23-25

23
GKF # 269
PÓ KA Z DVD
Pariasi i ludzie
W roku 1952 nast pi! prze!om w medycynie. Wszystkie choroby sta!y si" uleczalne przy
pomocy jednego, uniwersalnego remedium: przeszczepiania organów od dawców – klonów
tworzonych w tym w!a#nie celu.
Oczywi#cie nie w naszym, tylko w alternatywnym #wiecie, powo!anym do $ycia najpierw
w powie#ci Kazuo Ishiguro Nie opuszczaj mnie (Never Let Me Go), a potem w filmie pod tym
samym tytu!em.
Autor ksi $ki jest dobrze znany w Polsce – wszystkie jego utwory s t!umaczone
i wydawane praktycznie na bie$ co. Urodzi! si" w Japonii, lecz od pi tego roku $ycia mieszka
w Anglii, co z pewno#ci pozwala mu widzie% #wiat stereoskopowo, z perspektywy dwóch
ca!kowicie ró$nych kultur. Wróc" do tego interesuj cego faktu nieco pó&niej.
Mo$na by!oby s dzi%, $e klony b"d hodowane metod przemys!ow , jak byd!o na rze&
(rozwi zanie znane z innych fantazji na ten temat). Tymczasem Hailsham, gdzie zawi zuje si" akcja
powie#ci i filmu, przypomina raczej szko!" z internatem dla niezamo$nych, gdzie dzieci traktuje si"
po ludzku, daj c im wykszta!cenie i zach"caj c do twórczo#ci artystycznej. Ba, maj nawet skrzynki
z osobistymi drobiazgami, zakupionymi na organizowanych przez kierownictwo wyprzeda$ach.
Jednak z ksi $ki dowiadujemy si", $e jest to o#rodek elitarny, stworzony przez zapale'ców,
pragn cych wpoi% rodakom pewne standardy moralne. Do czasu, albowiem po latach Hailsham
bankrutuje i idzie pod m!otek.
Tymi dobrymi duszami s przede wszystkim kierowniczka o#rodka panna Emily (Charlotte
Rampling) oraz tajemnicza Madame, kompletuj ca z prac wychowanków niemniej tajemnicz
Galeri". O szczero#ci ich intencji #wiadczy cho%by to, $e pann" Emily widzimy pod koniec ksi $ki
i filmu na wózku inwalidzkim, co w tym #wiecie jest wielce znacz cym faktem. I có$ te anio!y
dobroci odczuwaj wobec naszych klonów? Otó$ lito#% z domieszk wstr"tu; skrywanego, rzecz
jasna, skrupulatnie pod pow!ok dobrych manier. A inni, zwykli ludzie? No có$, staraj si" po
prostu nie zauwa$a% problemu, wstydliwie zepchni"tego przez nich na margines. Zreszt wszyscy
wiedz , $e klony nie maj duszy, podobnie jak inne k!opotliwe populacje w ludzkiej historii (np.
Murzyni). A wspomniana wcze#niej Galeria powsta!a przede wszystkim po to, by nie#mia!o zmierzy%
si" z tym przekonaniem. A mo$e jednak maj ?
W takim #wiecie dorasta trójka g!ównych bohaterów: Kathy, Tommy i Ruth. Jak !atwo
zgadn % – b"dzie to z czasem trójk t uczuciowy: dwójka najlepszych przyjació! Kathy stworzy
zwi zek erotyczny, chocia$ Ruth widzi, $e Tommy i Kathy s dla siebie stworzeni. No, ale to
osobowo#% dominuj ca, wi"c inaczej nie potrafi, a !agodna Kathy nie b"dzie im przeszkadza%.
Nawiasem mówi c, wychowankowie s zach"cani do seksu (bo to zdrowe, a klony nie mog mie%
dzieci), cho% z drugiej strony personel przejawia zabawn ambiwalencj", prze!amuj c tabu
z mieszanymi uczuciami (tylko w powie#ci).
Po osi gni"ciu dojrza!o#ci nasza trójka zostaje skierowana do by!ej farmy zwanej The
Cottages (co w filmie przet!umaczono jako Wioska, a w ksi $ce bardziej swojsko
– Cha!upy), gdzie spotykaj wychowanków innych o#rodków. M!ode klony rz dz si" tam same
i mog np. zwiedza% samochodem Angli", co na poprzednim etapie by!o nie do pomy#lenia.
Oczekuje si" od nich, $e podejm ochotniczo prac" opiekuna dawców, a pó&niej b"d otrzymywa%
wezwania do stawienia si" na pobranie organów. Odbywa si" to w specjalnych szpitalach, gdzie
klonom zapewnia si" rehabilitacj" i pomoc opiekuna. Do czasu, bo po czwartej donacji
(przypadaj cej przed trzydziestk ) tnie si" ju$ bez opami"tania, wi"c wi"kszo#% dawców wola!aby
tego nie do$y%.
24
INFORMATOR
Ten koszmar jawi si" Europejczykowi jako absurdalny – dlaczego klony nie protestuj , nie
buntuj si", nie uciekaj ? Dlaczego potulnie stawiaj si" na kolejne donacje? W jednym z dodatków
na p!ycie DVD Ishiguro mówi, $e jest to najcz"#ciej zadawane mu pytanie. I wyja#nia, $e ta
sytuacja jest przeno#ni . (e cz!owiek jest #miertelny i nic nie mo$e na to poradzi%. (e nie ma dok d
uciec i pozostaje mu tylko przyj % swój cz!owieczy los z godno#ci . My#l" jednak, $e nie tylko o to
chodzi, gdy$ wymowa powie#ci bardzo dobrze koresponduje z japo'skim sposobem my#lenia. Jak
wiadomo – zaledwie pó!tora wieku temu Japonia by!a krajem feudalnym, zamkni"tym dla obcych.
Pó&niejsze zmiany (po tzw. przewrocie Meiji) by!y wr"cz b!yskawiczne, ale có$: ludzka mentalno#%
zmienia si" najwolniej. Dzi# feuda!em jest szef korporacji, a jej pracownicy wasalami. Przeci"tny
Japo'czyk nigdy nie zmienia firmy, z któr si" zwi za! – jest to bardzo &le oceniane, jako rodzaj
zdrady b d& nielojalno#ci. Tym samym japo'skie spo!ecze'stwo jest dobrze uporz dkowane: ka$dy
zna swoje miejsce i sw rol" spo!eczn , a punktem honoru jest rzetelne wype!nianie obowi zków.
Tak w!a#nie zachowuj si" klony w ksi $ce i filmie – s dumne z tego, $e s dobrymi dawcami b d&
opiekunami (a wcze#niej uczniami). Boj si" #mierci i cierpienia, ale na pewno poddadz si"
seppuku, je#li tego si" od nich oczekuje.
Inn ciekaw spraw jest to, $e w ksi $ce ani w filmie w ogóle nie wyst"puj biorcy, nie
wida% wi"c ich zwi zku z dawcami. Przyznam, $e pod#wiadomie oczekiwa!em klonów na
indywidualne zamówienie, cho%by z uwagi na barier" immunologiczn . Tymczasem wygl da na to,
$e w tym #wiecie klonuje si" kogo popadnie – najpewniej za# osoby z marginesu spo!ecznego, i to
pod przymusem (bo szanuj cy si" cz!owiek nie da!by sobie tego zrobi% – jak s dz same klony).
Opowie#% Ishiguro jest (podobnie jak film) bardzo #ciszona i kameralna. Nastrój jest w niej
budowany przy pomocy codziennych drobiazgów i ma!ych problemów – te wielkie majacz w tle,
cho% nie pozwalaj o sobie zapomnie%. To bardzo smutna ksi $ka i bardzo smutny film, jednak
w pewien sposób s one krzepi ce: mówi o warto#ci ka$dej prze$ytej chwili i o tym, $e mimo
wszystko wspaniale jest $y%, nawet z toporem nad g!ow .
Zupe!nie inaczej stawia spraw" wcze#niejszy film o klonowaniu, Wyspa (The Island) Michaela
Baya. Tu ameryka'skie klony zbuntuj si" bez w tpienia, je#li tylko skojarz , o co naprawd"
chodzi. Dlatego podsuwa si" im fa!szywy obraz #wiata, utrzymuj c je w niewiedzy co do ich
rzeczywistej kondycji. Mówi si" im mianowicie, $e s ocala!ymi z katastrofy ekologicznej, dlatego
$yj pod ziemi , w ogromnym wojskowym bunkrze. Ich #wiat jest steryln orwellowsk antyutopi ,
gdzie dobrobyt jest reglamentowany pod!ug wskaza' monitoringu medycznego. W za!o$eniu
wszyscy mieli by% kawa!ami mi"sa w #pi czce, ale okaza!o si", $e jest to niekorzystne dla zdrowia,
wi"c po wst"pnej indoktrynacji / hipnopedii wybudza si" ich, ukrywaj c ten szczegó! przed
udzia!owcami. To rzecz jasna doskonale prosperuj cy interes – klony ludzi, których na to sta%,
tworzone s na zamówienie, po o#rodku chodz wi"c sobie kopie popularnych aktorów,
sportowców czy polityków, w tym tak$e prezydenta USA. Mo$na te$ wykorzysta% $e'skiego klona
jako zast"pcz matk" zamiast m"czy% si" samemu.
W tym klonowisku codziennie odbywa si" fikcyjna loteria, w której g!ówn (i jedyn ) wygran
jest wyjazd na mityczn rajsk Wysp", ostatni nie ska$ony zak tek #wiata. )atwo zgadn %, $e
upragnione przez wszystkich zwyci"stwo jest w istocie wyrokiem #mierci wykonywanym na górnym,
medycznym poziomie. T" szokuj c prawd" odkrywa przypadkowo ciekawski klon Lincoln
Sze#%-Echo, g!ówny bohater filmu grany przez Evana McGregora. Nawiasem mówi c, Lincoln to
nazwisko biorcy, 6 jest kodem Kalifornii, a Echo kolejnego rocznika. Jego przyjació!ka, Jordan
Dwa-Delta (w tej roli Scarlett Johansson) wygra!a w!a#nie loteri", nie ma wi"c czasu do stracenia.
Lincoln porywa j z pokoju w trakcie pakowania i zmusza do wspólnej ucieczki. Udaje im si"
wydosta% na powierzchni", zatem sytuacja staje si" dla szefa o#rodka, Merricka (Sean Bean),
wyj tkowo k!opotliwa. Wynajmuje on wi"c wyspecjalizowane komando, które ma wytropi%
i zlikwidowa% zbiegów. Na szcz"#cie Lincoln ma kumpla pracuj cego w obs!udze, którego na
dodatek udaje mu si" odnale&% w zewn"trznym #wiecie. W takich sytuacjach mówimy zwykle
wi"cej szcz"#cia ni$ rozumu, chocia$ to drugie te$ ma tu spory udzia!. Ów kumpel z pocz tku rwie
w!osy z g!owy, ale potem daje im pieni dze i pakuje do poci gu do LA. Tam odnajduj orygina!
naszego bohatera, Toma Lincolna, lecz ten ich cichcem wydaje. I tu dopiero si" zaczyna. Kto
25
GKF # 269
widzia! Transformersów, b"dzie wiedzia!, o co mi chodzi, lecz pewnie nie uwierzy, $e dwójka
zbiegów z komandem na karku potrafi dokona% bardziej spektakularnej demolki ni$ Autoboty
i Decepticony pospo!u. A jednak – Bay, Bay, spokojne LA!
Wyspa odnios!a finansow pora$k", mimo $e jest ca!kiem dobrym filmem, zw!aszcza gdy si"
go ocenia z perspektywy kina akcji. Jednak porównuj c ze sob oba omówione obrazy odczuwam
co# w rodzaju za$enowania. Wychodzi bowiem na to, $e przedstawianie widzowi problemu klonów
nie z hukiem, lecz niespiesznie, w skupieniu, niesie z sob o wiele wi"kszy !adunek dramatyzmu.
Andrzej Prószy'ski
P.S. Tytu! pierwszego filmu nawi zuje do ulubionej piosenki Kathy
z kasety Judy Bridgewater Songs after Dark, nale$ cej do alternatywnego
#wiata ksi $ki i filmu. Zawiera ona utwory: Wanted, Dance With Me, Never Let
Me Go, Moonlight Drive, Light Over The Hill oraz Crying Over You. Spo#ród nich
w naszym #wiecie istnieje tylko piosenka Never Let Me Go, w wykonaniu Jane
Monheit (autor Luther Dixon). Mo$na jej pos!ucha% w Internecie, na You Tube.
Natomiast na ok!adce obok widnieje brytyjska aktorka Rae Baker, a w tle
majaczy co# na kszta!t statuetki Oscara.
Kazuo Ishiguro, Nie opuszczaj mnie, Wyd. Albatros,
(Never Let Me Go, 2005)
Nie opuszczaj mnie (Never Let Me Go),
Warszawa 2005-2011 (3 wydania)
USA – Wielka Brytania, 2010
ocena FilmWeb: 7,1, IMDb: 7,3
re$yseria: Mark Romanek, scenariusz: Alex Garland
muzyka: Rachel Portman, zdj"cia: Adam Kimmel
gatunek: melodramat, sf, czas trwania: 99 minut
Obsada: Carey Mulligan (Kathy), Andrew Garfield (Tommy), Keira Knightley (Ruth),
Izzy Meikle-Small (m!oda Kathy), Charlie Rowe (m!ody Tommy), Ella Purnell (m!oda Ruth),
Charlotte Rampling (panna Emily), Sally Hawkins (panna Lucy)
oraz jako dwa klony z Wioski: Andrea Riseborough (Chrissie), Domhnall Gleeson (Rodney)
Wyspa (The Island), USA, 2005
ocena FilmWeb: 7,2, IMDb: 6,9
re$yseria: Michael Bay, scenariusz: Caspian Tredwell-Owen, Alex Kurtzman
muzyka: Steve Jablonsky, zdj"cia: Mauro Fiore, Maurice K. McGuire
gatunek: akcja, sf, czas trwania: 130 minut
Obsada: Ewan McGregor (Lincoln Sze#%-Echo / Tom Lincoln),
Scarlett Johansson (Jordan Dwa-Delta / Sarah Jordan),
Djimon Hounsou (Albert Laurent, dowódca komanda), Sean Bean (Merrick), Steve Buscemi
(McCord, kumpel Lincolna) oraz jako klony: Michael Clarke Duncan (Starkweather), Ethan Phillips
(Jones Trzy-Echo), Brian Stepanek (Gandu Trzy-Echo)