Zaleglosci podatkowe w postepowaniu egzekucyjnym

Rozdział i
Zaległości podatkowe
w postępowaniu egzekucyjnym
Agnieszka Parlioska
Michał Kotnowski-Rakk1
Streszczenie
W niniejszym artykule autorzy zdefiniowali i wyszczególnili rodzaje zaległości
podatkowych w Polsce. Równocześnie przedstawione zostały uwarunkowania prawne
procesu postępowania egzekucyjnego stosowanego w przypadku należności
o charakterze pieniężnym, do których należą zaległości podatkowe. Rozpatrując zaprezentowane przykłady autorzy starali się uwypuklid przyczyny powstawania zaległości
podatkowych. Dodatkowo zamieszczono analizę poziomu i struktury zaległości budżetowych a w szczególności zaległości podatkowych.
Wstęp
Obecnie w obliczu kryzysu gospodarczego, istotnym problemem stają się powiększające się zaległości w płaceniu zobowiązao podatkowych. Do zaległości
podatkowych zaliczają się wszelkie nieuiszczone w terminie podatki, opłaty, zaliczki a także raty pieniężne należne z racji prowadzenia działalności gospodarczej. Przyczyny powstawania zaległości podatkowych wynikają nie tylko z problemów finansowych podatników ale również ze świadomego nie uiszczania
obciążeo podatkowych i innych. Równocześnie organy egzekucyjne zostały wyposażone w środki ściągania zaległości podatkowych, które zostały wyszczególnione w postępowaniu egzekucyjnym należności pieniężnych.
W ostatnich latach kwota zaległości budżetowych w tym podatkowych ogółem wzrastała i na koniec roku 2008 wraz z odsetkami wynosiła 20,46 miliardów
PLN. Szacunkowo najwięcej zaległości wynika z nieuiszczonego podatku od to1
Pełne dane o autorach: Dr inż. Agnieszka Parlioska i Michał Kotnowski-Rakk (student), SGGW,
Wydział Nauk Ekonomicznych, Katedra Polityki Agrarnej i Marketingu, Zakład Prawa i Finansów.
2
Rozdział i. Zaległości podatkowe w postępowaniu egzekucyjnym
warów i usług, podatku akcyzowego oraz podatku dochodowego od osób fizycznych.
i.1. Zaległości podatkowe
W myśl Ustawy z 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa zaległością podatkową jest podatek niezapłacony w terminie płatności. Równocześnie za zaległośd podatkową uważa się niezapłaconą w terminie płatności zaliczkę na podatek lub ratę podatku.2
Dodatkowo ustawa stwierdza, iż na równi z zaległością podatkową traktuje
się:
 nadpłatę, jeżeli w zeznaniu lub w deklaracji została wykazana nienależnie lub w wysokości wyższej od należnej, a organ podatkowy dokonał
jej zwrotu lub zaliczenia na poczet zaległości podatkowych bądź bieżących lub przyszłych zobowiązań podatkowych;
 zwrot podatku, jeżeli podatnik otrzymał go nienależnie lub w wysokości
wyższej od należnej lub został on zaliczony na poczet zaległości podatkowej albo bieżących lub przyszłych zobowiązań podatkowych, chyba
że podatnik wykaże, że nie nastąpiło to z jego winy;
 wynagrodzenie płatników lub inkasentów pobrane nienależnie lub
w wysokości wyższej od należnej;
 oprocentowanie nienależnej nadpłaty bądź zwrotu podatku zwrócone lub
zaliczone na poczet zaległych, bieżących lub przyszłych zobowiązań
podatkowych.3
Wśród zaległości podatkowych można wyróżniad zaległości związane z niepłaceniem zobowiązao podatkowych:
 z tytułu podatków centralnych tj. podatek od towarów i usług (VAT),
podatek akcyzowy, podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT) podatek dochodowy od osób prawnych (CIT), podatek od gier;
 oraz z tytułu podatków samorządowych tj. podatek rolny, podatek leśny, podatek od środków transportowych, podatek od nieruchomości,
podatek od czynności cywilno-prawych, podatek od spadków i darowizn oraz inne.
2
Artykułu 51 paragraf 1 i 2 Ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa tj. Dz.U. z
2005 r. Nr 8, poz. 60 z późn. zm.
3
Artykuł 52 Ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa tj. Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz.
60 z późn. zm.
Agnieszka Parlioska, Michał Kotnowski-Rakk
3
Oprócz zaległości podatkowych pośród zaległości budżetowych można wyszczególnid niezapłacone składki na ubezpieczenia społeczne, nieuiszczone cło,
mandaty karne kredytowe i inne.
i.2. Postępowanie egzekucyjne
Bezpośrednio regulującym aktem prawnym normującym przymusowe ściągnięcie zaległości podatkowych jest Ustawa z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (upea)4. Sama ustawa nie wyodrębnia katalogu zasad egzekucji administracyjnej, jednakże analiza jej przepisów umożliwia
wyszczególnienie kilku najbardziej charakterystycznych wytycznych dotyczących
prowadzenia postępowania egzekucyjnego, tj.:
 zasada obowiązku prowadzenia egzekucji (art. 6 upea),
 zasada celowości – jedynym podstawowy celem postępowania jest doprowadzenie do realizacji ciążących na zobowiązanym obowiązków,
 zasada stosowania środków egzekucyjnych przewidzianych tylko w
ustawie (art.7 §1 upea),
 zasada stosowania środków prowadzących bezpośrednio do wykonania
obowiązku (art. 7 § 2 upea)
 zasada stosowania najmniej uciążliwego środka,
 zasada niezależności stosowania środków egzekucyjnych od środków
represyjnych (art.. 16 upea),
 zasada niezbędności (art.7 § 3 upea),
 zasada zagrożenia (art.7 § 3 upea),
 zasada poszanowania minimum egzystencji (art. 13 upea),
 zasada dogodności i inne.5
Zakres przedmiotowy w postaci katalogu obowiązków podlegających postępowaniu egzekucyjnemu przedstawia artykuł 2 paragraf 1 ustawy i wyszczególnia między innymi: podatki, opłaty i inne należności określone przez Ordynację
podatkową, grzywny i kary pieniężne wymierzane przez organy administracji
publicznej, różnego typu należności pieniężne oraz obowiązki o charakterze
niepieniężnym.
4
tj. Dz.U. z 2005 r. Nr 229, poz. 1954 z późn. zm.
Prawo podatkowe, podręcznik w pytaniach i odpowiedziach, pod red. L. Etel, Wydawnictwo
LexisNexis, Warszawa 2006, s. 373. Susałko M., Postępowanie egzekucyjne w administracji,
Wydawnictwo ParkPrawo, Warszawa Bielsko-Biała 2009, s. 22., Ustawa z dnia 17 czerwca 1966 r.
o postępowaniu egzekucyjnym w administracji tj. Dz.U. z 2005 r. Nr 229, poz. 1954 z późn. zm.
5
4
Rozdział i. Zaległości podatkowe w postępowaniu egzekucyjnym
Zakres podmiotowy postępowania egzekucyjnego wyodrębnia podmiot
bierny i czynny. Pierwszy z nich to tak zwany zobowiązany, przez którego rozumie się osobę prawną albo jednostkę organizacyjną nieposiadającą osobowości
prawnej albo osobę fizyczną, która nie wykonała w terminie obowiązku o charakterze pieniężnym lub obowiązku o charakterze niepieniężnym.6
Diagram i.1. Zakres podmiotowy egzekucji administracyjnej
Podmioty administracyjnego
postępowania egzekucyjnego
Podmioty czynne –
organy uprawnione do stosowania
środków egzekucyjnych
Podmioty bierne
– ten wobec, którego prowadzona jest
egzekucja (zobowiązany)
Organ egzekucyjne
Osoba prawna
Pracownik organu egzekucyjnego
 Inspektor egzekucyjny
 Referent egzekucyjny
 Poborca skarbowy
 Komornik skarbowy
Jednostka organizacyjne nie posiadająca osobowości prawnej
Quasi egzekutor
 Pracodawca zobowiązanego
 Bank
 Trasat
 Dłużnik zobowiązanego
 Podmiot prowadzący działalnośd maklerską
 Inne podmioty zajęcia
prawa majątkowego
 Dłużnik zajętej wierzytelności
Osoba fizyczna
Które nie wykonały swego
obowiązku podlegającego egzekucji
Wierzyciel
Inne
Źródło: Opracowanie własne na podstawie Susałko M., Postępowanie
w administracji, Wydawnictwo ParkPrawo, Warszawa-Bielsko-Biała 2009, s. 24-25.
egzekucyjne
Wśród podmiotów czynnych postępowania egzekucyjnego wyróżnia się
podmioty, które uprawnione są do stosowania środków egzekucyjnych lub do
wnioskowania o zastosowanie tych środków. W zakresie egzekucji zobowiązao
6
Artykuł 1a podpunkt 20 Ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym
w administracji tj. Dz.U. z 2005 r. Nr 229, poz. 1954 z późn. zm.
Agnieszka Parlioska, Michał Kotnowski-Rakk
5
podatkowych zalicza się do nich organy: egzekucyjne, rekwizycyjne, nadzoru
nad organami egzekucyjnymi oraz wierzyciela7. Zakres podmiotowy egzekucji
administracyjnej został przedstawiony na Diagramie 1.
Postępowanie egzekucyjne z racji dochodzenia należności pieniężnych, do
których należą zaległości podatkowe, jest niezwykle sformalizowane. Właściwy
organ egzekucyjny wszczyna postępowanie egzekucyjne na wniosek wierzyciela
i na podstawie wystawionego przez niego tytułu wykonawczego zaopatrzonego
w klauzulę wykonalności, sporządzonego według odpowiedniego wzoru.8
Tytuł wykonawczy musi zawierad dokładne dane pozwalające zidentyfikowad
właściwie daną jednostkę tzn. imię i nazwisko lub nazwę spółki, numer identyfikacji podatkowej lub numer PESEL lub regon, datę urodzenia w przypadku osób
fizycznych, adres siedziby zobowiązanego. Ponadto tytuł wykonawczy musi zawierad kwotę należności głównej, polecenie odsetkowe, dokładną nazwę wierzyciela i nazwę wymagalnej należności, a także pełne zestawienie wymagalnych kosztów powstałych w trakcie postępowania egzekucyjnego.9
Wszczęcie egzekucji administracyjnej następuje z chwilą:
7
Wierzycielem jest podmiot uprawniony do żądania wykonania obowiązku lub jego zabezpieczenia w administracyjnym postępowaniu egzekucyjnym lub zabezpieczającym. Równocześnie organ
rekwizycyjny to organ, któremu zostały zlecone czynności egzekucyjne. Organem egzekucyjnym
jest organ uprawniony do stosowania środków służących doprowadzeniu do wykonania tych
obowiązków objętych egzekucją lub zabezpieczenia wykonania tych obowiązków (działa za pośrednictwem egzekutora, poborcy skarbowego czy komornika skarbowego). Podstawowymi organami mogącymi prowadzid postępowanie egzekucyjne należności o charakterze pieniężnym
w Polsce są: Naczelnik Urzędu Skarbowego właściwego do miejsca przebywania zobowiązanego,
Dyrektor Izby Celnej również właściwej do miejsca przebywania zobowiązanego (z wyłączeniem
egzekucji z nieruchomości), właściwy organ gminny o statusie miasta (również z wyłączeniem egzekucji z nieruchomości), dyrektor oddziału Zakładu Ubezpieczeo Społecznych (z wyłączeniem
egzekucji z nieruchomości i ruchomości). Generalnie nadzór nad egzekucją administracyjną sprawują organy wyższego stopnia w stosunku do organów właściwych do wykonywania tej egzekucji.
Organami nadzoru nad wymienionymi powyżej organami egzekucyjnymi są: dyrektor izby skarbowej (w stosunku do organów administracji rządowej) i samorządowe kolegium odwoławcze (w
stosunku do organów samorządowych). Organy sprawujące nadzór są jednocześnie: organami
odwoławczymi dla postanowieo wydanych przez nadzorowane organy egzekucyjne oraz organami sprawującymi kontrolę przestrzegania w toku czynności egzekucyjnych przepisów ustawy
przez wierzycieli i nadzorowane organy egzekucyjne. - Artykuł 19 i 23 § 1 i 4 Ustawy z dnia 17
czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji tj. Dz.U. z 2005 r. Nr 229, poz.
1954 z późn. zm; Prawo podatkowe, podręcznik w pytaniach i odpowiedziach, pod red. L. Etel,
Wydawnictwo LexisNexis, Warszawa 2006, s. 373-374.
8
Rozdział 3 artykuł 23 § 1 Ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w
administracji tj. Dz.U. z 2005 r. Nr 229, poz. 1954 z późn. zm.
9
Artykuł 27 Ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji tj.
Dz.U. z 2005 r. Nr 229, poz. 1954 z późn. zm.
6
Rozdział i. Zaległości podatkowe w postępowaniu egzekucyjnym


doręczenia zobowiązanemu odpisu tytułu wykonawczego,
doręczenia dłużnikowi zajętej wierzytelności zawiadomienia o zajęciu
wierzytelności lub innego prawa majątkowego, jeżeli to doręczenie nastąpiło przed doręczeniem zobowiązanemu odpisu tytułu wykonawczego.
Następnie wykorzystując dostępne w ustawie środki egzekucyjne organ egzekwujący stara się dochodzid wymagalnych należności, przy czym obowiązującą zasadą jest wyegzekwowanie w pierwszej kolejności wszelkich powstałych
w trakcie postępowania egzekucyjnego kosztów egzekucyjnych. Wśród kosztów
egzekucyjnych wyróżnia się opłatę manipulacyjną, opłatę za czynności egzekucyjne i wydatki egzekucyjne. Opłatę manipulacyjną z tytułu zwrotu wydatków za
wszystkie czynności manipulacyjne związane ze stosowaniem środków egzekucyjnych pobiera organ egzekucyjny w wysokości 1 % kwoty egzekwowanych należności objętych każdym tytułem wykonawczym, nie mniej jednak niż
1 zł 40 gr.10 Organ egzekucyjny w egzekucji należności pieniężnych pobiera za
dokonane czynności egzekucyjne opłaty w wysokości uzależnionej od zastosowanego środka egzekucyjnego. Zasady wyznaczania i poboru kosztów egzekucyjnych przedstawia Dział I Rozdział 6 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Przykłady opłat za czynności egzekucyjne przedstawia tabela 1.
Tabela i.1. Przykłady opłat za czynności egzekucyjne
Środek egzekucyjny
Koszty egzekucji
za pobranie pieniędzy na miejscu
5 % kwoty pobranej należności,
u zobowiązanego
nie mniej jednak niż 2zł 50 gr;
za zajęcie świadczeo z ubezpie4 % kwoty egzekwowanej należności,
czenia społecznego
nie mniej jednak niż 1 zł 40 gr;
4 % egzekwowanej należności,
za zajęcie wynagrodzenia za pracę
nie mniej jednak niż 2 zł 50 gr;
6 % kwoty egzekwowanej należności,
za zajęcie ruchomości
nie mniej jednak niż 6 zł 80 gr;
8 % kwoty egzekwowanej należności,
za zajęcie nieruchomości
nie więcej jednak niż 34 200 zł;
Źródło: Opracowanie własne na podstawie artykułu 64 Ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji tj. Dz.U. z 2005 r. Nr 229, poz. 1954 z późn. zm.
10
Artykuł 64 § 6 Ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji
tj. Dz.U. z 2005 r. Nr 229, poz. 1954 z późn. zm
Agnieszka Parlioska, Michał Kotnowski-Rakk
7
Wydatkami egzekucyjnymi są koszty faktycznie poniesione przez organ egzekucyjny w związku z prowadzeniem egzekucji. Wśród nich najczęściej występujące to wydatki na opłacenie: należności świadków, biegłych i rzeczoznawców, ogłoszenia w prasie, koszty uzyskania informacji o majątku dłużnika czy
sporządzenia dokumentów.11
W ustawie dla potrzeb postępowania egzekucyjnego zobowiązao podatkowych jak i innych obowiązków o charakterze pieniężnym przewidziano następujące środki:
 egzekucję z pieniędzy;
 egzekucję z wynagrodzenia za pracę;
 egzekucję z zaopatrzenia emerytalnego i ubezpieczenia społecznego,
oraz renty socjalnej;
 egzekucję z rachunku bankowego i wkładów oszczędnościowych;
 egzekucja z innych wierzytelności pieniężnych i innych praw majątkowych w tym z praw z instrumentów finansowych, z papierów wartościowych, niezapisanych na rachunku papierów wartościowych, z weksla, z praw autorskich, z udziału w spółce z o.o.;
 egzekucję z ruchomości;
 egzekucje z nieruchomości.12
Sposób i schemat postępowania zależy od wybranego w postępowaniu egzekucyjnym środka egzekucyjnego. Szczegółowe informacje o postępowaniu
w wybranych środkach zostały zdefiniowane przez ustawodawcę w Dziale II
Ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.
Postępowanie egzekucyjne może zostad umorzone lub zawieszone w momencie:
 zaspokojenia całej wymagalnej należności, wraz z odsetkami i wszelkimi
kosztami egzekucyjnymi;
 z powodu błędów formalnych tytułu wykonawczego;
 okazania przez zobowiązanego kwitu stwierdzającego uregulowanie należności;
 śmierci zobowiązanego;
 przedawnienia wymagalnych należności;
11
Artykuł 64b Ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji
tj. Dz.U. z 2005 r. Nr 229, poz. 1954 z późn. zm
12
Dział I Rozdział 1 Artykuł 1a podpunkt 12 i Dział II Ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r.
o postępowaniu egzekucyjnym w administracji tj. Dz.U. z 2005 r. Nr 229, poz. 1954 z późn. zm.
8
Rozdział i. Zaległości podatkowe w postępowaniu egzekucyjnym

braku majątku ruchomego zobowiązanego możliwego do sprzedania
lub innych możliwości wyegzekwowania wymagalnych należności objętych tytułem wykonawczym.13
W ciągu trwania całego postępowania zobowiązanemu przysługuje odwołanie się do instancji wyższych, a także złożenie skargi na zastosowanie zbyt uciążliwego środka egzekucyjnego co nie powoduje wstrzymania podjętego postępowania egzekucyjnego.
i.3. Przyczyny powstawania zaległości podatkowych
Pierwszą i podstawową przyczyną powstawania zaległości podatkowych jest
brak środków płatniczych. Odnosi się to zarówno do osób prawnych jak i fizycznych; spółek prawa handlowego i cywilnego, osób prowadzących jednoosobowo działalnośd gospodarczą, jak i zwykłych obywateli. Bezpośrednimi czynnikiem wpływający na brak środków płatniczych może byd spadek przychodów
podmiotów ze względu na spadek obrotów wynikający np. z utraty koncesji,
problemów rynkowych itp..
Poniżej przedstawiono kilka przykładów powstawania zaległości podatkowych, które dotyczą małych podmiotów gospodarczych takich jak sklep spożywczy, taxi osobowe, salon fryzjerski itp. generujących zadłużenie z tytułu
składek na ubezpieczenie zdrowotne i społeczne oraz podatku dochodowego
od osób fizycznych rozliczanego w formie karty podatkowej. Zaległości te pozornie nie są duże, jednak regularnośd powstawania tego typu zadłużenia powoduje, że sumaryczna kwota po wystawieniu tytułów wykonawczych do zobowiązanego często przekracza kilkanaście tysięcy złotych.
Przykład 1: Mieszkanka dużego miasta prowadząca osiedlowy sklep spożywczy
wynajęła od zarządu gospodarowania nieruchomościami lokal użytkowy o powierzchni 10m2, za który to lokal wraz z mediami ponosiła opłatę w kwocie
1 352 PLN na miesiąc. Dodatkowo kobieta zaciągnęła kredyt gotówkowy
w kwocie 15 000 PLN na okres trzech lat, z miesięczną ratą 561 PLN, pod zastaw
samochodu osobowego na zakup wyposażenia sklepu. Składki ZUS wraz z podatkiem płaconym w formie karty podatkowej wyniosły łącznie 1 158 PLN miesięcznie. Osiedlowy sklep prosperował doskonale do momentu gdy gmina zabrała kobiecie koncesję na sprzedaż alkoholu w wyniku spożywania przez klientów
13
Artykuł 56 § 1 Ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji
tj. Dz.U. z 2005 r. Nr 229, poz. 1954 z późn. zm
Agnieszka Parlioska, Michał Kotnowski-Rakk
9
alkoholu pod sklepem. Obroty spadły natychmiast o prawie 2/3 w stosunku do
poprzednich miesięcy. To spowodowało że kobiety nie stad było na ponoszenie
dalszych kosztów w pełnej wysokości. Licząc że w przyszłości odzyska koncesję i
będzie w stanie spłacid zadłużenie przestała spłacad regularnie raty kredytu,
czynsz za lokal oraz podatek i składki ZUS. Po pewnym czasie bank dokonał
sprzedaży zajętego samochodu osobowego stanowiącego własnośd kobiety, natomiast zarząd gospodarowania nieruchomościami zagroził, że wyrzuci kobietę
z miejsca prowadzenia działalności gospodarczej, jeżeli nie ureguluje zadłużenia.
Kobieta pożyczając pieniądze od rodziny spłaciła zadłużenie. Natomiast na pozostałe zadłużenia z tytułu składek ZUS i karty podatkowej zostały wystawione
tytuły wykonawcze opiewające na łączną kwotę 24 500 PLN. Ponieważ sprzedaż
w sklepie systematycznie spadała, kobieta zlikwidowała działalnośd gospodarczą, wobec czego dług w stosunku do skarbu paostwa nie dośd, że nie został
uregulowany to systematycznie rośnie.
Powyższy przykład stanowi typowy schemat sposobu w jaki drobna własna
działalnośd gospodarcza może doprowadzid do wygenerowania znacznej zaległości podatkowej. Powstawanie tego zadłużenia jest dośd schematyczne, zawsze zaczyna się w momencie powstawania problemów takich jak utrata koncesji
na sprzedaż alkoholu, przypadkowe włamanie czy inne nieprzewidziane sytuacje losowe. Przedsiębiorcy często z powodu niewiedzy lub niewłaściwego zareagowania na zaistniałą sytuację generują świadomie zadłużenie, wiedząc, że
nigdy go nie spłacą.
W przypadku większych podmiotów gospodarczych, szczególnie w branży
budowniczej można zaobserwowad powstawanie znacznych zaległości z tytułu
nieodprowadzonego podatku VAT. Problem ten wynika z trudnościami z utrzymaniem płynności finansowej firmy np. ze względu na nieterminowe ściąganie
należności od kontrahentów.
Przykład 2: Przedsiębiorca współpracujący z kilkoma spółkami deweloperskimi
po zakooczeniu prac wykooczeniowych w nowych budynkach wystawia faktury
VAT za wykonane prace. Deweloperzy opóźniają płacenie należnych faktur,
przeciągają płatności, płacą należności w częściach. Przedsiębiorca składa do
Urzędu Skarbowego deklaracje VAT w terminie, jednakże nie posiada wystarczających środków finansowych na zapłacenie należnego podatku VAT. Zostają
wystawione tytuły wykonawcze na łączną kwotę opiewającą na 278 000 PLN.
W wyniku zastosowania środka egzekucyjnego w postaci zajęcia rachunku bankowego udaje się wyegzekwowad kwotę 2 000 PLN, z czego na należnośd główną zostaje przekazane 650 PLN, na odsetki 50 PLN, natomiast na koszty egzeku-
10 Rozdział i. Zaległości podatkowe w postępowaniu egzekucyjnym
cyjne zostaje przekazane 1 300 PLN. Przedsiębiorcy udaje się jednak zapłacid po
jakimś czasie kwotę 20 000 PLN, jednakże po złożeniu następnych deklaracji
łączna kwota zadłużenia przedsiębiorcy wynosi 458 000 PLN.
Podobnie do powyższego schematu zostają wygenerowane znaczne zaległości podatkowe przez duże spółki i korporacje. Najczęstszym powodem powstawania takich zaległości jest nieterminowe rozliczanie się pomiędzy przedsiębiorcami (kontrahentami) w efekcie skali tego zjawiska prowadzi do wygenerowania znacznych zaległości podatkowych.
Równocześnie odzyskiwanie należności pomiędzy spółkami, jest natomiast
postępowanie żmudnym, wymagającym rozprawy sądowej, uprawomocnionego wyroku, w konsekwencji często przedsiębiorcy rezygnują z takiego rozwiązania, ponieważ nie chcą tracid kontrahenta z którym współpracował od wielu lat,
„przymykając oko” na „drobne” opóźnienia w płatnościach bierze na siebie ciężar postępowania egzekucyjnego prowadzonego przez Naczelnika Urzędu Skarbowego, co w konsekwencji prowadzi często do bankructwa lub zawieszenia
działalności gospodarczej przez niejeden pozornie prężnie działających podmiotów gospodarczych.
i.4. Poziom i struktura zaległości podatkowych
Analizując dane o poziomie i strukturze zaległości budżetowych za lata 20042008 można zauważyd, iż większośd z nich wynika z nieopłaconych zobowiązao
podatkowych (wykres 1 i tabela 2). W badanych latach udział zaległości podatkowych kształtował się na poziomie 96% ogółu zaległości budżetowych. Równocześnie poziom zaległości podatkowych wykazywał tendencje wzrostową i osiągnął pułap 19,75 miliardów PLN w roku 2008 co oznacza 22,91% wzrostu w stosunku do roku 2004.
Największą grupę zaległości podatkowych stanowią zaległości z tytułu nieopłacenia podatku od towarów i usług, których udział stanowi ponad połowę
zarówno zaległości podatkowych jak i zaległości budżetowych. Jednakże pomimo systematycznego wzrostu poziomu zaległości z tytułu nieopłaconego podatku VAT w badanych latach udział tej grupy wykazywał tendencję spadkowa
i w roku 2008 osiągnął poziom 53,22% ogółu zaległości podatkowych i 51,38%
ogółu zaległości budżetowych.
Drugą co do wielkości grupę zaległości stanowią zobowiązania w opłacaniu
podatku akcyzowego. W badanych latach poziom nieopłaconego podatku akcy-
Agnieszka Parlioska, Michał Kotnowski-Rakk
11
zowego wykazywał największą dynamikę zmian i w roku 2008 osiągnął poziom
ponad 4,69 miliarda PLN, co oznacza 81,62% wzrostu w stosunku do roku 2004.
Wykres i.1. Struktura zaległości budżetowych ogółem wg rodzaju zaległości w latach
2004-2008
100%
1,76
3,22
1,30
4,01
1,11
3,70
0,68
3,92
0,55
3,22
90%
15,46
16,13
19,20
20,89
22,91
54,62
54,43
52,27
53,70
51,38
20%
16,63
16,93
16,94
14,96
16,05
10%
8,32
7,20
6,80
5,85
5,89
80%
70%
60%
50%
40%
30%
0%
2004
2005
2006
2007
2008
Podatek dochodowy od osób prawnych
Podatek dochodowy od osób fizycznych
Podatek od towarów i usług
Cła
Podatek akcyzowy
Pozostałe
Źródło: Opracowanie własne na podstawie Informacji o kształtowaniu się zaległości budżetowych
w latach 2004-2008.
Tabela i.2. Poziom zaległości budżetowych w latach 2004-2008 - stan na koniec okresu sprawozdawczego
2004
2005
2006
2007
2008
Lp.
Wyszczególnienie
w mln PLN
Podatek dochodowy od
1
1 389,32 1 258,25 1 272,49 1 118,86 1 204,88
osób prawnych
Podatek dochodowy od
2
2 776,52 2 957,36 3 172,27 2 864,02 3 284,47
osób fizycznych
3 Podatek od towarów i usług
9 120,38 9 506,12 9 787,51 10 278,69 10 511,52
4 Podatek akcyzowy
2 581,05 2 816,69 3 595,02 3 998,41 4 687,75
5 Podatek od gier
31,34
23,24
15,01
14,32
13,26
6 Podatki zniesione
171,68
110,65
87,81
63,75
50,30
7 Cła
537,57
700,94
692,11
750,79
659,35
8 Grzywny i mandaty
77,10
87,60
102,50
49,83
47,16
9 Opłata restrukturyzacyjna
13,90
5,50
1,95
1,94
1,05
10 Zaległości ogółem
16 698,87 17 466,35 18 726,66 19 140,60 20 459,75
Źródło: Opracowanie własne na podstawie Informacji o kształtowaniu się zaległości budżetowych
w latach 2004-2008.
12 Rozdział i. Zaległości podatkowe w postępowaniu egzekucyjnym
Udział tej grupy zaległości stanowił 16,06% ogółu zaległości podatkowych
(15,46% ogółu zaległości budżetowych) w roku 2004 i systematycznie wzrastał
osiągając poziom 23,73% ogółu zaległości podatkowych (22,91% ogółu zaległości budżetowych) w roku 2008.
Kolejną grupę stanowią zaległości w opłacaniu podatku dochodowego od
osób fizycznych, których udział w badanych latach kształtował się na poziomie
około 16%. W roku 2008 poziom tych nieuiszczonych świadczeo pieniężnych
wzrósł o 18,29% w stosunku do roku bazowego. W badanych latach można było
zauważyd zmniejszający się udział zaległości z tytułu nieopłaconego podatku
dochodowego od osób fizycznych, podatku od gier oraz grzywien, mandatów i
opłaty restrukturyzacyjnej.
Z danych przedstawionych w tabeli 3 wynika, iż w latach 2004-2008 prawie
¾ zaległości budżetowych stanowiły zaległości z lat ubiegłych. Równocześnie
można zaobserwowad wzrastający udział zaległości w postępowaniu egzekucyjnym.
Tabela i.3. Poziom zaległości budżetowych ze względu na formę prowadzonego postępowania w latach 2004-2008
2004
2005
2006
2007
2008
Wyszczególnienie
w mln PLN
16
18
19
20
Zaległości ogółem
17 466,35
698,87
726,66
140,60
459,75
w tym zaległości z lat ubie11
13
13
14
12 205,57
głych
078,86
106,20
962,44
843,53
Płatne w ratach i odroczo735,21
496,70
355,82
346,26
341,43
ne
objęte ustawami rew tym
388,20
165,82
91,10
58,76
43,62
strukturyzacyjnymi
Wstrzymanie wykonania decy714,57
660,98
728,40
729,55
791,84
zji
W postępowaniu egzekucyj11
11
12
8 851,65 10 149,40
nym
347,25
905,00
900,88
zaległości z lat ubie10
w tym
6 286,02 7 784,09 8 402,25 9 279,06
głych
201,11
Pozostałe zaległości podatko6 397,44 6 159,27 6 295,20 6 159,79 6 425,59
we
w postępowaniu ugo4,94
220,75
24,23
27,62
20,38
dowym, układowym
w
tym:
w postępowaniu upa2 682,18 2 798,06 2 777,13 2 619,82 2 960,73
dłościowym oraz obję-
Agnieszka Parlioska, Michał Kotnowski-Rakk
te egzekucją sądową
w stosunku do których
nie podjęto żądnych
czynności
1
075,20
2 031,74
1 074,39
899,11
13
981,39
Źródło: Opracowanie własne na podstawie Informacji MF o kształtowaniu się zaległości budżetowych w latach 2004-2008.
W roku 2008 udział zaległości budżetowych podlegających postępowaniu
egzekucyjnemu wyniósł 63,1% ogółu zaległości budżetowych i wzrósł o prawie
10 punktów procentowych w stosunku do roku 2004– wykres 2.
Wykres i.2. Struktura zaległości budżetowych ze względu na formę prowadzonego postępowania w latach 2004-2008
100%
90%
38,3
35,3
33,6
32,2
31,4
70%
4,4
1,9
3,9
1,8
3,8
1,7
3,9
60%
4,3
2,8
3,8
58,1
60,6
62,2
63,1
80%
50%
40%
30%
53,0
20%
10%
0%
2004
2005
2006
2007
2008
w postępowaniu egzekucyjnym
wstrzymanie wykonania decyzji
płatne w ratach i odroczone
pozostałe zaległości podatkowe
Źródło: Opracowanie własne na podstawie Informacji o kształtowaniu się zaległości budżetowych
w latach 2003-2008.
Jednocześnie udziały pozostałych form prowadzonych postępowao ściągania
zaległości budżetowych wykazywały tendencje spadkowe. W badanych latach
znaczący spadek zaobserwowano w pozostałych zaległościach podatkowych,
których udział spadł do poziomu 31,4% ogółu zaległości budżetowych w roku
2008 (tzn. o 7,9 punktu procentowego w stosunku do roku 2004). Na uwagę zasługuje fakt, iż w tej grupie znaczącą pozycję stanowią pozostałe zaległości podatkowe w postępowaniu upadłościowym oraz objęte egzekucją sądową.
Analiza danych dotyczących dłużników podatkowych pozwala zauważyd
wzrastającą liczbę dłużników zalegających we wpłatach wobec budżetu paostwa powyżej miliona złotych – wykres 3.
14 Rozdział i. Zaległości podatkowe w postępowaniu egzekucyjnym
W latach 2004 -2008 poziom zaległości tej grupy podatników wykazuje tendencję wzrostową i stanowi ponad połowę wszystkich zaległości podatkowych.
W roku 2008 udział zaległości tej grupy podatników stanowił 61,91% ogółu zaległości podatkowych co oznacza wzrost o 9,87 punktu procentowego w stosunku do roku 2004.
Wykres i.3. Dłużnicy podatkowi zalegający we wpłatach wszelkich należności wobec
budżetu paostwa powyżej 1 miliona PLN w latach 2004-2008
Liczba dłużników
Wartośd zaległości w mln PLN
25 000
4 500
4 000
20 000
3 671
3 604
3 886
4 078
4 337
mln zł
3 500
3 000
2 500
2 000
1 500
1 000
500
0
15 000
10 000
5 000
0
2004
2005
2006
2007
2008
2004
2005
zaległości
2006
2007
2008
zaległości z odsetkami
Źródło: Opracowanie własne na podstawie Informacji MF o dłużnikach podatkowych zalegających
we wpłatach wszelkich należności wobec budżetu paostwa powyżej 1 miliona zł w latach 20032008.
W roku 2008 4 337 dłużników zalegało z wpłatami zaległości podatkowych
wobec budżetu paostwa powyżej 1 miliona na łączną kwotę 12,23 miliardów
PLN. Liczba tych dłużników wzrosła o 18,14% w stosunku do roku 2004. Natomiast łączna wartośd ich zaległości podatkowych wzrosła o prawie połowę tj.
o 46,23% w porównaniu do roku bazowego.
Zakooczenie
W ostatnich latach wzrastający poziom zaległości budżetowych w głównej mierze spowodowany był wzrastającymi zaległościami podatkowymi, wśród których największy udział stanowiły: nieuiszczony podatek od towarów i usług oraz
podatek akcyzowy.
Ponad połowę wszystkich zaległości stanowią zaległości dłużników podatkowych, których dług wobec budżetu paostwa wynosi ponad 1 milion PLN.
Równocześnie ponad połowa zaległości budżetowych (w tym podatkowych)
podlega postępowaniom egzekucyjnym.
Agnieszka Parlioska, Michał Kotnowski-Rakk
15
Bibliografia
Etel L. Red. (2006), Prawo podatkowe, podręcznik w pytaniach i odpowiedziach, Wydawnictwo LexisNexis, Warszawa,
Susałko M. (2009), Postępowanie egzekucyjne w administracji, Wydawnictwo Parkprawo, Warszawa-Bielsko-Biała,
Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa tj. Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60
z późn. zm.
Ustawa z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji tj.
Dz.U. z 2005 r. Nr 229, poz. 1954 z późn. zm.
Informacje o kształtowaniu się zaległości budżetowych w latach 2004-2008 http://www.mofnet.gov.pl/dokument.php?const=3&dzial=149&id=48491 (29.06.2009)
Informacje o dłużnikach podatkowych zalegających we wpłatach wszelkich należności
wobec budżetu paostwa powyżej 1 miliona zł w latach 2004-2008 http://www.mofnet.gov.pl/dokument.php?const=3&dzial=149&id=48528 (29.06.2009)