20 tyś. do 100 tyś., 10% wyższe niż 100 tyś.- 10% Struktura przychodów NGO w 2012 r. całościowo poprawiła się nieznacznie. Wśród realizowanych projektów przez tutejsze NGO w 2010 r. dominowały sport i działania antyalkoholowe. W 2012 roku poprawił się zakres udzielanego wsparcia dla NGO, tj. poza działaniami sportowymi i zabezpieczeniem socjalnym obejmują one także pomoc społeczną, w tym rodzinom i osobom w trudnej sytuacji życiowej oraz wyrównywanie szans tych rodzin i osób, przeciwdziałanie uzależnieniom i patologiom społecznym, kultura i dziedzictwo narodowe, podtrzymywanie i upowszechniania tradycji narodowej Z badań prowadzonych w 2010 r. przez Ekologiczny Klub UNESCO w Piaskach wynika względna równowaga w sytuacji kobiet i mężczyzn w sektorze pozarządowym. Wsparcie dla sektora organizacji pozarządowych w punktach węzłowych świadczone jest przez Centrum Wsparcia i Informacji o Organizacjach Pozarządowych (CIWOP) w Piaskach (ul. Lubelska 80) prowadzone przez Ekologiczny Klub UNESCO Pracownia na Rzecz Bioróżnorodności, tel./fax 81 5821312, www.tarczasobieskiego.pl, e-mail [email protected] CIESZANÓW Na obszarze Gminy Cieszanów funkcjonują 29 organizacji pozarządowych, stowarzyszenia i fundacje, wśród których są: Ludowy Klub Sportowy „Ursus” Dachnów; Miejski Klub Sportowy „Juwenia” Cieszanów; Ludowy Klub Sportowy „ZALEW” Stary Lubliniec; Uczniowski Klub Sportowy „Meteor” przy Zespole Szkół Publicznych w Dachnowie; Uczniowski Klub Sportowy „Puma” przy Zespole Szkół Publicznych w Cieszanowie; OgniskoKlub Sportowy Towarzystwa Krzewienia Kultury Fizycznej ”Gwiazda”; Cieszanowskie Towarzystwo Muzyczne; Stowarzyszenie Popularyzacji Miasta i Regionu „Żarek”; Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży przy Parafii Podwyższenia Krzyża Świętego w Dachnowie; Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży przy Parafii Świętego Wojciecha w Cieszanowie; Gminne Stowarzyszenie Kół Gospodyń Wiejskich w Cieszanowie; Stowarzyszenie „Strzelec ”w Cieszanowie; Stowarzyszenie Inicjatyw Oświatowych „Brusienka”; Stowarzyszenie „Kresy – Pokolenie Nowych”; Rzeczypospolitej Polskiej Towarzystwo i Byłych Przyjaciół Więźniów Lublińca; Związek Politycznych. Koło Kombatantów Miejsko-Gminne w Cieszanowie; Towarzystwo Rolnicze w Cieszanowie; Cieszanowskie Forum Gospodarcze; „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 212 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Stowarzyszenie Czereśnian; Ochotnicza Straż Pożarna w Nowym Siole; Ochotnicza Straż Pożarna w Cieszanowie, w Kowalówce – Żukowie, w Chotylubiu, w Folwarkach, w Dachnowie, w Niemstowie, w Nowym Lublińcu; Lokalna Grupa Działania „SERCE ROZTOCZA” w Cieszanowie; Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Zaburzeniami Psychicznymi i Przewlekle Chorych Oraz Ich Rodzin/Opiekunów „VIVERE” w Cieszanowie. W skład LGD „Serce Roztocza” wchodzą gminy miejsko-wiejskie Cieszanowa i Narolu oraz gmina Horyniec-Zdrój. HORYNIEC ZDRÓJ Rady Gminy Horyniec-Zdrój w dniu 30 listopada 2012r. uchwaliła Wieloletni Program Współpracy Gminy Horyniec-Zdrój z organizacjami pozarządowymi. Celem głównym Wieloletniego Programu jest kształtowanie partnerstwa Gminy HoryniecZdrój z organizacjami pozarządowymi dla wspólnych działań służących definiowaniu i zaspokajaniu potrzeb mieszkańców oraz wzmacnianie aktywności społeczności lokalnej. Cel realizowany będzie poprzez następujące cele szczegółowe: podejmowanie i inicjowanie różnorodnych form współdziałania Gminy Horyniec-Zdrój z organizacjami pozarządowymi dla efektywnej realizacji zadań publicznych w obszarze pożytku publicznego, promowanie idei społeczeństwa obywatelskiego oraz dążenie do wywoływania potrzeby społecznej partycypacji mieszkańców, zmierzające do ciągłej poprawy jakości ich życia, wspieranie integracji podmiotów pozarządowych i samorządowych realizujących wspólne cele, wytyczanie jasnych, przejrzystych i akceptowalnych zasad współpracy między sektorami, opierających się na wzajemnym doświadczeniu i zdobytej wiedzy, w celu maksymalizacji zysków z podejmowanych wspólnie działań, analizowanie i ocenianie rezultatów współpracy oraz realizowanie działań usprawniających, zwiększenie aktywności organizacji pozarządowych oraz podmiotów w wykorzystaniu środków pozabudżetowych na rzecz mieszkańców Gminy Horyniec-Zdrój. Zadania priorytetowe w zakresie współpracy Gminy Horyniec-Zdrój z organizacjami „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 213 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej pozarządowymi na lata 2013-2014 to: „Nauka, szkolnictwo wyższe, edukacja, oświata i wychowanie”; „Kultura, sztuka, ochrona dóbr kultury i dziedzictwa narodowego” - ochrona i popularyzowanie tradycji i dziedzictwa kulturowego Gminy Horyniec-Zdrój oraz jej mieszkańców; „Wspieranie i upowszechnianie kultury fizycznej dla mieszkańców gminy; „Turystyka i krajoznawstwo” - wspieranie powstawania nowych oraz promocja już istniejących atrakcji turystycznych; „Podtrzymywanie i upowszechnianie tradycji narodowej, pielęgnowanie polskości oraz rozwój świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej” - organizacja imprez kulturalnych o zasięgu lokalnym, upamiętniających ważne wydarzenia historyczne, społeczne, narodowe; „Działalności wspomagającej rozwój wspólnot wysokość społeczności lokalnych” wspieranie programów, projektów oraz imprez integrujących i aktywizujących społeczność lokalną; „Przeciwdziałanie uzależnieniom i patologiom społecznym”. CHĘCINY Wśród aktywnie działających organizacji pozarządowych można wymienić: Koła Gospodyń Wiejskich, zespoły folklorystyczne, zespoły młodzieżowe, kluby sportowe, jednostki OSP, Fundacja „Ptasi Azyl”, Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Chęcińskiej, Stowarzyszenie Nauczycieli Polonistów w Podzamczu Chęcińskim. Samorządy wspierają również rozwój turystyki poprzez uczestnictwo w targach turystycznych i w Regionalnej Organizacji Turystycznej. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 214 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Przez Stowarzyszenie są prowadzone szkoły podstawowe w Korzecku, Sadkowicach oraz Siedlcach. ZAGNAŃSK Gmina realizuje Program Leader+ i jest członkiem Lokalnej Grupy Działania „Dorzecze Bobrzy”. Stowarzyszenie uczestniczyło w II Schemacie programu LEADER tzw. Pilotażowy Program LEADER +. W ramach tego projektu w okresie 01.03.2007-31.05.2008 został zrealizowany projekt na kwotę 733000 zł. Obecnie LGD w ramach Osi 4 Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich wdraża następujące działania: Wdrażanie Lokalnych Strategii Rozwoju, Współpraca międzyregionalna i międzynarodowa, Nabywanie umiejętności, aktywizacja i koszty bieżące lokalnych grup działania. Wdrażanie działań osi 4. LEADER opiera się w głównej mierze na wykorzystaniu dla rozwoju regionu wiedzy i doświadczenia lokalnej społeczności. Włączanie partnerów społecznych i gospodarczych do planowania i wdrażania lokalnych inicjatyw ma służyć lepszemu zdefiniowaniu problemów obszaru oraz znalezieniu lepszych sposobów na ich rozwiązanie. Oprócz tego Gmina Zagnańsk należy do stowarzyszenia Związek Gmin Świętokrzyskich oraz Związek Gmin Powiatu Kieleckiego w zlewni Górnej Nidy. Na terenie gminy Zagnańsk funkcjonuje ok. 30 organizacji trzeciego sektora, najwięcej w formie prawnej stowarzyszenia rejestrowego. Wśród najbardziej znanych organizacji są m.in.: Stowarzyszenie Razem dla Wszystkich, Stowarzyszenie na rzecz Wychowania, Edukacji i Rozwoju „Knieja", Stowarzyszenie „Goszen", Stowarzyszenie Zwykłe Przymierze, Towarzystwo Ziemi Samsonowskiej, Szałas 2012, Fundację „Europomost", LGD Dorzecze Bobrzy, Ochotnicze Straże Pożarne, Towarzystwo Aktywnych Kobiet TAK. 7.7.3. Przedsiębiorcy SPICZYN I WÓLKA Ze względu na ukierunkowanie gmin partnerskich Szlaku JIIIS na Lubelszczyźnie na rozwój „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 215 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej gospodarczy oparty o dziedzictwo kulturowe będące spuścizną XVII wieku, istnieje podstawa, by analizować potencjał gospodarczy gmin partnerskich budujących markę terytorialną Szlaku JIIIS porównawczo – w odniesieniu do siebie samych oraz zbiorczo – w odniesieniu do gmin sąsiednich. Przedsiębiorczość w podregionie Szlaku JIIIS na Lubelszczyźnie charakteryzuje się, w odniesieniu do średniego wskaźnika nasycenia działalnością gospodarczą w całym województwie lubelskim, który wynosi 762 (2010 r.), niską liczbą podmiotów gospodarczych. Dla podregionu 6 gmin wskaźnik ten wyniósł w roku 417 (2010 r.). W obu punktach węzłowych notowany jest stały wzrost wskaźnika podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w rejestrze REGON na 10 tys. mieszkańców w kolejnych latach. Dla punktów węzłowych dynamika ilości osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą (w latach 2004/2011) wygląda następująco: Gmina Spiczyn: wzrost o 31,36% (169 podmiotów w roku 2004 i 222 podmiotów w 2011), Gmina Wólka: wzrost o 103,00% (327 podmiotów w roku 2004 i 664 podmiotów w 2011), Jak dotąd nie dostrzega się w punktach węzłowych Szlaku JIIIS na Lubelszczyźnie wynikających ze specyfiki Szlaku szczególnych preferencji do podejmowania przez przedsiębiorców określonych typów działalności gospodarczej. Dominują handel lokalny, usługi dla ludności, w tym głównie związane z serwisem pojazdów samochodowych i robotami budowlanymi. W podregionie stosunkowym novum wydaje się być nie kultywowana tutaj wcześniej, z racji nie dostrzegania oczywistych walorów kulturowo-historycznych, działalność na polu turystyki. Przetwórstwo stanowi natomiast wciąż niedostrzeżony potencjał, który dzięki bliskości różnorodnych rynków zbytu, winien być wsparty i wykorzystany przez mieszkańców Szlaku JIIIS. CIESZANÓW Na terenie gminy prowadzone są różne rodzaje działalności gospodarczej. Największy procentowy udział przypada na handel i usługi dla ludności, natomiast najmniejszy na produkcje i gastronomie. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 216 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej W rejestrze REGON według sekcji PKD w 2009 roku zarejestrowanych było 297 podmiotów gospodarki narodowej. Najwięcej odnotowano ich w sekcji G (handel i naprawy) – 80 podmiotów, natomiast najmniej – tylko 3 – w sekcji E (dostawa wody, gospodarowanie ciekami i odpadami). Gmina Cieszanów jest gmina typowo rolnicza. Przeobrażenia w ostatnich latach spowodowały upadek bądź likwidacje przedsiębiorstw dających zatrudnienie kilkuset pracownikom. Obecnie na terenie gminy największym pracodawca jest Fabryka Mebli w Dachnowie „BLACK RED WHITE”, zatrudniająca ponad 300 pracowników. Ponadto wśród ogólnej liczby kilkunastu ważniejszych przedsiębiorstw gminy wymienić należy: Zakład produkcji mebli tapicerowanych WALMEB Sp. z o.o.; Fabryka mebli Jar Sp. Z o.o. Gminna Spółdzielnia Samopomoc Chłopska; Zakład Produkcji Drzewnej w Nowym Siole; Usługi Budowlane A-W Bau; Zakład Produkcji Mebli – BEPEMA. HORYNIEC ZDRÓJ Na terenie gminy działa około 125 podmiotów gospodarczych, w większości należących do sektora prywatnego. Zatrudnienie w gospodarce narodowej wynosi 639 osób, z czego najwięcej przypada na ochronę zdrowia i sferę budżetową Zdecydowanie prym pod względem branżowym wiodą handel i usługi, grupujące blisko 50% wszystkich podmiotów gospodarczych działających na terenie gminy oraz lecznictwo uzdrowiskowe z uwagi na wielkość zatrudnienia. CHĘCINY Liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w gminie Chęciny wynosi 2 248. W strukturze gałęziowej w gm. Chęciny dominuje przemysł wydobywczy i przetwórstwo surowców mineralnych (zgodnie z tradycją tego regionu), mające negatywny wpływ na środowisko przyrodnicze. Na terenie gminy Chęciny funkcjonują następujące zakłady przemysłowe związane z przemysłem wydobywczym: Zakład górniczo - przetwórczy „Jaźwica", pracujący dla budownictwa, drogownictwa i przemysłu hutniczego. Pińczowskie Zakłady Kamienia Budowlanego prowadzące kopalnię „Bolechowice" wydobywającą bloki wapieni dewońskich do produkcji marmurów technicznych. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 217 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Kieleckie Przedsiębiorstwo Produkcji Elementów Budowlanych „Prelbud" w Wolicy, obecnie nie prowadzi żadnej działalność gospodarczej. Zakład Produkcji Nawozów Organicznych i Wydobycia Piasku - ZWP Mosty Sp. z o.o. Zakłady wydobywcze mają charakter ponadlokalny, bowiem ich produkty są przeznaczone dla obszarów szerszych niż gmina. Największą liczbę zakładów, tzw. drobnej wytwórczości (wg rejestru podmiotów gospodarczych) posiadają miejscowości: Tokarnia, Siedlce. W zakresie wytwórczości najwięcej jest zakładów produkujących materiały budowlane oraz zakładów kamieniarskich i małych zakładów produkujących meble. Nie są to jednak jednostki o dużym znaczeniu ponadlokalnym. ZAGNAŃSK Dla potrzeb lokalnych budownictwa drogowego i ogólnego eksploatowany jest piasek w okolicach Kołomani, Samsonowa, Umera, Jasiowa i Zachełmia. Do zakładów produkcyjnych funkcjonujących na bazie kopalin należą: kopalnia kwarcytu i dolomitu – Wiśniówka i zakład kamieniarski – Mardo w Kajetanowie; zakłady kamieniarskie w Tumlinie (J. Lesińska, R. Borucka, M. Domagała). Główną bazą dla rozwijającego się przemysłu w okresie między i powojennym były okoliczne bogate lasy, które obecnie również stanowią bazę dla funkcjonowania najliczniejszej grupy zakładów branży drzewnej. Należą do nich: tartaki – w Samsonowie (J. Linek), Zagnańsku (Polmaik, T. Jabłowski, L. Świerszcz – produkcja drewna), Wąsoszy (C. Sarnat, R. Olearczyk), Tumlinie (C. Stefański), Kołomani (W. Zatorski), Gruszce (Z. Kędracki); usługowy zakład wyrobów drewnianych i opakowań w Gruszce oraz Zakłady stolarskie – w Gruszce (J. Kędracki) i Tumlinie (B. Kondrak). Drugą branżę najliczniej rozwijającą się na terenie gminy Zagnańsk jest branża spożywcza, do której należą: masarnia w Kaniowie (Terlecki); ubojnia drobiu w Zagnańsku (R. Zapała), Kajetanowie (Foksdrób); „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 218 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej produkcja wędlin – w Lekominie (K. Bernatek); piekarnie – w Zagnańsku (GS-u, K. Kamusiński), Tumlinie (M. Gumuła), Samsonowie (Dulęba), Wąsoszy (S. Kopeć); wytwórnia wód gazowanych – w Bartkowie, Samsonowie, Zagnańsku, Wąsoszy. Ponadto zakłady produkcyjne działające na terenie gminy to: zakłady remontowo-budowlane w Kajetanowie (A. Król), w Wąsoszy (K. Kołodziejczyk), zakład „Jezierski” okna PCV w Lekominie; Przedsiębiorstwo Budownictwa Przemysłowego i Robót Inżynieryjnych – Kołdico w Kajetanowie; zakład mechaniki pojazdowej w Kaniowie, lakiernictwo samochodowe w Zagnańsku i ślusarstwo samochodowe w Wąsoszy; dziewiarstwo w Zagnańsku i krawiectwo w Tumlinie; dwie stacje paliw w Zagnańsku. 7.7.4. Mieszkańcy i grupy nieformalne Mieszkańcy są niezwykle ważni w kontekście zmian wprowadzanych lokalnie, ponieważ każde podejmowane decyzje wpływają bezpośrednio lub pośrednio na jakość ich życia. Wszelkie strategiczne decyzje podjęte bez uczestnictwa społeczności lokalnej mogą spotkać się z niezadowoleniem i sprzeciwem z ich strony. Mieszkańcy są często najlepszymi ekspertami w ocenie sytuacji i istotności lokalnych problemów. Pamiętać jednak należy, że raczej niemożliwe do przewidzenia są postawy całego społeczeństwa w stosunku do danej innowacji, ponieważ każdy obywatel może mieć inny punkt widzenia. SPICZYN I WÓLKA Zgodnie ze stat.gov.pl w punkcie węzłowym gmina Spiczyn mieszka 5503 osób. Ludność na 1 km 2 – 66. Ilość kobiet w stosunku do ilości mężczyzn -101/100. Liczba ludności w wieku nieprodukcyjnym w stosunku do 100 osób w wieku produkcyjnym: 84.Dochody budżetu gminy na 1 mieszkańca – 130,90. W 2010: pracujący: 308 bezrobotni zarejestrowani: 233, w tym kobiety 50,6%. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 219 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Udział beneficjentów pomocy społecznej w % ogółu mieszkańców:12,9% Zgodnie z danymi ze strony gmina Wólka w gminie mieszka 10 380 mieszkańców. Ludność na 1 km 2 144. Ilość kobiet w stosunku do ilości mężczyzn 103/100. Liczba ludności w wieku nieprodukcyjnym w stosunku do 100 osób w wieku produkcyjnym: 55,2.Dochody budżetu gminy na 1 mieszkańca – 115,00. W 2010: pracujący: 658 bezrobotni zarejestrowani: 318, w tym kobiety 50,6%. Udział beneficjentów pomocy społecznej w % ogółu mieszkańców:5,1% Razem więc mieszka tu 15 883 mieszkańców. Zgodnie z szacunkami Centrum Informacji i Wsparcia Organizacji Pozarządowych działa tu kilkanaście grup nieformalnych tj. nierejestrowanych nigdzie ( w tym do grup nieformalnych zalicza się rady rodziców, grupy kościelne, grupy i zespoły śpiewacze, taneczne, itd.). W oparciu o realizację modelu budżetu partycypacyjnego i połączenie ich ze współpracą z NGO i JST w oparciu o metodę Ekologicznego Klubu UNESCO z Piaski i inne techniki partycypacyjne, a także w oparciu o formułę i inicjatywy lokalnej wynikającą z ustawy o wolontariacie i pożytku publicznym można zwiększyć ilość grup nieformalnych angażujących się w działania PRO PUBLICO BONO kilkukrotnie. Obecny działania społeczeństwa tutejszych mieszkańców w tej materii są mizerne: jak do tej pory mieszkańcy nie zorganizowali się na tyle silnie by zorganizować tu akcję protestacyjną (m.in. pikiety, przemarsze, uliczne akcje), nie mówiąc już o akcjach pozytywnych – wspierających. Ważną formą aktywności społecznej mieszkańców pozostają działania parafii, w tym w szczególności celebracje publiczne świąt. W mniejszym zakresie realizowana jest ona przez działania w ramach imprez publicznych lub działania związków zawodowych. Najmniej mieszkańców organizuje się w działania codzienne tutejszych stowarzyszeń i fundacji, przy czym działania tutejszych straży pożarnych i kół gospodyń wiejskich odbiegają in plus od średniej. CIESZANÓW Liczba ludności gminy w ostatnich latach utrzymuje się na tym samym poziomie z tendencja do lekkiego spadku. Gmina Cieszanów należy do słabiej zaludnionych. Jej gęstość „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 220 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej zaludnienia jest znacznie niższa niż w województwie. Niewielki spadek liczby mieszkańców związany jest ze znacznym odpływem ludności poza teren gminy. Świadczy o tym ujemne saldo migracji, widoczne zarówno na terenie miasta, jak również gminy Cieszanów. Podobne zjawisko można zaobserwować na terenie całego powiatu . Zgodnie z danymi Głównego Urzędu Statystycznego według stanu z dnia 31 grudnia 2009 roku gminę Cieszanów zamieszkiwało 7 232 osoby, w tym 3 649 mężczyzn (50,5 %) oraz 3 583 kobiety (49,5 %). Średnia gęstość zaludnienia wynosiła wówczas 33 osoby na km2. Analizując udział ludności według ekonomicznych grup wieku można wskazać, że: w wieku przedprodukcyjnym znajduje się 20,7 % mieszkańców, w wieku produkcyjnym – 63,7% mieszkańców, w wieku poprodukcyjnym – 15,6 % mieszkańców. Analiza ekonomicznej struktury wiekowej mieszkańców gminy Cieszanów pozwala zauważyć niekorzystne zjawiska występujące w tej sferze. Stale zmniejsza się i tak niewielki odsetek ludności w wieku przedprodukcyjnym tj. do 17 lat. Zaobserwować można również, stały wzrost liczby osób w wieku produkcyjnym. Ustabilizował się natomiast odsetek osób w wieku poprodukcyjnym. Sytuacja gminy Cieszanów pod względem migracji ludności przedstawia się mało korzystnie. Jedynie w 2009 roku odnotowano dodatnie saldo, wynikające z licznych zameldowań w ruchu wewnętrznym. W pozostałych latach na ujemne wartości salda wpływa znaczna liczba osób, które wyjeżdżają z gminy. HORYNIEC ZDRÓJ Gmina Horyniec – Zdrój posiada 4976 mieszkańców W porównaniu do rozległości obszaru jest stosunkowo słabo zaludniona. Średnio na l km2 terenu przypada 25 osób. Charakterystyczną cechą trendów demograficznych w gminie jest systematycznie rosnąca liczba mieszkańców ośrodka gminnego w Horyńcu Zdroju - w tempie ok. 20 osób rocznie i systematycznie malejąca liczba mieszkańców w pozostałych miejscowościach - w tempie ok. 70 osób rocznie. Wobec braku jakichkolwiek alternatywnych miejsc pracy na miejscu, bardziej przedsiębiorczy mieszkańcy emigrują zarobkowo poza gminę i zagranicę, a część osiedli nabiera charakteru hotelowego, zmierzające do ich wyludnienia w niedalekiej przyszłości. Przy zmniejszaniu się liczby mieszkańców w terenie, trendy systematycznego wzrostu liczby mieszkańców Horyńca - Zdroju należy uważać za trwałe i prawidłowe. Do takiej konkluzji „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 221 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej skłania systematyczna rozbudowa bazy leczniczej uzdrowiska, przede wszystkim wybudowanie nowego zakładu przyrodoleczniczy, budowa krytej pływalni przy CRR KRUS, ale również rozwój funkcji usługowej w ośrodku gminnym. Mieszkańcy gminy Horyniec -Zdrój kulturowo i wyznaniowo związani byli w przeszłości z dwoma nurtami polskim o wyznaniu rzymsko – katolickim i unickim greko – katolickim. Wśród miejscowej ludności żyje bardzo nieliczna społeczność ukraińska. Zamieszkuje ona w kilku małych wioskach i przysiółkach, m.in. w Werchracie, Prusiu, Dziewięcierzu. W niepamięć poszły tu dawne waśnie polsko-ukraińskie, skoro niektóre świątynie rzymskokatolickie użytkowane są także przez wyznawców obrządku bizantyjsko- ukraińskiego. Do zidentyfikowanych problemów należy odpływ młodej, wykwalifikowanej kadry do ośrodków miejskich. CHĘCINY Wysoki udział ludności w wieku przedprodukcyjnym i poprodukcyjnym populacji ogółem świadczy o dużym potencjale rozwojowym gminy i miasta Chęciny. Z drugiej jednak strony oznacza to wzrost zasobów pracy, – co przy braku rozwoju gminy rzutować może na poziom bezrobocia. W gminie i mieście niski jest poziom osób z wykształceniem wyższym i policealnym a wyższy z wykształceniem podstawowym ukończonym, nieukończonym. ZAGNAŃSK Jednym z podstawowych czynników warunkujących rozwój gminy oraz charakteryzujących jej atrakcyjność są jej mieszkańcy. W ciągu ostatnich lat w gminie Zagnańsk obserwowany jest systematyczny wzrost liczby mieszkańców. Do elementów demograficznych charakteryzujących ludność należy również struktura wykształcenia mieszkańców, którą w gminie Zagnańsk należy ocenić pozytywnie. Pozytywne czynniki demograficzne pozwalają prognozować wzrost ludności gminy. Wzrost liczby mieszkańców to zwiększenie potencjału gospodarczego gminy, a także zróżnicowanie funkcji ekonomicznych, poziomu infrastruktury technicznej i społecznej oraz wzrost zapotrzebowania na całą infrastrukturę. Korzystna struktura wieku i wykształcenia mieszkańców gminy Zagnańsk, duży udział „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 222 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej ludności wiejskiej o niewielkich możliwościach zatrudnienia oraz korzystne warunki przyrodnicze stwarzają możliwości dla rozwoju turystyki (agroturystyki) oraz rozwoju rolnictwa ekologicznego, a więc zawodowego uaktywnienia jej mieszkańców. W Gminie Zagnańsk pod względem rozwoju zasobów ludzkich, należy położyć nacisk na przygotowanie kadr managerów, konsultantów, doradców gospodarczych i rolniczych oraz przedsiębiorców. Jakość kadr przyczyni się do podnoszenia konkurencyjności gminy, rozwoju społeczności lokalnych i wzrostu przedsiębiorczości, a w efekcie poprawi jakość życia mieszkańców. Filar ten sprzyjać będzie pobudzaniu aktywności społeczności lokalnych w celu samodzielnego rozwiązywania problemów rozwojowych. Słabą stroną gminy jest brak poczucia przyszłości wśród młodzieży w kontekście nauki, pracy i kariery, czego przykładem są dążenia emigracyjne wśród najzdolniejszej części młodych ludzi do większych miast. Mocną stroną jest jej turystyczno-rekreacyjny charakter, który odpowiednio wykorzystany może przyczynić się do postrzegania gminy, przez młodych ludzi jako miejsce do życia i pracy na stałe. Ważne jest również, by stworzyć system motywacyjny dla najzdolniejszych uczniów, aby zdobywali wyższe wykształcenie oraz rozwijali swoje zainteresowania w kierunkach rokujących rozwój i łatwiejsze znalezienie pracy w Gminie Zagnańsk. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 223 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej 8. Segmentacja rynku 8.1. Zdefiniowanie kryteriów segmentacji Aby prawidłowo wyodrębnić segment należy wyróżnić cechy obiektywne konsumenta, tzw. kryteria segmentacji (zmienne opisujące). Mogą to być: kryterium geograficzne, miejsce zamieszkania (miasto, wieś), klimat, typografia (ukształtowanie terenu), wielkość miasta (liczba mieszkańców), gleba, ustrój polityczny; kryterium demograficzne: wiek, płeć, rasa, wyznanie (np.: różne sposoby żywienia), pochodzenie etniczne, wykształcenie, stan cywilny, zdrowie, budowa ciała; kryterium ekonomiczne: zawód, dochód na osobę, dochód gospodarstwa domowego, źródła dochodów, majątek; kryterium społeczne: klasa społeczna, grupa odniesienia, styl życia, stadium życia rodzinnego, osobowość; kryterium psychograficzne: styl życia, osobowość, preferencje, motywy podróżowania. Dzielą się one na: 1. Zmienne obiektywne: kryteria demograficzne m.in.: wiek, płeć, faza cyklu życia rodziny, wielkość gospodarstwa domowego, zawód, dochód, wykształcenie, narodowość; kryteria geograficzne m.in.: obszar geograficzny, odległość pomiędzy miejscem zamieszkania, a miejscem docelowym, typ miejsca zamieszkania, 2. kryteria geodemograficzne. Zmienne subiektywne: cel podróży, poszukiwanie korzyści, kryteria psychospołeczne i styl życia, osobowość, nawyki, przyzwyczajenia, zwyczaje, postawy, podatność na wpływ innych osób, styl życia, szczególne wydarzenia w życiu człowieka, reakcja na produkt, status nabywcy, częstotliwość zakupu, sposób zakupu, stopień lojalności, faza podejmowania decyzji nabywczej, cena produktu. Do kryteriów poprawnej segmentacji natomiast należą: „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 224 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Identyfikowalność – segment powinien być relatywnie łatwy do wyróżnienia, czyli posiadać specyficzne cechy, które wyróżniają go na całym rynku. Komunikatywność – polega na łatwości dotarcia z określoną propozycją marketingową do konkretnego konsumenta. Pojemność, rozległość segmentów – konsumenci wchodzący w skład danego segmentu powinni być na tyle liczni, aby opłacało się zastosowanie konkretnej strategii. Opłacalność – koszty wejścia na rynek i funkcjonowania na tym rynku powinny być znacznie niższe, niż uzyskiwane na tym rynku dochody. Dostępność, związana z brakiem barier prawnych, organizacyjnych oaz technicznych przy wejściu przedsiębiorstwa na rynek. Wymierność – możliwość uzyskania informacji o cechach konsumentów tworzących dany segment rynku. Cechami prawidłowo wyodrębnionego segmentu są: mierzalność – określenie, jaką ilość konsumpcji daje zysk, rozległość – określenie, na jakim obszarze opłaca się producentowi działać, dostępność – określenie miejsc, w których konsumenci na pewno kupią dany produkt. Jak widać segmentacji rynku można dokonywać wg różnych kryteriów przy czym należy pamiętać, iż ten sam rynek może być segmentowany wielokrotnie wg różnych kryteriów. Z punktu widzenia budowania oferty turystycznej, kluczowe znaczenie mają jednak motywy związane z podejmowaniem aktywności turystycznej. W związku z powyższym poniżej dokonano segmentacji według tzw. kryterium motywacji podróży, za wyjątkiem turystyki weekendowej pozostającej na pograniczu kryterium motywacji i długości pobytu oraz turystyki tranzytowej i przygranicznej (kryterium według cechy zasadniczej, z punktu widzenia podmiotu turystyki). 8.2. Opis segmentów Opis poszczególnych segmentów został sporządzony wg następującego schematu: ogólny opis segmentu, opis segmentu wg zmiennych geograficznych i demograficznych, „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 225 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej opis preferencji i zainteresowań, prezentacja wykorzystywanych potencjałów, opis motywów uprawiania danego rodzaju turystyki. Segmenty podstawowe: turyści kulturowi, dzieci i młodzież (turystyka edukacyjna), turyści aktywni i specjalistyczni, agroturystyka, turystyka na obszarach wiejskich, ekoturystyka, turyści weekendowi. Segmenty uzupełniające: turyści motywacyjni i integracyjni. Hobbyści. SEGMENTY PODSTAWOWE Tabela 11 Segmenty podstawowe – turystyka kulturowa SEGMENT: TURYSTYKA KULTUROWA Turystyka kulturowa związana jest z motywem poznawczym. Jej uczestnicy podróżują w celu poznania historii, zwiedzania zabytków, muzeów, w związku z odbywającymi się imprezami, etc. Należy zwrócić uwagę, iż zmienia się charakter turystyki kulturowej, która obecnie przyjmuje formę związaną z dużą aktywnością turysty. Pragnie on bowiem angażować się w proces poznawczy. Stąd bardzo duże znaczenie interaktywnych form eksponowania walorów kulturowych oraz różnego rodzaju imprez tematycznych (m.in. rekonstrukcje wydarzeń historycznych, żywe lekcje historii), w tym przede wszystkim tematycznych szlaków kulturowych, które są jedną z najszybciej przeobrażających się i najbardziej popularnych form turystyki kulturowej. Są zdecydowanie świadomi swoich potrzeb. W związku z powyższym zwracają uwagę na zagospodarowanie ciekawych miejsc i ich odpowiednie wyeksponowanie. Segment ten obejmuje: turystykę związaną z historią regionu (powiązanie z historią rodu Sobieskich oraz innych powiązanych z nimi), turystykę związaną ze sławnymi ludźmi (miejsca związane z pobytem Sobieskich), turystykę związaną z kulturą ludową i działalnością kulturalną, opartą o tradycje rękodzieła ludowego, historycznego przemysłu i rzemiosła, obrzędowość oraz unikalne imprezy. Kryteria geograficzne, demograficzne Wiek: 10+ Płeć: kobiety i mężczyźni Wykształcenie: średnie i wyższe „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 226 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Dochód: średnia krajowa i powyżej Geografia: Polska – województwo lubelskie, województwo podkarpackie, województwo mazowieckie, podlaskie, świętokrzyskie Zagranica – Ukraina, Rosja, Słowacja, Węgry, Austria Preferencje i zainteresowania Osoby poszukujące ciekawych możliwości w różnych formach obcowania z kulturą spędzenia wolnego czasu Osoby zainteresowane zwiedzaniem ciekawych miejsc związanych z historią, architekturą, kulturą, etc. – muzea, zabytki, miejsca pamięci, cmentarze. Osoby pragnące poznać tradycje i historię obszaru objętego projektem – poprzez udział w imprezach, rekonstrukcjach oraz osoby zainteresowane udziałem w warsztatach, pokazach, etc. Osoby zainteresowane udziałem w imprezach tematycznych, np. związanych z ważnymi wydarzeniami historycznymi etc. Osoby poszukujące ciekawych formuł zwiedzania, nie tylko w kontekście interaktywności, ale również w kontekście pakietowania oferty (np. tradycyjna kuchnia, ciekawe obiekty noclegowe, imprezy fabularne etc.). Osoby te często pragną łączyć zwiedzanie z poznaniem przyrody, są wrażliwe na piękno otaczającego ich krajobrazu. Rodziny z dziećmi, chcące zainteresować młode pokolenie historią, chcące wychowywać w duchu patriotycznym. Motywy Kierują się motywem poznania, przy czym poszukują aktywnych form poznania kultury, historii, w tym przypadku historii Bitwy Warszawskiej etc. Uprawianie turystyki kulturowej może stanowić ich hobby, sposób na realizację pasji. Źródło: Opracowanie własne Tabela 12 Segmenty podstawowe – turystyka edukacyjno-rekreacyjna dzieci i młodzieży SEGMENT: TURYSTYKA EDUKACYJNO-REKREACYJNA DZIECI I MŁODZIEŻY Turystyka edukacyjna dzieci i młodzieży związana jest z wyjazdami na tzw. białe i zielone szkoły oraz obozy, czy kolonie. Jest to również turystyka związana z wyjazdami jednodniowymi, stanowiącymi żywe lekcje historii. Jej podstawowym celem jest „uczyć poprzez podróżowanie”. Zakłada przede wszystkim zwiedzanie ciekawych pod względem kulturowym miejsc, a także korzystanie z wypoczynku aktywnego. Edukacyjne wyjazdy w teren są uzupełnieniem programu szkolnego. W kontekście Szlaku Jana III Sobieskiego to nie tylko lekcja historii, ale również patriotyzmu i powrót do chwały polskiego oręża. Kryteria geograficzne, demograficzne Wiek: 7-18 Płeć: dziewczynki i chłopcy/młode kobiety i młodzi mężczyźni Wykształcenie: w trakcie procesu kształcenia (szkoły podstawowe, szkoły średnie) Dochód: średnia krajowa, nieco poniżej średniej krajowej Geografia: Polska – województwo lubelskie, województwo lubelskie, województwo „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 227 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej mazowieckie, podlaskie, świętokrzyskie Preferencje i zainteresowania Dzieci i młodzież szkolna ukierunkowana na poznawanie walorów obszaru zarówno naturalnych, jak i kulturowych. Wykorzystują infrastrukturę paraturystyczną (szlaki turystyczne, obiekty sportowo-rekreacyjne), biorą udział w imprezach sportowych, rekreacyjnych i kulturalnych, warsztatach, pokazach, inscenizacjach, lekcjach edukacji ekologicznej oraz lekcjach muzealnych. Są gotowi współtworzyć produkt pod warunkiem zaangażowania nauczycieli (plenery malarskie, fotograficzne, rzeźbiarskie, konkursy wiedzy, zbieranie informacji, współtworzenie historii mówionej). Chęć poznania i wypoczynku Motywy Integracja grupy szkolnej Realizacja programu nauczania = odbycie żywej lekcji historii, biologii etc. Źródło: Opracowanie własne Tabela 13 Segmenty podstawowe – turystyka aktywna i specjalistyczna SEGMENT: TURYSTYKA AKTYWNA I SPECJALISTYCZNA Turystyka aktywna i specjalistyczna związana z różnymi formami aktywnego spędzania czasu wolnego, m.in. w formule np. turystyki rowerowej, konnej, kajakowej, etc. Dotyczy ona przede wszystkim osób pracujących umysłowo, mieszkańców większych miast, którzy najbardziej efektywnie odpoczywają aktywnie. Z punktu widzenia turysty niezwykle ważna jest tutaj infrastruktura głównie paraturystyczna i rekreacyjna, która pozwala na bezpieczne wykorzystywanie istniejących walorów naturalnych, głównie w postaci zagospodarowanych szlaków, kąpielisk, etc. Kryteria geograficzne, demograficzne Wiek: 18+ Płeć: kobiety i mężczyźni Wykształcenie: średnie i wyższe Dochód: średnia krajowa i powyżej Geografia: Polska – głównie mieszkańcy województwa lubelskiego, mazowieckiego, świętokrzyskiego, podkarpackiego, podlaskiego, łódzkiego, małopolskiego Zagranica – Ukraina, Białoruś, Rosja, Niemcy, Belgia, Holandia Preferencje i zainteresowania Osoby poszukujące możliwości relaksu poprzez aktywność fizyczną w jej różnych formach, ceniące sobie wysoki poziom bezpieczeństwa. Osoby ceniące sobie możliwość ciekawego spędzenia wieczorów: grill, ognisko, regionalna impreza. Osoby zainteresowane walorami naturalnymi i krajoznawczymi obszaru, ceniące przyrodę i zwracające uwagę na jej ochronę oraz formułę ich wykorzystania i eksponowania (szlaki rowerowe, zagospodarowanie akwenów wodnych i rzek). Osoby poszukujące możliwości połączenia form aktywnego wypoczynku i aktywnego poznania dziedzictwa kulturowego. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 228 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Chęć aktywnego wypoczynku, odstresowanie się, odpoczynek od zgiełku dużego miasta i codziennych obowiązków. Motywy Poznanie walorów przyrodniczo-krajobrazowych. Realizacja pasji. Źródło: Opracowanie własne Tabela 14 Segmenty podstawowe – turystyka na obszarach wiejskich, agroturystyka i ekoturystyka SEGMENT: TURYSTYKA NA OBSZARACH WIEJSKICH, AGROTURYSTYKA I EKOTURYSTYKA Jest to segment wyodrębniony w nawiązaniu do walorów przyrodniczych, produkcji zdrowej żywności oraz funkcjonujących gospodarstw agroturystycznych lub dysponentów kwater prywatnych na wsi. Z tej formy wypoczynku korzystają osoby nastawione na zdrowy tryb życia, poszukujące ciszy i spokoju, pragnące poznać smak życia na wsi. Turystyka na terenach wiejskich, w przeciwieństwie do turystyki masowej oferowanej przez przemysł turystyczny stwarza możliwość bliskiego kontaktu z przyrodą, poznania lokalnej kultury, lokalnych zwyczajów, korzystania ze zdrowej żywności, itp. Najistotniejszym czynnikiem, który przyciąga turystów jest nieskażone środowisko naturalne. Drugim czynnikiem, mającym duże znaczenie dla turystów są walory kulturowe regionu: interesujące obiekty, tradycyjne rzemiosło, gwara, dania regionalne, imprezy folklorystyczne. Kryteria geograficzne, demograficzne Wiek: 10+ Płeć: kobiety i mężczyźni Wykształcenie: średnie i wyższe Dochód: średnia krajowa i powyżej Geografia: Polska – mieszkańcy województwa podkarpackiego, świętokrzyskiego, podlaskiego, mazowieckiego i małopolskiego lubelskiego, Zagranica – mieszkańcy Ukrainy i Białorusi (w tym w szczególności ruch tranzytowy), Włochy Preferencje i zainteresowania Przywiązują znaczenie do ekologii i kontaktu z przyrodą. Przyciąga ich dobra kuchnia, przede wszystkim „zdrowa żywność”, żywność ekologiczna, produkty wytworzone w gospodarstwie. Lubią wycieczki po okolicy (lasy, jeziora, zabytki). Turysta sezonowy, związany z przerwami szkolnymi dzieci oraz okresem świątecznym, choć wybierający również podróże podczas weekendów. Oczekują bezpiecznej infrastruktury dla dzieci. Cena jest istotnym kryterium przy wyborze bazy noclegowej gastronomicznej, wybierają jednak średni, dobry standard. Preferują podróżowanie samochodem. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 229 bądź Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Motywy Poszukiwanie ciszy i spokoju, kontaktu z otoczeniem. Chęć odpoczynku na łonie wsi i uczestniczenie w życiu gospodarstwa, szczególnie istotne w odniesieniu do turystów z dziećmi. Konkurencyjność cenowa gospodarstw. Możliwość spotkań i poznania ludzi (często gospodarze stają się dobrymi przyjaciółmi, turyści spędzają w gospodarstwach nie tylko wakacje, ale także święta). Wypoczynek w czystym otoczeniu. Źródło: Opracowanie własne Tabela 15 Segmenty podstawowe – turystyka weekendowa SEGMENT: TURYSTYKA WEEKENDOWA Turystyka weekendowa jest w Polsce najbardziej rozwojową formą turystyki z uwagi na powszechność długich weekendów oraz popularność wyjazdów weekendowych. Jej popularność dotyczy krótkotrwałego wypoczynku poza miejscem pracy i zamieszkania, ale w niezbyt dużej odległości od tych miejsc. Potrzeba odbudowy, zachowania oraz ochrony sił fizycznych i psychicznych współczesnego człowieka po cotygodniowej pracy i życiu w zwłaszcza dużym mieście stanowi ważny czynnik popytu na ten rodzaj turystyki. Turystyka weekendowa jest bardzo specyficzną formą turystyki, trudno poddającą się klasyfikacji. Turyści weekendowi korzystają z całego potencjału tj. walorów naturalnych i antropogenicznych oraz atrakcji, usług i infrastruktury. Turystyka weekendowa może być zorganizowana lub indywidualna. Turysta weekendowy, przyjeżdżający na wypoczynek w pobliże miejsca zamieszkania na czas stosunkowo krótki zgłasza szczególne wymagania, jeśli chodzi o usługi noclegowe, żywieniowe i wypoczynkowe. Turysta weekendowy szuka spokoju i dba o czynne spędzanie czasu wolnego oraz o rozrywkę. Popularne są też wyjazdy weekendowe odbywane w konkretnym celu, nierzadko ten cel może stać się pretekstem wyjazdu. Kryteria geograficzne, demograficzne Wiek: 18-65 Płeć: kobiety i mężczyźni Wykształcenie: średnie i wyższe Dochód: średnia krajowa i powyżej Geografia: Polska – mieszkańcy województwa podkarpackiego, świętokrzyskiego, łódzkiego, mazowieckiego i małopolskiego lubelskiego, Zagranica – mieszkańcy Ukrainy i Białorusi (w tym w szczególności ruch tranzytowy) Preferencje i zainteresowania Osoby poszukujące 2-3 dniowego wypoczynku, w niedalekiej odległości od miejsca zamieszkania. Poszukują ciekawej oferty noclegowej i gastronomicznej oraz różnych form spędzania czasu wolnego, począwszy od wypoczynku biernego, skończywszy na uprawianiu sportów. Wyjazdy często przyjmują formę wyjazdów „kombinowanych” – łączących poznanie walorów naturalnych z kulturowymi. Często poszukują bliskich kontaktów z gestorami bazy noclegowej. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 230 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Poszukują atrakcyjnej możliwości spędzenia wolnego czasu. Motywy Odpoczynek fizyczny i psychiczny od dnia codziennego i pracy (nierzadko intensywnej, stresującej, o długim dniu). Poznanie i aktywność fizyczna. Uczestnictwo w ciekawych imprezach. Wyjazd z przyjaciółmi. Źródło: Opracowanie własne SEGMENTY UZUPEŁNIAJĄCE Tabela 16 Segmenty uzupełniające – turystyka motywacyjna SEGMENT: TURYSTYKA MOTYWACYJNA Turystyka motywacyjna (tzw. incentive tours) obejmuje pobyty pracowników wysyłanych przez pracodawcę w tzw. podróż motywacyjną uważaną za środek nowoczesnego zarządzania, element motywacji pracowników do lepszej pracy oraz formę nagrody. Jest to turystyka grupowa o specyficznych wymaganiach klienta, który oczekuje oferty pakietowej, komplementarnej i wyróżniającej się oryginalnością. Kryteria geograficzne, demograficzne Wiek: 25-60 Płeć: kobiety i mężczyźni Wykształcenie: średnie i wyższe Dochód: średnia krajowa i powyżej Geografia: Polska – mieszkańcy województwa lubelskiego, podkarpackiego, świętokrzyskiego, łódzkiego, mazowieckiego i małopolskiego Preferencje i zainteresowania Ciekawa baza noclegowa i gastronomiczna konferencyjne wraz ze sprzętem). (wyposażona w sale Łatwy dostęp do produktów i usług, umożliwiających realizację celu wyjazdów integracyjnych i motywacyjnych. Możliwie zdywersyfikowana oferta. Stosunkowo wysoka jakość usług. Duża ilość atrakcji zorganizowanych typu team building lub atrakcji tematycznych. Możliwość zorganizowania imprez wieczornych (ogniska, grillowanie, dancingi, itp.). Motywy Motywacja pracowników, wyjazd = nagroda za dobrą pracę. Zintegrowanie grupy pracowników. Aktywny wypoczynek (np. w formule zawodów, survival, etc), umożliwiający bardziej efektywną pracę po powrocie. Źródło: Opracowanie własne „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 231 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Tabela 17 Segmenty uzupełniające – turystyka hobbystyczna SEGMENT: TURYSTYKA HOBBYSTYCZNA Turystyka hobbystyczna dotyczy osób, które z uwagi na chęć realizacji swoich pasji, podróżują w miejsca, które im to umożliwiają. Poszukują nie tylko możliwości samorealizacji, ale również kontaktów z innymi hobbystami. Dobrze przygotowana oferta jest w stanie przyciągnąć ich nawet z dalekich zakątków Polski, Europy, a nawet świata. Kryteria geograficzne, demograficzne Wiek: 18-65 Płeć: kobiety i mężczyźni Wykształcenie: średnie i wyższe Dochód: średnia krajowa i powyżej Geografia: Polska – mieszkańcy województwa podkarpackiego, świętokrzyskiego, łódzkiego, mazowieckiego i małopolskiego lubelskiego, Zagranica – Ukraina, Rosja, Słowacja, Węgry, Austria Preferencje i zainteresowania Tania baza noclegowa o akceptowalnym standardzie. Łatwy dostęp do produktów i usług, umożliwiających realizację pasji. Osoby zainteresowane historią, w tym w szczególności dziejami rodu Sobieskich, dziejami XVII – wiecznej Europy, kulturą sarmacką etc. Motywy Realizacja zainteresowań, hobby. Spotkania z ludźmi o podobnych zainteresowaniach. Uczestnictwo w imprezach związanych z zainteresowaniami (rekonstrukcje historyczne, pokazy, inscenizacje, poszukiwanie informacji, śledztwa historyczne). Odpoczynek od zgiełku życia codziennego. Wyjazd z przyjaciółmi. Źródło: Opracowanie własne Tabela 18 Segmenty uzupełniające – Przetwórstwo SEGMENT: Przetwórstwo Poszukują nie tylko zdrowej żywności, ale również kontaktów z tradycją, historii, wykwintnego smaku, elementów kuchni tradycyjnej. Dobrze przygotowane produkty i dobrze opakowane, oznaczone marką z terenów ekologicznie czystych są w stanie przyciągnąć ich do zakupu z dalekich zakątków Polski, Europy, a nawet świata. Kryteria geograficzne, demograficzne Wiek: 18-65 Płeć: kobiety i mężczyźni Wykształcenie: dowolne, głownie średnie i wyższe Dochód: średnia krajowa i powyżej Geografia: „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 232 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej SEGMENT: Przetwórstwo Poszukują nie tylko zdrowej żywności, ale również kontaktów z tradycją, historii, wykwintnego smaku, elementów kuchni tradycyjnej. Dobrze przygotowane produkty i dobrze opakowane, oznaczone marką z terenów ekologicznie czystych są w stanie przyciągnąć ich do zakupu z dalekich zakątków Polski, Europy, a nawet świata. Polska – mieszkańcy województwa podkarpackiego, świętokrzyskiego, łódzkiego, mazowieckiego i małopolskiego lubelskiego, Zagranica – Ukraina, Rosja, Słowacja, Węgry, Austria Dodatkowi klienci instytucjonalni: Hotele, restauracje, sklepy ze zdrową żywnością, firmy reklamowe oferujące niekonwencjonalne artykuły promocyjne np. koszyk smaków, sklepy internetowe Preferencje i zainteresowania Podróże, uwzględniające kulinaria, chęć spróbowania innych smaków, nowych przetworów, potraw, nawiązanie do tradycyjnej kuchni regionalnej. Łatwy dostęp do produktów i usług, umożliwiających realizację zakupu. Motywy Kulinaria, eksperymenty kulinarne, ciekawość smaków tradycyjnych, związki z historią (marka) Uczestnictwo w imprezach związanych z zainteresowaniami (rekonstrukcje historyczne, pokazy, inscenizacje, poszukiwanie informacji, śledztwa historyczne). Odpoczynek od zgiełku życia codziennego. Wyjazd z przyjaciółmi. Źródło: Opracowanie własne „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 233 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej 9. Analiza SWOT, wnioski i rekomendacje rozwojowe 9.1. Analiza mocnych i słabych stron I. OBSZAR ZASOBY LUDZKIE Mocne strony Chęciny: Doświadczenie kadry instytucji zlokalizowanych na terenie gminy Chęciny w obszarze turystyki Działanie organizacji pozarządowych zrzeszających mieszkańców (m.in. Centrum Informacji Turystycznej i Historycznej) Prężnie działające instytucje (Dom Kultury, Klasztor Franciszkanów, Stowarzyszenie Drużyna Rycerska) Położenie gminy Chęciny blisko drogi krajowej nr 7 (Warszawa – Kraków), w bliskiej odległości Kielc Istnienie średniej szkoły o profilu hotelarskim na terenie Gminy Zagnańsk: Istnienie grupy stałych, „wyspecjalizowanych” liderów Wysokie kwalifikacje mieszkańców ze względu na bliskość centrum akademickiego – Kielc Silna grupa stowarzyszonych artystów lokalnych (rzeźbiarze, malarze, twórcy ludowi, poeci) Istniejące zespoły ludowe (pieśni i tańca) Napływ nowych mieszkańców Dobrze rozwinięta sieć szkół (podstawowych i gimnazjalnych) oraz istniejąca szkoła średnia (ZSL) w gminie Zagnańsk Spiczyn: Wzrost liczby mieszkańców – dodatnie saldo migracji Pozytywne włączanie się osób osiedlających się w gminie – przypadki Gotowość ludzi do współpracy w określonych obszarach Funkcjonujące, prężne NGO Stosunkowo wysoki poziom wykształcenia mieszkańców Wysoka świadomość w zakresie uzyskania wyższych kwalifikacji Słabe strony Chęciny: Brak wiedzy części mieszkańców na temat zasobów turystycznych zlokalizowanych na terenie gminy Brak inicjatyw klastrowych integrujących działające podmioty turystyczne i okołoturystyczne Niska aktywność i mała liczba organizacji pozarządowych w obszarze turystyki Zagnańsk: Mało nowych liderów, zwłaszcza wśród młodzieży Brak następców dla starszych liderów Mała aktywność społeczna, ludzie zajęci są bieżącymi sprawami Brak wiedzy na temat przygotowania kadr do obsługi ruchu turystycznego Ujemny przyrost naturalny, starzenie się społeczeństwa Brak w niektórych miejscowościach miejsc umożliwiających prowadzenie działalności lokalnym liderom Spiczyn: Wolna asymilacja osób osiedlających się w gminie Małe przygotowanie NGO do zarządzania projektami/ wykorzystanie środków publicznych Wólka: Bardzo słaba kondycja finansowa NGO Ograniczone możliwości wsparcia NGO przez gminę Niski udział mieszkańców w zarządzaniu gminą Niewystarczający poziom współpracy pomiędzy gminą a NGO Duża liczba osób napływowych/ „sypialnia Lublina” Mało działań integrujących środowisko Słaba integracja środowiska Niedostateczna oferta spędzania wolnego „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 234 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Wólka: Dobre położenie geograficzne gminy (w bezpośrednim sąsiedztwie Lublina) Pozytywne przykłady włączania się mieszkańców w działania na rzecz swojego środowiska Przykłady aktywnego działania w swoim środowisku organizacji pozarządowych Cieszanów: Teren rolniczy Rozwijający się wolontariat przy organizacji imprez Przedsięwzięcia integrujące mieszkańców Gminny kalendarz imprez Istniejące organizacje pozarządowe Zasoby lokalowe Energia, zapał, chęć zaangażowania i działanie Zaangażowanie młodzieży na rzecz osób starszych Jednostki Kultury i oświatowe wyposażone w sprzęt multimedialny Aktywna działalność szkół na rzecz środowiska Liderzy przygotowani do pracy z młodzieżą Horyniec-Zdrój: Zwiększająca się od kilku lat liczba mieszkańców Wysoka aktywność mieszkańców Obecność NGO (w tym Stowarzyszenie Przyjaciół Ziemi Horynieckiej , Koło Gospodyń Wiejskich, stowarzyszeń kombatanckich i innych) Liczne imprezy cykliczne i okolicznościowe integrujące mieszkańców Wzrost poziomu wykształcenia mieszkańców Szanse Chęciny: Szkoły wyższe o profilu (specjalności): turystyka, zarządzanie i marketing w Kielcach Zagnańsk: Istniejące miejsca pracy na terenie Kielc dla mieszkańców gminy Gmina staje się sypialnią dla okolicznych miast (Kielce, Skarżysko Kamienna) – tu się przenoszą, działają i płacą podatki, gmina nie traci liczby mieszkańców Spiczyn: Łatwy dostęp do zmiany i podnoszenia kwalifikacji zawodowych (Lublin) Wólka: Funkcjonujące instytucje udzielające czasu dla osób starszych i samotnych Mała znajomość mieszkańców gminy na temat zasad Funkcjonowania samorządu Bardzo mało nieodpłatnej, atrakcyjnej oferty spędzania wolnego czasu dla dzieci i młodzieży po szkole Bardzo mały udział młodzieży w zarządzaniu gminą lub w działaniach na rzecz swojego środowiska Niewystarczająca lokalna oferta kulturalna dla mieszkańców Niski poziom utożsamiania się mieszkańców z gminą Cieszanów: Mała znajomość Internetu przez osoby starsze E-wykluczenie Ograniczona ilość miejsc pracy Niż demograficzny Horyniec-Zdrój: Wysoka liczba osób bezrobotnych, w tym bez prawa do zasiłku Mały rynek pracy – niewielkie możliwości zatrudnienia Odpływ osób dobrze wykształconych do większych miast, zazwyczaj tam, gdzie kończą studia Brak bogatej oferty spędzania czasu wolnego Mała aktywność społeczna ludzi młodych Zagrożenia Zagnańsk: Emigracja młodzieży za granicę i do Kielc Spiczyn: Wybory negatywne liderów; Duże obciążenie samorządu administrowaniem – mało czasu na budowanie relacji z mieszkańcami Wólka: Wybory negatywne liderów Duże obciążenie samorządu administrowaniem – mało czasu na budowanie relacji z mieszkańcami Cieszanów: Migracja młodych (studia, praca) Konkurencyjny rynek pracy w regionie Niż demograficzny „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 235 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej wsparcia organizacjom pozarządowym Dostępne środki pomocowe na wspieranie działalności NGO Cieszanów: Dostępne środki pomocowe na tworzenie miejsc pracy Programy pomocowe w zakresie integracji i aktywizacji środowisk lokalnych Horyniec-Zdrój: Środki pomocowe na wspieranie działalności NGO Dotacje na tworzenie nowych miejsc pracy Dobrze rozwinięta sfera społeczna Rezerwy potencjału ludzkiego w rolnictwie Horyniec-Zdrój: Starzejące się społeczeństwo Duża migracja ludzi młodych Duża konkurencja ośrodków tworzących miejsca pracy dla osób dobrze wykształconych OBSZAR II: PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ I TURYSTYKA Mocne strony Chęciny: Istniejące atrakcje (obiekty) turystyczne Unikalny produkt turystyczny: zwiedzanie Chęcin nocą (w tym roku 7 edycja) – inicjatywa lokalna Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Chęcińskiej Szlak archeo-geologiczny Szlak budownictwa drewnianego Bogata historia gminy Walory historyczne i przyrodnicze (geologia, górnictwo kruszcowe) Istniejąca oferta agroturystyczna Istniejąca ścianka wspinaczkowa w kamieniołomie Stokówka Powstanie Regionalnego Centrum NaukowoTechnologicznego Biobank Świętokrzyski Zagnańsk: Unikalne na skalę światową atrakcje turystyczne: Dąb Bartek, ślady stóp Tetrapoda przy zabytkowym kościele w Zachełmiu, ruiny Huty Józef w Samsonowie Istniejące dwa zbiorniki wodne w: Umrze i Kaniowie Istniejące szlaki turystyczne: krosowe, rowerowe, konne i geologiczne Istniejące szlaki piesze, ścieżki dydaktyczne Lasy stanowiące 78% powierzchni gminy Istniejąca infrastruktura szlaków konnych Istniejące miejsca pamięci walk narodowowyzwoleńczych (porządkowane i utrzymywane przez lokalnych liderów i społeczności) Istniejąca baza noclegowa internatu ZSL Słabe strony Chęciny: Niewystarczająco wypromowana oferta agroturystyczna Niewystarczająca oferta gastronomiczna i hotelarska Niewypromowane lokalne produkty tradycyjne (dania regionalne, rzemiosło, itp.) Zagnańsk: Brak zagospodarowania terenu (infrastruktury) przy Dębie Bartku oraz przy śladach Tetrapoda Turystyka tranzytowa (wycieczki autokarowe) Brak wyodrębnionych miejsc do uprawiania sportów motorowych Niewystarczająca baza gastronomiczna w gminie Brak infrastruktury turystycznej w postaci miejsc postojowych i parkingów Niewystarczająca baza małej architektury Brak wyodrębnionych miejsc pod pola namiotowe, kemping Słabo zagospodarowane tereny leśne (brak ławek, zadaszeń, koszy na śmieci, miejsca do grillowania) Zaśmiecenie lasów Brak kompleksowego systemu promocji i informacji (w tym system informacji przestrzennej) Brak materiałów promocyjnych angielsko i niemieckojęzycznych Mała liczba przedsiębiorców na terenie gminy (głównie handel i usługi) Spiczyn: Ograniczony kapitał na rozpoczęcie „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 236 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej (blisko 400 miejsc noclegowych) Spiczyn: Próby promowania walorów turystycznych przez NGO-sy Wzrost dochodów własnych gminy z tytułu podatku dochodowego Dodatnie saldo migracji Korzystne położenie gminy na styku z Pojezierzem Łęczyńsko-Włodawskim i Poleskim Parkiem Narodowym Wysoki pozi4tom wiedzy fachowej i doświadczenia rolników Uwarunkowania, walory turystyczne podnoszące atrakcyjność gminy Dogodny teren do uprawiania turystyki pieszej i rowerowej Wyznaczone ścieżki rowerowe: wojewódzka i powiatowe Wólka: Dogodne położenie ze względu na możliwość rozwijania działalności gospodarczej – duży, bliski rynek zbytu Atrakcyjne tereny do rozwijania turystyki krótkopobytowej Przebiegające przez Gminę rowerowe szlaki turystyczne: Szlak „Dolina Ciemięgi”, Szlak rowerowy Lublin - Wola Uhruska, Szlak turystyczny „Zapomnianych Wzgórz”, „Szlak Jan III Sobieskiego” Istniejące prywatne tereny inwestycyjne Łatwy dostęp do podnoszenia, bądź zmiany kwalifikacji zawodowych Duże tradycje w produkcji rolniczej Cieszanów: Projekt „ścieżka rowerowa po bunkrach linii Mołotowa” Kąpielisko „Wędrowiec” Linia Mołotowa Zalew Stary Lubliniec Bliskość roztocza Dużo terenów inwestycyjnych Promocja zagraniczna Przygraniczne Centrum Kultury i Sportu Dobrze rozwinięte rolnictwo i hodowla Natura (czyste powietrze, grzyby, ryby, lasy) Pieczarkarstwo Cieszanów Rock Festiwal Miody i ich pochodne Potrawy regionalne (KGW) Horyniec-Zdrój: Obecność sanatoriów uzdrowiskowych Walory przyrodnicze, sprzyjające rozwoju turystyki działalności gospodarczej Niewielka ilość podmiotów zatrudniających osoby i tworzących miejsca pracy Mało podmiotów gospodarczych zajmujących się produkcją rynkową i przetwórstwem Słaba znajomość zasad gospodarowania zgodnie z wymogami UE Zła struktura obszarowa gospodarstw rolnych Brak urynkowienia produktów rolniczych Bardzo duży odsetek osób utrzymujących się z rolnictwa Bardzo ograniczone środki finansowe na inwestowanie w gospodarstwa rolne Brak kultury organizowania się w grupy producenckie, stowarzyszenia pracodawców, klastry wśród przedsiębiorców Niski poziom współpracy rolników Ukryte bezrobocie w rolnictwie Bardzo duży odsetek osób utrzymujących się z niezarobkowych źródeł Bardzo słabo rozwinięta infrastruktura turystyczna Słabo rozwinięta agroturystyka Brak wyznaczonych szlaków turystycznych Brak bazy i systemu informacji turystycznej oraz całorocznego grafiku atrakcyjnych wydarzeń turystycznych Ograniczona oferta turystyczna Wólka: Brak dużych przedsiębiorstw na terenie gminy Coraz większe problemy lokalnych przedsiębiorstw z utrzymaniem płynności finansowej Szara strefa w zatrudnieniu Ograniczona dostępność terenów inwestycyjnych pod działalność gospodarczą Bardzo ograniczone wsparcie działalności gospodarczej przez Gminę Lokowanie przedsięwzięć na terenie gminy przez firmy mające siedzibę na zewnątrz – „odpływ” podatków Rozdrobniona baza noclegowa Niewystarczająco rozwinięta oferta turystyczna Nierozwinięta infrastruktura turystyczna: brak przystani kajakowych na rzekach brak miejsc noclegowych dla większych zorganizowanych grup turystycznych brak wyznaczonych/zabezpieczonych technicznie szlaków pieszych, konnych i rowerowych brak gruntów gminnych pod miejsca biwakowe/ wypoczynku „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 237 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Nadal rozwijająca się baza turystyczna Gospodarstwa agroturystyczne Dostępna infrastruktura okołoturystyczna Wyznaczenie tras turystycznych na terenie gmin Lubaczów i Horyniec-Zdrój wraz z niezbędną renowacją i modernizacją infrastruktury kulturowej i rekreacyjnej Budowa tras rowerowych Szanse Spiczyn: Spływy na Wieprzu – wyrobiona marka turystyczna Rosnące zainteresowanie aktywna turystyką/wypoczynkiem w sąsiedniej aglomeracji Rozpoczęta inwentaryzacja produktów turystycznych w województwach objętych projektem Rozwijana sieć ścieżek rowerowych na brak wyznaczonych/dostępnych terenów pod imprezy masowe Niewykorzystane inicjatywy w zakresie tworzenia oferty turystycznej; Brak kalendarza stałych imprez turystycznych; Brak współpracy/ słaba komunikacja podmiotów branży turystycznej w zakresie rozwoju oferty turystycznej; Brak współpracy/ słaba komunikacja samorządu z podmiotami branży turystycznej; Brak gospodarstw agroturystycznych; Niski poziom urynkowienia produktów rolnych na poziomie gospodarstw; Niedostatecznie wykorzystana renta miejsca – bliski rynek zbytu na produkty rolne i usługi; Ograniczone możliwości powiększania gospodarstw rolnych; Niska efektywność produkcji rolniczogospodarczej gospodarstw rolnych; Cieszanów: Peryferyjne położenie Słaba infrastruktura turystyczna Słaby przyrost naturalny Brak informacji turystycznej Mała liczba gospodarstw agroturystycznych świadczących usługi Brak bazy hotelarskiej Słaba promocja zasobów turystycznych Wysokie bezrobocie Mała liczba specjalistów w branżach poszukiwanych przez rynek pracy Horyniec-Zdrój: Niskie dochody mieszkańców Niewielkie gospodarstwa rolne, zaspakajające praktycznie tylko własne potrzeby konsumpcyjne Niewielka oferta handlowa i rozrywkowa dla turystów i kuracjuszy Brak inwestorów zewnętrznych Ograniczone środki finansowe na inwestowanie w gospodarstwa rolne Zagrożenia Spiczyn: Wysokie koszty pracy Utrudniony dostęp do środków pomocowych Konkurencja ze strony podmiotów zlokalizowanych w Lublinie Wólka: Atrakcyjne, zagospodarowane, z rozwiniętą infrastrukturą tereny turystyczne Konkurencja w zakresie oferty kulturowej i turystycznej ze strony Lublina „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 238 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej terenie województwa Dostępne, rozwinięte doradztwo rolnicze ODR Końskowola Ujęcie Gminy w Planie marketingu turystyki w Województwie Lubelskim na lata 20072013 jako strategicznego obszaru dla rozwoju turystyki w województwie Wólka: Współpraca z innymi gminami w ramach projektu „Szlak Jan III Sobieskiego” Bliskość Lublina – potencjalni odbiorcy oferty turystycznej, rynek zbytu dla produkcji rolnej i usług Moda na zdrowy styl życia Funkcjonujące na terenie Lublina instytucje wsparcia przedsiębiorców Działalność ODR Końskowola Cieszanów: Dostęp do środków unijnych Horyniec-Zdrój: Promocja samozatrudnienia i dotacje na rozwój przedsiębiorczości Wzrost zainteresowania agroturystyką Duża promocja województwa podkarpackiego Środki unijne na rozwój turystyki i obszarów wiejskich Bliskość atrakcji turystycznych Roztocza Słaba współpraca gmin na rzecz rozwoju wspólnej oferty turystycznej Spadek dochodów w rolnictwie Trudny dostęp do dotacji na rozwój i modernizację gospodarstw Cieszanów: Emigracja Kopiowanie pomysłów Horyniec-Zdrój: Zmniejszające się refundacje na leczenie uzdrowiskowe Wysoka zależność od kontraktów Narodowego Funduszu Zdrowia Wysoka konkurencyjność ofert ośrodków uzdrowiskowych Brak szerokiego rynku odbiorców usług Ograniczenia wynikające z ustawy o uzdrowiskach OBSZAR III: PRZESTRZEŃ I ŚRODOWISKO Mocne strony Chęciny: Chronione zasoby przyrodnicze gminy Wysokie walory krajobrazowe Atrakcyjne ukształtowanie terenu (potencjał dla tras rowerowych i wodnych) Nieużytkowane kamieniołomy jako atrakcje turystyczne (siedliska gatunków chronionych, …) Realizowana rewitalizacja rynków w Chęcinach Pozyskane środki na rewitalizację zamku i jego otoczenia (w tym ścieżka prowadząca do rynku) Wybudowana hala widowiskowo – sportowa na ponad 1 300 osób Powołana od 1 stycznia jednostka zarządzająca halą i ośrodkiem kultury oraz świetlicami, muzeum górnictwa, orlikiem Zagnańsk: Istniejący MPZP Słabe strony Chęciny: „Białe zagłębie” – istniejące kamieniołomy, cementownie szpecące krajobraz Obszar Natura 2000 blokujący inwestycje Nieuregulowane i niezagospodarowane rzeki i zbiorniki wodne Niewystarczająca, niedostosowana do potrzeb turystów infrastruktura turystyczna (przystanie, itp.) Zagnańsk: Zanieczyszczone lasy przez ludność miejscową i przejezdną Brak kanalizacji w niektórych miejscowościach Wylewanie nieczystości na pola – sporadycznie Spalanie odpadów w sezonie grzewczym Zbyt mała liczba interwencji w przypadku działań zagrażających środowisku Brak skutecznej metody segregacji śmieci Brak wykorzystania lokalnych naturalnych „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 239 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Zidentyfikowane tereny budowlane odpowiadające na potrzeby ludności Bliskość drogi krajowej nr 7 Czyste środowisko – certyfikat ekologicznej gminy Świadomość na temat możliwości wykorzystania energii odnawialnej w szczególności słonecznej Spiczyn: Uporządkowana gospodarka odpadami stałymi Rozpoczęte inwestycje kanalizacyjne Wysoki poziom zgazyfikowania gminy Cała gmina zwodociągowana Zorganizowane punkty dostępowe do internetu w obiektach publicznych na terenie gminy Aktualny plan zagospodarowania przestrzennego obejmujący teren całej gminy. Cieszanów: Rozwinięta infrastruktura sportowa Dobrze rozwinięta infrastruktura drogowa Przygotowane tereny pod inwestycje Selektywna zbiórka odpadów Czysta woda, bujna zieleń Funkcjonujące kotłownie na zrębki Uchwalony plan zagospodarowania przestrzennego Dobre położenie geograficzne Wólka: Bardzo dobre warunki klimatyczne (nasłonecznienie) do budowania instalacji solarnych W opracowaniu plan zagospodarowania przestrzennego Atrakcyjne tereny inwestycyjne Wprowadzona segregacja śmieci Wysoki poziom zwodociągowania gminy Rozbudowa kanalizacji Prowadzone w szkołach programy popularyzujące ochronę środowiska Korzystne ceny działek w porównaniu z obszarem bezpośredniego sąsiedztwa Lublina Horyniec-Zdrój: Bliskość miasta Lubaczów Status uzdrowiska dysponujące zasobnymi źródłami wód mineralnych i złożem borowiny, największym w Polsce Położenie z dala od wielkich i tłocznych aglomeracji, w okolicach Roztocza Liczne dobrze zachowane zabytki oraz zasobów w budownictwie Spiczyn: Słaba jakość dróg gminnych Niewystarczająca infrastruktura towarzysząca szlakom komunikacyjnym Ograniczony dostęp do sieci teleinformatycznej Mały odsetek gospodarstw domowych korzystających z gazu przewodowego Mała ilość gospodarstw domowych korzystających z odnawialnych źródeł energii Silna emisja pyłów i gazów pochodzących przestarzałych systemów grzewczych Niewykorzystana możliwość opierania rozwoju infrastruktury, w tym dróg, ścieżek; rowerowych, tras wodnych, konnych itd. W oparciu o koncepcję szlaku Jana III Sobieskiego Słabo rozwinięta infrastruktura kanalizacyjna i oczyszczania ścieków Cieszanów: Bardzo ograniczone środki na renowację i utrzymanie zabytków kulturowych Niedostatecznie wykorzystane walory przyrodnicze Daleko od składowisk śmieci, brak spalarni Wólka: Uciążliwość oczyszczalni ścieków dla okolicznych mieszkańców Niepełne skanalizowanie gminy Nieświadomość/brak motywacji do zagospodarowania odpadów organicznych w warunkach gospodarstwa wiejskiego Położenie przy trasach dojazdowych do lublina o dużym natężeniu ruchu Horyniec-Zdrój: Niewielka ilość gospodarstw domowych korzystających z odnawialnych źródeł energii Brak sieci gazowej Niedostateczna liczba miejsc parkingowych „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 240 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej miejsca widokowe Boisko „Orlik” Ścieżki przyrodniczo-kulturowe Brak zakładów przemysłowych Obszar czysty ekologicznie Modernizacja i zagospodarowanie Parku Zdrojowego w Horyńcu-Zdroju z pozyskanych środków unijnych Budowa kanalizacji sanitarnej Remont i doposażenie Gminnego Ośrodka Kultury Szanse Spiczyn: Środki pomocowe na rozwój infrastruktury; Realizacja projektów zwiększających dostępność i umiejętność korzystania z internetu Wólka: Programy pomocowe na rozbudowę infrastruktury ochrony środowiska Cieszanów: Zainteresowanie turystów atrakcjami gminy Zainteresowanie ze strony inwestorów zewnętrznych Dostępne środki na remonty zabytków Realizowane projekty ze środków ue Horyniec-Zdrój: Edukacja ekologiczna mieszkańców Rozwój rolnictwa ekologicznego Remonty i rewitalizacja obiektów zabytkowych Poprawa stanu dróg Nowa perspektywa programowania Unii Europejskiej na lata 2014 – 2020 Nacisk prawodawstwa na promocję rozwiązań ekologicznych Zagrożenia Spiczyn: Słaba jakość dróg ponadgminnych Wysokie i rosnące wydatki budżetowe na oświatę i opiekę społeczną Ograniczony dostęp do sieci teleinformatycznej Słaby dostęp do Internetu Wysokie koszty instalacji wykorzystujących energię z odnawialnych źródeł Wólka: Utrudniony dostęp do dotacji na przedsięwzięcia związane z odnawialnymi źródłami energii; Cieszanów: Zbyt restrykcyjne przepisy związane z realizacją inwestycji Rosnące koszty inwestycji Wysokie koszty utrzymania inwestycji Mała opłacalność inwestycji w stosunku do kosztów Horyniec-Zdrój: Wysokie koszty instalacji wykorzystujących energię z odnawialnych źródeł Brak dotacji na odnawialne źródła energii OBSZAR IV: MARKETING TERYTORIALNY Mocne strony Chęciny: Zamek i jego wizerunek wpływający na postrzeganie gminy jako miejsca historycznego z tradycjami rycerskimi Duża liczba turystów odwiedzających atrakcje turystyczne w Chęcinach (zamek, Jaskinia Raj, skansen) – w zależności od roku pierwsza piątka lub dziesiątka w województwie Zagnańsk: Obecność gminy w mediach: regionalnych, krajowych a nawet zagranicznych Słabe strony Chęciny: Drogie bilety wstępu na zamek Marka Chęciny nie prezentuje się na żadnych targach Pozostałe szlaki i produkty turystyczne są zdominowane przez zamek Atrakcje takie jak: Jaskinia Raj, Skansen w Tokarni nie są kojarzone z Chęcinami Niewystarczająca reklama w mediach Zagnańsk: Zbyt mała liczba materiałów promocyjnych Brak kompleksowego przewodnika, „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 241 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Realizowane przez szkoły programy wymiany młodzieży Aktywność grupy sołtysów promujących gminę (sołtys Zagnańska sołtysem roku) Realizowane spotkań w celu realizacji wspólnych przedsięwzięć i informowania o możliwościach gminy Udział młodzieży i dzieci w ogólnopolskich konkursach Organizowanie zawodów o zasięgu: regionalnym, ogólnopolskim a nawet europejskim (zawody: taneczne, sporty walki, kolarstwo, szachowe, piłka halowa, itp.) Aktywizowanie młodzieży na rzecz promocji gminy Organizacja integracyjnych imprez plenerowych: urodziny Dębu Bartka, święto świętokrzyskiej niezapominajki oraz konkursów: świętokrzyska potrawa, plastyki i malarstwa Spiczyn: Proces informatyzacji nie zapewnia powszechnego dostępu do informacji Wólka: Korzystna gminna polityka przestrzenna i finansowa Niewygórowane podatki od nieruchomości Zwolnienia z podatków od nieruchomości bezpośrednio związane z prowadzeniem działalności gospodarczej Konkurencyjna cenowo polityka taryfowa samorządu gminnego w zakresie usług komunalnych Tereny inwestycyjne Cieszanów: Iso – gmina przychylna petentom Pomnik Jana III Sobieskiego Wysokie miejsca w rankingach krajowych pod kątem wykorzystania środków z UE Inwestowanie w promocję Dostępne tereny przychylne inwestorom Udział gminy w projekcie „Szlak Jana III Sobieskiego” Imprezy kulturalne o ogólnopolskim rozgłosie Skuteczność w wykorzystywaniu środków unijnych Horyniec-Zdrój: Bogata historia miejscowości i dziedzictwo kulturowe Ugruntowana pozycja ośrodków uzdrowiskowych zlokalizowanych w informatora po gminie Brak mapy obszaru gminy w formie elektronicznej Brak punktu informacji turystycznej Brak promocji i miejsc sprzedaży lokalnych produktów Brak osoby odpowiedzialnej za promocję gminy Brak dostatecznej bazy danych odnośnie historii gminy oraz brak zewidencjonowanych obiektów kultury materialnej i niematerialnej gminy Istniejące muzeum - od dwóch lat niedostępne dla zwiedzających Spiczyn: Niewystarczające działania promocyjne Niska aktywność organizacji pozarządowych Niski stopień identyfikacji mieszkańców gminy z jej dorobkiem i dziedzictwem jako realną wartością Wólka: Niedostateczny stopień skomunalizowania perspektywicznych terenów pod inwestycje Cieszanów: Dotychczas słaba promocja walorów gminy Raczkująca promocja Rozpoznawalność głównie marki spożywczej Brak szkół ponadgimnazjalnych na terenie gminy Mała atrakcyjność dla inwestorów – „nie przyciągamy inwestorów” Położenie z dala od regionalnych ośrodków wzrostu Mała atrakcyjność dla turystów – „nie przyciągamy turystów” Horyniec-Zdrój: Brak dostatecznej promocji marki Niewielka reklama w mediach Brak promocji produktów lokalnych „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 242 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej miejscowości Wyrobiona marka uzdrowiskowa Szanse Spiczyn: Ujęcie Gminy w Planie marketingu turystyki w Województwie Lubelskim na lata 20072013 jako strategicznego obszaru dla rozwoju turystyki w województwie Wólka: Duży, potencjalny rynek na towary, usługi i inne dobra – Lublin Cieszanów: Duża liczba miast partnerskich w ramach UE Funkcjonujące programy i projekty pomocowe wzmacniające rozwój lokalny Horyniec-Zdrój: Promocja regionu Współpraca z innymi gminami przy opracowaniu wspólnej strategii promocyjnej i marketingowej Stała poprawa wizerunku gminy Promocja województwa, powiatu i gminy jako terenów atrakcyjnych klimatycznie i przyrodniczo Zagrożenia Spiczyn: Wysoka atrakcyjność Pojezierza ŁęczyńskoWłodawskiego Wólka: Konkurencja ze strony innych gmin o podobnym położeniu w stosunku do Lublina Atrakcyjne tereny turystyczne – Pojezierze Łęczyńsko-Włodawskie Cieszanów: Odległe rynki zbytu dla produkcji rolnej Wysokie koszty prowadzenia akcji promocyjnych Horyniec-Zdrój: Duża konkurencja innych miejscowości, w tym uzdrowiskowych Wysoka promocja ośrodków SPA (pakiety promocyjne) OBSZAR V: WSPARCIE INSTYTUCJONALNE Mocne strony Chęciny: Istniejące wsparcie ze strony: Uniwersytetu Warszawskiego, ŚCIiTT, ROT, LGD Podejmowane działania promocyjne ze strony gminy Pozyskiwanie przez gminę i inne instytucje środków zewnętrznych na realizację przedsięwzięć z zakresu turystyki Zagnańsk: Istniejąca pomoc prawna ze strony gminy dla zakładających stowarzyszenia Otwartość Gminy jest na stowarzyszenia, zachęcanie do ich tworzenia Niewygórowane stawki podatkowe dla przedsiębiorców Gmina Zagnańsk jest członkiem LGD „Dorzecze Bobrza” – istnieje możliwość pozyskania środków na działalność Współpraca gminy w zakresie ochrony Dębu Bartka, śladów Tetrapoda, stanowisk geologicznych w gminie (Góra Grodowa, tzw. „Kamienne Kręgi”) z naukowcami z UW i Instytutu Geologicznego w Kielcach oraz Słabe strony Chęciny: Niski poziom wykorzystania wsparcia instytucjonalnego na terenie gminy: o Brak pomysłów, o Brak zainteresowania, o Niski poziom wiedzy na temat istniejących możliwości Niska absorpcja środków zewnętrznych ze strony przedsiębiorców działających w branży turystycznej i około turystycznej Bardzo niskie kwoty możliwe do przeznaczenia na promocję ze strony gminy Brak ulg podatkowych dla przedsiębiorców decydujących się na inwestowanie w profil turystyczny na terenie Gminy Zagnańsk: Mała liczba projektów skierowanych do przedsiębiorców działających w branży turystycznej Brak inicjatywy ze strony gminy i instytucji pozarządowych w zakresie wzmacniania współpracy przedsiębiorców w tym z branży turystycznej „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 243 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Ministerstwem Środowiska Przyznawane corocznie nagrody dla najbardziej aktywnych przedsiębiorców Spiczyn: Uczestnictwo w programach i projektach wspierających branżę turystyczną; Wólka: Korzystna gminna polityka przestrzenna i finansowa Niewygórowane podatki od nieruchomości Zwolnienia z podatków od nieruchomości bezpośrednio związane z prowadzeniem działalności gospodarczej na okres roku, a w przypadku zatrudnienia mieszkańców gminy - na dwa lata Konkurencyjna cenowo polityka taryfowa samorządu gminnego w zakresie usług komunalnych Około 200 ha terenów zlokalizowanych w Świdniku Dużym, Wólce, Turce i Łuszczowie stanowiące rezerwę przeznaczoną na cele produkcyjne i składowe - nie posiadają one jeszcze pełnego uzbrojenia Cieszanów: Prowadzone szkolenia podnoszące kwalifikacje zawodowe lub umożliwiające zmianę kwalifikacji zawodowych Duża baza rekreacyjno-sportowa Rozwinięta infrastruktura (media + drogi) Postępujący rozwój infrastruktury turystycznej Atrakcyjne walory przyrodnicze (zalew w Starym Lublińcu/Jedlina) Dostępne tereny inwestycyjne Ciekawe walory kulturowo-historyczne Przedsiębiorczość mieszkańców Uchwalony plan zagospodarowania przestrzennego Horyniec-Zdrój: Doświadczenie instytucji publicznych w realizacji zadań współfinansowanych ze środków zewnętrznych Działalność instytucji takich jak Gminny Ośrodek Kultury Działania promocyjne realizowane ze środków unijnych (film promocyjny, tablice informacyjne) Inwestycje w infrastrukturę informatyczną Możliwość załatwiania spraw drogą elektroniczną Brak integracji środowiska przedsiębiorców związanych z branżą turystyczną Rozproszone usługi agroturystyczne, brak wspólnej promocji, niewystarczająca współpraca właścicieli gospodarstw agroturystycznych Niewystarczająca współpraca przedstawicieli podmiotów branży turystycznej i okołoturystycznej w gminie Brak koordynacji usług turystycznych i okołoturystycznych na terenie Gminy Spiczyn: Brak podmiotów i instytucji zajmujących się przede wszystkim wspieraniem przedsiębiorców i turystyki Brak podmiotów i instytucji działających w sferze B+R Wólka: Ograniczona dostępność uzbrojonych komunalnych terenów pod inwestycje związane z działalnością gospodarczą Powszechnie nieznana i nierozpropagowana polityka gospodarcza gminy Cieszanów: E-wykluczenie Mała liczba mieszkańców Niska frekwencja na szkoleniach Mała świadomość mieszkańców gminy w zakresie podnoszenia kwalifikacji zawodowych Niewystarczająca promocja walorów gminy Peryferyjne położenie Horyniec-Zdrój: Niewielkie możliwości finansowe gminy (mały budżet gminy) Brak podmiotów i instytucji działających w sferze badania i rozwój „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 244 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Szanse Zagnańsk: Istniejące środki pomocowe (krajowe i europejskie) Spiczyn: Istnienie silnego ośrodka wzrostu miasta Lublin: uczelnie, instytucje i inne podmioty wspierające rozwój Wólka: Rzetelna obsługa podmiotów gospodarczych przez Bank Polskiej Spółdzielczości Bliskość ośrodka wzrostu – Lublina Cieszanów: Dostępne środki pomocowe Horyniec-Zdrój: Rozbudowa infrastruktury gminnej Tworzenie centrów kulturalnych i sportowych zapisanych w strategii rozwoju Dostępność dotacji i innych środków pomocowych, w tym środków przeznaczonych na rozwój Polski Wschodniej Poprawa infrastruktury uzdrowiskowej (sanatoriów i ich wyposażenia) Zagrożenia Spiczyn: Ograniczony dostęp (skomplikowane i długotrwałe procedury, wymagany wkład własny) do środków pomocowych na rozwój Wólka: Utrudnienia biurokratyczne związane z podejmowaniem i prowadzaniem działalności gospodarczej Cieszanów: Sąsiedztwo dużych miast Kursy zawodowe prowadzone przez pup niedostosowane do potrzeb rynku pracy Niż demograficzny Rosnąca migracja Utrudniony dostęp do środków na wsparcie MŚP (wymogi, kryteria formalno-prawne) Horyniec-Zdrój: Nadmierna biurokracja związana z przyznawaniem środków pomocowych 9.2. Analiza szans i zagrożeń Wśród głównych szans umożliwiających rozwój punktów węzłowych Szlaku Jana III Sobieskiego w należałoby wskazać: Dostępność środków Unii Europejskiej w okresach programowania 2007-2013 oraz 2014-2020, z uwzględnieniem zabezpieczenia środków na dedykowany program wspierający zmiany w Polsce Wschodniej. Współpracę, wspieranie sieciowania punktów węzłowych oraz tworzenie obszarów funkcjonalnych wokół gmin objętych projektem z uwzględnieniem założeń Szlaku Jana III Sobieskiego. Poprawę i stałe rozwijanie infrastruktury technicznej punktów węzłowych w wyniku dofinansowania zewnętrznego i kapitału własnego. Inicjowanie współpracy interdyscyplinarnej punktów węzłowych z silnymi ośrodkami wzrostu i władzami regionalnymi w zakresie rozwoju Szlaku Jana III Sobieskiego. Dobrą, na tle innych państw Europy kondycję społeczno-gospodarczą Polski. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 245 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Trendy rozwojowe innowacji i komercjalizacji wynalazków oraz postępująca współpraca w sektorze B + R. Poszerzające się zainteresowanie Polską na świecie oraz intensyfikację promocji turystycznej i inwestycyjnej. Przyjazny klimat i dostępność środków mających na celu wspieranie rewaloryzacji zabytków, pielęgnację dziedzictwa kulturowego i historycznego oraz adaptację na cele społeczne i gospodarcze. Uwarunkowania środowiskowe i polityka ochrony środowiska sprzyjająca popularyzacji i wykorzystaniu Odnawialnych Źródeł Energii. Wzrost znaczenia organizacji pozarządowych, społeczeństwa obywatelskiego i wolontariatu w życiu społecznym. Internacjonalizacji idei Szlaku Jana III Sobieskiego. Kreowanie przyjaznych warunków dla rozwoju mikro i małej przedsiębiorczości, także na obszarach wiejskich. Wśród najważniejszych zagrożeń utrudniających rozwój Szlaku Jana III Sobieskiego należałoby wymienić: Niestabilną sytuację ekonomiczną Europy wywołaną kryzysem gospodarczym. Nadmierną polityką fiskalną państwa szczególnie ograniczającą innowacyjność mikro i małych firm. Dużą konkurencję turystyczną ze strony krajów europejskich i pozaeuropejskich. Ograniczony dostęp do wysokiej klasy kadr B + R. Procesy migracji krajowych i międzynarodowych. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 246 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej 9.3. Wnioski i rekomendacje Tabela 19 Wnioski i rekomendacje Silne strony wynikają przede wszystkim z: uwarunkowań przyrodniczych i antropogenicznych (w tym wysokich walorów naturalnych i kulturowych), niskiego poziomu zanieczyszczenia środowiska, zróżnicowania produkcji rolnej, przetwórstwa rolno-spożywczego oraz stosunkowo dobrze rozwiniętego rzemiosła i rękodzieła artystycznego. Istotne są również aspekty związane z infrastrukturą techniczną i społeczną, a także kwestie OZE i B+R Ważne jest to, iż wśród mocnych stron znalazło się również dziedzictwo związane z Janem III Sobieskim oraz Szlak Jana III Sobieskiego. Słabe strony punktów węzłowych związane są przede wszystkim z niewystarczającym zagospodarowaniem infrastrukturalnym (technicznym, turystycznym, społecznym, para turystycznym), niewystarczającą promocją posiadanego potencjału, niską świadomością ekologiczną mieszkańców oraz niewystarczającą ofertą turystyczną. Punkty węzłowe posiadają potencjał rozwojowy, a stymulatorem tego Szanse i zagrożenia rozwoju może być szeroko pojęta gospodarka turystyczna, B+R, odnawialne źródła energii, przetwórstwo wykazujące powiązania z rolnictwem, ekologia, lokalna wytwórczością etc. Produkty lokalne, ekologiczne i OZE, agroturystyka, współpraca B+R, rozwój infrastruktury technicznej i społecznej zdefiniowane zostały jako szanse rozwojowe obok współpracy w ramach Szlaku Jana III Sobieskiego, a także dostępnych zewnętrznych źródeł finansowania. Strategia tzw. harmonijnego rozwoju obszaru oraz strategia dyferencjacji na Wnioski rynku ofert turystycznych poprzez kreację i wdrożenie koncepcji rozwoju zintegrowanego produktu turystycznego punktów węzłowych. Do elementów realizacji strategii powinny należeć m.in.: wdrożenia projektów partnerskich zgodnie z wyznaczonymi priorytetami w oparciu o punkty węzłowe, oparcie elementów promocji o markę Szlaku Jana III Sobieskiego, rozwój współpracy i partnerstwa, rozszerzanie oddziaływania Strategii i tworzenie wokół punktów węzłowych obszarów funkcjonalnych. Strategia rozwoju powinna opierać się na następujących filarach: Rekomendacje rozwój szeroko pojętej turystyki, rozwój przedsiębiorczości i przetwórstwa, rozwój zasobów ludzkich, rozwój odnawialnych źródeł energii, rozwój nowoczesnej infrastruktury, rozwój sektora B+R, rozwój obszarów funkcjonalnych i systemu instytucjonalnego, wdrożenie skutecznych narzędzi marketingowych. Wziąwszy pod uwagę, iż marka Szlaku Jana III Sobieskiego stanowić ma koło zamachowe dla projektów realizowanych przez podmioty zlokalizowane w punktach węzłowych i obszarach funkcjonalnych, kluczowe znaczenie mają inicjatywy partnerskie i pozyskiwanie nowych partnerów do kolejnych inicjatyw opartych o wskazaną markę. Źródło: Opracowanie własne Silne i słabe strony Niniejsza strategia odpowiada na zdefiniowany w SIWZ zestaw pytań, przedstawiony poniżej „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 247 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej wraz z odpowiedziami. 1. Które z potencjałów Szlaku JIIIS, a w szczególności potencjałów punktów węzłowych są najbardziej predystynowane do budowania współpracy B+R? Współpraca B+R powinna kreować rozwiązania na potrzeby Szlaku JIIIS, musi ona wynikać z zapotrzebowania poszczególnych obszarów ujętych w Strategii. Współpraca B+R powinna doprowadzać do transferu i adaptacji różnorakich technologii w punktach węzłowych i obszarach funkcjonalnych. 2. W jaki sposób i w jakich dziedzinach należy zaplanować współpracę B+R jako wiodącą dla rozwoju Szlaku JIIIS? Zaleca się opracowanie Strategii Innowacji dla planowanych do utworzenia obszarów funkcjonalnych, w której to znaleźć się powinny rozwiązania dedykowane poszczególnym obszarom i punktom węzłowym. 3. Które z potencjałów Szlaku JIIIS , a w szczególności potencjałów punktów węzłowych są najbardziej predestynowane do ewokowania innowacji? Innowacje przede wszystkim powinny być wykorzystywane w zakresie eksploatacji odnawialnych źródeł energii, ale również w przedsiębiorczości i działalności społeczno-edukacyjnej. Niezbędnym jest też wdrażanie innowacji w obszarze turystyki. Należy również pamiętać o wykorzystaniu nowoczesnych technologii informatycznych, które same w sobie zawierają wielość innowacji technologicznych i procesowych. 4. Które z potencjałów Szlaku JIIIS, a w szczególności potencjałów punktów węzłowych są najbardziej predestynowane do tworzenia ram i stałych struktur współpracy na Szlaku JIIIS? Stałe struktury współpracy należy tworzyć w oparciu o struktury gminne, organizacje pozarządowe i przedsiębiorców. Najbardziej stabilnym pod względem gwarancji finansowych w zakresie współpracy są JST, które to poprze wsparcie instytucjonalne i finansowe (system grantowy) powinny wspierać zarówno NGO’sy, jak i przedsiębiorców w procesie integracji i budowania trwałych ram współpracy. Interesariusze z punktów węzłowych powinni w celu utrwalania współpracy korzystać również z zewnętrznych środków finansowych realizując projekty partnerskie. Zaleca się utworzenie obszarów funkcjonalnych, co znacząco ułatwiłoby współpracę i wzmocniło ramy instytucjonalne współpracy, kreując trwałe struktury. 5. Które z potencjałów Szlaku JIIIS, a w szczególności potencjałów punktów „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 248 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej węzłowych są najbardziej predestynowane do stymulowania rozwoju na poziomie lokalnym? a) dziedzictwo króla Jana III Sobieskiego – potencjał do tworzenia oferty turystycznej, powiązanej z innymi dziedzinami życia gospodarczego i społecznego na poziomie lokalnym – rdzeń produktu uruchamiający procesy rozwojowe – magnes przyciągający turystów, powód i pretekst odbycia podróży Szlakiem Jana III Sobieskiego; b) walory i atrakcje turystyczne punktów węzłowych – składniki subproduktów turystycznych w punktach węzłowych, „zmuszające” turystów do zatrzymania w punktach węzłowych i zakupu konkretnych dóbr i usług, punkt wyjścia do kreowania specyfiki Szlaku w punktach węzłowych (specjalizacja „krain” na trasie Szlaku); c) unikatowe produkty turystyczne tzw. turystyczne hity (np. w Zagnańsku, Chęcinach, Horyńcu) o ustalonej renomie, lokomotywy rozwojowe, napędzające ruch turystyczny, magnesy umożliwiające sprzedaż mniej znanych produktów niejako „przy okazji”; d) potencjał w zasobach ludzkich: ˗ rozwinięty trzeci sektor (NGO), ˗ twórcy ludowi, ˗ lokalni liderzy, społecznicy, entuzjaści; e) położenie geograficzne i dostępność komunikacyjna; f) rozwinięta infrastruktura techniczna; g) polityka proinwestycyjna prowadzona przez władze gminy, potencjał do przyciągania inwestorów; h) polityka proekologiczna; i) potencjał do rozwoju przetwórstwa rolno-spożywczego. 6. Które z dziedzin i obszarów aktywności na Szlaku JIIIS, a w szczególności w punktach węzłowych są najbardziej predystynowane do budowania współpracy multisektorowej oraz tworzenia sieci współpracy/ klastrów/ porozumień? W sposób naturalny największy potencjał do rozwoju klastrów posiadają: „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 249 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej a) gospodarka turystyczna – multisektorowa, generująca konieczność współpracy pomiędzy partnerami, których oferta sumarycznie składa się na produkt turystyczny; b) sektor B+R – posiada potencjał do tworzenia innowacyjnych sieci współpracy pomiędzy sektorem badawczym, a sektorami wykorzystującymi wiedzę pochodzącą z badań dla rozwoju (naturalne podstawy rozwoju klastrów); c) sektor przetwórczy i spożywczy – wynika to z możliwego do osiągnięcia efektu synergii, która ułatwia zbyt towarów na większą skalę przy wykreowaniu marki oraz pod warunkiem utrzymania wysokiej jakości produktów. 7. Które z potencjałów i zasobów na Szlaku JIIIS w województwie lubelskim, podkarpackim, świętokrzyskim stanowią najbardziej odpowiednią bazę do wzrostu wykorzystania odnawialnych źródeł energii? Wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii powinien przejawiać się zarówno poprzez projekty partnerskie uwzględniające np. zintegrowane przedsięwzięcia wykorzystujące energię słoneczną do produkcji energii elektrycznej, cieplnej, oświetlenia. Uzupełnienie stanowić powinna energia geotermalna oraz energia pozyskiwana z wody. Dodatkowo należy stosować rozwiązania komunikacyjne dedykowane zarówno mieszkańcom, jak i turystom, np. urządzenia i pojazdy komunikacyjne ekologicznie czyste, zasilane energią elektryczną. Wykorzystanie potencjału energii odnawialnej w ramach Szlaku JIIIS warunkują dwa aspekty: poziom zaawansowania dostępnych technologii i ograniczenie w postaci środków finansowych interesariuszy. Dlatego niezbędne jest w tym zakresie pozyskiwanie środków zewnętrznych. 8. Które z potencjałów i zasobów na Szlaku JIIIS w województwie lubelskim, podkarpackim, świętokrzyskim stanowią najbardziej odpowiednią bazę dla wzmacniania przetwórstwa? Województwo Województwo lubelskie Potencjały i zasoby Struktura gruntów Ilość gospodarstw rolnych Znacząca pozycja rolnictwa w gospodarce Łatwy dostęp do produktów pierwotnych produkowanych w sąsiednich gminach = przetwórstwa owoców i warzyw, zbóż, mięsa, mleka, paszy dla zwierząt, słomy Działalność przetwórcza figuruje jako wiodąca (710% wszystkich aktywnych obecnie podmiotów gospodarczych) „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 250 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Województwo podkarpackie Województwo świętokrzyskie Lokalizacja, skutkująca naturalnymi rynkami zbytu Potencjały lokalne potencjał uprawny i hodowlany: uprawy zbóż (pszenica i jęczmień), chmiel, warzywa, truskawki, wiśnie i jabłonie, a wśród krzewów owocowych – porzeczki i maliny Potencjały lokalne, usytuowanie, łatwy dostęp do zasobów produktów pierwotnych produkowanych w sąsiednich gminach w sposób naturalny predysponują lokalnych przedsiębiorców do podejmowania działalności w zakresie przetwórstwa owoców i warzyw, zbóż, mięsa, mleka, paszy dla zwierząt, słomy Potencjał rolniczy, obecnie przetwórstwa brak; ważnym sposobem rozwoju aktywności zawodowej znacznej części mieszkańców gminy będzie ukierunkowanie gospodarstw rolnych na działalność pozarolniczą, np. wstępne przetwórstwo produktów rolnych, agroturystykę, rzemiosło i rękodzielnictwo. W ten sposób część rolników może zapewnić sobie dodatkowe źródło dochodów w przyszłości (Cieszanów) Niski potencjał do rozwoju przetwórstwa w gminie Horyniec Zdrój Przetwórstwo surowców mineralnych Mały potencjał do rozwoju przetwórstwa spożywczego Rolnictwo nie jest wiodącą gałęzią Agroturystyka jako alternatywne źródło dochodu, ma szansę w znacznym stopniu poprawić kondycję finansową gospodarstw prywatnych oraz zmobilizować ich właścicieli do przetwarzania własnych produktów żywnościowych (pieczenie chleba, wyrób masła), jak również do podnoszenia standardów sanitarno-użytkowych i zmian w wyglądzie i estetyce gospodarstw rolnych, które w konkurowaniu o potencjalnych klientów poza dbałością o bogatą ofertę usług najwyższej jakości, będą dbały również o tak zwane otoczenie i wizerunek „domu i zagrody” (dotyczy gminy Zagnańsk) 9. Które z potencjałów i zasobów na szlaku JIIIS w województwie lubelskim, podkarpackim, świętokrzyskim stanowią najbardziej odpowiednią bazę do rozwoju przedsiębiorczości? Głównym potencjałem rozwijającym Szlak w kontekście przedsiębiorczości powinny być przetwórstwo, turystyka i przemysły kreatywne wzbogacające ofertę turystyczną. Przedsiębiorczość powinna być rozwijana we wszystkich punktach węzłowych i obszarach funkcjonalnych, gdyż to ona stanowi źródło bogacenia się społeczności i główny mechanizm rozwoju lokalnego i regionalnego. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 251 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej 10. Które z potencjałów i zasobów na Szlaku JIIIS w województwie lubelskim, podkarpackim, świętokrzyskim stanowią najbardziej odpowiednią bazę do rozwoju turystyki? Generalnie w odniesieniu do wszystkim trzech województw jest to dziedzictwo związane z królem Janem III Sobieskim, które stało się inspiracją do połączenia posiadanych walorów w Szlak. Szczegółowo potencjały turystyczne zostały omówione w podrozdziałach 7.2.1, 7.2.2. Poniżej zaprezentowano je w zbiorczym ujęciu bez precyzowania nazw. W tym ujęciu do głównych potencjałów należą: walory turystyczne punktów węzłowych, a do barier – stan zagospodarowania turystycznego punktów węzłowych. Województwo Województwo lubelskie Województwo podkarpackie Województwo świętokrzyskie Potencjały i zasoby Lokalizacja Produkcja wysokiej jakości żywności, przetwórstwa płodów rolnych oraz drobny przemysł, rękodzieła lokalne Walory naturalne: ciekawe cieki wodne – doliny rzek, korytarze ekologiczne Obszary cenne przyrodniczo: parki krajobrazowe, użytki ekologiczne, obszar chronionego krajobrazu, pomniki przyrody Walory antropogeniczne: dwory, pałace, kompleksy parkowo-pałacowe, obiekty sakralne Ciekawa historia obszaru Zachowane tradycje kulturalne: kamieniarskie, garncarskie, kowalskie Położenie i ukształtowanie powierzchni Walory naturalne: klimat i mikroklimat, malownicze okolice, bogactwo lasów, zbiorników i cieków wodnych, które stwarzają atrakcyjne warunki do aktywnego wypoczynku, system hydrograficzny bardzo bogaty i przestrzennie zróżnicowany Naturalne źródła wód mineralnych i złoża borowiny Obszary cenne przyrodniczo: parki krajobrazowe, użytki ekologiczne, obszar chronionego krajobrazu, pomniki przyrody, rezerwaty przyrody Walory antropogeniczne: wielokulturowość = obiekty sakralne, cmentarze, pas umocnień – Linia Mołotowa Lokalizacja Urozmaicona rzeźba terenu i ukształtowanie powierzchni „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 252 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Unikatowe bogactwo historyczne i kulturowe, którego symbolem jest pochodzący z przełomu XIII i XIV wieku Zamek Królewski, uznawany za jedną z najpotężniejszych polskich twierdz. Walory antropogeniczne: obiekty sakralne różnych wyznań, tradycje przemysłowe: górnicze, hutnicze, metalowe, kamieniarskie, drzewne, tradycje narodowowyzwoleńcze, rezerwaty archeologiczne Walory naturalne: geologiczne, doliny rzeczne, zbiorniki wodne, Obszary cenne przyrodniczo: rezerwaty, obszar chronionego krajobrazu, pomniki przyrody Turystyczne hity: zamek w Chęcinach, Park Etnograficzny w Tokarni, dąb Bartek 11. Które z potencjałów i zasobów Szlaku JIIIS w województwie lubelskim, podkarpackim, świętokrzyskim stanowią podstawę marketingu terytorium szlaku JIIIS? Główną podstawę marketingu terytorialnego stanowić powinny potencjał turystyczny, przyrodniczy i kulturowy, przemysły kreatywne i przetwórstwo. Dziedzictwo punktów węzłowych i obszarów funkcjonalnych. Uzupełnieniem powinny być zasoby odnawialnej energii. Wsparcie dla tych potencjałów z kolej stanowić winna infrastruktura techniczna i rozwój działań naukowo-badawczych. Jednak najistotniejszym elementem marketingu terytorialnego powinien być zasób ludzki gdyż to on kreuje wizje i wdraża rozwiązania. 12. Jakie branże i dziedziny powinny stanowić podstawę rozwoju Szlaku JIIIS poprze punkty węzłowe i jaka powinna być sekwencja działań strategicznych służących rozwojowi Szlaku JIIIS w województwie lubelskim, podkarpackim, świętokrzyskim? Podstawą rozwoju punktów węzłowych i obszarów funkcjonalnych w ramach Szlaku JIIIS powinna stanowić turystyka, winna ona być kołem zamachowym. Synergię będzie można osiągnąć jednak wówczas, kiedy wokół idei turystycznej zintegruje się pozostałe działania wskazane w Strategii również na poziomie obszarów priorytetowych. Sekwencja działań strategicznych powinna obejmować zarówno realizację postanowień Strategii, jak i tworzenie programów operacyjnych i analiz wykonalności, przede wszystkim dla partnerskich projektów kluczowych, co „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 253 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej zaowocuję m.in. utworzenie obszarów funkcjonalnych. Dalsze działania strategiczne powinny odnosić się do tychże powstałych obszarów, znacząco wychodząc poza zapisy związane z punktami węzłowymi. Jednocześnie należy mieć na uwadze integrację z zapisami innych dokumentów strategicznych i programowych na poziomie lokalnym, regionalnym, ponadregionalnym i ponadnarodowym. Sekwencja strategiczna powinna mieć charakter wielowymiarowy. 13. Gdzie są granice oddziaływania punktów węzłowych Szlaku JIIIS? Zgodnie z powszechnie przyjętymi założeniami granice oddziaływania punktów węzłowych należy określić w promieniu 15 do 20 km. Wynika to z faktu, iż przeprowadzone badania wskazują, iż turyści są w stanie zboczyć 15 do 20 km od głównego szlaku (głównej atrakcji), jeżeli znajdują się tam walory i atrakcji o unikatowej wartości. Bezpośrednio przekłada się to na fakt, iż potencjały znajdujące się w promieniu 15-20 km od punktów węzłowych stają się bazą do wykorzystania, tym samym punkty węzłowe stają się z jednej strony dyfuzorami, a z drugiej integratorami działań w kontekście gospodarczym i społecznym, w szczególności przestrzennym. 14. Jakich należy użyć narzędzi dla rozwoju Szlaku JIIIS w oparciu o punkty węzłowe? a) Instrumenty finansowe: ˗ bezpośrednie: dotacje, „miękkie” kredyty (o obniżonym lub subsydiowanym oprocentowaniu), koncesje podatkowe i parapodatkowe, subsydia dla przedsiębiorstw, ˗ pośrednie: gwarancje bankowe, poręczenia. b) Rozwój infrastruktury technicznej – przygotowanie terenów inwestycyjnych, rozwój infrastruktury drogowej – poprawa dostępności komunikacyjnej. c) Rozwój „miękkiej” infrastruktury (otoczenia instytucjonalnego biznesu), wsparcie głównie na rzecz: ˗ dostępu do informacji i doradztwa, ˗ szkoleń, ˗ B+R (Badań i Rozwoju), „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 254 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej ˗ transferu technologii i innowacji. d) Realizacja wspólnych projektów – zabezpieczenie wkładu własnego. e) Stałe realizowanie działań promocyjnych – zabezpieczenie środków na realizację. Stałe działania skierowane do mieszkańców – informacja, komunikacja, f) ułatwienia dla przedsiębiorców. g) Wspieranie rozwoju przedsiębiorczości w zakresie tematycznie powiązanym z ideą Szlaku JIIIS. 15. W jaki sposób Szlak JIIIS w województwie lubelskim, podkarpackim, świętokrzyskim ma stać się obszarem funkcjonalnym? Obszar funkcjonalny powinien zostać zdefiniowany na poziomie Programu Operacyjnego wraz z uwzględnieniem projektów kluczowych popartych analizami wykonalności i analizami technicznymi. Przy tego typu założeniu konieczne jest wsparcie zewnętrznymi środkami finansowymi. Jednocześnie obszar funkcjonalny powinien powstawać z inicjatywy punktów węzłowych, w ramach budowania współpracy partnerskiej z gminami ościennymi (pozyskiwanie nowych partnerów przez wspólne inicjatywy projektowe). 16. Co stanowić będzie przewagę konkurencyjną marki Szlaku JIIIS w województwie lubelskim, podkarpackim, świętokrzyskim nad innymi markami terytorialnymi ze szczególnym uwzględnieniem marek terytorialnych w Polsce Wschodniej? O przewadze konkurencyjnej Szlaku JIIIS w Polsce Wschodniej zdecyduje przede wszystkim rozwój punktów węzłowych i przekształcenie ich w obszary funkcjonalne, jednocześnie stosując efekt synergii dla którego punktem wyjścia jest turystyka poparta jednoczesnym rozwojem: przedsiębiorczości, przetwórstwa, OZE, działań naukowo badawczych, rozwoju zasobów ludzkich oraz wsparcia instytucjonalnofinansowego. Jednocześnie intensyfikacja działań w tym zakresie i wysoka aktywność interesariuszy jest niezbędna do zbudowania przewagi konkurencyjnej. 17. Co pozwoli na wpisanie Szlaku JIIIS w kontekst szlaku europejskiego obejmującego co najmniej tereny od zachodniej Ukrainy do dolnej Austrii? Koniecznym jest inicjowanie multisektorowej współpracy ponadnarodowej, a co za „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 255 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej tym idzie realizacja przedsięwzięć międzynarodowych w oparciu o ideę Szlaku. Idea sieciowania i clusteringu może przyczynić się do wpisania Szlaku JIIIS w kontekst europejski. Jednocześnie należy realizować działania zarówno społeczno- gospodarcze, jak i typowo infrastrukturalne na poziomie punktów węzłowych i obszarów funkcjonalnych. Takie podejście pozwoli jednocześnie zniwelować różnice pomiędzy elementami uzupełniającymi oferty poszczególnych lokalizacji objętych szlakiem w różnych miejscach Europy i przyczyni się do wygenerowania spójnej multisektorowej oferty wszystkich zaangażowanych w rozwój szlaku interesariuszy od Zachodniej Ukrainy po dolną Austrię. 10. Drzewo problemów „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 256 ` Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej 11. Długofalowa koncepcja rozwoju Szlak Jana III Sobieskiego jako markowy komplementarny produkt turystyczny Szlak Jana III Sobieskiego jest tematycznym szlakiem turystycznym, którego koncepcja rozwoju oparta jest w swoich najszerszych ramach na idei dialogu kultur, dając szansę zrozumienia i docenienia wpływu, jaki miał islam w XVII wieku na kulturę Europy. Tematyczne szlaki kulturowe to obecnie jedna z najszybciej przeobrażających się form ofert turystyki kulturowej i nie są one odkryciem naszych czasów, o czym świadczą szlaki takie, jak Szlak Jedwabny, Szlak Bursztynowy, trasa Orient Expressu czy Szlak Św. Jakuba. Stanowią one formę zagospodarowania przestrzeni turystycznej, której ideą jest łączenie różnych obiektów posiadających wspólne elementy i tożsamość, a przez to tworzenie nowych sieciowych produktów turystycznych. W przypadku szlaków tematycznych motywem podróży nie jest samo pokonanie przestrzeni, ale odwiedzenie kolejnych interesujących turystę miejsc i obiektów połączonych szlakiem lub znajdujących się w ich pobliżu. Dlatego znaczenie ma nie sam przebieg szlaku, chociaż walory naturalne i antropogeniczne są niezwykle istotne przy ocenie atrakcyjności szlaku, lecz jakość i wartość poznawcza obiektów które szlak łączy. W przypadku szlaków tematycznych, niezależnie od ich specyfiki i charakteru, odległości między obiektami mają kluczowe znaczenie dla atrakcyjności szlaku i powinno się dążyć do ich minimalizacji, przy zapewnieniu odpowiedniego komfortu podróży i odpowiedniego oznaczenia. Szlaki tematyczne stanowią istotne narzędzie rozwoju turystyki, zwłaszcza na obszarach słabych strukturalnie i obszarach wiejskich, jak również dają możliwość kreacji nowych produktów turystycznych i ich marek, zwłaszcza w zakresie turystyki kulturowej i przyrodniczej. Rada Europy rezolucją nr CM/Res (2007)12 z października 2007 roku definiuje kryteria jakim musi spełniać dany szlak oraz określa procedurę certyfikacji szlaku przez Radę Europy, którą realizuje Europejski Instytut Szlaków Kulturowych znajdujący się w Luksemburgu (www.culture-routes.lu). Dotychczas ten certyfikat otrzymało 40 szlaków kulturowych. Szlaki te nawiązują do dziedzictwa, historii i kultury europejskiej i eksponują wspólnotę kultury europejskiej. Służą wzmacnianiu wspólnej tożsamości ponadnarodowej i ograniczaniu stereotypów. Spośród szlaków przebiegających przez tereny Polski wyróżnić tu można Szlak Cysterski oraz Szlak Hanzeatycki. Szlak JIIIS odwołuje się również do potrzeby zrównoważonego rozwoju, dążąc do „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 258 ` Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej zmniejszenia rozwarstwienia między miastami i terenami wiejskimi oraz do zmniejszenia presji człowieka na środowisko naturalne. Koncepcja opiera się na wykorzystywaniu odnawialnych zasobów przyrody i kultury, harmonizując działania rozwojowe z potrzebą ochrony zasobów, obejmując obecny i przyszły okres programowania funduszy strukturalnych. Rozwój Szlaku JIIIS zakłada łączenie dwu rodzajów podejść do rozwoju, tj. podejścia odgórnego i podejścia oddolnego. Z jednej strony tworzone są ramy instytucjonalne, przestrzenne i ideowe, z drugiej rozwijane jest partnerstwo lokalne na rzecz rozwoju Szlaku JIIIS. Obydwie formy działania prowadzone są równolegle, przenikając się wzajemnie, choć w zależności od realizowanego projektu przeważa jedno lub drugie podejście. Rdzeniem Szlaku (core area) są miejscowości położone na Ukrainie, Polsce, Słowacji, Czechach, Węgrzech, Austrii w których zachowało się dziedzictwo Jana Sobieskiego, zaś naturalnym przedłużeniem Szlaku są z jednej strony tereny Turcji, Rumuni i Mołdawii, a z drugiej strony Niemiec, Holandii i Francji związane z działalnością Jana III Sobieskiego. Są to najcenniejsze miejsca w kontekście zachowanego dziedzictwa Sobieskiego (miejsca pobytu, bitew, pozostałości materialnychych, itd.). Miejsca te otoczone są swoistą otuliną (Buffer zone) wyznaczoną granicami gmin (poziom NUTS 5), w których położone są miejscowości rdzenne. Trzecią, ostatnią sferą Szlaku JIIIS, jest strefa przejściowa (transitional zone) obejmująca terytorium powiatów (NUTS 4), do których przynależą miejscowości związane z Janem III Sobieskim. To właśnie na tym poziomie Szlak jest spójny terytorialnie, obejmując na obecnym etapie planowania połączone terytorium powiatów (i ich odpowiedników w innych krajach) położonych między Oleskiem na Ukrainie, gdzie urodził się król a Wiedniem, w którego pobliżu wygrał jedną z najważniejszych bitew Europy. Takie ustrukturalizowanie Szlaku JIIIS zmierza do jego wpisania na listę Europejskich Szlaków Dziedzictwa Kulturowego Rady Europy w kategorii „Znani ludzie”. W podejściu ramowym szczególny nacisk położony jest na spójność w sensie terytorialnym, ekonomicznym i społecznym, co w konsekwencji predysponuje punkty węzłowe do inicjowania obszarów funkcjonalnych objętych ideą szlaku. Podstawą tworzenia Szlaku JIIIS jest proces stałego rozszerzania partnerstwa, dlatego oprócz ram koncepcyjnych tworzone są oddolne porozumienia podmiotów z różnych sektorów, realizujące projekty i programy, które mogą, lecz nie muszą być uznane za działania pilotażowe dla całego Szlaku. To podejście do rozwoju Szlaku JIIIS kładzie nacisk „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 259 ` Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej na działania wypracowane przez społeczności lokalne, oparte na ich rzeczywistych potrzebach, odwołujące się do zauważanych przez nie problemów i barier oraz potencjałów, które społeczności te uznają za atuty. To podejście zakłada stopniowe rozszerzanie terytorium obecnego porozumienia gmin Szlaku JIIIS (w trakcie opracowywania dokumentu kolejna, szósta gmina dołączyła do partnerstwa), jak również budowanie nowych porozumień na poziomie podregionów (obszarów funkcjonalnych). W podejściu oddolnym szczególny nacisk położony jest na wypracowanie metod, modeli i rozwiązań, które po dokonaniu odpowiednich korekt mogą zostać wykorzystane w innych miejscach Szlaku JIIIS. To podejście zakłada także dookreślenie specyfiki podregionów Szlaku JIIIS. Kluczowe dla koncepcji rozwoju Szlaku JIIIS jest zwrócenie uwagi na: dialog kultur, przenikanie się świata kultury i natury, potrzebę tolerancji, konieczność wykorzystywania endogennych zasobów oraz niezbywalną rolę wsi i terenów wiejskich w rozwoju regionalnym. Dzięki koncepcji Szlaku JIIIS po raz pierwszy imię wielkiego Króla Rzeczypospolitej Polskiej może być wykorzystywane w celach marketingowych, gospodarczych i społecznych przez mieszkańców terenów wiejskich, na których znajdują się ślady bytności Sobieskiego. Szlak ma docelowo ująć w całość obszary naznaczone kulturowym dziedzictwem materialnym i niematerialnym związanym z sylwetką Jana III Sobieskiego, dając szanse mieszkańcom tych terenów do odwoływania się i praktycznego wykorzystywanie tego dziedzictwa. Modelowe rozwiązania, jakich wypracowanie w tym zakresie stawia przed sobą zespół pomysłodawców Szlaku JIIIS, stanowią o innowacyjności i niepowtarzalności założeń w skali Europy. Koncepcja połączenia potencjałów województwa lubelskiego, świętokrzyskiego i podkarpackiego Szlakiem JIIIS jest absolutnie unikatowa. Dziedzictwo Sobieskiego postrzegane jest w niej jako konglomerat wielu tradycyjnych usług i produktów związanych z postacią i kolejami losów króla, przy czym nie traktuje się w niej tej spuścizny, ani jako domeny typowo marketingowej (co od wielu lat z dużym powodzeniem realizują firmy wykorzystujące w nazwach produktów nazwisko króla – np. wódka Sobieski, papierosy Sobieski, kawa Sobieski, itd.), ani jako domeny typowo teoretycznej (np. naukowcy taktujący to dziedzictwo jako element pamięci narodowej, lub regionaliści traktujący je tylko i wyłącznie jako swoistą ciekawostkę lokalną). Koncepcja Szlaku JIIIS, a w szczególności koncepcja Szlaku JIIIS w obszarze realizacji programu polega na łączeniu obu tych „podejść” poprzez stosowanie zasad marketingu terytorialnego. Rezerwuje się w niej miejsce zarówno dla myślenia o Sobieskim w kategoriach ochrony i zachowania dziedzictwa, jak i w kategoriach „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 260 ` Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej wykorzystywana i adaptacji dziedzictwa, a zrównoważony rozwój regionalny ukazuje się jako najlepsze pole dla przenikania się obydwu podejść. W nawiązaniu do powyższego należy podkreślić, iż koncepcja rozwoju Szlaku JIIIS odnosi się bezpośrednio do rozdziału 3 tj. interdyscyplinarności gospodarki turystycznej i jej wielosektorowych powiązań wynikających ze specyfiki produktu turystycznego jako stymulatora rozwoju turystyki. W tym kontekście koncepcja rozwoju Szlaku JIIIS pozostaje w ścisłym związku z koncepcją rozwoju markowego, komplementarnego i unikatowego produktu turystycznego. „Z punktu widzenia turysty, produkt obejmuje kompletne przeżycia od czasu, kiedy opuszcza dom do czasu, kiedy do niego wraca”8 . A więc produkt turystyczny jest mieszanką wielu składników m.in. atrakcji i środowiska miejsca docelowego, infrastruktury i usług miejsca docelowego, dostępności miejsca docelowego, wizerunków miejsca docelowego oraz ceny płaconej przez konsumenta. Pod wszystkimi z tych pojęć kryją się konkretne elementy, składające się na wzmiankowane powyżej przeżycia. Produkt turystyczny jest, zatem pakietem składników materialnych i niematerialnych, opartych na możliwościach spędzania czasu w miejscu docelowym. Pakiet jest postrzegany przez turystę jako przeżycie dostępne za określoną cenę. Punktem wyjścia do konstruowania produktów turystycznych są motywacje podróży. Optymalny produkt turystyczny powinien, bowiem przede wszystkim odnosić się i zaspokajać potrzeby segmentów klientów, do których kierowana jest oferta. Kupujący, a więc także turyści wybierają te produkty, które postrzegają jako mające największą zdolność do zaspokajania ich potrzeb. Abraham Maslow zaproponował podział potrzeb ludzkich na podstawowe – czyli fizjologiczne (głód, pragnienie, sen), bezpieczeństwa (opieka, bezpieczeństwo) i wyższe – czyli społeczne (przynależność, miłość, przyjaźń), uznania i szacunku (prestiż, osiągnięcia), samorealizacji (ambicja, samourzeczywistnienie się) oraz estetyczne. Potrzeby podstawowe powinny być zaspokajane przed potrzebami wyższego rzędu. Usługi turystyczne należą do grupy usług zaspokajających wiele potrzeb fizycznych, społecznych i psychologicznych. Są one związane z takimi motywami podróży jak potrzeba odpoczynku, chęć ucieczki od otaczającego otoczenia, od rutyny, chęć poszukiwania nowych i odmiennych doświadczeń, odwiedzenie atrakcyjnych miejsc, poznanie ciekawych 8 V. Middleton, Marketing w turystyce, PAPT, Warszawa 1996, str. 88 „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 261 ` Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej zjawisk przyrodniczych, korzystanie z dóbr kultury. Podczas budowy produktów należy pamiętać, że turyści chcą zaspokoić w tym samym czasie więcej niż jedną potrzebę. Produkty odnoszące największy sukces to te, które najlepiej odpowiadają na „wiązkę potrzeb” określonego segmentu odbiorców. Nie tylko jakość i atrakcje danego miejsca są motywujące, ale także szeroko pojęta zdolność danego miejsca do pełnego zaspokajania różnych potrzeb. W tym sensie produktem turystycznym jest oryginalna kompozycja różnych dóbr turystycznych (walorów i atrakcji) oraz wszelkich usług umożliwiających ich turystyczne wykorzystanie w trakcie podróży lub pobytu. Dla celów niniejszej Strategii przyjęto jednak, iż produkt turystyczny to zintegrowany układ oczekiwań, korzyści i wrażeń tworzących unikalną kompozycję trzech podróży: wyobrażonej, rzeczywistej i zapamiętanej. Innymi słowy to zbiór użyteczności związanych z podróżami turystycznymi, czyli dostępne na rynku dobra i usługi turystyczne umożliwiające ich planowanie, odbywanie, przeżywanie oraz gromadzenie doświadczeń z nimi związanych. Punktem wyjścia do zdefiniowania szeroko pojętej Strategii rozwoju Szlaku JIIIS jest opis poszczególnych składników produktu turystycznego Szlaku, które w pierwszym etapie należy analizować w kategoriach funkcjonalno-strukturalnych, co oznacza, że kompozycje składników zaspokajających różne komplementarne potrzeby trzeba odnosić do potrzeby głównej. W tym kontekście produkt turystyczny JIIIS należy ująć na czterech poziomach. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 262 ` Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Rdzeń produktu odnoszący się do głównego motywu podróżowania. Rdzeń produktu koresponduje z rdzeniem korzyści tj. zwiedzeniem wyjątkowych miejsc związanych z postacią Jana III Sobieskiego bezpośrednio lub pośrednio. Rdzeń produktu zaspokaja potrzebę zdobycia wiedzy i poznania miejsc związanych z rodem Sobieskich oraz potrzebę atrakcyjnego i zdrowego wypoczynku. Należy wszakże pamiętać, iż sam rdzeń nie będzie przedmiotem transakcji. Produkt rzeczywisty umożliwiający zrealizowanie głównego motywu odbycia podróży do miejsc związanych z JIIIS, dzięki zaspokojeniu potrzeb podstawowych, tj. usługi noclegowe, usługi gastronomiczne, usługi transportowe, umożliwiające przemieszczanie się pomiędzy poszczególnymi miejscami w Polsce i docelowo zagranicą zgodnie z obszarem produktu, oznakowanie miejsc, atrakcji i dojazdów do atrakcji za pomocą jednolitego systemu identyfikacji wizualnej, informacja turystyczna standardowa (w tym materiały promocyjne i informacyjne), imprezy, sprzedaż produktów sygnowanych marką JIIIS etc. Produkt poszerzony odnoszący się do dóbr i usług wyróżniających produkt na rynku tj. gadżety i pamiątki opatrzone logo, geocatching, GPS, rozwiązania multimedialne (muzea, gry, secondlife, transmisje on-line), infokioski, imprezy towarzyszące, sprofilowane programy zwiedzania, mapy, przewodniki, publikacje. Produkt potencjalny na który składać się będą wszystkie potencjalne składowe w postaci planowanych inwestycji, imprezy oraz nowe technologie, które rozwiną się w kolejnych latach i zostaną wykorzystane dla uatrakcyjnienia produktu. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 263 Poniżej w formie graficznej przedstawiono podstawowe składniki strukturalne produktu turystycznego Szlak JIIIS Informacja cyfrowa: i RDZEŃ PRODUKTU rezerwacja infokioski, strona www GPS, Geocatching aplikacje mobilne Informacja turystyczna Imprezy towarzyszące Transport PRODUKT Imprezy RZECZYWISTY Punkty obsługi Wycieczki turystów zwiedzanie, poznanie, realizacja pasji, uczestnictwo w Zintegrowany Produkty system kart i sygnowane biletów marką JIIIS wstępu imprezach Gastronomia Noclegi Mapy, Gadżety z logo przewodniki Szlaku JIIIS Oznakowany i zagospodarowany szlak Wycieczki fakultatywne sprofilowane Pakiety Rozwiązania multimedialne: transmisje multimedialne, gry, Sprofilowane Internet PRODUKT POSZERZONY Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej 11.1. Schemat koncepcji rozwoju Schemat koncepcji rozwoju Szlaku Jana III Sobieskiego w województwie lubelskim, świętokrzyskim i podkarpackim ujęty jest za pomocą wizji i misji oraz drzewa celów. Na początku należy podkreślić, iż przedstawiona poniżej koncepcja rozwoju bezpośrednio dotyczy 6 punktów węzłowych – gminy Spiczyn i Wólka w województwie lubelskim, gminy Cieszanów i Horyniec Zdrój w województwie podkarpackim oraz gminy Chęciny i Zagnańsk w województwie świętokrzyskim. Natomiast zadaniem niniejszej Strategii jest również skonstruowanie modelu dla innych miejsc zlokalizowanych na Szlaku, stąd większość zapisów powstała w sposób umożliwiający ich aplikowanie na inne miejsca. Takie ujecie tematu umożliwi ekspansję punktom węzłowym, a tym samym daje podwaliny do stworzenia obszarów funkcjonalnych, dla których spoiwem będzie rozpoznawalna, międzynarodowa marka – Szlak Jana III Sobieskiego. 11.1.1. Wizja i misja Wizja to opis stanu idealnego, tego jaki ma być Szlak w przyszłości. Wizja jest opowieścią o przyszłości, wyobrażeniem o Szlaku i jego kluczowych cechach i atutach. Wizja jest opisem wizerunku, koncepcją pewnego modelu funkcjonowania. WIZJA Szlak Jan III Sobieski jest szeroko rozpoznawalnym w Europie i w Polsce markowym produktem turystycznym będącym kołem zamachowym w rozwoju gospodarczym i społecznym obszarów nim objętych w województwach lubelskim, podkarpackim i świętokrzyskim. Jako międzynarodowa marka stymulująca przedsiębiorczość przyczynia się do rozwoju atrakcyjności inwestycyjnej obszarów wokół Szlaku oraz wzrostu zamożności mieszkańców. Swoją atrakcyjność turystyczną Szlak Jana III Sobieskiego zawdzięcza walorom środowiskowym, atrakcyjnej ofercie kulturalnej, estetycznej przestrzeni, rozwiniętej infrastrukturze oraz dobrej dostępności komunikacyjnej, promowaniu odnawialnych źródeł energii, rozwojowi przetwórstwa, przedsiębiorczości i współpracy B+R. Szlak JIIIS swoją przewagę konkurencyjną buduje przede wszystkim wykorzystując autentyzm w oferowanych wysokiej jakości produktach i usługach. Ich immanentną cechą jest również innowacyjność, gwarantująca stałe zainteresowanie ze strony klientów. Miejsca zlokalizowane na Szlaku JIIIS cechuje głęboko pojmowana tożsamość, spójność terytorialna, wysoki poziom współpracy pomiędzy partnerami publicznymi, społecznymi i prywatnymi, wysoka jakość systemu edukacji, powiązanego z rynkiem pracy, co samoistnie definiuje obszar funkcjonalny. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 265 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Misja to deklaracja dążeń i wartości. Misja koncentruje się na istocie rzeczy, dostosowuje kierunki działań do długoterminowych celów, pełni też funkcje motywacyjne i promocyjne. Misja określa charakter Szlaku i pokazuje jego atuty. Z misji także bezpośrednio wynikają obszary głównej koncentracji działań. MISJA Szlak Jana III Sobieskiego gwarantem stabilnego i dynamicznego wzrostu gospodarczego i społecznego w punktach węzłowych, wysokiej jakości życia mieszkańców oraz sprzyjających warunków prowadzenia działalności przedsiębiorców. Logo Szlaku Jana III Sobieskiego jest silną i rozpoznawalną marką dla wszystkich kreowanych produktów i usług, uruchamiając tym samym pozytywne impulsy rozwojowe. Szlak Jana III Sobieskiego łączy funkcjonalnie obszary będące dobrymi miejscami do życia, działania i spędzania czasu, gwarantującymi niezapomniane wrażenia, miłą atmosferę, wysoką jakość usług i infrastruktury, a także czyste i niezmienione środowisko. W sposób optymalny Szlak JIIIS korzysta z zasobów naturalnych, dziedzictwa regionalnego i nowoczesnych technologii, przyciąga potencjalnych klientów, a mieszkańcom stwarza doskonałe warunki życia i atrakcyjne możliwości wypoczynku. 11.1.2. Drzewo celów Strategii Schemat drzewa celów Drzewo celów Strategii jest skonstruowane na bazie pięciu obszarów priorytetowych. Cele strategiczne przyporządkowane poszczególnym obszarom podlegają pod najważniejszy cel Strategii, czyli cel nadrzędny. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 266 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Schemat 1 Drzewo celów CEL NADRZĘDNY STRATEGII OBSZAR PRIORYTETOWY ZASOBY LUDZKIE Cel strategiczny 1 OBSZAR PRIORYTETOWY PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ Cel strategiczny 2 OBSZAR PRIORYTETOWY PRZESTRZEŃ I ŚRODOWISKO Cel strategiczny 3 OBSZAR PRIORYTETOWY WSPARCIE INSTYTUCJONALNE Cel strategiczny 4 OBSZAR PRIORYTETOWY MARKETING TERYTORIALNY Cel strategiczny 5 Źródło: Opracowanie własne Struktura opisu obszaru priorytetowego została przedstawiona na poniższym schemacie. Schemat 2 Struktura opisu obszaru priorytetowego CEL STRATEGICZNY CEL CEL CEL OPERACYJNY 1 OPERACYJNY 2 OPERACYJNY 3 DZIAŁANIA DZIAŁANIA DZIAŁANIA 1.1.1, 1.1.3., 1.1.2... 2.1.1,.2.1.2., 2.1.3... 3.1.1, 3.1.2., 3.1.3... Źródło: Opracowanie własne Cel nadrzędny – kluczowy cel Strategii, podstawa wyznaczania pozostałych celów i działań, ściśle podporządkowanych osiągnięciu celu nadrzędnego. Odpowiada na pytanie: co chcemy osiągnąć? Cele strategiczne – główne cele określone w 5 obszarach priorytetowych. Stanowią „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 267 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej odpowiedź na kluczowe problemy zidentyfikowane w obszarach. Pokazują jednocześnie, jakie problemy w obszarach priorytetowych muszą zostać rozwiązane, aby osiągnąć cel nadrzędny. Obszary priorytetowe – główne obszary koncentracji działań. W ramach poszczególnych domen zidentyfikowany jest główny cel strategiczny (1 dla każdej domeny) oraz cele operacyjne i działania operacyjne służące osiągnięciu celów. Obszary priorytetowe określone są w nawiązaniu do głównego zagadnienia wokół którego koncentruje się rozwój gospodarczy i społeczny obszaru tj. zrównoważonego rozwoju regionalnego. W związku z powyższym określone obszary należy postrzegać jako obszary priorytetyzacji zadań konieczne do osiągnięcia celu nadrzędnego Strategii. Kołem zamachowym stymulującym ten rozwój jest gospodarka turystyczna wpisana w poszczególne obszary. Cele operacyjne – wyznaczane dla celów strategicznych, operacjonalizują zapisy celów strategicznych. Działania operacyjne – identyfikowane dla celów operacyjnych, pokazują szczegółowe zadania, jakie muszą zostać wykonane, by osiągnąć cele (operacyjne, strategiczne, przyczyniając się do osiągnięcia celu nadrzędnego). DRZEWO CELÓW STRATEGII ROZWOJU SZLAKU JANA III SOBIESKIEGO W WOJEWÓDZTWIE LUBELSKIM, PODKARPACKIM I ŚWIĘTOKRZYSKIM W OPARCIU O PUNKTY WĘZŁOWE CEL NADRZĘDNY STRATEGII ROZWÓJ GOSPODARCZY I SPOŁECZNY ORAZ POPRAWA JAKOŚCI ŻYCIA MIESZKAŃCÓW DZIĘKI OBSZAROM FUNKCJONALNYM ZBUDOWANYM POPRZEZ MARKĘ „SZLAK JANA III SOBIESKIEGO” W OPARCIU O PUNKTY WĘZŁOWE OBSZAR PRIORYTETO WY 1 TURYSTYKA OBSZAR PRIORYTETOWY 2 PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ I PRZETWÓRSTWO OBSZAR PRIORYTETOWY 3 ODNAWIALNE ŹRÓDŁA ENERGII, WSPÓŁPRACA B+R i NOWOCZESNA INFRASTRUKTURA OBSZAR PRIORYTETOWY 4 ZASOBY LUDZKIE I ROZWÓJ SPOŁECZNOKULTURALNY OBSZAR PRIORYTETOWY 5 WSPARCIE INSTYTUCJONAL NE i OBSZARY FUNKCJONALNE CEL STRATEGICZ NY Rozwój funkcji turystycznych w obszarze oddziaływania Szlaku Jana III Sobieskiego CEL STRATEGICZNY Rozwój przedsiębiorczości i przetwórstwa w obszarze oddziaływania Szlaku Jana III Sobieskiego CEL STRATEGICZNY Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii, intensyfikacja współpracy nauki i biznesu oraz budowa nowoczesnej infrastruktury w obszarze oddziaływania Szlaku Jana III Sobieskiego CEL STRATEGICZNY Rozwój zasobów ludzkich oraz intensyfikacja działań społecznokulturalnych w obszarze oddziaływania Szlaku Jana III Sobieskiego CEL STRATEGICZNY Stworzenie obszarów funkcjonalnych oraz wypracowanie i wdrożenie efektywnych mechanizmów wsparcia partnerów „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 268 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej publicznych, gospodarczych i społecznych w ramach rozwoju Szlaku Jana III Sobieskiego Cel operacyjny 1.1: Rozwój szeroko dostępnej, atrakcyjnej, konkurencyjnej rynkowo i dostosowanej do potrzeb odwiedzającyc h produktowej oferty turystycznej Szlaku JIIIS Cel operacyjny 2.1: Rozwój przedsiębiorczości i zwiększanie konkurencyjności punktów węzłowych poprzez sieciowanie produktów i usług. Cel operacyjny 3.1: Wykorzystanie zasobów naturalnych punktów węzłowych oraz wspieranie przedsięwzięć wykorzystujących odnawialne źródła energii Cel operacyjny 4.1: Zwiększanie kompetencji kadr gospodarki, wielowymiarowe kształcenie interdyscyplinarne Cel operacyjny 5.1: Kreowanie obszarów funkcjonalnych wokół punktów węzłowych Szlaku JIIIS Cel operacyjny 1.2: Rozwój zasobów ludzkich oraz ich przygotowanie do aktywnego i efektywnego uczestnictwa na rzecz zwiększenia spójności Szlaku JIIIS Cel operacyjny 2.2: Rozwój przetwórstwa, rolnictwa ekologicznego i usług Cel operacyjny 3.2: Inicjowanie i kreowanie interdyscyplinarnej współpracy sektorów nauki i biznesu, wspieranie sieciowania i clusteringu Cel operacyjny 4.2: Wzmacnianie pozycji organizacji społecznych i kulturalnych oraz liderów lokalnych w procesie integracji punktów węzłowych i tworzeniu obszarów funkcjonalnych Cel operacyjny 5.2 Rozwijanie instytucjonalnych i finansowych form wsparcia podmiotów publicznych, pozarządowych i prywatnych zmierzających do spójności funkcjonalnej Szlaku JIIIS Cel operacyjny 1.3: Zrównoważony rozwój oraz poprawa spójności przestrzeni turystycznej w punktach węzłowych Szlaku JIIIS oraz terenach sąsiadujących Cel operacyjny 2.3: Kreowanie powstawania nowych firm i budowanie zaplecza finansowego oraz doręczeniowego umożliwiającego ich rozwój Cel operacyjny 3.3: Budowa i rozbudowa nowoczesnej infrastruktury technicznej umożliwiającej dynamiczny rozwój punktów węzłowych i obszarów funkcjonalnych Cel operacyjny 4.3: Realizacja działań dedykowanych grupom marginalnym i osobom wykluczonym społecznie Cel operacyjny 5.3: Stworzenie systemu monitorowania i zarządzania zmianą w punktach węzłowych i obszarach funkcjonalnych powiązanych ze Szlakiem JIIIS Cel operacyjny 3.4: Wspieranie procesów rewitalizacyjnych w szczególności w zakresie obszarów i obiektów stanowiących Cel operacyjny 4.4: Tworzenie wspólnej dla punktów węzłowych i obszarów funkcjonalnych oferty społeczno-kulturalnej Cel operacyjny 5.4: Poszerzanie terytorialne obszaru oddziaływania Szlaku JIIIS oraz Cel operacyjny 1.4 Osiągnięcie wysokiej rozpoznawalno ści Szlaku JIIIS „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 269 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej dziedzictwo historyczne i kulturowe dedykowanej mieszkańcom i turystom kreowanie zmian w planowaniu przestrzennym Cel operacyjny 4.5: Promocja twórczości, unikatowych zawodów, obyczajów, obrzędów i dziedzictwa kulturowego 11.2. Cel nadrzędny ZWIĘKSZENIE SPÓJNOŚCI SPOŁECZNEJ, GOSPODARCZEJ I TERYTORIALNEJ SZLAKU JIIIS W OPARCIU O PUNKTY WĘZŁOWE Cel nadrzędny Strategii zakłada dynamiczny rozwój gospodarczy i społeczny punktów węzłowych, a docelowo obszarów funkcjonalnych, zlokalizowanych wokół Szlaku Jana III Sobieskiego w województwie lubelskim, podkarpackim i świętokrzyskim, a także poprawę jakości życia mieszkańców. Punktem wyjścia dla tego rozwoju jest markowy produkt turystyczny Szlak Jana III Sobieskiego uruchamiający procesy rozwojowe. Szlak Jana III Sobieskiego jest w tym sensie postrzegany jako „powód” przyjazdu, czy też magnes dla turystów odwiedzających punkty węzłowe i obszary funkcjonalne oraz atrakcje zlokalizowane w innych miejscach w pobliżu Szlaku. To z kolei uruchamia efekty ekonomiczne (finansowe) oraz społeczne związane z ich pobytem. Turyści korzystają z dostępnych na danym terenie produktów i usług, co powoduje przepływ pieniądza do destynacji turystycznej. Celem Strategii jest wykreowanie i promocja silnej marki Szlaku, co ułatwi sprzedaż produktów i usług sygnowanych tą marką. Należy również pamiętać, iż w ujęciu niniejszej Strategii turystyka jest kołem zamachowym uruchamiającym rozwój gospodarczy i społeczny w wielu innych dziedzinach życia. Efekt synergii w rozwoju Szlaku Jana III Sobieskiego zostanie osiągnięty poprzez intensyfikację rozwiązań wskazanych w pięciu obszarach priorytetowych. Zgodnie z tym założeniem turystyka jest kołem zamachowym i jednocześnie zalążkiem rozwoju. Wraz z nią konieczne są przedsięwzięcia związane z pozostałymi dziedzinami wskazanymi w niniejszej Strategii. Jednocześnie należy rozwijać przedsiębiorczość i przetwórstwo, które to poza generowaniem miejsc pracy stworzą produkty i usługi wzmacniające gospodarczo punkty węzłowe i obszary funkcjonalne. Z kolei de działania muszą być podparte rozwiązaniami z obszaru współpracy B+R, a także wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii. Aby to było „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 270 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej możliwe, wymagane są także nakłady na budowę i rozbudowę nowoczesnej infrastruktury (w tym z zakresu społeczeństwa informacyjnego). Integralnym elementem budowy marki Szlaku Jana III Sobieskiego w oparciu o punkty węzłowe i obszary funkcjonalne jest również zachowanie dziedzictwa kulturowego, regionalnego, w tym działania rewitalizacyjne, społeczno-kulturalne oraz rozwój zasobów ludzkich. Dopełnieniem tychże rozwiązań powinno być wsparcie instytucjonalne i finansowe, a przede wszystkim kreowanie, tworzenie i rozwijanie obszarów funkcjonalnych w oparciu o punkty węzłowe Szlaku Jana III Sobieskiego. Skuteczne zrealizowanie działań Strategii (i osiągnięcie celu nadrzędnego) będzie miało miejsce w sytuacji, gdy przedstawione w ramach obszarów priorytetowych działania nawzajem będą się przenikać i uzupełniać. Istotną rolę w tym procesie odgrywać będą również wskazane w niniejszej strategii projekty kluczowe. 11.3. Opis obszarów priorytetowych OBSZAR PRIORYTETOWY 1 – TURYSTYKA Cel strategiczny: Rozwój funkcji turystycznych w punktach węzłowych Szlaku Jana III Sobieskiego Rozwój spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej Szlaku JIIIS w punktach węzłowych, ale również w odniesieniu do całości szlaku jest ściśle powiązany z rozwojem szeroko pojętej turystyki w ujęciu, o którym traktuje rozdział 3. Sieć tych powiązań tworzy sprzężenie zwrotne wynikające z następujących przesłanek: Szlak JIIIS w założeniu jest sam w sobie wielowątkowym i wielowymiarowym produktem turystycznym, składającym się z wielu komplementarnych składników. Tym samym jako produkt turystyczny Szlak JIIIS jest czynnikiem uruchamiającym procesy rozwojowe w punktach węzłowych oraz poza nimi (szacuje się, iż promień agregacji wpływu wynosi ok. 15-20 km od miejsca zlokalizowanego na Szlaku). Rozwój ten dotyczyć będzie docelowo procesów gospodarczych, społecznych oraz terytorialnych. Uruchomienie tych procesów z jednej strony skutkować będzie osiągnięciem większego stopnia spójności Szlaku JIIIS, która z kolei sprzyjać będzie dalszym procesom rozwojowym. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 271 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej W związku z powyższym zwiększenie spójności Szlaku JIIIS oraz wykorzystanie wszystkich korzystnych efektów związanych z rozwojem gospodarki turystycznej na szczeblu lokalnymi i ponadlokalnym wymaga skoncentrowania działań na jego rozwoju jako komplementarnego, unikatowego produktu turystycznego, o składnikach angażujących jak najwięcej potencjałów. Z kolei to wymaga rozwoju zdywersyfikowanych funkcji turystycznych Szlaku, które będąc magnesem dla przyjeżdżających turystów uruchomią procesy gospodarcze i społeczne. Na poziomie operacyjnym rozwój funkcji turystycznych Szlaku JIIIS można opisać w postaci następujących obszarów: 1. Rozwój oferty produktowej w punktach węzłowych Szlaku oraz w ich otoczeniu (jeżeli Szlak traktujemy jako kompleksowy produkt turystyczny, mówimy tu o subproduktach lub produktach zlokalizowanych w punktach węzłowych mogących również istnieć niezależnie). Ta sfera działań łączy się bardzo ściśle ze wsparciem i stymulowaniem rozwoju przedsiębiorczości oraz postaw przedsiębiorczych wśród mieszkańców punktów węzłowych oraz innych miejsc zlokalizowanych na Szlaku JIIIS. W sposób naturalny do kluczowych obszarów przedsiębiorczości należy turystyka sensu stricto (usługi noclegowe, gastronomiczne, agroturystyka), sektor przetwórstwa rolno-spożywczego oraz innych sektorów, w szczególności usługowych branż okołoturystycznych, ale również przemysłów kreatywnych, powiązanych z turystyką9. W tym kontekście punktem wyjścia będą składniki sieciowego produktu turystycznego, a więc mowa tu o m.in.: firmach eventowych, wypożyczalniach sprzętu sportowego, parkach tematycznych, lokalnych artystach, twórcach ludowych, przedstawicielach ginących zawodów etc. W zakresie obszaru mieści się: wsparcie rozwoju istniejących firm wraz z ukierunkowaniem działań tych firm na powstawanie nowych produktów i usług w zakresie gospodarki turystycznej oraz innych sektorów okołoturystycznych, wypracowanie oraz wdrożenie wysokiej jakości oferowanych na obszarze projektowym produktów i usług, w szczególności produktów turystycznych oraz integralnych z nimi produktów żywnościowych, a także stałe zabezpieczenie tej jakości. Kreacja oraz rozwój konkurencyjnych szeroko pojętych sieciowych produktów 9 W tym kontekście najbardziej adekwatne wydaje się być ujęcie przemysłów kreatywnych w trzech grupach: sztuka (sztuki performatywne i fotografia, sztuki wizualne i wydarzenia artystyczne itd.),media i rozrywka (film, sektor audiowizualny, literatura i dziennikarstwo itd.), usługi biznesu kreatywnego (design, moda, architektura, nowe media i gry, reklama, itd.). „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 272 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej turystycznych (w nawiązaniu do Szlaku JIIIS jako sieciowego produktu liniowego) stanowi jedno z najważniejszych zadań niniejszej strategii, ponieważ na współczesnych rynkach turystycznych dominującą rolę pełnią kompozycje produktowe, czyli produkty złożone, zespalające różne elementy i składniki oferty (atrakcje, baza turystyczna, usługi, infrastruktura komunikacyjna, informacja, marka itp.) w spójną dla odbiorcy całość. Na rynkach europejskich do historii przechodzą czasy „królowania” produktów prostych, homogenicznych, w których najważniejsze kryterium stanowiła cena oraz aspekt dostępności. Stworzenie atrakcyjnych produktów to tylko jeden z etapów programu rozwoju konkurencyjnych produktów turystycznych. Należy także zadbać o „komfortowy byt rynkowy” produktów, a więc wspierać ich doskonalenie, procesy modernizacji, podnoszenia jakości, dzięki m.in. zapewnieniu ich operatorom dostępu do odpowiedniej wiedzy o zmianach, trendach, konkurencji oraz zmieniających się preferencjach końcowego odbiorcy. Żeby myśleć o uzyskaniu przewagi konkurencyjnej, należy wprowadzać innowacyjne elementy i modyfikacje produktowe, czyli wyprzedzać o krok oczekiwania nabywcy oraz posunięcia konkurentów. Ważnym elementem działań w ramach obszaru priorytetowego będzie prowadzenie oraz wykorzystywanie wyników specjalistycznych badań dotyczących analizy popytu, kreacji kompozycji produktu, jej pozycjonowania oraz udoskonalania produktu. Podstawowe zasady przyjęte przy realizacji obszaru: Uwzględnianie i podkreślanie roli jakości w strategiach rozwoju produktu turystycznego – dotyczy zarówno obszaru koncentracji ruchu (atrakcyjność turystyczna, ochrona środowiska), przedsiębiorstw działających na tym obszarze, jak i wielorakich relacji międzyludzkich Klient-turysta jako punkt wyjścia dla strategii rozwoju produktu turystycznego – uznanie wagi badań rynkowych, w tym o charakterze regionalnym i lokalnym Charakter kompleksowy kreowanych rozwiązań produktowych (wg podanej metodologii – atrakcje, infrastruktura, usługi, promocja, marka) Spójność kompozycji elementów produktów – ich struktury, zasadności dobranych składników, szansy na wdrożenie i wyróżnienie rynkowe Uwzględnienie aspektu ekonomicznego i gospodarczego – rentowność „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 273 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej przedsięwzięcia, wiarygodność finansowa, oddziaływanie na rynek pracy, gospodarkę Konkurencyjność rynkowa (zdolność do wyróżnienia, samodzielnego funkcjonowania w danym otoczeniu rynkowym) Trwałość kreowanych rozwiązań – uwzględnianie perspektyw rozwoju rynku Adekwatność rynkowa – silne powiązanie z realiami rynku (dostosowanie do potrzeb, klientów, uwzględnianie trendów i uwarunkowań rynkowych) Wpływ na wyniki turystyki przyjazdowej i krajowej (ogólna liczba podróży turystycznych na terenie kraju oraz średnie i zagregowane wydatki turystów, w tym szczególnie turystów zagranicznych) Stymulowanie i wspieranie rozwiązań innowacyjnych w obszarze rozwoju produktów turystycznych Uwzględnienie założeń dotyczących polityki produktu mix Możliwości komercjalizacji produktów i subproduktów turystycznych 2. Przygotowanie i rozwój zasobów ludzkich dla turystyki oraz innych dziedzin usługowych stymulowanych poprzez turystykę to jeden z głównych czynników rozwojowych. Obszar obejmuje przygotowanie społeczności lokalnych gmin do uczestniczenia w rozwoju Szlaku, wdrażaniu Strategii, ich profesjonalizację i podnoszenie kwalifikacji, wprowadzanie w działania partnerskie, służąc budowaniu zaufania społecznego, a także zaangażowanie mieszkańców w rozwój funduszu lokalnego za pośrednictwem opłaty 1% podatku na rzecz tego funduszu. W zakresie obszaru mieści się transfer dobrych praktyk zarówno w kontekście wiedzy, jak i umiejętności, budowania porozumień spółdzielczych i partnerskich na poziomie branżowym, jak i multisektorowym, doskonalenie kadr, kształcenie liderów, badanie zasobów ludzkich celem optymalizacji ich wykorzystania na rynku lokalnym, jak również celem proponowania rozwiązań systemowych służących lepszemu wykorzystaniu zasobów. Obszar obejmuje także działania edukacyjne oraz moderowanie procesów samoorganizacji społecznej i demokracji partycypacyjnej wykorzystując w tym celu narzędzie, jakim są subdotacje (umożliwienie sektorowi pozarządowemu samorządowemu i biznesowemu uczestnictwa w konkursach grantowych), otwierając tym samym przestrzeń dla podejmowania decyzji w sprawach publicznych. W kontekście turystycznym sensu stricto działania w ramach obszaru „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 274 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej dotyczą podniesienia kwalifikacji zawodowych menedżerów i pracowników w usługach turystycznych i okołoturystycznych tak, aby doszło do poprawy jakości świadczonych usług. Rola zasobów ludzkich jest tym istotniejsza, im bardziej traktujemy szeroko pojętą turystykę, jako branżę opartą na usługach, w których z kolei sukces rynkowy jest w znacznym stopniu uzależniony od jakości i standardu. Znaczenie profesjonalnych kadr w turystyce wynika właśnie z jej usługowej specyfiki, która przekłada się bezpośrednio na fakt ciągłego obcowania ludzi z ludźmi, czyli stałej relacji obsługujący - klient. Pozytywne lub negatywne doświadczenia turystów-klientów wynikają z ciągłego kontaktu z wyselekcjonowanymi przedstawicielami rynku usług turystycznych. Stąd na jakość usługi turystycznej i okołoturystycznej składają się dwa podstawowe elementy: umiejętności i profesjonalizm oraz serdeczność i życzliwość, która nierzadko decyduje o ocenie klienta-turysty. Dotyczy to zwłaszcza personelu tzw. pierwszego kontaktu, ale również wszystkich przedstawicieli społeczności lokalnych, którzy mogą mieć bezpośredni kontakt z turystą. Od pierwszego wrażenia m.in. na przejściach granicznych, dworcach, lotniskach, w hotelach i restauracjach, a także od spotkania z wieloma innymi osobami w sytuacjach codziennych zależy w dużej mierze postrzeganie obszaru. Świadoma polityka edukacyjna i szkoleniowa powinna kształtować postawę wspólną dla wszystkich podmiotów operujących w przemyśle turystycznym. Wysokie kwalifikacje i umiejętności zawodowe są kluczowym elementem w osiąganiu wysokiej jakości usług turystycznych i wdrażaniu wysokiej jakości produktów turystycznych w kontekście szybko zmieniających się potrzeb rynku oraz zmieniającej się kompozycji kadr. Szeroko pojęty przemysł turystyczny przede wszystkim dzięki profesjonalnym kadrom może osiągnąć mocną pozycję konkurencyjną oraz kształtować politykę zrównoważonego rozwoju. 3. Osiągnięcie wysokiej rozpoznawalności punktów węzłowych Szlaku JIIIS oraz związanych z nimi obszarów funkcjonalnych nie tylko w kontekście turystycznym dzięki rozwojowi innowacyjnych działań marketingowych. Z jednej strony ta domena problemowa jest bezpośrednio powiązana z rozwojem funkcji turystycznych w punktach węzłowych Szlaku JIIIS, w związku z jego ukierunkowaniem na kreowanie wizerunku, tożsamości i komunikowanie atrakcyjności punktów węzłowych oraz związanych z nimi obszarów funkcjonalnych również poprzez komunikowanie informacji o dostępnych produktach i usługach, pozostających w odpowiedzi na oczekiwania klientów. Z drugiej strony jest to zagadnienie dużo szersze, w jego zakres wchodzi kreowanie wizerunku „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 275 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej obszaru nie tylko jako destynacji turystycznej, ale również jako atrakcyjnej lokalizacji gospodarczej, jako obszaru czystego ekologicznie, respektującego tradycje, silnego jakością sięgającą rodowodem w szlacheckość podkreśloną skojarzeniami z Janem IIII Sobieskim. Obszar dotyczy budowy terytorialnej marki parasolowej Szlaku JIIIS, zgodnie z następującym scenariuszem: ustalenie tożsamości, archetypu, koszyka produktów i sposobów wizualizacji marki Szlaku JIIIS, wspólna promocja istniejących zasobów turystycznych pod marką Szlaku JIIIS oraz oznaczenie Szlaku (logo, kampania, spotkania informacyjne, uruchomienie portalu internetowego), poznawanie dobrych praktyk z Europy w zakresie marketingu terytorialnego, turystyki i produktów lokalnych (EU i szwajcarskie know-how), doprecyzowanie standardów dla nowopowstających produktów turystycznych i okołoturystycznych (ustalenie kryteriów), uruchomienie, w oparciu o wypracowane standardy (poprzez szkolenia, dotacje, strategie i koncepcje, fundrising, pomoc w uzyskiwaniu certyfikatów zewnętrznych), nowych atrakcji turystycznych (imprezy, obiekty świadczące działalność kulturalną, atrakcje, oferta wzbogacająca turystykę itd.), infrastruktury turystycznej (miejsca noclegowe, wypożyczalnie rowerów, itd.), gastronomicznej (restauracje, kawiarenki, itd.) oraz produktów lokalnych (np. naczynia gliniane a’ la Sobieski, podkowy, szable, itd.), w tym produktów przetwórstwa rolnego powiązanych z turystyką na Szlaku JIIIS (wędliny, soki, pieczywo, miód pitny, inne tradycyjne potrawy, itd.), wspólna promocja zwiększonej ilości produktów (zmasowana kampania reklamowa obejmująca wyniki badań wizerunku), docieranie do potencjalnych turystów za pośrednictwem różnych kanałów, w tym uruchomienie gry o skarb Jana III Sobieskiego, uzyskiwanie ponadlokalnej renomy produktu i rozszerzanie zasięgu produktu m.in. poprzez wpisywanie Szlaku w koncepcje strategiczne powiatów, regionu, na listę Europejskich Szlaków Dziedzictwa Kulturowego (strategie, lobbing, fundrising, itd.), co wymusi podwyższenie standardów i poszerzenie zakresu „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 276 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej systemu certyfikacji. Osobnym bardzo istotnym zagadnieniem powiązanych bardzo ściśle z omawianą tematyką marketingową są badania, pozwalające na projektowanie i prowadzenie działań na rzecz rozwoju JIIIS jako marki parasolowej oraz jako produktu turystycznego. Celem przeprowadzenia badań jest określenie profilu potencjalnego turysty, jego preferencji w zakresie tworzenia i rozwoju przygotowywanego produktu turystycznego, ustalenie obecnego i pożądanego wizerunku Szlaku, a także określenie efektywnych narzędzi do precyzyjnej komunikacji marketingowej. Badania te powinny być przeprowadzone na rynku wewnętrznym – makroregion Polski Wschodniej, jak również na rynkach emisyjnych dla makroregionu Polski Wschodniej w celu uzyskania jak najdokładniejszego obrazu potrzeb turystów w zakresie funkcjonowania Szlaku JIIIS jako produktu turystycznego. Poniżej przykładowe zakresy merytoryczne badań: badanie wizerunku marki Szlaku JIIIS, określenie preferencji klientów w zakresie wyboru produktów kulturowych, określenie wielkości i struktury popytu na produkty turystyki kulturowej, określenie wrażliwości cenowej klientów turystyki kulturowej w Polsce w zakresie produktów turystyki kulturowej tego typu oraz elementów tych produktów, określenie preferowanych przez klientów tego typu turystyki w Polsce (najskuteczniejszych) form komunikacji marketingowej (informacji i promocji), określenie cech produktu turystyki kulturowej decydujących o jego wyborze przez klienta w Polsce. Opracowanie szczegółowego zakresu oraz harmonogramu realizacji badań marketingowych w kontekście turystycznym, inwestycyjnym oraz wizerunkowym powinno być jednym z pierwszych zadań w I etapie wdrażania Strategii. 4. Optymalne wykorzystanie zasobów środowiskowych i kulturowych znajdujących się w obszarach funkcjonalnych Szlaku JIIIS oraz zagospodarowanie przestrzeni turystycznej w sposób przyczyniający się do zrównoważonego rozwoju Szlaku Jana III Sobieskiego oraz terenów nim objętych. Rozwijając gospodarkę turystyczną i dążąc do rozwoju funkcji turystycznych w punktach węzłowych Szlaku JIIIS konieczne jest dostrzeganie wpływu turystyki na środowisko przyrodnicze i kulturowe, jak też świadomy wpływ i kontrola skutków zmian w tym środowisku wywołanych przez turystykę. Wiąże „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 277 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej się to ściśle z pojęciem zrównoważonego rozwoju. Nieumiejętne gospodarowanie zasobami naturalnymi i nieodpowiednie wykorzystanie walorów przestrzeni może doprowadzić do zmarnowania znaczących atutów turystycznych, które przy właściwym gospodarowaniu mogą stać się bazą do powstania nowych lub rozwinięcia dotychczasowych produktów turystycznych, a tym samym podstawą generowania nowych miejsc pracy. W związku z tym, niezwykle ważne jest zarządzanie i zagospodarowanie przestrzenią w sposób zrównoważony, zabezpieczający potrzeby obecnych i przyszłych pokoleń. Obejmuje spójne zarządzanie przestrzenią uwzględniające zabezpieczenie i ochronę walorów naturalnych oraz kulturowych w kontekście dostępności, rozwoju infrastrukturalnego oraz ochrony najcenniejszych dóbr. Obszar nakierowany jest na tworzenie spójności terytorialnej poprzez m.in.: wyznaczenie i oznaczenie obszaru Szlaku JIIIS, w tym wyznaczenie obszarów centralnych, otulinowych i przejściowych, w oparciu o walory kulturowe i przyrodnicze, zharmonizowanie przebiegu Szlaku JIIIS z istniejącą i planowaną infrastrukturą społeczną, kulturalną, turystyczną i drogową, wyznaczenie specjalnych stref i podstref w najbardziej optymalnych miejscach, poprawa dostępności komunikacyjnej podregionu oraz miejsc atrakcyjnych turystycznie, uporządkowana gospodarka przestrzenna. Oprócz wyszczególnionych powyżej głównych założeń operacyjnych służących rozwojowi funkcji turystycznych Szlaku JIIIS należy podkreślić ścisłe powiązanie obszaru priorytetowego z wsparciem instytucjonalnym, które ma największe znaczenie dla efektywnego wdrażania zapisów Strategii. Jest to tym bardziej istotne, iż interdyscyplinarność turystyki generuje wielość partnerów zaangażowanych w realizację poszczególnych zadań. Rozwój turystyki jako dziedziny interdyscyplinarnej, jest w dużym stopniu uzależniony od działań podejmowanych przez trzy grupy partnerów: władze samorządowe, organizacje pozarządowe i przedsiębiorstwa prywatne (przede wszystkim przez branżę turystyczną, ale również przedsiębiorstwa działające w innych sektorach gospodarki). Wsparcie instytucjonalne i współpraca wielu partnerów instytucjonalnych oraz osób „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 278 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej prywatnych warunkuje możliwość wykorzystania turystycznego potencjału i uczynienia z turystyki znaczącej dziedziny gospodarki. OBSZAR PRIORYTETOWY 2 – PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ I PRZETWÓRSTWO Cel strategiczny: Rozwój przedsiębiorczości i przetwórstwa w obszarze oddziaływania Szlaku Jana III Sobieskiego. Działania podejmowane w ramach obszaru są ukierunkowane na wsparcie i stymulowanie rozwoju przedsiębiorczości oraz postaw przedsiębiorczych wśród mieszkańców punktów węzłowych oraz obszarów funkcjonalnych zlokalizowanych na Szlaku JIIIS. W sposób naturalny do kluczowych obszarów przedsiębiorczości należy turystyka (której poświęcono odrębny obszar priorytetowy), sektor przetwórstwa rolno-spożywczego oraz innych sektorów w szczególności branż usługowych. W zakresie obszaru mieści się: wsparcie rozwoju istniejących firm, w szczególności sektora małych i średnich przedsiębiorstw dotacjami i doradztwem eksperckim wraz z ukierunkowaniem działań tych firm na powstawanie nowych produktów i usług oraz przetwórstwa rolnospożywczego, rolnictwa ekologicznego i innych sektorów, kreowanie procesu powstawania nowych firm (start-up’y) w oparciu o endogenne potencjały i zasoby, budowanie otoczenia rozwoju przedsiębiorczości, w tym tworzenie funduszu lokalnego wraz z foundraisingiem na jego rzecz, tworzenie ułatwień kredytowych i poręczeniowych, zapewnienie wsparcia ekspertów i naukowców dla przedsięwzięć badawczorozwojowych B+R, tworzenie zaplecza kapitałowego dla przedsiębiorczości, w tym w szczególności przedsiębiorczości turystycznej i okołoturystycznej ze środków zewnętrznych i wewnętrznych. Tworzenie warunków do sieciowania, współpracy i zwiększania potencjału przedsiębiorczości. Obszar obejmuje także wspieranie procesu budowania przez istniejące firmy funduszu lokalnego, z którego zasilane będą nowe inicjatywy przedsiębiorczości. Działania „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 279 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej podejmowane w ramach obszaru ukierunkowane są na wypracowanie oraz wdrożenie wysokiej jakości oferowanych na obszarze projektowym produktów i usług oraz integralnych z nimi produktów żywnościowych, a także stałe zabezpieczenie tej jakości. Podstawowe zasady przyjęte przy realizacji obszaru: Spójność kompozycji elementów produktów – ich struktury, zasadności dobranych składników, szansy na wdrożenie i wyróżnienie rynkowe. Uwzględnienie przedsięwzięcia, aspektu ekonomicznego wiarygodność finansowa, i gospodarczego oddziaływanie na – rentowność rynek pracy, gospodarkę. Konkurencyjność rynkowa (zdolność do wyróżnienia, samodzielnego funkcjonowania w danym otoczeniu rynkowym). Trwałość kreowanych rozwiązań – uwzględnianie perspektyw rozwoju rynku. Adekwatność rynkowa – silne powiązanie z realiami rynku (dostosowanie do potrzeb, klientów, uwzględnianie trendów i uwarunkowań rynkowych). Stymulowanie i wspieranie rozwiązań innowacyjnych i sieciowanie. Uwzględnienie założeń dotyczących polityki produktu mix. Możliwości komercjalizacji i dystrybucji produktów i usług. OBSZAR PRIORYTETOWY 3 – ODNAWIALNE ŹRÓDŁA ENERGII, WSPÓŁPRACA B+R I NOWOCZESNA INFRASTRUKTURA Cel strategiczny: Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii, intensyfikacja współpracy nauki i biznesu oraz budowa nowoczesnej infrastruktury w obszarze oddziaływania Szlaku Jana III Sobieskiego Rozwijając gospodarkę i turystykę w ramach Szlaku Jana III Sobieskiego konieczne jest dostrzeganie potencjału środowiska naturalnego i zasobów w powiązaniu z sektorem B+R oraz infrastrukturą tworzoną zgodnie z ideą zrównoważonego rozwoju. Świadome i ekologiczne eksploatowanie środowiska przyrodniczego przekładalne będzie na korzyści zarówno dla turystów, jak i mieszkańców punktów węzłowych i obszarów funkcjonalnych. Innowacyjność w tym obszarze będzie mieć również wymiar promocyjny i zwiększać będzie zarówno atrakcyjność turystyczną, jak i inwestycyjną punktów węzłowych i obszarów funkcjonalnych. Realizacja tego typu rozwiązań wywoływać będzie również zmiany, „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 280 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej w szczególności w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, co wiąże się ściśle z zastosowaniem zasady zrównoważonego rozwoju (kwestia ta bardziej szczegółowo opisana została w ramach Obszaru Priorytetowego 1). Równie niezbędnym elementem jest rozbudowa podstawowej, nowoczesnej infrastruktury technicznej, zwłaszcza związanej z ochroną środowiska, co z jednej strony może „przyciągnąć” inwestycje, z drugiej – zapewniać warunki do zrównoważonego wzrostu. W sensie przestrzennym rozwój punktów węzłowych jest warunkowany odpowiednią dostępnością komunikacyjną i systemem komunikacji pomiędzy punktami węzłowymi i kreowanymi obszarami funkcjonalnymi, co w szczególności wiąże się z rozbudową i budową nowych lotnisk międzynarodowych, poprawą sieci drogowej oraz komunikacji kolejowej i autobusowej. Obszar ukierunkowany na zarządzanie i zagospodarowanie przestrzenią w sposób zrównoważony, zabezpieczający potrzeby obecnych i przyszłych pokoleń obejmuje spójne zarządzanie przestrzenią uwzględniające zabezpieczenie i ochronę walorów naturalnych oraz kulturowych w kontekście dostępności, rozwoju infrastrukturalnego oraz ochrony najcenniejszych dóbr. Obszar nakierowany jest na tworzenie spójności terytorialnej akcentując potrzebę funkcjonowania spójnego terytorium położonego na Szlaku JIIIS. Nie sposób realizować przedmiotowych działań bez udziału podmiotów i jednostek naukowobadawczych, zwłaszcza w kontekście ekologii i wykorzystania odnawialnych źródeł energii, gdzie współpraca B+R wydaje się być nieodzowna. W zakres obszaru priorytetowego wchodzi: zharmonizowanie Szlaku JIIIS z istniejącą i planowaną infrastrukturą techniczną, wyznaczenie specjalnych stref i podstref (jak strefa energii odnawialnej Scutum Sobiescianum) w najbardziej optymalnych miejscach i eksploatacja OZE, poprawa dostępności komunikacyjnej punktów węzłowych i obszarów funkcjonalnych, a także wyposażenia obszaru w niezbędną infrastrukturę, uporządkowana gospodarka przestrzenna, regularna współpraca nauki i biznesu w zakresie odnawialnych źródeł energii, nowoczesnej infrastruktury z zachowaniem zasad poszanowania środowiska przyrodniczego i zrównoważonego rozwoju. Bardzo ważną kwestią jest również zrównoważone gospodarowanie zasobami, w tym „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 281 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej również wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii oraz wprowadzanie rozwiązań ekologicznych w różnych innych aspektach życia gospodarczego i społecznego punktów węzłowych i obszarów funkcjonalnych Szlaku. OBSZAR PRIORYTETOWY 4 - ZASOBY LUDZKIE I ROZWÓJ SPOŁECZNO-KULTURALNY Cel strategiczny: Rozwój zasobów ludzkich oraz intensyfikacja działań społeczno-kulturalnych w obszarze oddziaływania Zasoby ludzkie to jeden z głównych czynników rozwojowych dla dziedzin wskazanych w Strategii. Obszar obejmuje przygotowanie społeczności lokalnych gmin do uczestnictwa w rozwoju Szlaku, wdrażania Strategii, ich profesjonalizację i podnoszenie kwalifikacji, wprowadzania w działania partnerskie służąc budowaniu zaufania społecznego, a także zaangażowania mieszkańców w rozwój funduszu lokalnego za pośrednictwem opłaty 1% podatku na rzecz tego funduszu. W zakresie obszaru mieści się transfer dobrych praktyk zarówno w kontekście wiedzy, jak i umiejętności, budowania porozumień spółdzielczych i partnerskich na poziomie branżowym, jak i multisektorowym, doskonalenie kadr, kształcenie liderów oraz badanie zasobów ludzkich celem optymalizacji ich wykorzystania na rynku lokalnym, jak również celem proponowania rozwiązań systemowych służących lepszemu wykorzystaniu zasobów. Obszar obejmuje także działania edukacyjne oraz moderowanie procesów samoorganizacji społecznej i demokracji partycypacyjnej wykorzystując w tym celu narzędzie, jakim są subdotacje (umożliwienie sektorowi pozarządowemu samorządowemu i biznesowi, uczestnictwa w konkursach grantowych), otwierając przestrzeń dla podejmowania decyzji w sprawach publicznych. doskonaleniu kadr Jednocześnie obszar na potrzeby tworzenia obejmuje działania dedykowane i zarządzania obszarami funkcjonalnymi tworzonymi wokół punktów węzłowych. Świadoma polityka edukacyjna i szkoleniowa powinna kształtować postawę wspólną dla wszystkich podmiotów operujących w ramach punktów węzłowych i obszarów funkcjonalnych. Wysokie kwalifikacje i umiejętności zawodowe są kluczowym elementem w osiąganiu wysokiej jakości usług i wdrażaniu wysokiej jakości produktów w kontekście szybko zmieniających się potrzeb rynku oraz zmieniającej się kompozycji kadr. Punkty węzłowe i obszary funkcjonalne przede wszystkim dzięki profesjonalnym kadrom mogą osiągnąć mocną pozycję konkurencyjną oraz kształtować politykę zrównoważonego rozwoju. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 282 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej OBSZAR PRIORYTETOWY 5 - WSPARCIE INSTYTUCJONALNE I OBSZARY FUNKCJONALNE Cel strategiczny: Stworzenie obszarów funkcjonalnych oraz wypracowanie i wdrożenie efektywnych mechanizmów wsparcia partnerów publicznych, gospodarczych i społecznym w ramach rozwoju Szlaku Jana III Sobieskiego Realizacja Strategii nie jest możliwa bez wzmocnienia instytucji i systemu, które w różnych obszarach wspiera rozwój na poziomie ponadregionalnym, regionalnym i lokalnym. Jest to tym bardziej istotne, iż interdyscyplinarność rozwiązań dedykowanych rozwojowi Szlaku Jana III Sobieskiego, ich wzajemne przenikanie się i konieczność współpracy wymagają wielości partnerów zaangażowanych w realizację poszczególnych zadań. Rozwój ten jest w dużym stopniu uzależniony od działań podejmowanych przez trzy grupy partnerów: władze samorządowe, organizacje pozarządowe i przedsiębiorstwa prywatne (przede wszystkim przez branżę turystyczną, ale również przedsiębiorstwa działające w innych sektorach gospodarki). Wsparcie instytucjonalne i współpraca wielu partnerów instytucjonalnych oraz osób prywatnych warunkuje możliwość wykorzystania potencjału punktów węzłowych i uczynienia z nich centrów dla powstawania obszarów funkcjonalnych. Obszar jest ukierunkowany na: wypracowanie efektywnej platformy współpracy pomiędzy wszystkimi partnerami rynku w punktach węzłowych Szlaku Jana III Sobieskiego zarówno na poziomie planistycznym, jak i działań operacyjnych oraz projektów kluczowych, tworzenie obszarów funkcjonalnych wokół punktów węzłowych szlaku, monitorowanie efektów i zarządzanie zmianą społeczno – gospodarczą. W zakresie obszaru mieści się: samodzielność i niezależność zadań programu, tj. systemu wspólnej promocji (obejmującego również markę i promocję via Internet) i systemu grantowego zwiększającego ofertę produktów i usług, wsparcie dla procesu przekształcania się zadań programu w niezależne instytucje doradcze i badawcze. Obszar dotyczy (po zakończeniu programu i w miarę generowania przez lokalnych „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 283 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej przedsiębiorców produktów przetworzonych) systemu certyfikacji jakościowej obejmującego produkty Szlaku JIIIS w relacji podaż-popyt, usługodawca-klient. Zarys systemu już został opracowany i ma charakter pionierski i autorski. Obszar dotyczy również proponowanego po zakończeniu głównej części programu modelu zarządzania funduszem lokalnym i jego kapitałem żelaznym, w konstytuowaniu którego uczestniczą (zgodnie z przyjętym modelem partycypacyjnym) przedstawiciele trzech sektorów życia społecznego: administracji publicznej, biznesu oraz organizacji pozarządowych, aktywnie współtworzący ofertę Szlaku JIIIS. Procesem instytucjonalizacji objęta zostanie także instytucja szkoleniowa i think tank – dystrybuujące na zewnętrz knowhow wypracowane w trakcie programu. 11.4. Cele strategiczne i działania operacyjne 11.4.1. Cele strategiczne Obszar priorytetowy Turystyka Cel strategiczny Rozwój funkcji turystycznych w punktach węzłowych Szlaku Jana III Sobieskiego Uzasadnienie celu strategicznego w odniesieniu do celu nadrzędnego Turystyka jako interdyscyplinarna gałąź ekonomii jest jednym z narzędzi osiągnięcia spójności gospodarczej, społecznej oraz terytorialnej Szlaku JIIIS. Wymaga to przede wszystkim stymulowania funkcji turystycznych w punktach węzłowych oraz w ich otoczeniu (w tym kontekście działania ściśle powiązane z rozwojem przedsiębiorczości w szczególności w branżach usługowych turystycznych i okołoturystycznych oraz szeroko pojętych przemysłach kreatywnych). Jednocześnie sam Szlak jako produkt turystyczny będzie stymulował powstanie efektów gospodarczych i społecznych, m.in. rozwoju przedsiębiorczości, co wynika z interdyscyplinarności turystyki i jej wielosektorowych powiązań. W tym kontekście występuje sprzężenie zwrotne w rozwoju lokalnym. Rozwój funkcji turystycznych warunkowany jest z kolei oryginalną, komplementarną, wysokiej jakości produktową ofertą turystyczną, zaangażowanymi i profesjonalnymi kadrami, zbudowaniem rozpoznawalnego i pozytywnego wizerunku Szlaku JIIIS (w tym pośrednio punktów węzłowych i powiązanych z nimi obszarów funkcjonalnych), właściwie zarządzaną „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 284 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Przedsiębiorczość i przetwórstwo Rozwój przedsiębiorczości i przetwórstwa w obszarze oddziaływania Szlaku Jana III Sobieskiego Odnawialne źródła energii, współpraca B+R i nowoczesna infrastruktura Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii, intensyfikacja współpracy nauki i biznesu oraz budowa nowoczesnej infrastruktury w obszarze oddziaływania Szlaku Jana III Sobieskiego Zasoby ludzkie i rozwój społecznokulturalny Rozwój zasobów ludzkich oraz intensyfikacja działań społeczno-kulturalnych w obszarze oddziaływania Szlaku Jana III Sobieskiego Wsparcie instytucjonalne i obszary funkcjonalne Stworzenie obszarów funkcjonalnych oraz wypracowanie i wdrożenie efektywnych mechanizmów wsparcia partnerów publicznych, gospodarczych i społecznym w ramach rozwoju Szlaku Jana III Sobieskiego i spójną przestrzenią turystyczną w kontekście jej dostępności, zrównoważonego wykorzystywania posiadanych potencjałów oraz właściwego wysycenia infrastrukturą turystyczną i paraturystyczną. Przedsiębiorczość to domena, która decyduje o poziomie życia mieszkańców punktów węzłowych i obszarów funkcjonalnych. W ramach rozwoju Szlaku integralnie wiąże się z przetwórstwem, rolnictwem ekologicznym i turystyką. Uwzględniając tendencje rynkowe z tym związane, musi być jednym z głównych motorów napędowych dla realizacji postanowień przedmiotowej Strategii. Odnawialne źródła energii umożliwiają zrównoważone zarządzanie środowiskiem naturalnym i jego bezpieczną eksploatację, poparte odpowiednimi badaniami i długoterminową współpracą sektorów nauki i biznesu; dają podwaliny pod kolejne przedsięwzięcia innowacyjne zwiększające atrakcyjność inwestycyjną, jakość życia a przy tym przyciągające turystów. W połączeniu z nowoczesną infrastrukturą i technologiami informacyjnymi stanowią uzupełnienie również dla oferty turystycznej punktów węzłowych i obszarów funkcjonalnych, wzmacniając efekt synergii. Kompetencje kadr we wszystkich dziedzinach objętych Strategią decydują o sukcesie w realizacji zapisanych w niej zamierzeń. Czynnik ludzki w realizacji poszczególnych rozwiązań operacyjnych ma charakter decydujący i w bezpośredni sposób wpływa również na rozwój społeczno-gospodarczy. Dlatego też należy intensyfikować działania dedykowane lokalnym i regionalnym kadrom. Działania te powinny mieć charakter interdyscyplinarny i docelowo wychodzić poza punkty węzłowe, a nawet prowadzić ekspansję poza ustanowione obszary funkcjonalne. Jednym z najważniejszych aspektów wdrażania Strategii jest kreowania zmian i rozszerzanie oddziaływania Szlaku Jana III Sobieskiego. Jest to możliwe dzięki uruchomieniu efektywnych mechanizmów wsparcia wszystkich trzech sektorów – partnerów realizujących ideę Szlaku. Niezbędne jest również kreowanie obszarów funkcjonalnych pozwalających na „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 285 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej trwały i dynamiczny rozwój zarówno punktów węzłowych, jak i obszarów znajdujących się w ich najbliższym otoczeniu – docelowo obszarów funkcjonalnych. 11.4.2. Działania operacyjne Obszar priorytetowy Turystyka Cel operacyjny Działanie operacyjne 1.1 Rozwój szeroko dostępnej, atrakcyjnej, konkurencyjnej rynkowo i dostosowanej do potrzeb odwiedzających produktowej oferty turystycznej Szlaku JIIIS 1.1.1 Podnoszenie jakości funkcjonujących usług turystycznych oraz produktów turystycznych Przykładowe projekty ˗ promocja dobrych praktyk (szkolenia, study toury) ˗ warsztaty kreatywności – specyfika produktów turystycznych, jakość w usługach turystycznych ˗ wspieranie rozwoju i powstawanie nowych innowacyjnych przedsiębiorstw ˗ doradztwo w zakresie wdrażania innowacji oraz wprowadzania systemów jakości ˗ tworzenie klastra/ów wokół idei Szlaku Jana III Sobieskiego ˗ wsparcie doradcze i szkoleniowe aktywizujące mieszkańców obszarów wiejskich w zakresie przedsiębiorczości i rozwoju firm ˗ certyfikacja produktów 1.1.2 Stymulowanie ˗ powstawania produktów turystycznych oraz subproduktów w punktach węzłowych Szlaku JIIIS organizacja konkursów na produkty turystyczne – zaangażowanie lokalnych organizacji i liderów w tworzenie produktów turystycznych ˗ wsparcie procesu przekształcania atrakcji w produkty i subprodukty „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 286 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej ˗ działania wspierające w formie dotacji bezpośrednich ˗ wspieranie projektów z zakresu przetwórstwa rolno-spożywczego i produktów tradycyjnych ˗ kreowanie smaków Szlaku Jana III Sobieskiego ˗ wsparcie procesu dystrybucji produktów ekologicznych i tradycyjnych ˗ stała inwentaryzacja posiadanego potencjału ˗ szkolenia dla liderów lokalnej społeczności (twórców lokalnych) ˗ organizacja i prowadzenie projektów regularnego badania rynku, potrzeb i oczekiwań klientów, produktów i usług oferowanych w ramach Szlaku Jana III Sobieskiego 1.1.5 Komercjalizacja ˗ produktów turystycznych na Szlaku JIIIS projekty dot. współpracy między tour operatorami, a dostawcami produktów i usług na szczeblu lokalnym (powołanie liderów grup produktowych lub produktów) 1.1.3 Rozwój lokalnego małego przetwórstwa rolnospożywczego oraz rzemiosła inspirowanego dziedzictwem JIIIS 1.1.4 Realizacja projektów badawczych służących poznaniu potrzeb klientów (badania produktowe) ˗ pakietowanie oferty (przygotowywanie konkretnych ofert sprzedażowych) ˗ szkolenia i warsztaty – wspólna praca nad przygotowaniem oferty ˗ promocja dobrych praktyk – wizyty studyjne w kraju i za granicą (w regionach „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 287 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej porównywalnych) 1.2 Rozwój zasobów ludzkich oraz ich przygotowanie do aktywnego i efektywnego uczestnictwa na rzecz zwiększenia spójności Szlaku JIIIS ˗ realizacja projektów szkoleniowych związanych z przekwalifikowaniem zawodowym ˗ realizacja kursów językowych ˗ realizacja kursów komputerowych ˗ szkolenia branżowe ˗ szkolenia z zakresu turystyki i jej specyfiki 1.2.2 Dostosowywanie kwalifikacji zawodowych do potrzeb rynku pracy ˗ projekty badawcze dotyczące rynku pracy ˗ stworzenie spójnego systemu monitorowania rynku pracy 1.2.3 Podniesienie kwalifikacji kadr odpowiedzialnych za planowanie i rozwój turystyki w samorządach punktów węzłowych ˗ szkolenia i warsztaty ˗ konferencje i seminaria ˗ wizyty studyjne ˗ dystrybucja badań, raportów oraz innych dokumentów specjalistycznych (stworzenie on-line biblioteki, wysyłka newsletterów) 1.2.4 Przygotowanie ˗ lokalnych społeczności do uczestniczenia ˗ w rozwoju turystyki kampania społeczna informacyjna 1.2.1 Rozwój profesjonalnych kadr obsługujących ruch turystyczny wspieranie lokalnych liderów ˗ prezentacja dobrych praktyk – finansowych i społecznych korzyści wynikających z rozwoju turystyki ˗ projekty adresowane do młodzieży dotyczące przedsiębiorczości, działalności gospodarczej, zarządzania projektami ˗ projekty doradcze i wspierające dla osób młodych „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 288 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej uruchamiających działalność gospodarczą 1.2.5 Rozwój aktywności społecznej środowisk lokalnych ˗ konkursy dla młodzieży ˗ rozwój rzemiosła, odtwarzanie ginących zawodów, powrót do tradycji i obrzędów ludowych (dokumentowanie dziedzictwa kulturowego ze szczególnym uwzględnieniem ginących profesji, stworzenie katalogu zawodów i procesów prac, odtwarzanie obrzędów ludowych, uruchomienie inicjatyw umożliwiających praktyczne poznanie ginących zawodów i wytwórczości) ˗ wzrost udziału osób niepełnosprawnych w życiu społecznym (projekty wolontariackie, projekty wspierające niepełnosprawnych w zakresie pracy, edukacji, przedsiębiorczości, udziału w życiu społecznym i kulturalnym, projekty w zakresie ochrony zdrowia, kampanie promocyjne) ˗ zwiększenie ilości osób działających w organizacjach pozarządowych (promocja roli społeczeństwa obywatelskiego, aktywizacji, sieciowania i organizacji pozarządowych) ˗ wzrost liczby NGO oraz dynamizacja ich „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 289 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej działalności (wsparcie organizacyjne i finansowe dla istniejących i nowopowstających NGO, pomoc w pozyskaniu środków finansowych dla NGO) 1.2.6 Badania rynku pracy 1.3 Zrównoważony rozwój oraz poprawa spójności przestrzeni turystycznej w punktach węzłowych Szlaku JIIIS oraz terenach sąsiadujących 1.3.1 Zwiększenie dostępności punktów węzłowych Szlaku JIIIS oraz atrakcji turystycznych ˗ zwiększenie zaangażowania młodzieży w działalność społeczną (promowanie idei równości szans i wolontariatu, akcje promocyjne kierowane do dzieci i młodzieży) ˗ projekty badawcze ilościowe i jakościowe rynku pracy ˗ badania potrzeb szkoleniowych ˗ badania efektywności szkoleń ˗ lobbing na rzecz integracji środków transportu i dostosowania ich do potrzeb turystów oraz do natężenia ruchu turystycznych w miejscach atrakcyjnych turystycznie ˗ oznakowanie dróg i atrakcji turystycznych oraz Szlaku JIIIS ˗ dostosowanie godzin otwarcia atrakcji turystycznych (w tym instytucji prowadzących działalność kulturalną) do potrzeb ruchu turystycznego ˗ rozwój alternatywnych form transportu między punktami węzłowymi i innymi miejscami na Szlaku JIIIS ˗ poprawa wewnętrznej „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 290 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej komunikacji między punktami węzłowymi oraz innymi miejscami zlokalizowanymi na Szlaku JIIIS ˗ poprawa stanu technicznego infrastruktury drogowej 1.3.2 ˗ Zagospodarowanie i podnoszenie wartości przyrodniczych ˗ i kulturowych punktów węzłowych zgodnie z zasadami ˗ zrównoważonego rozwoju estetyzacja krajobrazu (terenów publicznych i prywatnych) ˗ 1.3.3 Rozwój ˗ infrastruktury turystycznej, ˗ paraturystycznej i okołoturystycznej w punktach i wokół punktów węzłowych edukacja ekologiczna mieszkańców (akcje, szkolenia, konkursy) renowacja obiektów zabytkowych rozwój infrastruktury na obszarach cennych przyrodniczo budowa obiektów noclegowych powstanie obiektów gastronomicznych nawiązujących do specyfiki Szlaku JIIIS oraz obszarów funkcjonalnych ˗ powstanie architektury inspirowanej motywem przewodnim Szlaku JIIIS (wioski tematyczne, skanseny, motywy architektoniczne) ˗ regionalizacja małej infrastruktury ˗ powstanie infrastruktury paraturystycznej (obiekty sportowe, rekreacyjne) ˗ modernizacja istniejącej infrastruktury w punktach węzłowych ˗ powstanie szlaków kombinowanych (łączących różne formy transportu) połączonych ze Szlakiem JIIIS „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 291 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej 1.4 Osiągnięcie wysokiej rozpoznawalności Szlaku JIIIS 1.4.1 Wdrożenie systemu informacji turystyczne (analogowego i cyfrowego) 1.4.2 Wykreowanie marki Szlaku JIIIS ˗ system certyfikacji (rekomendacji) obiektów na Szlaku ˗ dostosowanie infrastruktury do potrzeb osób niepełnosprawnych ˗ audyt punktów IT i wskazanie potencjalnych możliwości stworzeni kolejnych punktów ˗ utworzenie nowych punktów informacji turystycznej ˗ poddanie CIT i PIT certyfikacji ogólnopolskiej zgodnie z systemem POT ˗ szkolenia dla pracowników punktów IT ˗ projektowanie i przygotowanie materiałów promocyjnych ˗ publikacja i dystrybucja materiałów promocyjnych ˗ stworzenie wspólnej bazy danych oraz systemu zarządzania bazą ˗ powstanie portalu JIIIS ˗ znakowanie Szlaku JIIIS w terenie ˗ wdrożenie systemu identyfikacji wizualnej ˗ organizacja kampanii wizerunkowej ˗ opracowanie i wykonanie gadżetów promocyjnych ˗ organizacja imprez studyjnych dla dziennikarzy ˗ realizacja kampanii „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 292 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej medialnej 1.4.3 Rozwój skoordynowanej, spójnej nowoczesnej i skutecznej promocji Szlaku JIIIS w punktach węzłowych 1.4.4 Rozwój badań marketingowych Przedsiębiorczość i przetwórstwo 2.1: Rozwój przedsiębiorczości i zwiększanie konkurencyjności punktów węzłowych poprzez sieciowanie produktów i usług 2.1.1 Wspieranie przedsiębiorczości w ramach Szlaku Jana III Sobieskiego 2.1.2 Tworzenie przyjaznego klimatu i ulg dla przedsiębiorców Inicjowanie klastrów i sieci współpracy ˗ wspólny kalendarz imprez ˗ zintegrowanie działalności targowowystawienniczej ˗ promocja produktów lokalnych ˗ promocja wydarzeń o skali lokalnej i ponadlokalnej ˗ organizacja imprez masowych pod egidą Szlaku Jana III Sobieskiego ˗ przygotowanie harmonogramu i określenie zakresów badań ˗ opracowanie systemu dostępności i popularyzacji wyników badań ˗ udostępnianie wyników badań ˗ promocja dobrych praktyk (szkolenia, study toury) ˗ dystrybucja informacji przydatnych przedsiębiorcom ˗ edukacja w zakresie podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej ˗ wspieranie rozwoju i powstawanie nowych innowacyjnych przedsiębiorstw ˗ wprowadzanie ulg podatkowych dla przedsiębiorców ˗ tworzenie sieci kooperacji i współpracy – kreowanie klastrów zrzeszających podmioty z punktów „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 293 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej węzłowych i obszarów funkcjonalnych 2.2: Rozwój przetwórstwa, rolnictwa ekologicznego i usług 2.3: Kreowanie powstawania nowych firm i budowanie zaplecza finansowego oraz poręczeniowego umożliwiającego ich rozwój ˗ działania doradcze i edukacyjne obejmujące rolnictwo ekologiczne ˗ wsparcie finansowe dla gospodarstw ekologicznych ˗ promocja gospodarstw ekologicznych i produktów w nich powstających 2.2.2 Wsparcie przetwórstwa – kreowanie produktów markowych ˗ wspieranie rozwoju przedsiębiorczości opartej na lokalnych zasobach i produktach (m.in. rozlewnia wody źródlanej, zakłady mięsne w technologii tradycyjnej, produkcja nalewek tradycyjnych) 2.2.3 Uruchomienie usług wspierających rolników i przetwórców ˗ działania wspierające w formie dotacji bezpośrednich 2.3.1 Poprawa warunków do prowadzenia działalności gospodarczej ˗ wsparcie doradcze i szkoleniowe aktywizujące mieszkańców obszarów wiejskich w zakresie przedsiębiorczości i rozwoju firm ˗ rozwój infrastruktury okołobiznesowej ˗ doradztwo specjalistyczne, w tym organizacyjnoksiegowo-prawne dla nowopowstałych podmiotów gospodarczych ˗ doradztwo w zakresie wdrażania innowacji ˗ promocja gospodarcza ˗ tworzenie funduszy pożyczkowych i grantowych wspierających przedsiębiorców 2.2.1 Wspieranie rolnictwa ekologicznego 2.3.2 Stymulowanie rozwoju działalności gospodarczej na obszarach wiejskich 2.3.3 Tworzenie mechanizmów współfinansowania dla nowych firm „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 294 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Odnawialne źródła energii, współpraca B + R i nowoczesna infrastruktura 3.1: Wykorzystanie zasobów naturalnych punktów węzłowych oraz wspieranie przedsięwzięć wykorzystujących odnawialne źródła energii Cel operacyjny 3.2: Inicjowanie i kreowanie interdyscyplinarnej współpracy sektorów nauki i biznesu, wspieranie sieciowania i clusteringu 2.3 4 Tworzenie mechanizmów współfinansowania rozwoju firm istniejących ˗ tworzenie funduszy pożyczkowych i grantowych wspierających przedsiębiorców 2.3.5 Poręczenia kredytowe ˗ tworzenie funduszy poręczeń kredytowych wspierających przedsiębiorców 2.3.6 Specjalizacja przedsiębiorczości w punktach węzłowych i obszarach funkcjonalnych ˗ opracowanie i wdrożenie programów specjalizacji przedsiębiorczości dla punktów węzłowych i obszarów funkcjonalnych 3.1.1 Promocja OZE ˗ projekty nieinwestycyjne, edukacja ekologiczna i zwiększanie świadomości społecznej w zakresie wykorzystania odnawialnych źródeł energii 3.1.2 Rozwój infrastruktury wykorzystującej odnawialne źródła energii ˗ realizacja inwestycji wykorzystujących potencjał naturalny i odnawialne źródła energii 3.1.3 Wykorzystanie zasobów środowiskowych zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju ˗ realizacja projektów środowiskowych 3.2.1 Realizacja projektów badawczorozwojowych ˗ projekty badawczorozwojowe w zakresie OZE, ekologii, turystyki, przetwórstwa, rolnictwa, rozwoju przedsiębiorczości 3.2.2 Komercjalizacja innowacji ˗ wsparcie dla przedsiębiorstw i sektora B+R w procesie patentowania i komercjalizacji innowacyjnych pomysłów 3.2.3 Kreowanie ˗ tworzenie sieci „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 295 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej klastrów, powiązań kooperacyjnych i współpracy B + R 3.3: Budowa i rozbudowa nowoczesnej infrastruktury technicznej umożliwiającej dynamiczny rozwój punktów węzłowych i obszarów funkcjonalnych Zasoby ludzkie i rozwój społecznokulturalny 3.4: Wspieranie procesów rewitalizacyjnych w szczególności w zakresie obszarów i obiektów stanowiących dziedzictwo historyczne i kulturowe 4.1: Zwiększanie kompetencji kadr gospodarki, wielowymiarowe kształcenie interdyscyplinarne współpracy obszarów funkcjonalnych ˗ tworzenie i udział w klastrach ˗ współpraca ponadregionalna 3.2.4 Inicjowanie naukowo-badawczej współpracy międzynarodowej ˗ kreowanie i wdrażanie projektów badawczorozwojowych o zasięgu międzynarodowym 3.3.1 Rozwój infrastruktury środowiskowej 3.3.2 Rozwój infrastruktury komunikacyjnej Rozwój infrastruktury społecznej Rozwój teleinformatyki i społeczeństwa informacyjnego ˗ projekty wod.- kan. I odpadowe ˗ projekty drogowe, kolejowe i transportowe ˗ projekty infrastruktury społecznej, edukacyjnej kulturalnej i sportoworekreacyjnej ˗ projekty z zakresu ICT 3.4.1 Planowe długoterminowe procesy rewitalizacji ˗ rewitalizacja obiektów i obszarów szczególnie cennych stanowiących dziedzictwo regionalne, kulturalne i historyczne 4.1.1 Wdrożenie systemu szkoleń zawodowych ˗ realizacja projektów szkoleniowych związanych z przekwalifikowaniem zawodowym ˗ realizacja kursów językowych ˗ realizacja kursów komputerowych ˗ szkolenia branżowe 4.1.2 Dostosowywanie kwalifikacji zawodowych do potrzeb rynku pracy ˗ projekty badawcze dotyczące rynku pracy ˗ stworzenie spójnego systemu monitorowania rynku pracy 4.1.3 Realizacja szkoleń ˗ szkolenia dedykowane dla przedstawicieli JST w punktach węzłowych i obszarach funkcjonalnych „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 296 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej ˗ study toury ˗ seminaria / konferencje ˗ eventy (wydarzenia) ˗ promocja medialna ˗ wsparcie organizacyjne i finansowe dla istniejących i nowopowstających NGO, ˗ pomoc w pozyskaniu środków finansowych dla NGO 4.3.1 Promocja idei wolontariatu ˗ promowanie idei równości szans i wolontariatu 4.1.4 Promocja dobrych praktyk Wsparcie instytucjonalne i obszary funkcjonalne 4.2: Wzmacnianie pozycji organizacji społecznych i kulturalnych oraz liderów lokalnych w procesie integracji punktów węzłowych i tworzeniu obszarów funkcjonalnych 4.3: Realizacja działań dedykowanych grupom marginalnym i osobom wykluczonym społecznie 4.2.1 Wzrost liczby NGO oraz dynamizacja ich działalności 4.3. 2 Wsparcie grup i osób wykluczonych społecznie ˗ kompleksowe programy dedykowane grupom i osobom wykluczonym społecznie 4.4: Tworzenie wspólnej dla punktów węzłowych i obszarów funkcjonalnych oferty społeczno-kulturalnej dedykowanej mieszkańcom i turystom 4.4.1 Aktywizacja społeczno-kulturalna dzieci i młodzieży ˗ akcje promocyjne kierowane do dzieci i młodzieży 4.4.2 Promocja Szlaku Jana III Sobieskiego wydarzenia ˗ imprezy promocyjne Szlaku Jana III Sobieskiego 4.5: Promocja twórczości, unikatowych zawodów, obyczajów, obrzędów i dziedzictwa kulturowego 4.5.1 Dokumentowanie i promocja unikatowych technologii z przeszłości i ginących zawodów 4.5.2 Digitalizacja dziedzictwa kulturowego ˗ opracowania monograficzne i multimedialne ˗ działania promocyjne i wydarzenia ˗ projekty cyfrowe – gromadzenie zbiorów, danych i informacji o dziedzictwie kulturowym 4.5.3 Pielęgnowanie tradycji i szczególnie cennej lokalnej obrzędowości ˗ organizacja imprez plenerowych ˗ organizacja wystaw, spotkań, odczytów, edukacja regionalna 5.1.1 Wypracowanie trwałych zasad definiowania obszarów funkcjonalnych ˗ opracowanie planu operacyjnego i dokumentacji projektowych dotyczących obszarów 5.1: Kreowanie obszarów funkcjonalnych wokół punktów węzłowych „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 297 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Szlaku JIIIS funkcjonalnych 5.2 Rozwijanie instytucjonalnych i finansowych form wsparcia podmiotów publicznych, pozarządowych i prywatnych zmierzających do spójności funkcjonalnej Szlaku JIIIS 5.3: Stworzenie systemu monitorowania i zarządzania zmianą w punktach węzłowych i obszarach funkcjonalnych powiązanych ze Szlakiem JIIIS 5.4: Poszerzanie terytorialne obszaru oddziaływania Szlaku JIIIS oraz kreowanie zmian w planowaniu przestrzennym 5.1.2 Tworzenie obszarów funkcjonalnych ˗ inicjowanie i współpraca w zakresie projektów kluczowych i partnerskich 5.2.1 Wsparcie instytucjonalne interesariuszy tworzących obszary funkcjonalne ˗ wsparcie doradcze, szkoleniowe i konsultacyjne interesariuszy i inicjatorów obszarów funkcjonalnych 5.2.2 Wsparcie ˗ finansowe działań dotyczących rozwoju punktów węzłowych i obszarów funkcjonalnych 5.2.3 Kreowanie zasad ˗ spójności funkcjonalnej dotacje i granty na potrzeby rozwoju obszarów funkcjonalnych i punktów węzłowych sieciowe inicjatywy branżowe umożliwiające spójność funkcjonalną 5.3.1 Opracowanie systemu zarządzania zmianą społecznogospodarczą ˗ opracowanie narzędzi programowych i informatycznych do zarządzania zmianą 5.3.2 Monitorowanie zmian społecznogospodarczych i obszarów funkcjonalnych ˗ prowadzenie monitoringu procesów społecznogospodarczych ˗ prowadzenie monitoringu obszarów funkcjonalnych 5.4.1 Rozszerzanie obszarów funkcjonalnych wokół punktów węzłowych ˗ przyjmowanie do partnerstwa w ramach Szlaku Jana III Sobieskiego kolejnych gmin i nowych interesariuszy 5.4.2 Zmiany planów zagospodarowania przestrzennego na potrzeby tworzenia obszarów funkcjonalnych ˗ wprowadzanie niezbędnych zmian do planów zagospodarowania przestrzennego i dokumentów programowych Dodatkowo w Ramach proponowanych działań pilotażowych planuje się uruchomienie następujących projektów kluczowych o szczególnym znaczeniu dla rozwoju punktów „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 298 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej węzłowych i obszarów funkcjonalnych. Należą do nich: rewitalizacja zespołu pałacowo-parkowego w Zawieprzycach. Zespół wielkości 3,5 ha wpisany do rejestru zabytków, składający się z ruin zamku/pałacu wraz z piwnicami, kaplicy przypałacowej z cennymi freskami, oficyny, lamusa, ruin oranżerii, parku z odnogą lipy posadzonej przez Jana III Sobieskiego otoczonego częściowo murami. Do zespołu prowadzi droga dojazdowa z bramą wjazdową. Przestrzeń do zagospodarowania na cele kulturowe w oparciu o barokowy charakter miejsca (Gmina Spiczyn). Adaptacja przestrzeni publicznej miejscowości Rudnik na cele kulturowe. W Rudniku znajduje się zespół dworski z XIX wieku z częścią nieistniejącego parku, niefunkcjonujący zabytkowy młyn oraz budynek dawnej szkoły. Przestrzeń do zagospodarowania na cele kulturowe, w tym m.in. ośrodek kultury oraz centrum produktu lokalnego (Gmina Wólka). Rewaloryzacja zespołu parkowo-dworskiego w Wielkopolu. Zespół, w którego skład wchodzą dwór, budynek gospodarczy, park. Powierzchnia 4,11 ha. Zespół przeznaczony na cele kulturowe oraz rekreacyjne związane z turystyką. Wielkopole wraz z tutejszym majątkiem pod koniec XVI wieku weszły w posiadanie Jana III Sobieskiego (Gmina Gorzków). Rewitalizacja ruin zboru kalwińskiego „Kościelec”. Ruiny położone są na wzgórzu otoczonym stawami. Ruiny wraz z otaczającym wzgórzem wpisane są do rejestru zabytków. Zbór kalwiński pobudowano tu w latach 1793-95 na miejscu poprzedniego zboru kalwińskiego, który uległ zniszczeniu. Wokół ruin znajduje się dziś już niewidoczny cmentarz kalwiński. W najbliższym otoczeniu istniały jeszcze co najmniej dwie świątynie protestanckie, tj. zbór luterański oraz kaplica ariańska wraz z cmentarzami. Zachowały się także w pobliżu mocno zrujnowane, pozostałości pałacu / dworu Orzechowskich z XVI wieku. Wzgórze kościelec związane z Janem III Sobieskim poprzez tutejszych właścicieli z rodziny Suchodolskich, wiernych żołnierzy Jana III Sobieskiego. Kompleks przeznaczony na cele kulturowe i turystyczne (Miasto Piaski). Budowa zalewu w Piaskach na rzece Giełczewka – teren zalewowy rzeki Giełczew wraz z otaczającymi łąkami obejmujący naturalne zagłębienie koryta rzeki i obszarów otaczających z malowniczymi wzgórzami i terenami po obu stronach planowanego zalewu. Przeznaczenie związane z celami kulturowymi i turystycznymi ułatwiającymi „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 299 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej rozwój przedsiębiorczości (Miasto Piaski). Rewitalizacja zespołu pałacowo-parkowego w Rybczewicach. Zespół o powierzchni 8,3 ha, w skład którego wchodzą dwór, dana obora, dawna stajnia cugowa, budynki łaźni, sanitariatów i hydroforni oraz park z bogatym drzewostanem otoczony murowanym ogrodzeniem z bramami wjazdowymi. Przeznaczenie – cele kulturowe i turystyczne w połączeniu z celami przetwórczymi i promocją lokalnych produktów (Gmina Rybczewice). Rewitalizacja starościńskiego zespołu dworsko-folwarcznego wraz z historycznym parkiem w Krasnymstawie. Zespół znajdujący się w obszarze miasta Krasnystaw stał się częścią włości rodu Sobieskich wraz z przyjęciem przez Jakuba Sobieskiego ojca Jana III Sobieskiego funkcji starosty krasnostawskiego. Pod koniec XVIII w. zespół posiadał liczne budynki gospodarcze oraz usytuowane w pobliżu browar i gorzelnię. Zespół posiada powierzchnię 1,4016 ha. W skład inwestycji wchodzi remont, przebudowa budynków gospodarczych, rewaloryzacja przestrzeni parkowej, w tym budowa dróg dojazdowych, oświetlenia, ogrodzenia. Przeznaczenie na cele społeczno-gospodarze oparte na wykorzystaniu wartości historyczno-kulturowych miejsca (Miasto Krasnystaw). Zagospodarowanie kwartału ograniczonego ulicami Mostową, Czystą, Kościuszki, Zamkową w Krasnymstawie. Zagospodarowanie terenu przy placu z krzyżem zakłada połączenie okolicznych obiektów kulturowych i rekreacyjnych we wspólne pasmo rekreacyjno-kulturowe. Zakłada się po zakończeniu inwestycji nadanie obszarowi także funkcji usługowych i mieszkalnych. Zagospodarowanie kwartału będzie nawiązywać także do istniejącej śródmiejskiej zabudowy Krasnegostawu, uwzględniając jej formę, kubaturę, kolorystykę, podziały i proporcje. Zakłada się odtworzenie nieistniejącej już trzykondygnacyjnej kamienicy wraz z wykorzystaniem piwnic do celów ekspozycyjnych (Miasto Krasnystaw). Budowa biogazowni w miejscowości Mełgiew. Rewitalizacja zespołu pałacowo-parkowego w Podzamczu. Na zabytkowy zespół pałacowo-parkowy w Podzamczu składa się: barokowy pałac, późnobarokowa oficyna kuchenna, brama wjazdowa z XVIII w., mur z neogotycką bramą z przełomu XIX i XX w., furty folwarczne z pocz. XX w., barokowa kapliczka św. Jana Nepomucena. Właścicielem Mełgwi i pobliskiego Podzamcza był Michał Wąsowicz herbu Łabędź, który jako jeden z wielu przyjaciół rodziny wspierał syna Jana III „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 300 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Sobieskiego – Jakuba (1667-1737) Sobieskiego w jego staraniach o tron, co nigdy nie zakończyło się sukcesem. W latach dwudziestych XVIII w. majątek Mełgwi trafił do rąk Jacka Stoińskiego herbu Janina (1664-1742) marszałka trybunału koronnego w Lublinie, który pobudował tu kościół rzymskokatolicki oraz dwór w Podzamczu stojące po dziś dzień. Po śmierci pochowano go na cmentarzu w Mełgwi. Przeznaczenie obszaru na funkcje kulturowe, turystyczne i około turystyczne (Mełgiew). Rewitalizacja dzielnicy stara Łęczna - generalny remont i przebudowa trzech rynków w miejscowości Łęczna nawiązując do zabytkowego układu architektonicznego wraz z budową i przebudową sieci kanalizacyjnej, wodociągowej, układem chodników, ulic i fontann, wprowadzeniem elementów małej architektury, konserwacja zieleni, oświetleniem i iluminacją, a także wraz z przebudową i remontem części budynków. Po wizycie Jana III Sobieskiego w Łęcznej powstał portret króla, który znajduje się w kościele pw. Św. Marii Magdaleny w Łęcznej. Obecnie trwają prace modernizujące rynek nr I oraz rynek nr II. Inwestycją kluczową pozostaje modernizacja rynku nr II (Miasto Łęczna). Uruchomienie w bliskim sąsiedztwie dębu Bartka Centrum Edukacyjnego na temat Fauny i Flory Gór Świętokrzyskich. W centrum tym m.in. planowana jest także ekspozycja dotycząca szlaku Jana III Sobieskiego – wydawnictwa promocyjne dotyczące szlaku oraz zbroje i stroje z nim związane. W Samsonowie naprzeciw Ruin Pieca Hutniczego uruchomiony zostanie Punkt Informacji Turystycznej. Dzięki niemu turyści znajdą informacje dotyczące najciekawszych miejsc na terenie gminy, województwa, noclegów, szlaków pieszych, rowerowych oraz samego Szlaku Jana III Sobieskiego. Za pośrednictwem punktu rozprowadzane będą materiały promocyjne dotyczące naszego regionu oraz Szlaku JIIIS. Geopark-Kraina Tetrapoda i Skamieniałych Wydm. Projekt obejmujący: świat zwierzęcy obszarów miedzywydmowych, obiekty geologiczne, obiekty przyrodnicze i zabytki kultury. Obszar proponowanego Geoparku - 5 gmin. Na obecnym etapie trwają uzgodnienia dotyczące kolejnych inwestycji w obszarze funkcjonalnym Szlaku JIIIS w województwie lubelskim, dlatego rekomenduje się jak najszybsze uzupełnienie powyższej listy tj. wprowadzenie odpowiedniego aneksu do Strategii w chwili gdy nastąpią już uzgodnienia końcowe. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 301 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej 12. Wdrażanie Strategii 12.1. Organizacja i koordynacja wdrażania Rozdział dotyczy ogólnych zasad wdrażania w zakresie: określenia koordynatora oraz innych podmiotów zaangażowanych we wdrażanie dokumentu oraz ich kompetencji, określenia zasad realizacji przedsięwzięć i projektów, określenia ogólnego harmonogramu realizacji działań oraz potencjalnych źródeł finansowania, zdefiniowania zasad prowadzenia monitoringu i ewaluacji podczas wdrażania dokumentu. Kluczowe zasady wdrażania Strategii to: zasada komplementarności podejmowanych działań w stosunku do instrumentów i mechanizmów wspierania gospodarki, partnerstwo włączające różne podmioty zainteresowane rozwojem Szlaku Jana III Sobieskiego w realizację poszczególnych działań, dywersyfikacja źródeł finansowania wdrażania, transparentność podejmowanych przedsięwzięć, partycypacja społeczna / obywatelska, tworzenie i rozwijanie obszarów funkcjonalnych wokół punktów węzłowych i idei Szlaku Jana III Sobieskiego. Wdrażanie Strategii odbywać się będzie w dwóch płaszczyznach – wdrażania całego dokumentu i wdrażania poszczególnych działań rozwojowych wynikających z obszarów ich koncentracji oraz wymagać będzie spełnienia następujących warunków: ciągłości prowadzenia prac wdrożeniowych w okresie 2013 – 2020, równoległości realizacji przez wszystkie zainteresowane podmioty własnych zadań, których wyniki posłużą w różnych etapach wyżej wymienionego okresu do osiągnięcia celów, „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 302 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej spójności realizowanych działań z oczekiwaniami rynku – koncentracji na gospodarczym aspekcie, stworzenia funkcjonalnej płaszczyzny komunikacyjnej pomiędzy poszczególnymi podmiotami umożliwiającej synergiczne wdrażanie poszczególnych działań, podjęcia przez instytucje wspólnych zadań służących rozwojowi Szlaku Jana III Sobieskiego, rozszerzaniu obszaru oddziaływania strategii poprzez uczestnictwo nowych podmiotów w partnerstwie i inicjatywach realizowanych w ramach Szlaku Jana III Sobieskiego, w tym poprzez tworzenie obszarów funkcjonalnych wokół punktów węzłowych. Funkcję koordynacyjną wobec całości zapisów przedmiotowej strategii powinien pełnić Koordynator – Lider projektu, dopuszcza się również sytuację, w której inny podmiot powołany przez Lidera projektu pełni funkcje koordynacyjne. Jednocześnie koordynator powinien wspierać, inicjować i monitorować działania poszczególnych partnerów. 12.2. Obszary koncentracji działań Działania wdrożeniowe powinny być skoncentrowane na następujących obszarach tj.: Turystyka, Przedsiębiorczość i przetwórstwo, Odnawialne źródła energii, współpraca B + R i nowoczesna infrastruktura, Zasoby ludzkie i rozwój społeczno-kulturalny, Wsparcie instytucjonalne i obszary funkcjonalne. Autorzy dokumentu proponują powołanie Zespołów Wdrożeniowych dla każdego ze wskazanych obszarów. Celem działalności przedmiotowych zespołów powinno być generowanie przedsięwzięć, Sobieskiego poprzez projektów umożliwiających rozwijanie działania dedykowane. W skład Szlaku Jana III zespołów powinni wejść przedstawiciele Lidera projektu i Partnerów. W przyszłości zespoły te należałoby przekształcić w instytucje, trwale realizujące działania w wyznaczonych obszarach. Instytucje takie powinny mieć status niezależnych organizacji pozarządowych, które mają możliwość pozyskiwania zewnętrznych źródeł finansowania, „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 303 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej a JST zabezpieczają w tej sytuacji w przedsięwzięciach tzw. wkład własny. Jednocześnie Zespoły Wdrożeniowe powinny realizować procesy obsługi grantowej środkami Funduszu Lokalnego, w ramach obszarów, którymi będą się zajmować. Proces ów powinien mieć charakter transparentny. W realizacji działań dla poszczególnych obszarów należy uwzględnić efekt synergii, tym samym skoordynować w odniesieniu do czasu realizacji i osiąganych wskaźników poszczególne działania ze sobą. Szerokie spektrum działań musi być realizowane w oparciu o zachowanie motywu przewodniego rozwoju społeczno-gospodarczego gmin objętych strategią jakim jest Szlak Jana III Sobieskiego i jego specyfika turystyczna. To marka i atrakcyjna oferta turystyczna powinny stać się motorem napędowym do rozwoju innych dziedzin życia takich jak: przedsiębiorczość i przetwórstwo, innowacje, nowe technologie, ochrona środowiska i OZE, zasoby ludzkie, infrastruktura, czy działalność społeczno-kulturalna. Nie należy przy tym zapominać o szansach jakie stwarza kreowanie produktów i usług sieciowych, a tym samym docelowy ponadregionalny, czy nawet ponadnarodowy charakter planowanej do wdrożenia inicjatywy Szlaku Jana III Sobieskiego opartej o założenia obszarów funkcjonalnych budowanych wokół punktów węzłowych. 12.3. Harmonogram wdrażania Poniżej wskazano na główne, rekomendowane obszary koncentracji działań w poszczególnych okresach wdrażania. Szczegółowy harmonogram powinien zostać opracowany (na podstawie poniższych wytycznych) i powinien się odnosić do poszczególnych projektów planowanych do realizacji w ramach rozwoju Szlaku Jana III Sobieskiego. Terminy realizacji poszczególnych przedsięwzięć w znacznej mierze uzależnione są od terminów uruchomienia środków finansowych UE w okresie programowania 2014-2020. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 304 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Tabela 20 Ogólny harmonogram wdrażania Obszary koncentracji działań 2013 2014-2015 2015-2020 Przyjecie i rozpoczęcie wdrażania Strategii Monitoring możliwości finansowania realizacji działań Realizacja działań operacyjnych Analiza ex-post całego dokumentu Bieżący monitoring procesu wdrażania Źródło: Opracowanie własne W ramach pierwszego etapu wdrażania przypadającego na początek 2013 roku, po przyjęciu Strategii, powinny się rozpocząć prace związane z wdrażaniem dokumentu, gdzie okres ten dotyczy przygotowania technicznego oraz tworzenia struktur wdrożenia i zarządzania. Na podstawie kryteriów związanych ze źródłami finansowania poszczególnych projektów, nastąpi inicjacja działań, w tym inwestycyjnych. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 305 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej 12.4. Potencjalne źródła finansowania Opracowanie niniejszej Strategii w tym momencie chronologicznym posiada swoje konsekwencje dla wskazania źródeł finansowania działań. W chwili obecnej nie ma zatwierdzonych informacji na temat dokładnego kształtu środków Unii Europejskiej w następnym okresie programowania, stąd nie ma możliwości precyzyjnego wskazania kwot, czy programów, z których będzie można korzystać podczas wdrażania Strategii Należy zaznaczyć, iż znane są i to precyzyjnie obszary wsparcia, mechanizmy oraz zasady na których odbywać się będzie wsparcie w nowej perspektywie finansowej dlatego korzystając z dokumentu „Założenia Umowy Partnerstwa – Programowanie perspektywy finansowej 2014-2020” należy określić możliwe źródła i zasady finansowania przedsięwzięć wynikających z niniejszej Strategii, zgodnej w aspekcie chronologicznym z nową perspektywą UE (2014-2020). Jednocześnie, w związku z kończącą się perspektywą finansową 2007-2013 trudno przewidzieć, w których programach i działaniach (w latach 2013 – 2015) będą jeszcze dostępne fundusze. W tym kontekście należy niniejszy rozdział traktować jedynie jako przybliżone wskazanie dedykowanych rodzajów finansowania do wykorzystania podczas realizacji poszczególnych działań. 12.4.1. Finansowanie własne Finansowanie własne przedsięwzięć zdefiniowanych w ramach strategii wymaga w wielu wypadków realizacji w oparciu o środki samorządów, przedsiębiorców, czy organizacji pozarządowych zaangażowanych w realizacji tychże przedsięwzięć. Optymalnie gdy owe środki stanowią wkład własny / uzupełnienie dotacji zewnętrznych. Trzeba jednak mieć na uwadze również to iż część kosztów poszczególnych projektów stanowi koszty niekwalifikowane, a niektóre z przedsięwzięć muszą być wdrażane ze środków własnych. Niemniej jednak finansowanie własne stanowi jeden z finansowych filarów powodzenia Strategii. 12.4.2. Zewnętrzne źródła finansowania Przy realizacji przedsięwzięć można korzystać z następujących możliwości finansowych: 1. Finansowanie krajowe. Finansowanie krajowe obejmuje środki pochodzące z budżetu państwa, budżetów jednostek „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 306 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej samorządów terytorialnych i funduszy celowych, których wykorzystanie określa ustawa o finansach publicznych. Są to m.in. środki: Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, programy właściwych Ministerstw, Wojewódzkiego Programu Opieki nad Zabytkami, dotacje Urzędów Marszałkowskich, Regionalnych Organizacji Turystycznych. 2. Finansowanie Europejskie. Programy 2007-2013 wg kalendarza naborów wniosków ogłaszanych przez instytucje wdrażające wśród, Przedsiębiorczości, których Urzędy do głównych Marszałkowskie, należą: właściwe Polska Agencja Rozwoju Do głównych Ministerstwa,. programów należą: Program Operacyjny Kapitał Ludzki, Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego 2007-2013, Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka, Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej W toku wdrażania dokumentu należy dokonać szczegółowej analizy dostępnych źródeł finansowania w kolejnym okresie programowania 2014 - 2020 w momencie ostatecznego zaakceptowania budżetu przez Parlament Europejski i podziału środków w ramach programów operacyjnych. 3. Finansowanie publiczno-prywatne. Projekty turystyczne (podobnie jak inne przedsięwzięcia inwestycyjne) mogą być realizowane w formie partnerstwa publiczno-prywatnego. Stanowi ono interesujący i warty rozważenia sposób realizacji różnego rodzaju przedsięwzięć – głównie infrastrukturalnych, również z zakresu inwestycji turystycznych. Wszędzie tam gdzie współdziała kapitał publiczny z prywatnym inwestycje są realizowane szybciej i efektywniej ekonomicznie oraz projekty są bardziej innowacyjne, gdyż wymusza to konkurencja rynkowa. PPP przynosi także korzyści polegające na redukcji wydatków inwestycyjnych gmin oraz stymulowaniu lokalnych inwestorów do angażowania się w nowe obszary aktywności gospodarczej (stwarzanie przez gminę takich możliwości). 4. Fundusz Lokalny – koncepcja trwałego finansowania zapisów Strategii. Do osiągnięcia trwałego wzrostu gospodarczego niezbędnym jest stworzenie mechanizmu umożliwiającego samofinansowanie, czy też długotrwałe wspieranie zmian społecznogospodarczych wynikających z wdrożenia założeń Szlaku Jana III Sobieskiego. Takim „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 307 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej narzędziem może być Fundusz Lokalny z kapitałem pomnażanym i przeznaczany na realizację zapisów strategii w formie grantów, dotacji. Fundusz powinien mieć charakter długoterminowego narzędzia finansowani i współfinansowania przedsięwzięć. Funduszem powinny zarządzać Zespoły Wdrożeniowe, które jednocześnie w ramach świadczonych usług zewnętrznych byłyby w stanie generować zysk powiększający wartość funduszu, tym samym rozszerzając możliwości finansowe. 12.5. Monitoring i ewaluacja Strategii 12.5.1. Monitoring Podczas realizacji założeń dokumentu odbywać się powinien bieżący monitoring procesu wdrażania. Celem monitorowania jest zapewnienie zgodności realizacji przedsięwzięć z wcześniej zatwierdzonymi założeniami i celami oraz zarządzanie informacją – wspomaganie procesu decyzyjnego. Końcowym etapem powinno być opracowanie wniosków dotyczących stopnia wdrożenia jako analiza ex post. Dla skutecznego prowadzenia monitoringu niezbędne jest gromadzenie i analizowanie odpowiednich informacji, związanych z przyjętymi założeniami, parametrami, wskaźnikami oraz uwarunkowaniami rozwoju. W celu monitoringu wdrażania niniejszego dokumentu konieczne będzie prowadzenie cyklicznych badań konsumenckich, przepustowości, monitorowania stanu środowiska naturalnego, rozwoju przedsiębiorczości, działalności B+R oraz jakości usług turystycznych. System monitoringu oraz ewaluacji powinien być oparty na kilku płaszczyznach, w tym m.in.: pomiar wskaźników produktu, rezultatu i oddziaływania, monitoring wewnętrzny prowadzony przez podmioty uczestniczące we wdrażaniu dokumentu, monitoring na poziomie operacyjnym, tj. realizacji pojedynczych projektów – zastosowanie metodyki zarządzania projektem, we współpracy z wybranym ekspertem zewnętrznym lub partnerem społecznym programu, monitoring cykliczny z przebiegu i efektów prac bieżących, oficjalne raporty z analiz okresowych – w tym dwa raporty w trakcie realizacji (analiza ex middle) oraz po zakończenie cyklu poszczególnych projektów – analiza ex post, w tym raport (ocena) z oddziaływania oraz wdrażanych działań, „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 308 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej raport z oddziaływania całego projektu po jego zakończeniu oraz wdrożonych w trakcie realizacji działań. WSKAŹNIKI WERYFIKACJI REALIZACJI STRATEGII Zaawansowany system monitoringu oraz ewaluacji Strategii oparty jest na kilku płaszczyznach, w tym m.in.: Wskaźniki Strategii – określenie wskaźników realizacji strategii, w tym poszczególnych obszarów priorytetowych. Monitoring wewnętrzny Strategii. Monitoring na poziomie systemowym. Monitoring na poziomie operacyjnym, w tym pojedynczych projektów – zastosowanie metodyki zarządzania projektem. Monitoring cykliczny z przebiegu i efektów prac bieżących. Oficjalne raporty z analiz okresowych (audyty strategii) – w tym dwa raporty w trakcie realizacji (analiza ex middle) oraz po zakończenie cyklu poszczególnych projektów – analiza ex post, w tym raport (ocena) z oddziaływania Strategii oraz wdrażanych w jej ramach działań. Raport z oddziaływania Strategii oraz wdrożonych w jej ramach działań. Poniżej podano propozycje wskaźników dla weryfikacji stopnia realizacji Strategii. Proponowane wskaźniki powinny zostać zweryfikowane w pierwszym etapie wdrażania Strategii poprzez uwzględnienie metodologiczne możliwości instytucji realizującej Strategię oraz zdefiniowanie źródeł pozyskiwania informacji, a przede wszystkim należy poszerzyć zakres wskaźników w momencie publikacji szczegółowych wytycznych do programów operacyjnych na okres programowania 2014 – 2020. Tabela 21 Wskaźniki realizacji Strategii Nazwa wskaźnika Liczba wypromowanych dobrych praktyk Liczba projektów dotyczących wspierania rozwoju przedsiębiorczości w ramach Szlaku Jana III Sobieskiego Liczba i rodzaj ulg wprowadzonych dla przedsiębiorców Suma wsparcia przeznaczona na rozwój przedsiębiorczości na obszarach wiejskich Liczba projektów związana z doradztwem dla przedsiębiorstw „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 309 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Liczba kampanii promujących przedsiębiorczość Liczba powstałych produktów turystycznych Liczba zorganizowanych konkursów dotyczących produktów turystycznych Liczba przedsięwzięć kreujących modę na formy spędzania czasu na szlaku JIIIS Liczba projektów regularnego badania rynku, potrzeb i oczekiwań klientów, produktów i usług oferowanych w ramach Szlaku Jana III Sobieskiego Liczba inicjatyw klastrowych zawiązanych wokół idei Szlaku Jana III Sobieskiego Liczba partnerskich projektów z zakresu innowacji w turystyce Liczba projektów i suma wsparcia przeznaczona na kreowanie produktów tradycyjnych i przedsięwzięć przetwórstwa rolno-spożywczego Liczba kampanii informacyjno-promocyjnych dotyczących promocji inwestycyjnej Liczba pozyskanych inwestorów przez punkty węzłowe i obszary funkcjonalne Liczba, rodzaj i wartość inwestycji z zakresu infrastruktury technicznej Liczba, rodzaj i wartość inwestycji z zakresu infrastruktury teletechnicznej i e-usług Liczba, rodzaj i wartość inwestycji z zakresu infrastruktury społecznej Liczba, rodzaj i wartość inwestycji z zakresu rewitalizacji, dziedzictwa kulturowego i historycznego Liczba osób przekwalifikowanych zawodowo Liczba szkoleń dotyczących przekwalifikowania zawodowego Liczba szkoleń dotyczących turystyki i informacji turystycznej Liczba osób uczestniczących w szkoleniach z zakresu turystyki i informacji turystycznej Liczba projektów badawczych dotyczących rynku pracy Liczba seminariów, study tourów, konferencji i wydarzeń dotyczących Szlaku Jana III Sobieskiego Liczba, rodzaj, wartość i liczba uczestników projektów dedykowanych osobom zmarginalizowanym i niepełnosprawnym Liczba i wartość projektów zrealizowanych przez organizacje pozarządowe Liczba podmiotów i atrakcji oraz obszar objęty wspólna identyfikacją wizualną Liczba i rodzaj wykonanych i dystrybuowanych gadżetów związanych ze Szlakiem Jana III Sobieskiego Liczba nowo utworzonych punktów IT Liczba wspólnych uczestnictw w targach i imprezach promocyjnych Liczba i rodzaj przeprowadzonych badań marketingowych Liczba wybudowanych obiektów małej infrastruktury turystycznej i około turystycznej Liczba i rodzaj wdrożonych technologii związanych z OZE Liczba zlikwidowanych dzikich wysypisk śmieci i odpadów niebezpiecznych Liczba zrealizowanych konkursów dotyczących poprawy estetyki przestrzeni Liczba zorganizowanych wydarzeń i konkursów ekologicznych Liczba zrewitalizowanych obiektów i obszarów historycznie i kulturowo cennych Liczba i wartość projektów z zakresu infrastruktury i ochrony środowiska Liczba wybudowanych / nowo uruchomionych obiektów noclegowych i gastronomicznych „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 310 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej Liczba nowych i zmodernizowanych obiektów sportowych i rekreacyjnych Liczba oddanych do uzytku szlaków tematycznych i turystycznych Liczba utworzonych wiosek tematycznych, osad i skansenów Liczba i rodzaj projektów współfinansowanych ze środków zewnętrznych Liczba zrealizowanych projektów partnerskich Liczba projektów zrealizowanych w formule PPP Liczba i obszar gmin uczestniczących wokół tworzonych przy punktach węzłowych obszarów funkcjonalnych Liczba i rodzaj projektów z zakresu B + R Liczba nowopowstałych przedsiębiorstw Liczba turystów krajowych Liczba turystów zagranicznych Źródło: Opracowanie własne 12.5.2. Ewaluacja Ewaluacja ma na celu poprawę: jakości, skuteczności i spójności strategii i realizacji postanowień operacyjnych w odniesieniu do konkretnych zagadnień dotykających Szlaku Jana III Sobieskiego, z jednoczesnym uwzględnieniem celów i poziomu ich osiągnięcia, także w ujęciu długoterminowym, co systematyzuje i podnosi efektywność procesu programowania. Uwzględniając kryterium celu ewaluacji definiujemy jej dwa rodzaje: ewaluacje strategiczne (których celem będzie ocena i analiza ewolucji niniejszej strategii); ewaluacje operacyjne (których celem będzie wspieranie procesu monitorowania działań operacyjnych, inicjatyw, projektów). Ewaluacja strategiczna dotyczyć będzie analizy i oceny na poziomie celów strategicznych. Przedmiotem ewaluacji strategicznych będzie analiza i ocena trafności ogólnych kierunków wyznaczonych na etapie programowania. Jednym z istotnych aspektów ewaluacji strategicznej będzie weryfikacja przyjętej strategii w odniesieniu do aktualnej i przewidywanej sytuacji społeczno – ekonomicznej. Ewaluacja operacyjna powiązane jest ściśle z procesem zarządzania i monitorowania. Celem ewaluacji operacyjnej jest wsparcie koordynatora, partnerów oraz podmiotów wdrażających i uczestniczących w realizacji przedsięwzięć w zakresie osiągania założonych celów operacyjnych poprzez dostarczanie użytecznych wniosków i praktycznych „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 311 Fundusze Europejskie – dla rozwoju Polski Wschodniej Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej rekomendacji. W przypadku niniejszej strategii planuje się: ewaluację bieżącą, ewaluację ex post (po zakończeniu). Proces ewaluacji bieżącej powinien jak nazwa wskazuje mieć charakter ciągły. Autorzy dokumentu proponują przyjęcie kryteriów czasowych i podsumowywanie procesu co 2 lata raportem ewaluacyjnym, oceniającym postępy w osiąganiu zapisów strategii. Zaleca się również wykonanie ewaluacji ex post, po zakończeniu okresu obowiązywania niniejszej strategii. Raport z ewaluacji ex post stanowić będzie jednocześnie punkt wyjścia podczas przygotowania kolejnego okresu programowania strategii na lata 2020-2027. Raport z ewaluacji ex post powinien zostać przygotowany nie później niż w II kwartale 2021 roku. Proces ewaluacji powinien zostać przeprowadzony przez niezależny podmiot dysponujący odpowiednią wiedzą, doświadczeniem i potencjałem. Zarówno sam proces ewaluacji, jak i jego wyniki powinny mieć charakter transparentny. „Szlak Jana III Sobieskiego parasolowym produktem rozwoju regionalnego Polski Wschodniej” Lider - Gmina Spiczyn Spiczyn 10 C, 21-077 Spiczyn, tel./fax (81) 75 77 048, [email protected], www.spiczyn.pl 312