Praca Pawła Kocana

VI Konkurs na esej w zakresie stosunków
międzynarodowych 2012/2013
Kryzys strefy Euro początek dezintegracji
Unii Europejskiej?
Paweł Kocan
Klasa I
IV Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika w
Rzeszowie
ul. gen. J. Dąbrowskiego 82
35-036 Rzeszów
1
Kryzys strefy Euro - początek dezintegracji Unii Europejskiej?
„Trzeba odwagi, Ŝeby wstać i zacząć mówić. Trzeba teŜ odwagi, Ŝeby siąść i zacząć
słuchać” Winston Churchill
Unia Europejska to związek państw, powołany w 1993 r. traktatem z
Maastricht. Za ojców załoŜycieli Wspólnot Europejskich uwaŜani są m. in. Konrad
Abenauer, Jean Monnet, Robert Schuman, Alcide de Gaspieri oraz Paul-Henri Spaak.
Integracja między państwami realizowana była (i ciągle jest) w wymiarze 11etapowego planu na dwóch zasadniczych płaszczyznach: ekonomicznej i politycznej.
Cały proces integracji rozpoczął się po II wojnie światowej w 1950 r. powołaniem
Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali. W kolejnych latach narodziła się Europejska
Wspólnota Gospodarcza i Europejska Wspólnota Energii Atomowej. Poczynając od
ustanowienia wspólnej Komisji Europejskiej, kończąc na wspólnej walucie (euro) i
traktatach, Unia Europejska stworzyła niepodwaŜalny, niezaleŜny i nadzwyczaj
dojrzały system, który stanowi „ziemski raj” dla krajów starających się o przyjęcie do
niej. W 2008 r. rozpoczął się wielki kryzys, który swoimi rozmiarami objął całą
Europę. Świadomość utraty oszczędności całego Ŝycia doprowadziła tysiące osób do
załamania nerwowego. Czy Europa wyciągnie wnioski z tej sytuacji? Czy
początkiem dezintegracji Unii Europejskiej będzie kryzys strefy Euro?
O Dniu Europy, obchodzonym co roku 9 maja, przypomina nam zawsze 12
pięcioramiennych złotych gwiazd na lazurowym tle i Oda do radości Fryderyka
Shillera, napisana do fragmentu IX symfonii Ludwika van Beethovena. Obecnie do
UE naleŜy 27 państw1.
śelazna kurtyna oddzieliła nasz kraj na niemal połowę dwudziestego stulecia, od
pręŜnie rozwijających się państw Zachodu. Przepaść technologiczna dała o sobie
znać w wyglądzie i liczebności dróg, miast i kolei. A mimo to Polska poradziła sobie
z przeciwnościami losu.
1
M. Wesołowska-Stranawska, A. Filipiuk, W. Starnawski, Rok 2009, Wydawnictwo PWN, „BliŜej świata” str. 152
2
Niewątpliwie integracja całej Unii Europejskiej w czasach kryzysu
ekonomicznego jest utrudniona. Rola państwa moŜe być rozpatrywana w kontekście
tworzenia
warunków,
umoŜliwiających
rozszerzenie
działania
mechanizmu
rynkowego w skali międzynarodowej. Jednak UE jest jak łańcuszek – cokolwiek
stanie się w jednej części automatycznie pociąga za sobą całą resztę. Polityka nie
polega na rozpaczaniu nad stratami w momencie przebywania na cienkiej tafli lodu.
UwaŜam, Ŝe naleŜy szukać rozwiązań problemu, a nie jeszcze bardziej go pogłębiać.
Sztuką
jest
sprawiedliwe
traktowanie
wszystkich
przedstawicieli
krajów
członkowskich, a nie ocenianie hierarchii wpłacanych składek do wspólnego budŜetu
(uzaleŜnionych od wypracowanego PKB). Inaczej traktowane są bowiem na
szczytach europejskich państwa niedawno przyjęte do UE, od tych państw, które
równieŜ są członkami, ale posiadają walutę Euro.
Aby lepiej uświadomić sobie skalę problemu przedstawię pewną zaleŜność.
Nowe państwa członkowskie Unii Europejskiej z Europy Środkowej i Wschodniej, a
takŜe państwa tego regionu starające się o przyjęcie do wspólnoty, nie odczuły
powaŜniejszych konsekwencji greckiego kryzysu. W opozycji do Grecji, Irlandii,
Hiszpanii, Włoch czy Portugalii – inwestycje w tych krajach są, w ocenie
inwestorów, bezpieczniejsze niŜ w państwach środka strefy Euro. Mimo to, politycy
unijni zaŜądali, aby akcesja nowych krajów do strefy nie ograniczała się tylko do
kryteriów traktatu z Maastricht. Surowe wymogi rekrutacji z pewnością wpłyną na
procesy integracyjne Europy. NaleŜy pamiętać, Ŝe obecnie członkami Unii
Gospodarczej i Walutowej jest 17 z 27 państw członkowskich Unii Europejskiej, a
ponadto: Monako, San Marino i Watykan. W kolejnych krajach euro jest walutą bez
członkostwa: Czarnogóra i Kosowo. 1 lipca 2013 r. Andora zostanie członkiem Unii
Gospodarczej i Walutowej. Planowany termin wprowadzenia Euro w pozostałych 10
państwach jest bliŜej nieokreślony. Niektóre państwa, takie jak Dania i Szwecja,
odrzuciły ją w referendum.
Następną sprawą, którą chciałbym poruszyć, jest klauzula opt-out2,
2
Klauzula opt-out - porozumienie, które zwalnia z obowiązku przyjęcia wspólnej waluty. Korzystają z niej m.in.:
Wielka Brytania i Dania
3
wywalczona przez Wielką Brytanię i Danię. Państwa te, podobnie jak Polska, nie
naleŜą do strefy euro, ale dzięki temu postanowieniu mają stałe zwolnienie z
obowiązku przyjęcia wspólnej waluty. Czy w świetle obowiązujących traktatów nie
został złamany podstawowy cel UE – idea jedności monetarnej? Czy wszystkie
państwa traktowane są na tych samych zasadach? Czy kryzys strefy Euro pogłębi się?
Głównym problemem w określeniu mocnych i słabych stron przyjęcia
europejskiej waluty w czasach kryzysu jest trudna prognoza długotrwałych jej
skutków. Argumentem przemawiającym za moŜe być zniwelowanie ryzyka zmian
kursu walutowego, co moŜe przyczynić się do szybszego rozwoju handlu
zagranicznego. Brak wahań cen spowodowałby stabilność i łatwiejszy sposób
zawierania transakcji międzynarodowych. Turyści nie musieliby juŜ tak często
korzystać z kantorów, a rodzaj oferowanych przez banki kredytów uprościłby się.
Dostawcy, którzy podróŜują po całym świecie, nie mieliby problemów z zawieraniem
transakcji. Kolejną zaletą wprowadzenia wspólnej waluty moŜe okazać się aspekt
marketingowy, który z pewnością pobudziłby gospodarkę. Obecność tylko jednej
waluty – Euro – mogłaby posłuŜyć propagowaniu idei jedności i niezaleŜności przez
Unię Europejską.
KaŜdy medal ma takŜe tą drugą stronę. Wadą integracji strefy moŜe okazać się
polityka fiskalna. Przyjęcie Euro w obecnej sytuacji uniemoŜliwi skuteczne obniŜanie
podatków, od których zaleŜy sytuacja rynkowa i zarazem napływ kapitału
zagranicznego. Kolejny negatywny aspekt to ukrycie prawdziwego poziomu
gospodarczego państw objętych wspólną walutą. W dzisiejszych czasach inwestorzy
nie stawiają na równym poziomie papierów wartościowych z róŜnych krajów.
Wprowadzenie Euro u potencjalnych kandydatów moŜe wywołać spore zamieszanie
na rynkach finansowych i giełdowych. Dlatego właśnie według mnie procesy
integracji strefy Euro obarczone są dziś duŜym ryzykiem.
Nie ulega wątpliwości, iŜ wpływ na kryzys UE i strefy Euro miały Stany
Zjednoczone
Ameryki.
We
współczesnym
świecie
USA
odgrywają
rolę
supermocarstwa. Kryzys na rynku amerykańskich kredytów hipotecznych ujawnił się
4
w pełni, w połowie 2007 r., (choć sygnały wskazujące na widmo kryzysu były
widoczne duŜo wcześniej)3. Sytuacja pogarszała się z miesiąca na miesiąc.
Amerykanie bez potwierdzonej lub wystarczająco dobrej zdolności kredytowej brali
na bardzo wysoki procent kredyty/poŜyczki na samochód, dom, mieszkanie, wakacje
itd. i nie mieli ich czym spłacać. Okazało się takŜe, iŜ zajęte przez banki
nieruchomości takŜe nie znajdują nabywców, gdyŜ są one nieproporcjonalnie drogie
w stosunku do ich realnej wartości rynkowej. Kryzys z USA przeniósł się na rynki
europejskie, ze względu na występujące na rynkach współzaleŜności i powiązania.
Bardzo ciekawe zdanie na temat kryzysu zaprezentował dyrektor ds.
wydawniczych, pracujący na Uniwersytecie Karola i w WyŜszej Szkole
Ekonomicznej w Pradze - Marek Loužek4. Według niego procesem zjednoczenia
walutowego nie kieruje ani gospodarka, ani procesy rynkowe, lecz polityka. JuŜ w
czasach Arystotelesa była ona bowiem rozumiana jako rodzaj sztuki rządzenia
państwem, której celem jest dobro wspólne. Nie rozumiem więc dlaczego politycy
nie potrafią podjąć konkretnych reform ratujących strefę Euro? Co według nich jest
właściwym postępowaniem? Loužek szczegółowo przeanalizował wiele danych
statystycznych. Obejmowały one między innymi wskaźniki wzrostu gospodarczego
w integrującej się Europie, wskaźniki największych dłuŜników w UE oraz stopy
inflacji na peryferiach UE. W swoim artykule dowodzi, Ŝe kapitał polityczny
zainwestowany na przestrzeni 13 lat w rozwój wspólnej waluty był tak potęŜny, Ŝe
Ŝaden z inicjatorów projektu nie zdecyduje się na jego porzucenie. Dlatego idea
waluty Euro nie upadnie. Rodzi to w mojej osobie mieszane uczucia.
Nie potrafię ze spokojem przyjąć informacji, Ŝe kraj, który przyjął gigantyczną
pomoc od innych z UE na ratowanie swojej gospodarki decyduje się na budowę toru
Formuły 1 wartego 94,6 miliona euro. PrzecieŜ jeszcze w sierpniu rząd Grecji
otrzymał około 11 miliardów euro na spłatę rat wobec międzynarodowych
wierzycieli. CzyŜby europejczycy mieli płacić znowu za greckie igrzyska?
Przypomnę - w 2010 r. w maju Grecja otrzymała 110 mld euro pomocy.
3
http://www.bankier.pl/wiadomosc/Przyczyny-i-skutki-kryzysu-w-USA-1739652.html
http://krakowskie.nazwa.pl/test/index.php?option=com_content&view=article&id=151:marek-louek-qkryzysstrefy-euroq&catid=1:artykuy&Itemid=2
4
5
W literaturze pojawił się nawet termin PIIGS określający grupę państw
mających kłopoty finansowe. PIIGS (ang. dosł. świnie) stanowi akronim nazw
państw potrzebujących pomocy: Portugal, Ireland, Italy, Greece, Spain. Rozpustne
Ŝycie w wyŜej wymienionych krajach, liczne manipulacje podatkowe doprowadziły
te
państwa
do
skrajnego
wyczerpania
finansowego
i
pokazały
absurdy
obowiązującego systemu. Zadaję sobie pytanie: jak moŜna być tak wyrachowanym,
aby nie zgłosić śmierci członka własnej rodziny w urzędzie uzasadniając to tym, iŜ
chciało się pobierać bezprawnie przez następne kilka lat rentę/emeryturę po nim.
Gdzie jest granica obowiązujących norm etycznych/moralnych? Kto kontroluje
poczynania obywateli tych państw? Gdzie są organy systemu sprawiedliwości,
kontroli, nadzoru? Do czego jeszcze mogą posunąć się ludzie, aby „lekko” zarabiać?
Gdyby kraje kontrolowały swoje „Ŝycie na kredycie” o takich paradoksach nie
byłoby mowy.
„W 2011 dług publiczny 17 krajów strefy wyniósł 87,2 proc. PKB. Kryzysowi
w strefie euro ma zapobiegać pakt fiskalny”. Podpisany 2 marca 2012 r. w Brukseli
pakt ma za zadanie: wymuszać równowagę budŜetową, zwiększać kontrolę Rady
Unii Europejskiej oraz Komisji Europejskiej nad stanem finansów publicznych
państw i poprawić koordynację polityk gospodarczych. W ocenie instytutu European
Reform „nie wnosi on jednak nic nowego w porównaniu do wcześniejszych
"miękkich" sankcji z Paktu Stabilności i Wzrostu.”
KsiąŜka „Kryzys Unii Europejskiej” pod redakcją Jacka Kloczkowskiego,
Ondřeja Krutíleka i Artura Wołka pokazuje tło rozwijających się pod osłoną kryzysu
wydarzeń. W dobie kryzysu strefy Euro oliwy do ognia dolewają agencje ratingowe.
Tzw. credit rating agency5 (CRA), takie jak Fitch Ratings, Moody's, Standard &
Poor's, A. M. Best i Dominion Bond Rating Service dokonały ogromnego
zamieszania na rynku europejskim. Amerykańska Piątka spowodowała, Ŝe kryzys UE
przybrał na sile, bo podwaŜana jest niezwykle istotna, nie tylko z punktu widzenia
ekonomicznego, ale takŜe psychologicznego, wartość, jaką jest wiarygodność
5
http://pl.wikipedia.org/wiki/Agencja_ratingowa
6
poszczególnych podmiotów zintegrowanego rynku.
Laureatem tegorocznej Pokojowej Nagrody Nobla została właśnie Unia
Europejska. Uhonorowano ją za długoletnią rolę w jednoczeniu kontynentu.
Preferencyjne porozumienie handlowe, strefa wolnego handlu, unia celna, wspólny
rynek, unia walutowa i wreszcie unia gospodarcza zasługują na wyróŜnienie. Czy
gospodarka poszczególnych państw zintegrowana jest jednak na tyle, aby przetrwać?
To pytanie zostaje jednak bez odpowiedzi. Na podstawie jednak przytoczonych
argumentów i przykładów mogę powiedzieć, Ŝe kryzys w strefie Euro w istotny
sposób zakłóca integrację Unii. Ale czy aŜ ją dezintegruję? Nie przesadzajmy.
Reasumując, wychodzę z załoŜenia, Ŝe z kaŜdego problemu moŜna znaleźć wyjście –
czasem więcej niŜ jedno. Jesteśmy wspólnotą. Usprawniając systemy i wprowadzając
harmoniczne prawa dla obywateli państw członkowskich moŜemy osiągnąć
pierwotny zamysł istnienia Unii Europejskiej. Nie taki diabeł straszny jak go malują.
W innych krajach objętych strefą Euro przyjęcie wspólnej waluty miało róŜne skutki,
ale w Ŝadnym przypadku nie spowodowało na tyle negatywnych zmian, które
mogłyby załamać gospodarkę.
7
Bibliografia:
1) M. Wesołowska-Stranawska, A. Filipiuk, W. Starnawski, Rok
2009, Wydawnictwo PWN, „BliŜej świata” str. 152
2) http://krakowskie.nazwa.pl/test/index.php?option=com_content
&view=article&id=151:marek-louek-qkryzys-strefyeuroq&catid=1:artykuy&Itemid=2
3) http://zif.wzr.pl/pim/2012_4_2_31.pdf
4) http://www.omp.org.pl/blog/?p=1132
5) http://www.bankier.pl/wiadomosc/Przyczyny-i-skutki-kryzysu-wUSA-1739652.html
6) Internetowe wydanie ksiąŜki Jacka Kloczkowskiego, Ondřeja
Krutíleka i Artura Wołka „Kryzys Unii Europejskiej”
7) pl.wikipedia.org
8) http://www.wprost.pl/ar/194059/Gospodarka-panstw-EuropySrodkowej-po-kryzysie-greckim-dalej-do-euro/?pg=2
9) http://pl.wikipedia.org/wiki/Agencja_ratingowa
8