Łącznie czy rozdzielnie

ZASADY ORTOGRAFICZNE DO ĆWICZENIA w styczniu i lutym 2016
Łącznie czy rozdzielnie
-
Partykułę NIE pisze się osobno z:
- czasownikiem
- przymiot. w stopniu wyższym i najwyż.
Partykułę NIE pisze się razem z:
- przysłów. w st. wyższym i najwyż.
rzeczownikiem
- imiesłowem przym. (w zn. czasown.)
przymiotnikiem w stopniu równym
- liczebnikiem
przysłówkiem w stopniu równym
- zaimkiem
imiesłowem przymiotnikowym (w zn. przym.)
- przysłówkiem nieodprzymiotnikowym, np.
nie zawsze, nie tylko, nie bardzo
- wyrażeniem przyimkowym
- wyrażeniem zaimkowym
pół, ćwierć + inny wyraz, np. ćwierćnuta,
półbuty
-bym, -byś, -by itd.
- z formami osob. czasownika
- ze spójnikami
Zrosty
np. dobranoc, Białystok
pół, ćwierć jako liczebniki ułamkowe, pół
chleba, ćwierć kostki masła
-bym, -byś, -by itd.
- z formami nieosobowymi czasownika
- z pozostałymi częściami mowy
Zestawienia
np. zupa grzybowa, samochód ciężarowy
Ruchome końcówki czasownika, np. Tyś tutaj
nie był.
Wyrażenia przyimkowe, których złożoność się
zatarła, np. powoli, wreszcie, dlatego,
nadzwyczaj, wśród, wówczas, ponadto
Wyrażenia typu: oko za oko
Przymiotnik złożony z członów
nierównorzędnych znaczeniowo,
np.jasnozielony
Cząstki:
-inąd, -kolwiek,
-kroć, -dziesiąt, -set, -naście
-że, -ż (partykuły)
Wyrażenia:
- przysłówkowe
- przyimkowe
- zaimkowe
Wyjątki!!!
niejeden – wielu, niewielu- mało, niejaki – pewien, niektórzy- jacyś, nieco – trochę,
niedomagać – chorować, niewolić – zmuszać, niepokoić – nękać, niedowidzieć –mieć
słaby wzrok
Zapamiętanie zasad ułatwi rymowanka ortograficzna:
Z „nie” rzeczownik i przymiotnik
niech się łączą jak brat z bratem.
Pisz więc razem: „niepowrotny”,
”nieuwaga”, „niedostatek”.
I w przysłówek, co powstanie
utworzony z przymiotnika:
”niespodziany” – „niespodzianie”,
niech przeczenie ściśle wnika.
Lecz przysłówki, mój kolego,
które przymiotnikiem gardzą,
nic nie mając z nim wspólnego,
jak: „nie tylko” i „nie bardzo”,
”nie opodal” i „nie dzisiaj”,
i „nie całkiem”, i „nie wczoraj” te oddzielnie proszę pisać,
by kwitł uśmiech profesora.
W stopniach wyższych też oddzielę
to przeczenie prawie zawsze.
Pisz: „nie śmielszy”, „nie najśmielej”,
”nie łatwiejszy”, „nie najłatwiej”.
Na zaimek, na czasownik
i liczebnik „nie” się boczy.
Rozłącz więc, tak każe słownik:
”Nie ten”, „nie dwa”, „nie doskoczy”.
ĆWICZENIE 1.
Do poniżej podanych wyrazów dopisz po jednym wyrazie bliskoznacznym spośród następujących, a
potem uzupełnij zasadę ortograficzną :
niewyraźny, nietykalny, niepraktyczny, niejednakowy, nieuważny, niepospolity, nieprzyzwoity, niecałkowity,
niewystarczająco, nieładnie, niezgodnie, nieciekawie, niemiło, niedokładnie, niewidocznie, niegodnie
Podany wyraz
nieczytelny
nieostrożny
nienaruszalny
nieżyciowy
nieszablonowy
niejednorodny
niecenzuralny
niepełny
Wyraz bliskoznaczny
Podany wyraz
nieestetycznie
niejednomyślnie
niedostatecznie
niehonorowo
nieinteresująco
nieprecyzyjnie
nieprzyjemnie
niezauważalnie
Wyraz bliskoznaczny
Partykułę przeczącą „nie” piszemy łącznie z przymiotnikami i utworzonymi od nich ……………………….
w stopniu ………………….. .
ĆWICZENIE 2.
Połącz z partykułą „nie” niżej podane wyrazy. Najpierw sprawdź, jak je należy napisać zgodnie z
zasadami pisowni – łącznie czy rozdzielnie.
przekonać – nie przekonać
zabiegać –
rozłamać –
brak –
wiadomo –
dobrze –
drogo –
zawsze –
dwa –
szczerość –
konsekwencja –
padłszy –
wychodząc –
przyszedłby –
zapłacony –
omówiono –
najkorzystniej –
właściwsza –
taki –
ĆWICZENIE 3.
Do niżej podanych wyrazów dopisz synonimy (rzeczowniki bliskoznaczne) z partykułą „nie”:
wróg –
pewność –
zagrożenie –
stałość –
spory –
tragedia –
obłuda –
sztuczność –
wahanie się –
arogancja –
szorstkość –
bezprawność –
ĆWICZENIE 4.
Podane wyrazy wpisz w odpowiednie rubryki tabeli:
nie delikatniej, niegrzeczny, nieładnie, nieszczęśliwa, nie ja, nie ty, nie nasze, nie dwa, nie sto, nieszczęście,
niezgoda, niedobry, niewysoko, nieobecność, nie on , nie wy, nie pięć, niemądrze, niegłupio, nielekki,
niewdzięczność, niezdara, niedołężnie, niezdarnie, niewinny, nie nauczy, nie urwał, nie przeskoczysz, nie
jeden(ale dwóch!), nie kilkoro, nie twoja, nie mów, nie przeczytałby, niewinnie, nie czują, nie zrobiono, nie
dbając, nie twoja, nie ten, nie dopisali, niewinność,
rzeczowniki
przymiotniki przysłówki
zaimki
liczebniki
czasowniki
ĆWICZENIE 5.
Utwórz formy trybu przypuszczającego od czasownika: znaleźć:
rodzaj męski
1. znalazłbym
2.
3.
rodzaj męskoosobowy
1.
2.
3.
Liczba pojedyncza
rodzaj żeński
rodzaj nijaki
1.
1.-------------------2.
2.-------------------3.
3.
Liczba mnoga
rodzaj niemęskoosobowy
1.
2.
3.
ĆWICZENIE 6.
Wpisz podane czasowniki do odpowiednich rubryk tabeli:
rozwiązałbym, postąpiłybyśmy, rozwiązałby, rozwiązalibyście, postąpiłbyś, postąpiłoby, rozwiązałbyś,
postąpiłabym, rozwiązaliby, postąpiłybyście, rozwiązalibyśmy postąpiłaby, postąpiłyby
rodzaj męski
1. os.
2.os.
3.os.
rodzaj męskoosobowy
1.os.
2.os.
3.os.
Liczba pojedyncza
rodzaj żeński
rodzaj nijaki
1.
1.-------------------2.
2.-------------------3.
3.
Liczba mnoga
rodzaj niemęskoosobowy
1.
2.
3.
Cząstki bym, byś, by, byśmy, byście z osobowymi formami czasowników piszemy ………………….. .
ĆWICZENIE 7.
Uzupełnij tekst cząstkami „bym, by” wyrazy, po których wykropkowano miejsca. Wyraźnie je wpisz
razem lub osobno:
Nie chciał … robić plotek, ale podejrzewam, że interesy Cześnika są mocno zaszłapane. Inaczej czemu …
on, przeglądał dokumenty majątkowe Podstoliny? Dlaczego … wykrzykiwał: „Co za czynsze – to kobieta?”
Warto … się również zastanowić, czy te czynsze nie uratowały właśnie Klary. W przeciwnym razie, jaki …
miały sens jego słowa: „Qua opiekun i qua krewny – miał … z Klarą sukces pewny”. Śmiejmy się, ale
gdy … to nie było w komedii, groźnie brzmiały … te słowa.
ĆWICZENIE 8.
Cząstki –bym, -byś, -by są ruchome, mogą występować również przed czasownikiem, do którego się
odnoszą. Przekształć zdania według wzoru:
Wzór: Chętnie odwiedziłbym koleżankę.
Chętnie bym odwiedził koleżankę.
a) Kiedy spotkalibyśmy się u Magdy?
.................................................................................................
b) Jak rozwiązalibyście ten problem?
..................................................................................................
c) Na pewno kupiłbym ten sweter.
..................................................................................................
d) Z przyjemnością przyszedłby ci z pomocą.
..................................................................................................
ĆWICZENIE 9.
Dopisz do podanych form czasowników oraz spójników cząstkę „by” razem lub osobno. Uzupełnij
regułę:
można …
warto …
zamknięto…
przyszedł …
wyglądała ….
jeżeli …
gdy …
a…
że …
Cząstki bym, byś by, byśmy, byście piszemy ze spójnikami i z osobowymi formami czasownika
…………… , a z nieosobowymi …………………….. .
ĆWICZENIE 10.
Z podanych niżej czasowników i odpowiednich wyrażeń przyimkowych wybranych z ramki utwórz
i zapisz zwroty. Podkreśl wyrażenia przyimkowe pisane łącznie. Zbuduj z każdym z nich zdanie
pojedyncze rozwinięte.
na oścież, na jaw, w zamian, na płask, na opak, na wznak, na ślepo, wszerz, wzwyż, wzdłuż, na skos, wpław,
z naprzeciwka, na raty, po macoszemu, na stałe, po polsku
wyjść …na jaw………
dać …………………….
otworzyć ………………
rozumieć ………………
położyć ………………..
trafić …………………..
przewrócić się …………………….
skakać ………………...
ciąć ……………………
rozciągnąć …………………………
iść …………………….
przepłynąć ………………….
kupować ……………………
nadjeżdżać ……………………….
mieszkać …………………………
traktować ………………………..
mówić ………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………
ĆWICZENIE 11.
Dopisz wyrażenia przyimkowe stanowiące podstawę słowotwórczą podanych wyrazów pochodnych, a
następnie uzupełnij niżej umieszczone zdanie:
narożnik – na rogu
naramiennik –
podgłówek –
poddasze –
podwieczorek –
przedmieście –
ponadczasowy –
bezgotówkowy –
bezbłędny –
podziemny –
przedpołudniowy –
przedświąteczny –
Wyrażenia przyimkowe piszemy w zasadzie ………………. . Tylko wyrażenia mające dziś charakter
zrostów, w których się zatarło odczucie ich złożoności, np. nadto, naprawdę, nawzajem, wręcz, pomału
wpół, piszemy ………………. .
ĆWICZENIE 12.
Dopisz odpowiednio dobrane z ramki wyrażenia o znaczeniu przeciwstawnym:
na pewno, za darmo, na starość, za mało, z grubsza, po cichu, w środku, w ogóle, naprędce, bez namysłu
za pieniądze - …………………
za młodu - ……………………
dokładnie - ……………………
na zewnątrz - …………………
w pośpiechu - …………………
bez pewności - …………………
za dużo - ………………………
głośno - ……………………
w szczególności - ……………………….
z rozmysłem - …………………
Ćwiczenie 13.
Uzupełnij przysłowia i powiedzenia wyrazami z partykułą „nie”.
…..………… diabeł straszny, jak go malują.
……………………………….. drugiemu, co tobie ……………………….. .
…………………………………. Kraków zbudowano.
Puść to w …………………………….. .
Co ma wisieć, …………………………….. .
Nikt …………………………………..prorokiem we własnym kraju.
Szczęśliwi czasu ………………………. .
……………………………… chodzą parami.
Mieć ………………………… sumienie.
Powiedziały jaskółki, że ……………………… są spółki.
Strzeż się ………………………….. , a unikniesz szkody.
……………………….. róży bez kolców.