docSzamanizm syberyjski_OUP_2017
download 
Reklamacja Transkrypt
Szamanizm syberyjski_OUP_2017
Szamanizm syberyjski. Praktyka – Kurs wiodący 2017 Szamanizm syberyjski. Praktyka Kurs wiodący Otwartego Uniwersytetu Poszukiwań organizowanego przez Instytut im. Jerzego Grotowskiego we Wrocławiu Semestr letni 2017 – Sasza, wilczy szaman powiedział kiedyś, że czarni szamani są silniejsi. To prawda? – Odpowiem ci pytaniem. Powiedz mi, proszę: czego jest więcej – ciemności czy światła? Zimna czy ciepła? Dobra czy Zła? Czarny szaman idzie na skróty. On wchodzi bezpośrednio w kontakt z duchami – face-toface. To jak podziemna chirurgia, jak handel organami, transakcja „instant”, to szybszy, efektywniejszy, ale brudny wariant. Myślałem, czy by nie zostać czarnym szamanem. Naraziłbym jednak wtedy swoich synów. (…) Pozostaję więc w bieli. Jestem jednak darchanem, a więc kowalem (…). Właśnie dlatego mogę kamłać również w nocy. Mogę rozciąć palec, polać krew, wypowiedzieć obce imię, wetknąć nóż w ziemię i nazwany przeze mnie odejdzie, zabraknie go na tym świecie. (…) Zamiast tego, zacząłem zwracać się do Jezusa. Pogadać z nim nie pogadam, ale bryzgać mogę, szczególnie w intencji Rosjan. Teraz nadchodzi wojna. Ludzie tego nie dostrzegają, ale wojna jest blisko. Wojna wszystkich szamanów, kołdunów, jasnowidzów. Ludzie nie pojmują, co się z nimi dzieje, dlaczego są tak zagubieni i bezdomni. Nie dostrzegają chmur nad światem. Nadchodzi wojna Czarnego i Białego. Bartosz Jastrzębski, Jędrzej Morawiecki: Cztery zachodnie staruchy, Białystok 2014, s. 268 Od początku XX wieku lawinowo narasta tendencja nazywania szamańskim każdego typu doświadczenia religijnego, a szamana powszechnie myli się z czarownikiem, magiem, uzdrawiaczem, znachorem, medicinemanem itp. Sytuacja ta częściowo jest spowodowana brakiem zgodności co do istoty samego zjawiska (…). Szamanizm współistnieje z innymi formami religii czy magii i w miarę bezboleśnie się z nimi przenika. Na obszarze Syberii szamanizm nałożył się na kulty rodowe (np. kult niedźwiedzia, duchów rodowych) do tego stopnia, że szaman pełni funkcję kapłana rodowego, w wyniku czego szamanizm zajmuje tam pozycje niemal monopolistyczną. Z tego punktu widzenia obszar Syberii wydaje się badaczom nadzwyczaj interesujący, tu bowiem przetrwał on w swej najbardziej rozbudowanej formie. Wyodrębniają oni Syberię jako sferę zdecydowanej dominacji szamanizmu w życiu religijnym (szamanizm właściwy), podczas gdy na pozostałych obszarach swego występowania jest on na tle występujących tam wierzeń czymś drugorzędnym, niekiedy wręcz marginalnym. Oczywiście, szamanizm syberyjski nie jest czystym zjawiskiem „pierwotnym”, wykazuje dosyć istotne wpływy innych azjatyckich systemów religijnych (o czym świadczy sama nazwa czy motyw wspinaczki po osi kosmicznej bądź manichejski dualizm), zwłaszcza buddyzmu lamaistycznego. Andrzej Szyjewski: Szamanizm, Kraków 2005, s. 5–7 Idea Tegoroczny kurs wiodący Otwartego Uniwersytetu Poszukiwań poświęcony będzie zjawisku szamanizmu syberyjskiego i postaci szamana. Jest to propozycja możliwie bezpośredniego spotkania z techniką źródłową, która przez swoje wartości performatywne może być inspirująca dla twórców i badaczy teatru. Będzie to spojrzenie z wielu perspektyw – od etnologicznej, przez funkcjonalno-społeczną, kulturowo-polityczną, po psychologię głębi i perspektywę neuropsychiatryczną – na pradawną formę duchowości i praktyki religijnej. Sprawdzimy, które narzędzia pomogą nam lepiej zrozumieć, czym jest szamanizm. Będziemy się mu przyglądać zarówno w kontekście społecznym, politycznym, życia codziennego, praktyki, jak i przenikania się z innymi religiami. Zbadamy jego związki z buddyzmem, lamaizmem czy tengryzmem, jaki wpływ na jego rozwój miały polityka i sytuacja 1 Szamanizm syberyjski. Praktyka – Kurs wiodący 2017 ekonomiczna Rosji i Związku Radzieckiego, wreszcie – czym szamanizm syberyjski jest dzisiaj. Czy mamy do czynienia z nieprzerwanym przekazem jednej z najstarszych form duchowości/religijności czy raczej jego odrodzeniem – wtedy należałoby mówić o neoszamanizmie. Przypatrując się szamanizmowi z perspektywy religijnej, socjologicznej, politycznej, historycznej, poprzez prywatne narracje i świadectwa kobiet i mężczyzn, spróbujemy nie stracić z pola widzenia szamana i szamanki – wielkich aktorów tej sceny, którzy swymi działaniami łączą świat widzialny ze światem duchów i pozwalają na komunikację pomiędzy tym, co ziemskie, a tym, co należy do porządku duchowego. Będziemy ich podpatrywać zarówno w czasie spełniania obrzędu, jak i w życiu codziennym, mając na uwadze cenę (i pamiętając, że jest ona inna dla kobiet i mężczyzn), jaką szaman płaci za swoją wyjątkową rolę. Cenę złożenia swojego życia powołaniu nieznającemu kompromisów. Kurs wiodący Otwartego Uniwersytetu Poszukiwań, oprócz spotkania z szamanizmem, będzie służył zapoznaniu się z metodami badawczymi współczesnej antropologii i socjologii, które mogą być przydatne m.in. w teatralnych wyprawach badawczych. Swoim doświadczeniem podzielą się naukowcy będący czynnymi i nagradzanymi dziennikarzami w Polsce i w Rosji. Stosowanymi przez nich narzędziami posługują się współcześni reportażyści i dokumentaliści. Przebieg Kurs wiodący tworzy cykl spotkań odbywających się co miesiąc w siedzibie Instytutu Grotowskiego (Rynek-Ratusz 27). Każde z nich będzie się składać z piątkowego wykładu otwartego (Sala Kinowa, 18:00) oraz sobotnich warsztatów przeznaczonych dla grupy roboczej, której uczestnicy zadeklarują wcześniej swój udział w całym projekcie. Temat zajęć, ich przebieg, charakter, wykorzystywane metody i sposób prowadzenia pozostają w gestii zaproszonych specjalistów, przy zachowaniu ogólnych ram czasowych i organizacyjnych oraz założeniu, że wykład jest poświęcony zagadnieniom ogólnym, natomiast warsztaty i konwersatoria mają charakter analityczny i dotyczą konkretnych zjawisk, procesów, dzieł itp. Tegoroczne zajęcia dla grupy roboczej w dużej części będą poświęcone analizie wywiadów biograficznych, zbieranych podczas pracy terenowej na Syberii. Spisane i przetłumaczone na język polski treści nagrań bazują na ponad stu godzinach rozmów z szamanami, szamanistami, konwertytami i tymi, którzy przemieszczali się pomiędzy konfesjami pod koniec istnienia Związku Radzieckiego oraz – najczęściej – w czasie rosyjskiej transformacji. Wywiady te pozwalają zrozumieć specyfikę represji i funkcjonowania religii (w tym szamanizmu i buddyzmu) w czasach radzieckich. Praca z materiałem źródłowym przy użyciu metod współczesnej antropologii i socjologii religii pozwoli uczestnikom uzyskać „skrzynkę narzędziową” i zestaw dobrych praktyk przydatnych podczas wypraw, w pracy terenowej. Zakończeniem kursu będzie konwersatorium, stanowiące próbę oddzielenia zmiennych historycznych (globalnych i poradzieckich) od konfesyjnych i demograficznych. Na zajęcia 2 Szamanizm syberyjski. Praktyka – Kurs wiodący 2017 składają się: samodzielna praca nad wybranymi wywiadami, naukowa analiza tekstów i opracowanie wywiadów o potencjale literackim, reportażowym i dramaturgicznym. Proponowana bibliografia Wydawnictwa zwarte Bartosz Jastrzębski, Jędrzej Morawiecki: Cztery zachodnie staruchy. Reportaż o duchach i szamanach, Wyd. Sąsiedzi, Białystok 2014 Bartosz Jastrzębski, Jędrzej Morawiecki: Innego piekła nie ma, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2013 Bartosz Jastrzębski, Jędrzej Morawiecki: Krasnojarsk zero, Sic!, Warszawa 2012 Albert Jawłowski: Milczący lama. Buriacja na pograniczu świata, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2016 Andrzej Szyjewski: Szamanizm, WAM, Kraków 2005 Christopher Vogler: Podróż autora. Struktury mityczne dla scenarzystów i pisarzy, Wyd. Wojciech Marzec, Warszawa 2009 Jerzy Sławomir Wasilewski: Podróże do piekieł. Rzecz o szamańskich misteriach, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1979 Film Maciej Migas, Jędrzej Morawiecki: Syberyjski przewodnik, film dokumentalny, Ninateka, dostęp online: http://ninateka.pl/film/edu-syberyjski-przewodnik Materiały audio Jędrzej Morawiecki: Kartoszka, reportaż, Polskie Radio, dostęp http://www.polskieradio.pl/80/1007/Artykul/1263757,Kartoszka-to-taki-fragmencikrosyjskiej-mentalnosci online: Bibliografia uzupełniająca zostanie podana na zajęciach grupy roboczej. Grupa robocza Podobnie jak w latach ubiegłych także na potrzeby kursu „Szamanizm syberyjski. Praktyka” utworzyliśmy grupę roboczą. Jej członkami będą osoby, które zadeklarują gotowość uczestniczenia w całym projekcie – zarówno w wykładach, jak i warsztatach i konwersatorium. Do udziału w grupie zapraszamy przede wszystkim studentów i doktorantów, którzy w porozumieniu z macierzystymi uczelniami mogą zaliczyć zajęcia Otwartego Uniwersytetu Poszukiwań jako opcjonalne w ramach swoich kierunków. Tegoroczny kurs dedykujemy także praktykom – dramaturgom, twórcom teatru pracującym w oparciu o wyprawy badawcze i kontakt z lokalnymi społecznościami. Z przyczyn organizacyjnych liczba uczestników grupy roboczej jest ograniczona do 25 osób. Uczestnikom spoza Wrocławia zapewniamy noclegi z piątku na sobotę w standardzie 3 Szamanizm syberyjski. Praktyka – Kurs wiodący 2017 hostelowym w pokojach wieloosobowych. Z prośbą o zwrot kosztów podróży do i z Wrocławia członkowie grupy mogą się zwrócić do macierzystych uczelni. Zgłoszenia Chętnych do udziału w pracach grupy roboczej prosimy o wysłanie wypełnionej karty zgłoszenia do Małgorzaty Jabłońskiej na adres: [email protected]. O zakwalifikowaniu do grupy roboczej poinformujemy drogą mailową. Nabór I: do 3 lutego 2017. O wyniku naboru powiadomimy do 6 lutego. Osobom zakwalifikowanym do grupy roboczej, które zadeklarują udział w konferencji Szamanizm syberyjski. Praktyka/performatyka (17–18 lutego 2017), zapewniamy noclegi (17– 19 lutego 2017). Nabór II: 6–18 lutego 2017. Jeśli po pierwszym naborze będą wolne miejsca, zostanie uruchomiony dodatkowy nabór. O wyniku naboru powiadomimy do 21 lutego. Opiekunowie naukowi kursu wiodącego 2017: dr hab. Bartosz Jastrzębski, dr Jędrzej Morawiecki Koordynatorka projektu: Małgorzata Jabłońska, [email protected] Program Sesja I 3–4 marca 2017 Dr hab. Bartosz Jastrzębski Uniwersytet Wrocławski Wykład Szamanizm – uniwersalna postać pierwotna wszystkich religii czy konkretna religia ludów północnoazjatyckich? Mircea Eliade stwierdził: „Szamanizm sensu stricto jest zasadniczo syberyjskim i środkowoazjatyckim zjawiskiem religijnym”. Polski badacz, Andrzej Szyjewski, zakłada natomiast, że o szamanizmie możemy mówić wszędzie tam, gdzie „spotykamy przekonanie, że rzeczywistość jest dwudzielna, to znaczy rzeczywistość obserwowalna jest zewnętrzną formą nadającej jej istnienie i sens niewidzialnej rzeczywistości wewnętrznej lub zaświatowej. Każdy element świata ma więc swoją duchową, ukrytą, niepoznaną stronę, którą dostrzegać i ingerować w jej stosunki może tylko szaman. Szaman jest mistrzem obu światów, potrafi poruszać się zarówno między duchami, jak i pośród ludzi. W oczach szamana oba światy przenikają się w ten sposób, że rzeczywistość widzialna jest zwykle dalekim odbiciem niewidzialnej. Z tych dwóch rzeczywistość tamta (niewidzialna) jest 4 Szamanizm syberyjski. Praktyka – Kurs wiodący 2017 prawdziwsza, gdyż ten świat jest światem przypadkowej zmienności, tamten zaś pozaczasowej stałości” (A. Szyjewski: Szamanizm, Kraków 2005, s. 153–154). Jak więc należy rozumieć szamanizm? Fundamentalnego sporu etnologów, antropologów i religioznawców nie sposób ostatecznie rozwiązać. Buriacja znajduje się na obszarze granicznym pomiędzy występowaniem szamanizmu, charakterystycznego dla arktycznego kręgu kulturowego, a terenami Wielkiego Stepu, poprzez który docierały tu od wieków elementy kultury chińskiej, tybetańskiej i tureckiej. Wpływy te nie doprowadziły jednak do takiego jego przekształcenia, na skutek którego utraciłby on swój pierwotny charakter. Warsztaty W poszukiwaniu metody Przegląd różnych strategii i perspektyw badawczych, w obrębie których możemy rozpatrywać szamanizm. Są to perspektywy: • funkcjonalno-społeczna (szaman jako lider, czynnik stabilizujący wspólnoty); • etnologiczna (szamanizm jako religia ludów syberyjskich czy najstarsza postać religii w ogóle); • kulturowo-polityczna (szamanizm jako jądro tożsamości i podstawa tożsamości ludów północnoazjatyckich); • psychologia głębi (szamanizm jako jungowska ścieżka indywiduacji); • neuropsychiatryczna (szamanizm jako ekspresja zaburzeń psychicznych). Warsztaty poświęcone będą analizie wywiadów przeprowadzonych z szamanami z Ułan Ude. Bartosz Jastrzębski jest doktorem habilitowanym kulturoznawstwa, pisarzem, filozofem, etykiem oraz podróżnikiem. Wykłada w Instytucie Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu Wrocławskiego. Interesuje się pograniczem filozofii, antropologii i literatury, a także historią oraz poszukiwaniami duchowymi i religijnymi. Tropi motywy przewodnie codzienności, jej udręki i drobne nadzieje, którym poświęcił trzy tomy esejów: Pająk. Szkice prawie filozoficzne (2007), Próżniowy świat (2008) oraz Wędrówki po codzienności. Eseje o paru ważnych rzeczach (2011). W 2012 roku otrzymał Nagrodę im. Beaty Pawlak za książkę Krasnojarsk zero (wraz z Jędrzejem Morawieckim). W 2013 roku opublikował zbiór esejów Przedbiegi Europy. Gawędy podróżne, a w 2014 ukazały się jego dwie książki poświęcone współczesnemu szamanizmowi: Współcześni szamani buriaccy w przestrzeni miejskiej Ułan Ude oraz Cztery zachodnie staruchy. Reportaż o duchach i szamanach (wraz z Jędrzejem Morawieckim). Obecnie zajmuje się przede wszystkim konserwatywną myślą społecznopolityczną oraz jej związkami z teologią. Tej problematyce poświęcił wydaną w 2016 roku książkę Ostatnie Królestwo. Szkice teologiczno-polityczne. 5 Szamanizm syberyjski. Praktyka – Kurs wiodący 2017 Sesja II 24–25 marca 2017 Dr hab. Bartosz Jastrzębski Uniwersytet Wrocławski Wykład Między Buddą a Wielkim Tengri – szkic historyczny Tematem wykładu będzie zarys wzajemnych relacji buddyzmu tybetańskiego i szamanizmu. Pierwotny szamanizm wg Banzarowa: „Stara, narodowa religia Mongołów i nacji sąsiednich znana jest w Europie jako szamanizm […]. Po wkroczeniu buddyzmu pomiędzy ludy mongolskie ich dawną religię zaczęto nazywać czarną wiarą (Khara Shadijn) w przeciwieństwie do buddyzmu określanego jako żółta wiara (Shira Shadijn) […]. Chińczycy zwali szamanizm Tao-Shen (tańczący przed duchami) […]. Religia szamanistyczna nie wyrosła jednak z buddyzmu czy jakiejkolwiek innej religii, ale pojawiała się wśród ludów mongolskich […] na drodze pierwotnej obserwacji zewnętrznego świata natury i wewnętrznego świata duszy” (M. A. Czaplicka: Shamanism in Siberia, BiblioBazaar, Oxford 2007, s. 11–12). Buddyzm jest dziś najważniejszą religią Buriatów. Deklaruje go aż 88,8% wierzących. „Żółta wiara”, albo szkoła „żółtych czapek” dominuje w Buriacji. Nie zmienia to faktu, że buddyzm nałożył się na starszą warstwę wierzeń szamanistycznych. Część z tych wierzeń całkowicie wyparł, a nawet potępił je i ich zakazał. Najbardziej gwałtowny przebieg buddyjska kampania przeciw szamanizmowi przybrała w drugiej połowie XIX wieku, gdy on sam poczuł się na tych terenach wystarczająco silny, by przystąpić do rozprawy z lokalnymi wierzeniami. Na skutek tej presji (równoległej do chrześcijańskich działań antyszamańskich) z początkiem XX wieku szamanizm znalazł się w głębokiej defensywie, w efekcie czego wiele spośród jego obrzędów uległo zapomnieniu lub „zeszło do podziemia”, a znaczna część miejsc kultowych została „przejęta” przez buddystów. Warsztaty Buddyzm i szamanizm współcześnie Współcześnie 1,7% wierzących Buriatów wprost deklaruje, że są równocześnie i buddystami, i szamanistami. Inni traktują te religie jako systemy „niesprzeczne” i niepozostające ze sobą w duchowym konflikcie. Jeszcze większa grupa Buriatów swobodnie – zależnie od potrzeb – korzysta z rady i pomocy zarówno lamów, jak i szamanów. Wielokrotnie podczas prowadzonych badań Buriaci określali się jako „pragmatyczni”, to znaczy zwracający się ku tej religii, która w danym momencie, w ich przekonaniu, może im najlepiej pomóc. Równie chętnie uczęszczają zarówno do dacanów, jak i szamanów, postrzegając obie tradycyjne religie jako dwa sposoby spostrzegania tego samego duchowego świata i dwa niezbywalne komponenty swojej tradycji. Uczestnicy analizować będą teksty ukazujące współistnienie religii buddyjskiej i szamanizmu we współczesnej Buriacji. 6 Szamanizm syberyjski. Praktyka – Kurs wiodący 2017 Sesja III 7–8 kwietnia 2017 Dr Jędrzej Morawiecki Uniwersytet Wrocławski Wykład Rosja – odwilży już nie będzie Spotkanie poświęcone szamanizmowi w kontekście radzieckiej polityki antyreligijnej, renesansu etnicznego po roku 1991, kiedy to naukowcy zaczęli przywdziewać szamańskie kostiumy, a działacze Komsomołu powracać do dawnych obrzędów. Jak szamanizm romansuje z Władimirem Putinem i co szamanów fascynuje w konsumeryzmie i w wizjach globalistycznych? Wykład opierać się będzie na następującej periodyzacji: • Zagłada w miejsce renesansu. Grupy religijne w Rosji po rewolucji październikowej (1917–1953) • „Żyjemy tu, nie czując pod stopami ziemi”. Religijność w ZSRR po śmierci Józefa Stalina (1953–1964) • Rzeczywistość po terrorze? Modyfikacja polityki antyreligijnej i sytuacja grup wyznaniowych w ZSRR po ustąpieniu Nikity Chruszczowa (1964–1990) • „Społeczna tabula rasa” – nadzieje i krach iluzji. Rosyjska sytuacja religijna po ZSRR (1990–2012) Warsztaty Jak odczytać wielką historię z osobistych narracji Gość: dr Wiktor Chrul Uniwersytet Moskiewski im. Michaiła Łomonosowa Dzięki wiedzy zdobytej na wykładzie oraz po lekturze zadanych publikacji postaramy się zrozumieć specyfikę socjalizacji w rzeczywistości Związku Radzieckiego. Opisy proponowane przez historyków skonfrontujemy z praktyką. Do zmiennych historycznych dobierzemy odpowiednie wskaźniki, zawarte w wywiadach biograficznych. Każdy z uczestników otrzyma wywiad do analizy. Na tym etapie będziemy się starać zrozumieć nie tyle te elementy, które są charakterystyczne dla szamanizmu, ile te, które wynikały z socjalizacji radzieckiej oraz próby budowania ateistycznej duchowości „nowego człowieka radzieckiego”. Na warsztatach będzie gościł dr Wiktor Chrul, który odpowie na pytania uczestników, wytłumaczy specyfikę rozwoju religii w czasach radzieckich oraz wyjaśni niuanse współczesnej polityki religijnej w Rosji. Jędrzej Morawiecki jest doktorem filologii słowiańskiej oraz socjologii, wykłada w Instytucie Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu Wrocławskiego, współtworzy grupę Dziennikarzy Wędrownych. Za reportaże Łuskanie światła był nominowany do Nagrody im. Beaty Pawlak (2011), nagrodę tę otrzymał rok później za 7 Szamanizm syberyjski. Praktyka – Kurs wiodący 2017 książkę Krasnojarsk zero, napisaną razem z Bartoszem Jastrzębskim. W 2014 roku wydali wspólnie: Innego piekła nie ma oraz Cztery zachodnie staruchy (nominacja do nagrody Warto „Gazety Wyborczej Wrocław”). W 2015 roku ukazała się jego książka Jutro spadną gromy, napisana z Bartoszem Jastrzębskim i Maciejem Skawińskim. W 2016 roku opublikował z Piotrem Brysaczem zbiór Ani żadnej wyspy. Laureat m.in. Nagrody Specjalnej Stowarzyszenia Filmowców Polskich na Krakowskim Festiwalu Filmowym (z Maciejem Migasem), laureat Stypendium im. Jacka Stwory, Stypendium Twórczego Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego; był nominowany do nagrody Grand Press w kategorii publicystyka. Za reportaż radiowy zrealizowany wspólnie z Magdą Skawińską otrzymał nagrodę Reporterzy – Reporterom, którą ufundowali dziennikarze relacjonujący Strajk w Stoczni Gdańskiej. W latach 1998–2008 roku był związany z „Tygodnikiem Powszechnym” i jako reporter pracował w agencji Reuters. Publikował w „Polityce” i „National Geographic”; współpracował z I i III programem Polskiego Radia, epizodycznie z Radiem Zet oraz Polską Sekcją Radia BBC. Obecnie publikuje w czasopismach: „Nowa Europa Wschodnia”, „New Eastern Europe” i „Więź”, oraz w periodyku reporterskim „Dziennikarze Wędrowni”. www.dziennikarze-wedrowni.org Wiktor Chrul jest badaczem religii, dziennikarzem, korespondentem ds. religii Rosyjskiej Agencji Prasowej „Novosti” („Russia Today”), wcześniej Agencji RIA „Novosti”. Docent Wydziału Dziennikarstwa Państwowego Uniwersytetu Moskiewskiego im. Michaiła Łomonosowa. Wykładał w Seminarium Katolickim w Petersburgu (1999–2011), Papieskim Uniwersytecie Świętego Krzyża w Rzymie (2006), Central European University w Budapeszcie (2011). Autor książek w języku rosyjskim, m.in. publikacji Religia, mass-media i wyobrażenia Boga we współczesnej Rosji; autor serii „Religia i mass-media”. Członek grupy roboczej Media, Religion and Culture stowarzyszenia IAMCR (International Assoctiation of Media and Communication Research); należy również do ECREA (European Communication Research and Education Association) i IFJ (International Federation of Journalists). Sesja IV 21–22 kwietnia 2017 Dr Jędrzej Morawiecki Uniwersytet Wrocławski Wykład „Wtedy zmieniło się wszystko”. Druga scena, czyli opisy doświadczeń mistycznych i odmiennych stanów świadomości Wykład poświęcony będzie relacjom biograficznym, narracjom szamanów niezrzeszonych oraz poruszających się pomiędzy konfesjami (tzw. switching). Jest efektem porównania pracy terenowej w Tomsku, Krasnojarsku i Ułan Ude. Postaramy się na podstawie wywiadów biograficznych zbudować „scenę życia” respondentów, odtworzyć rekwizyty i scenografię, 8 Szamanizm syberyjski. Praktyka – Kurs wiodący 2017 wreszcie dostrzec aktorów pojawiających się na tej scenie. Aktorzy owi mogą należeć do wymiaru (uważanego za rzeczywisty, pochodzący z „naszego świata”), ale także być identyfikowani z dim (wymiarem „fantastycznym”, „subtelnym”, „nieziemskim”, „mistycznym”)Mogą oni okazać się przewodnikami, obiecującymi „wkroczenie na jawie w wymiar mistyczny”. W osiągnięciu tego stanu pomagać mogą kolejni znaczący Inni, sprzymierzeńcy w drodze (którzy z perspektywy czasu mogą, ale nie muszą, zostać uznani za fałszywych przyjaciół). Donatorzy, sprzymierzeńców i fałszywi sprzymierzeńcy pomagają jednak w ponownym rozdzieleniu obu wymiarów i przebudowywaniu całej sekwencji biograficznej (nowa interpretacja własnego życia). Wykład połączony jest z konwersatorium. Warsztaty „Byle nie wylecieć za burtę cywilizacji”. Wstęp do praktycznej analizy opisów doświadczeń religijnych i widzeń szamańskich Spotkanie poświęcone jest interpretowaniu wywiadów biograficznych. Będziemy przyglądać się poszczególnym narracjom, doszukiwać się podobieństw i różnic, wyodrębniać elementy kanoniczne, charakterystyczne dla opowieści szamańskiej, a także wyłuskiwać opowieści wyjątkowe, niepoddające się dotychczasowej klasyfikacji. Na tym etapie interesować nas będzie przede wszystkim kodowanie i segregowanie materiału. Sesja V 19–20 maja 2017 Bartosz Jastrzębski Uniwersytet Wrocławski Wykład Dar, choroba szamańska i inicjacja Jak dziś następuje inicjacja szamańska? W jaki sposób ludzie dowiadują się, że są, a właściwie mają zostać szamanami? Czy jest to sprawa własnego wyboru, czy raczej „bycia wybranym”, swoistej predestynacji uzależnionej od czynników transcendentnych? Posiadanie daru szamańskiego objawia się każdorazowo przez mniej lub bardziej dokuczliwą i niebezpieczną chorobę szamańską. Albowiem – jak wyjaśnia Andrzej Szyjewski – „niezależnie od predestynacji, musi nastąpić wskazanie szamana przez duchy – wyraźny znak, że chodzi im właśnie o niego. Może to nastąpić w formie zesłania silnej choroby obłożnej lub śmiertelnego wypadku, zwłaszcza trafienia przez piorun, nasilających się snów i wizji, zmian osobowościowych w okresie dojrzewania lub nagłej zmiany w zachowaniu” (A. Szyjewski: Etnologia religii, s. 322). Choroba szamańska (często trwająca latami, od czasów dzieciństwa) to więc sposób, w jaki duchy komunikują wybrańcowi, że jest nim właśnie (stygmatyzując go na tle danej społeczności jako innego, dziwnego), a równocześnie zmuszają go do podjęcia praktyki. Owa choroba inicjacyjna jest centralnym i zwrotnym – i najbardziej dramatycznym okresem w biografii każdego szamana. 9 Szamanizm syberyjski. Praktyka – Kurs wiodący 2017 Warsztaty Trans szamański Po burzliwym okresie choroby szamańskiej zakończonej inicjacją szamani przystępują do „normalnej” praktyki szamańskiej. Poziomów wtajemniczenia jest wiele, aż po eksploracje najwyższych sfer świata duchowego, jednak pod okiem nauczyciela szaman-nowicjusz może już wchodzić w trans i eksplorować niższe ze sfer. Badacze wskazują, że w historycznym szamanizmie wchodzenie w trans wcale nie było tak powszechne i trudno byłoby je określić jako element codzienności szamana. Jednak we współczesnym szamanizmie wejście owo zdaje się być nieodzownym momentem legitymizacji szamana oraz warunkiem koniecznym skutecznego prowadzenia przez niego praktyki uzdrowicielskiej czy – szerzej – realizacji daru i powołania szamańskiego. Czym zatem jest ów dar? Punktem wyjścia zajęć poświęconych transowi, jednej z najważniejszych kategorii szamanizmu, będą wywiady przeprowadzone z szamanami buriackimi. Sesja VI 9–10 czerwca 2017 Dr Jędrzej Morawiecki Uniwersytet Wrocławski Konwersatorium Zmienne stratyfikujące i unifikujące. Zagospodarowywanie przeżycia mistycznego w biografiach szamańskich i innych wywiadach biograficznych (Krasnojarsk, Tomsk, Ułan Ude) Gość: dr Albert Jawłowski Uniwersytet Warszawski Kurs wiodący OUP „Szamanizm syberyjski. Praktyka” zamknie dwudniowe konwersatorium dla grupy roboczej. Będzie ono okazją do rozwinięcia i pogłębienia umiejętności nabytych podczas kursu. Pracując z wywiadami biograficznymi, uczestnicy będą interpretować postaci oraz podejmą próbę oddzielenia zmiennych historycznych (globalnych i poradzieckich) od konfesyjnych i demograficznych. Zastanowią się nad możliwościami analizy naukowej, a także nad potencjałem literackim opracowywanych wywiadów. W pracy uczestniczyć będzie dr Albert Jawłowski, badacz buddyzmu i szamanizmu. Albert Jawłowski jest adiunktem w Instytucie Stosowanych Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego. Członek Polsko-Syberyjskiej Grupy Roboczej przy Wydziale Artes Liberales UW. Po raz pierwszy pojechał do Buriacji w roku 2007. Pracował w terenie m.in. w Kraju Zabajkalskim, na Ałtaju i w Jakucji. Zajmował się badaniem i teorią kultury popularnej. Jest autorem artykułów naukowych i popularnonaukowych oraz książek: Święty ład. Rytuał i mit mundialu (2007) i Dawno temu w Galaktyce Popularnej (2010), a także scenariuszy filmowych i telewizyjnych. 10
