Życiorys Janusza Korczaka - Szkoła Podstawowa nr 45 w Sosnowcu

Życiorys Janusza Korczaka - Szkoła Podstawowa nr 45 w Sosnowcu

Dziecko ma prawo:
Do bycia tym, kim jest,
Do życia własnym wysiłkiem i własną myślą,
Do poważnego i sprawiedliwego traktowania jego spraw,
Do wypowiadania swoich myśli,
Do upominania się i żądania,
Do protestu,
Do zabawy i rozrywki,
Do własności,
Niepowodzeń i łez,
Oraz do szacunku dla niewiedzy, dla smutku, i dla młodego wysiłku i
ufności.
Janusz Korczak
Biografia Janusza Korczaka
Janusz Korczak urodził się w rodzinie Cecylii z Głębickich i adwokata Józefa
Goldszmita. Ponieważ zaniedbano formalności metrykalnych nie da się ustalić
dokładnego roku urodzenia
Janusza Korczaka. Data oficjalna to 1878 lub 1879 rok.
Lata szkolne Janusz Korczak spędził w ośmioklasowym gimnazjum na Pradze (w
Warszawie), oczywiście była to szkoła rosyjska, gdzie nawet język polski i religię
wykładano po rosyjsku.
W gimnazjum panowała żelazna dyscyplina, pozwolenie na pójście do teatru podpisywała
dyrekcja gimnazjum, dyrekcja też wydawała bilety urlopowe na wyjazdy wakacyjne i w
czasie ferii świątecznych.
Łacinę wykładano już w pierwszej klasie (dla dzieci w wieku około 10 - 11 lat), francuski
i niemiecki od klasy drugiej, grekę - od trzeciej. Uczniowie i nauczyciele nosili jednolite
mundury sukienne, uczniów obowiązywało noszenie czapek sukiennych granatowych z
białymi wypustkami, a nad daszkiem rosyjskie litery PG (Praskaja Gimnazja).
Dorastanie i dojrzewanie Henryka przebiegało w trudnych warunkach materialnych. Jako
uczeń V klasy (miał wtedy 15 - 16 lat) udzielał korepetycji, by pomóc w utrzymaniu
rodziny.
W 1898 r rozpoczał studia na Wydziale Lekarskim Uniwerytetu Cesarskiego w
Warszawie.
Latem 1899 roku Korczak pojechał do Szwajcarii. Zamierzał bliżej poznać działalność i
twórczość pedagogiczną Pestalozziego. Zwiedzając kraj szczególnie interesował się
szkołami, szpitalami dla dzieci, a także bezpłatnymi czytelniami pism dla dzieci i
młodzieży.
W 1905 r. po wysłuchaniu pięcioletniego kursu nauk medycznych i złożeniu
obowiązującego egzaminu otrzymał dyplom lekarza. Podejął pracę w charakterze lekarza
w Szpitalu dla Dzieci im. Bersonów i Baumanów przy ul. Śliskiej 51- Siennej 60 (dom
przechodni).
Korczak jako lekarz miejscowy korzystał ze służbowego mieszkania na terenie szpitala,
otrzymywał 200 rubli rocznie w czterech ratach; na każde wezwanie udawał się do
chorego.
W 1907 pojechał na cały rok do Berlina, aby uzupełnić swe wiadomości medyczne.
Słuchał wykładów (za które sam płacił) i odbywał praktykę w klinikach dziecięcych;
zwiedzał różne zakłady wychowawcze.
Współtworzył i był kierownikiem Domu Sierot dla dzieci żydowskich w Warszawie
(1912-1942) przy ul. Krochmalnej 92 (przeniesionego do getta na ul. Chłodną 33, a
następnie na ul. Sienną 16-Śliską 9); a później także Naszego Domu (na Bielanach) sierocińca dla dzieci polskich (1919-1936), gdzie stosował nowatorskie metody
pedagogiczne.
Posiadał znakomite wyczucie psychiki dziecięcej, a jego postawa pełna szacunku i
zaufania do dziecka stała się podstawą systemu pedagogicznego łączącego zasadę
kierowania dziećmi z zasadą ich samodzielności.
Samorząd, gazetka dziecięca, a także osobowość wychowawcy były formami
pobudzającymi aktywność społeczną dzieci w tym systemie. Żądał równouprawnienia
dziecka, poważnego traktowania jego spraw i przeżyć, wychowania w umiłowaniu dobra,
piękna i wolności.
Swoje zasady wychowawcze Janusz Korczak wykładał w pismach pedagogicznych, z
których najważniejszy jest cykl "Jak kochać dziecko" oraz w Instytucie Pedagogiki
Specjalnej w Wolnej Wszechnicy Polskiej.
W latach 1926 - 30 redagował Mały Przegląd - eksperymentalne pismo dziecięce.
Prowadził szeroką działalność popularyzatorską w obronie praw dziecka za
pośrednictwem radia pod pseudonimem Stary Doktór.
Janusz Korczak był przynależny do pokoleniowej formacji "niepokornych" inteligentów
warszawskich, których aktywność społeczno-edukacyjna w czasie zaborów łączyła się z
walką niepodległościową. Był świadkiem i uczestnikiem historycznych zdarzeń - wojen i
rewolucji (wojna japońsko - rosyjska i rewolucja 1905 - 6 roku, I wojna światowa i
rewolucja w Rosji, 1914-18, wojna polsko-bolszewicka, 1919-20, II wojna światowa).
Zmobilizowany do carskiej armii przewędrował Europę środkową i wschodnią i dotarł aż
do Mandżurii. W podróżach po wiedzę poznał także Szwajcarię, Niemcy, Francję,
Anglię; w latach 30 - tych dwukrotnie odwiedził Palestynę, zafascynowany był świętą
ziemią trzech religii (sam głęboko religijny, choć nie związany z konkretnym wyznaniem)
oraz ruchem na rzecz odrodzenia narodowego Żydów i doświadczeniami kibucowymi.
Poczuwał się do podwójnej przynależności kulturowej i narodowej, jako Żyd - Polak
czynnie działał w obrębie obu społeczności, ale również na rzecz ich zbliżenia.
Badacz i odkrywca świata dzieci, trybun walki o ich prawa, praktyk i teoretyk
wychowania; symboliczna postać oporu cywilnego w czasach Zagłady, autorytet
moralny, łączący i współcześnie ludzi ponad podziałam.
Zginął w 1942 roku w obozie hitlerowskim w Treblince towarzysząc dobrowolnie
wychowankom swego sierocińca wywiezionym z getta warszawskiego.
Twórczość Janusza Korczaka
Henryk Goldszmit od 1896 roku publikuje w różnych czasopismach humoreski i artykuły
na tematy społeczne, obyczajowe i wychowawcze.
Na oznaczenie jednego ze swych pierwszych utworów przesłanego na konkurs literacki
przyjął pseudonim Janusz Korczak.
Od 1901 roku zaczęły się kolejno ukazywać utwory literackie i pedagogiczne Korczaka:
Dzieci ulicy, Powieść. Warszawa 1901. Tworzywem literackim jest materiał
obserwacyjny i faktograficzny gromadzony przez Korczaka w ciągu kilku lat obcowania z
dziećmi i dorosłymi mieszkańcami Powiśla, Starego Miasta, Woli, Ochoty. Zaskakuje
doskonała znajomość terenu, na którym toczy się akcja, a także dzieci wałęsających się
po mieście w poszukiwaniu środków utrzymania dla siebie, rodzeństwa i rodziców, oraz
znajomość norm moralnych, obowiązujących w tym środowisku.
Koszałki Opałki. Satyry społeczne. Warszawa 1905, wyd. II: 1910. Recenzja: Antoni
Lange [5 maja 1905r.] - Korczak zajmuje się wszystkimi sprawami społecznymi bez
względu na to, czy są wielkie, czy małe; Dziecko salonu (1906, wyd. II popr. 1927).
Powieść zawierająca wątki autograficzne, będące literackim opracowaniem jego
osobistych przeżyć i doświadczeń z wędrówek po norach staromiejskich, zamieszkałych
przez nędzę Warszawy. Recenzja: Stanisław Brzozowski [28 kwietnia 1905r.] - Na
wszystkie tony rozbrzmiewa na kartkach jego utworów - skarga przekleństwo,
złorzeczenie społeczeństwu, które przyszłość własną, spycha bezlitośnie w grób, nędzę
fizyczną, umysłową, kalectwo, zdziczenie i zbrodnię.
Bobo (W-wa 1914), Książka zawiera trzy samodzielne utwory:[Studium powiastka];
Feralny tydzień [z Życia szkolnego], Spowiedź motyla. Recenzje: E. Rab. [15 lutego
1914r.] Książka o dziecku i młodzieży - ale nie dla młodzieży. Wincenty Rzymowski.
Korczak rozbił legendę o beztroskiej szczęśliwości dziecka. Wydobył na jaw sprzeczność
interesu między dziećmi a rodzicami, i słusznie! Ale dlaczego sprzeczność tę ubrał w
postać antagonizmu między proletariatem, a burżuazją.
Momenty wychowawcze (Warszawa 1919, wyd. II poszerzone 1924) Książka ukazuje
warsztat pracy Korczaka: formy i sposoby obserwacji dziecka, oraz sposoby gromadzenia
materiału empirycznego. Czytelników autor uprzedza, że książka nie jest wzorem, jak
należy podobne studia prowadzić; Recenzja: Zygmund Nowicki [luty 1919r.] Książka
zawiera garść niezmiernie ciekawych notatek z obserwacji dzieci w wieku
przedszkolnym. Autor zagląda w głąb stosunków, jakie zachodzą między dziećmi i
dostrzega to, czego zwykle dorośli nie dostrzegają, mianowicie: psychiczne zawikłania,
subtelne zatargi różnych charakterów, walki i rywalizację - słowem szereg dramatów
życiowych. Odsłonił nam rzeczywiste życie dzieci, oraz cały szereg zagadnień
Życiowych i wychowawczych.
Jak kochać dziecko, Dziecko w rodzinie, (W-wa 1919, wyd. II Jak kochać dzieci, W-wa
1920, wyd. III Jak kochać dziecko W-wa 1929), Korczak uprzedza swoich czytelników,
że w książce nie znajdują, ani przepisów ani recept na nurtujące ich wątpliwości... chcę
by zrozumiano, że żadna książka, żaden lekarz nie zastąpią własnej czujnej myśli,
własnego uważnego spostrzegania. Recenzja: A.K. [luty 1919r.] Rozdziały poświęcone
dziecku podyktowane są przez długą a umiejętną obserwację dziecka, przez odczucie i
zrozumienie jego duszy. Przebija wszędzie jedna myśl: kochajmy dziecko, ale kochajmy
rozumnie. A sposoby wychowania stosujmy nie do tego, kogo chcemy wychować, ale do
tego, jakich sposobów dane dziecko potrzebuje.
Kiedy znów będę mały (1925), Książkę Korczak adresuje do dorosłego i młodego
czytelnika. Zwracając się do dorosłych czytelników, którzy twierdzą, że nuży ich
obcowanie z dziećmi, gdyż muszą się, zniżać do ich pojęć, pochylać, naginać, kurczyć
pisze: Mylicie się. Nie to nas męczy. Ale że musimy się wspinać do ich uczuć. Wspinać,
wyciągać, na palcach stawać, sięgać, żeby nie urazić. Recenzja: J. Stycz. [Hermina
Naglerowa] J. Korczak jest nie tylko przyjacielem dzieci, ale właśnie przyjacielem
niedorosłych ludzi i dlatego nie traktuje ich z wysokości dorosłego człowieka, nie
lekceważy sobie ich radości i smutków, a co najważniejsze, nie tworzy fantastycznego
świata dzieci.
Prawo dziecka do szacunku (1929),Pedagogika żartobliwa(1933); oraz powieści
społeczno-realistyczno-naturalistyczne dla dorosłych, oraz adresowane do dziecięcego
czytelnika, np.:
Mośki, Joski i Srule(Warszawa 1910, wyd. II Warszawa 1922, wyd. III W-wa 1934),
Opowieść dla dzieci. Tworzywem tej powieści publikowanej w odcinkach w Promyku
1909 nr 1 -14 był materiał obserwacyjny i faktograficzny zgromadzony w czasie pracy na
kolonii letniej w Michałówce [1907]. Poszczególne odcinki powieści wywołują duże
zainteresowanie młodych czytelników, o czym świadczą odpowiedzi redakcji Płomyka na
ich listy. Stasiowi P. z Będzina, Heli W. Andzi J. z Krakowa, Nurkowi z Białego
Dunajca, Jarusiowi M z Krakowa.
Józki, Jaśki i Franki(Warszawa 1911, wyd. II W-wa 1922, wyd. III W-wa 1930). Na
łamach Promyka ukazywała się w odcinkach od 1909 roku Jej tworzywem są obserwacje,
fakty, i wydarzenia z życia chłopców na kolonii letniej w Wilhelmówce [1908].
Sława Opowieść (W-wa 1913, wyd. II W-wa 1925, wyd. III nowe W-wa 1935, wyd. IV
nowe W-wa 1937), Recenzja: Jan Lorentowicz. - To bardzo żywy, dosadny, tu i ówdzie
podkreślony delikatną ironią obraz wewnętrznego życia dzieci w szkole powszechnej.
Król Maciuś Pierwszy Powieść(Warszawa 1923, wyd. II 1925, wyd. XI Poznań 1991),
jedna z najbardziej znanych i popularnych książek. Recenzja: M.R. [Maria Rittinger]
Książka pisana dla dzieci, dla chłopców o wyraźnych skłonnościach reformatorskich.
Król Maciuś Korczaka postępuje tak, jak postępują inni królowie w literaturze,
szczególnie ci z literatury angielskiej. - Jest prawym, szlachetnym, odważnym, lecz
słabym i chwiejnym, bo - tylko człowiekiem.
Król Maciuś na wyspie bezludnej (1923).
Bankructwo małego Dżeka (1924),
Senat szaleńców, humoreska ponura - utwór grany na deskach teatru "Ateneum" 1931.
Kajtuś czarodziej powieść fantastyczna (Warszawa 1935, 1973, Kraków 2001), tę
powieść dla dzieci i młodzieży Korczak dedykuje niespokojnym chłopcom. Recenzje:
Stefan Rumelt (26 lutego 1935): ... autor traktuje dzieci jak ludzi dorosłych, z
pobłażliwością wtajemnicza w nieznane, poważne i nieważne sprawy dzieci. Jan Kott (31
grudnia 1935):... w książce jest świetnie podpatrzona psychologicznie prawda marzeń,
przecież nie tylko dziecięcych...
Także między innymi pisany w getcie Pamiętnik (w tomie 4 Wyboru pism, 1958), Po
śmierci Janusza Korczaka ukazały się między innymi: . Wybór pism pedagogicznych
(tom 1-2, 1957-1958) . Wybór pism (tom 1-4, 1957-1958) . Pisma wybrane (tom 1-4,
1978).