Małgorzata Zajfert Nauka języków obcych – przykry obowiązek czy

Małgorzata Zajfert
Nauka języków obcych – przykry obowiązek czy szansa na zawodowy sukces?
W obliczu postępującej globalizacji gospodarki światowej bardzo istotna staje się
znajomość języków obcych, w tym również języka obcego zawodowego. Z punktu widzenia
Polski nasze otwarcie na świat spowodowało, że niegdyś stosunkowo rzadka umiejętność stała
się pożądaną koniecznością. Do niedawna kontakty z zagranicznymi kontrahentami czy
klientami leżały w zakresie obowiązków kierownictwa firmy. Dzisiaj również dla osób
zajmujących niższe stanowiska w przedsiębiorstwach jest to zajęcie powszednie. Według
niemieckiego Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową znajomość języków obcych jest
wymagana nie tylko od menadżerów, inżynierów czy naukowców, ale też od specjalistów,
a nawet pracowników fizycznych1.
Zgodnie z badaniami wyżej wspomnianego Instytutu, co piąty zatrudniony w Europie
wykorzystuje znajomość języka obcego w miejscu pracy. Okazuje się, że również dla osób
zajmujących niższe stanowiska znajomość języków obcych jest dodatkowym atutem, który
zmniejsza ryzyko utraty pracy. Z drugiej strony brak znajomości języków obcych może
stanowić barierę w znalezieniu zatrudnienia.
Badania wykazały, że znajomość języków obcych wśród młodych ludzi staje się coraz
ważniejsza. W Europie jedna czwarta osób w wieku od 26 do 35 lat twierdzi, że wykorzystuje
znajomość języków obcych w miejscu pracy. Przy czym istotny jest tu poziom wykształcenia.
W Europie 13 procent osób z wykształceniem zawodowym wykorzystuje znajomość języka
obcego w miejscu pracy. Osoby z wykształceniem średnim stanowią 20 procent,
a z wykształceniem wyższym już 40 procent zatrudnionych.
Najważniejszym językiem obcym od lat jest język angielski i według wielu ekspertów
w najbliższym czasie nic się w tej kwestii nie zmieni. Wprawdzie szybko rozwijająca się
gospodarka w Chinach, Ameryce Łacińskiej czy Ameryce Południowej zwiększa popularność
1
https://www.ruv.de/de/r_v_ratgeber/ausbildung_berufseinstieg/karrieretipps/6_fremdsprachen.jsp
Projekt „Kompetencje zawodowe nauczycielek i nauczycieli jako element budowania organizacji uczącej się
i lokalnej strategii oświatowej w powiecie ostrzeszowskim” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
języka chińskiego i hiszpańskiego, ale i tu w większości przypadków korespondencja handlowa
prowadzona jest w języku angielskim.
W ostatnich latach znajomość języka angielskiego bardzo się upowszechniła, dlatego
aby się wyróżnić, coraz częściej wymagana jest przez pracodawców znajomość drugiego języka
obcego. W Polsce, drugim po angielskim, najważniejszym językiem obcym jest język
niemiecki. Wiele firm, ze względu na współpracę z naszym sąsiadem zza Odry, uważa za atut
znajomość tego języka. Język niemiecki jest najbardziej popularny w takich działach, jak
księgowość, logistyka czy produkcja.
Do zwiększenia szans na rynku pracy przyczynić się może również znajomość języka
rosyjskiego, hiszpańskiego czy francuskiego lub języków mniej popularnych, jak na przykład
języka tureckiego, japońskiego czy koreańskiego.
Znajomość języków obcych ma duży wpływ na wysokość zarobków, co najlepiej
ilustruje poniższy wykres.
Wykres 1. Wynagrodzenie całkowite w pierwszym roku pracy a znajomość języków obcych,
źródło: M. Raducka, Wynagrodzenia osób rozpoczynających pracę w 2005 roku,
http://gazetapraca.pl/gazetapraca/1,74897,3693444.html?as=1
Dysproporcje w zarobkach zależą od poziomu znajomości języka obcego, a także od
wykształcenia i zajmowanego stanowiska. Im wyższe stanowisko, tym większe różnice
Projekt „Kompetencje zawodowe nauczycielek i nauczycieli jako element budowania organizacji uczącej się
i lokalnej strategii oświatowej w powiecie ostrzeszowskim” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
w zarobkach pomiędzy osobami posługującymi się biegle i w stopniu podstawowym językiem
obcym. Od osób na wyższych stanowiskach częściej wymaga się też znajomości więcej niż
jednego języka obcego.
Pamiętać należy również o tym, że sama znajomość języków obcych bez wiedzy
specjalistycznej nie zapewni nam zatrudnienia i pożądanych zarobków.
Coraz częściej firmy poszukują wykwalifikowanych pracowników z biegłą znajomością
jednego i więcej języków obcych. Jak podawała „GazetaPraca.pl” „Przynajmniej 200
kandydatów od kwietnia do końca 2014 r. planował pozyskać Capgemini, globalny dostawca
usług consultingu IT. Firma rekrutuje m.in. studentów ze znajomością angielskiego,
niemieckiego, francuskiego, norweskiego i fińskiego. Z kolei łódzkie centrum Infosys,
świadczące usługi BPO i ITO w 24 językach obcych, regularnie rekrutuje osoby ze znajomością
niemieckiego, holenderskiego oraz języków nordyckich.”2.
Zapotrzebowanie na specjalistów władających językami obcymi przekracza podaż
naszego rynku pracy, dlatego niektóre duże firmy decydują się na zatrudnienie pracowników z
zagranicy. Popularne stają się też intensywne kursy językowe, podczas których pracownicy w
ciągu niekiedy kilku miesięcy zdobywają podstawową wiedzę z zakresu znajomości danego
języka obcego. Taki intensywny, trwający niekiedy kilka godzin dziennie kurs, pozwala
opanować język obcy w stopniu umożliwiającym codzienną pracę. Nie byłoby to możliwe bez
nowoczesnych metod nauczania języków obcych, dzięki którym nie potrzeba już kilku lat na
opanowanie języka w stopniu komunikatywnym.
Prezentacja wyników badania
Żeby sprostać współczesnym wymaganiom pracodawców, naukę języków obcych
najlepiej rozpocząć w latach szkolnych, aby był to naturalny proces uczenia, a nie
spowodowany nagłą potrzebą. Świadomość tego mają również uczniowie Zespołu Szkół nr 2
w Ostrzeszowie, którzy w formie zajęć szkolnych oraz pozaszkolnych kursów poznają tajniki
obcej mowy. By poznać ich doświadczenia związane z nauką języków obcych oraz zrozumieć
motywacje do nauki języków, przeprowadzono badanie, w którym wzięło udział 98 uczniów
2
http://gazetapraca.pl/gazetapraca/1,140403,16957019,Lingwisci_rynku_pracy_sie_nie_boja.html
Projekt „Kompetencje zawodowe nauczycielek i nauczycieli jako element budowania organizacji uczącej się
i lokalnej strategii oświatowej w powiecie ostrzeszowskim” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
technikum logistycznego, mechatronicznego, informatycznego, rolniczego i mechanicznego.
Struktura badanej grupy została zaprezentowana w postaci wykresu nr 1.
38
31
40
20
30
20
10
1
2
0
6
0
0
klasa I
klasa II
Kobiety
Klasa III
Klasa IV
Mężczyźni
Wykres 1. Struktura badanej grupy.
Na początku badania uczniowie zostali poproszeni o wskazanie języków obcych,
których kiedykolwiek się uczyli oraz podanie szacunkowego okresu ich nauki. Okazuje się, że
wszyscy respondenci mieli styczność z językiem niemieckim, zaś z angielskim – aż 97. Wynik
ten nie dziwi, wziąwszy pod uwagę fakt, że obecnie są to podstawowe języki obce nauczane w
ostrzeszowskich szkołach. Lekcje z języków: rosyjskiego, hiszpańskiego, czeskiego czy
włoskiego, organizowane są jedynie przez prywatne szkoły językowe lub udzielane
indywidualnie przez korepetytorów.
Warto również podkreślić, że aż 95 uczniów uczy się co najmniej jednego języka przez
okres minimum 7 lat. Jest to czas nauki, po którym można oczekiwać od ucznia znajomości
języka na poziomie co najmniej komunikatywnym. Czy jest tak w rzeczywistości? Odpowiedź
na to pytanie przyniosły wyniki dalszej części ankiety. Uczniowie poproszeni o oszacowanie
swojego poziomu biegłości językowej w odniesieniu do najlepiej opanowanego języka
wskazywali na sformułowanie, które najpełniej opisuje ich kompetencje. Okazało się, że
największa liczba respondentów skłoniła się ku stwierdzeniu „potrafię tworzyć proste, spójne
wypowiedzi ustne lub pisemne”. Jest to sformułowanie zaczerpnięte z opisu poziomu B1 w
przyjętym przez Radę Europy systemie oceny biegłości językowej,
Projekt „Kompetencje zawodowe nauczycielek i nauczycieli jako element budowania organizacji uczącej się
i lokalnej strategii oświatowej w powiecie ostrzeszowskim” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
38%
40%
35%
27%
30%
25%
18%
18%
20%
15%
10%
0%
5%
0%
nie potrafię się potrafię stosować potrafię tworzyć
potrafię
wypowiedzieć w
potoczne
proste, spójne
wypowiadać się
języku obcym, nie
wyrażenia i
wypowiedzi ustne spontanicznie, bez
rozumiem
bardzo proste
lub pisemne,
większego trudu
komunikatów,
wypowiedzi,
znajdując
rozumiem proste
właściwe
komunikaty,
sformułowania,
rozumiem
praktycznie
wszystko, co
usłyszę lub
przeczytam.
Wykres 2. Poziom biegłości językowej (jedna osoba nie udzieliła odpowiedzi)
Wracając jednak do zestawienia „stażu” nauki języków warto podkreślić, że większość
uczniów miała styczność z dwoma językami, choć zdarzały się również odpowiedzi mówiące,
że respondent uczył się tylko jednego języka.
Do rzadkości należeli poligloci, którzy
pochwalili się nauką 3 języków. Sumaryczne zestawienie udzielonych wskazań zawiera tabela
nr 1.
Język
angielski
niemiecki
rosyjski
hiszpański
czeski
włoski
razem
1-3 lata
11
14
3
2
1
1
32
4-6 lat
42
33
0
0
0
0
75
7 lat i dłużej
44
51
0
0
0
0
95
razem
97
98
3
2
1
1
----------
Tabela 1. Języki, których uczą się uczniowie z uwzględnieniem okresu nauki
Jak się okazuje z nauki w prywatnej szkole językowej korzystają nie tylko uczniowie,
którzy pragną poznać inny, niż nienauczany w szkole język. Było to motywacją tylko 2
Projekt „Kompetencje zawodowe nauczycielek i nauczycieli jako element budowania organizacji uczącej się
i lokalnej strategii oświatowej w powiecie ostrzeszowskim” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
uczniów spośród aż 21, którzy kiedykolwiek korzystali z dodatkowych zajęć. Uczniowie,
decydując się na prywatne lekcje, kierowali się głównie chęcią lepszego opanowania języka,
którego uczyli się w szkole, bądź też w zajęciach tych widzieli szansę własnego rozwoju.
Udzielone odpowiedzi zostały zaprezentowane na wykresie nr 3.
11
12
11
10
8
6
4
4
4
2
2
0
chciałem/am uczyć chciałem/am lepiej
się kolejnego języka
opanować język,
(innego niż w szkole) który był nauczany
w szkole
miałem/am
chciałem/am się w o posłaniu mnie do
problemy z
ten sposób rozwinąć szkoły językowej
opanowaniem
zdecydowali moi
języka nauczanego
rodzice
w szkole
(potrzebowałem/am
dodatkowych lekcji)
Wykres 3. Powód podjęcia nauki w prywatnej szkole językowej
Również 21 uczniów przyznało, że zdarzyło im się korzystać z pomocy korepetytora
lub uczestniczyć w lekcjach indywidualnych. Ponadto aż 43 uczniów wskazało, że ma
doświadczenia związane z nauką języka obcego w formie kursów internetowych lub przy
wykorzystaniu specjalnych programów do nauki języka obcego.
Nauka w zestandaryzowanej formie lekcji lub kursu nie musi być najefektywniejsza.
Uczniowie, poproszeni o wskazanie skutecznych form nauki języka obcego, zdecydowanie
wybierali wyjazdy zagraniczne, które z pewnością uczą nie tylko języka. W końcu, nie od dziś
wiadomo, że nic tak nie kształci, jak podróże. Na drugim miejscu - ex aequo - uplasowały się
zajęcia indywidualne z korepetytorem oraz kontakt z osobami obcojęzycznymi nawiązywany
przez Inrernet. Zajęcia szkolne w szkole prywatnej to dopiero kolejny wybór. Nauka w szkole
jedynie minimalnie „zwyciężyła” z oglądaniem filmów w oryginalnej wersji językowej. Może
zatem warto urozmaicić zajęcia o seanse filmowe? Z pewnością spotkałoby się to z aprobatą
Projekt „Kompetencje zawodowe nauczycielek i nauczycieli jako element budowania organizacji uczącej się
i lokalnej strategii oświatowej w powiecie ostrzeszowskim” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
wielu uczniów. Ośmioro uczniów skorzystało również z możliwości złożenia własnej
propozycji sposobu efektywnej nauki. 6 zgłoszeń dotyczyło nauki poprzez gry komputerowe.
Zestawienie zostało zaprezentowane w postaci wykresu nr 4.
nauka w formie lekcji szkolnych/lekcji w prywatniej
szkole językowej
24
zajęcia indywidualne z korepetytorem
27
konwersacje z native speaker’em
10
wyjazdy zagraniczne
43
nauka poprzez kontakt z cudzoziemcami przybyłymi do
Polski
nauka poprzez oglądanie filmów w oryginalnej wersji
językowej
kontakt internetowy z osobami obcojęzycznymi (np. na
forach, czatach, itp.)
23
23
27
nauka w formie kursów interaktywnych
2
inne
8
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
Wykres 4. Efektywność metod nauki języka obcego (liczba wskazań)
Odnieść można wrażenie, że gry komputerowe stanowią bardzo użyteczne narzędzie
nauki języków obcych. Są również formą sprawdzania zdolności językowych przez uczniów,
spośród których 5 wskazało, że gry są tą płaszczyzną, w której najczęściej komunikującą się w
języku obcym. Interaktywny charakter ma też najpopularniejsza forma wykorzystania obcej
mowy, a mianowicie kontakt on-line na forach i czatach. W ten sposób język obcy wykorzystuje
ponad połowa uczniów! W dalszej kolejności znalazła się „realna” rozmowa z obcokrajowcami,
zarówno tymi przybyłymi do Polski jak i spotkanymi poza granicami kraju. Najmniejszym
zainteresowaniem cieszyła się propozycja odpowiedzi „podczas ubiegania się o pracę”, jednak
tłumaczyć to można faktem, że dopiero niewielka część uczniów ma za sobą pierwsze kroki
zawodowe. Szczegółowe zestawienie prezentuje wykres nr 5.
Projekt „Kompetencje zawodowe nauczycielek i nauczycieli jako element budowania organizacji uczącej się
i lokalnej strategii oświatowej w powiecie ostrzeszowskim” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
podczas zagranicznego wyjazdu wypoczynkowego lub
towarzyskiego,
30
podczas zagranicznego wyjazdu w celach zarobkowych,
17
podczas kontaktów z obcokrajowcami w kraju,
34
podczas ubiegania się o pracę (np. składałem/łam cv w
języku obcym),
3
w kontaktach nawiązywanych drogą internetową (na
forach, czatach, itp.),
50
inne
6
nigdy nie używałem/am języka obcego w sytuacjach
codziennych (tzn. poza zajęciami szkolnymi).
18
0
10
20
30
40
50
60
Wykres 5. Pozaszkolne wykorzystanie języka obcego (liczba wskazań)
Poznanie dotychczasowych doświadczeń uczniów w zakresie nauki i wykorzystania
języka obcego w życiu codziennym skłania do postawienia kluczowego pytania: co skłania
młodych ludzi do podjęcia nauki języków obcych? Co może być dla nich motywacją? I czy
nauka języków sama w sobie jest wartością czy środkiem do osiągnięcia innych, bardziej
dalekosiężnych celów? Jako że pytanie to stanowi kwintesencję podjętych rozważań, to
uzyskane odpowiedzi należy poddać nieco głębszej analizie. Choć badana grupa nie jest
z pewnością reprezentatywna jeśli chodzi o płeć respondentów, to jednak patrząc na dwie
najczęściej wskazywane propozycje, można zauważyć, że zarówno uczniowie, jak i uczennice
uznali, że największą motywacją do nauki języka obcego jest chęć podjęcia pracy poza
granicami kraju. Również druga, pod względem popularności, odpowiedź jest taka sama – chęć
swobodnego porozumiewania się podczas podróży po świecie.
Różnica uwidoczniła się dopiero przy trzeciej pozycji. O ile panowie wskazali na chęć
samorozwoju, o tyle panie okazały się być bardziej pragmatyczne i wybrały „perspektywę
zdobycia dobrze płatnej pracy w kraju”. Jeśli chodzi o propozycje samych respondentów, to
jedna uczennica przyznała, że uczy się ze względu na konieczność zdania egzaminu
maturalnego. W stanowisku tym popiera ją dwóch jej szkolnych kolegów. Jeden z uczniów
uznał, że „nie potrzebuje znać języków obcych” a inny, iż „nic” nie jest w stanie go do tej nauki
zmotywować. Wyniki w ujęciu procentowym zaprezentowano na wykresie nr 6.
Projekt „Kompetencje zawodowe nauczycielek i nauczycieli jako element budowania organizacji uczącej się
i lokalnej strategii oświatowej w powiecie ostrzeszowskim” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Wykres 6: Motywacje do nauki języka obcego z uwzględnieniem płci respondentów
Równie ciekawą analizę uzyskanych danych można przeprowadzić z uwzględnieniem
podziału na poszczególne klasy. Z dystansem jednak należy podejść do wyników
zaprezentowanych w odniesieniu do uczniów klasy 2. Analizie poddano tylko 2 ankiety. Nie
można zatem przyjmować, iż są to wyniki reprezentatywne dla całego rocznika. Jednak
w odniesieniu do pozostałych klas wyciągnąć można pewne wnioski.
Można by się spodziewać, że w technikach, wraz z przechodzeniem do kolejnych klas,
powinna następować coraz większa orientacja uczniów na treści zawodowe, a perspektywa
wejścia na rynek pracy winna kierować ich uwagę na elementy mogące im to wejście ułatwić.
Co prawda w przypadku poziomu zainteresowania odpowiedzią 1 „chęć podjęcia pracy za
granica” poziom wskazań jest dla wszystkich klas względnie zbliżony, jednak w przypadku
odpowiedzi nr 2 „perspektywa zdobycia dobrze płatnej pracy w kraju” widać wyraźny trend.
Uczniowie, w toku nauki, stopniowo zaczynają doceniać znaczenie znajomości języków
w stratyfikacji zawodowej na rodzimym rynku pracy. Nie bez znaczenia jest fakt nauki języka
obcego zawodowego, z którym zapoznaje się 38% uczniów. Dzięki tej umiejętności uczniowie
mają szansę na zatrudnienie w polskich filiach zagranicznych firm. I to zatrudnienie na bardzo
korzystnych warunkach.
Projekt „Kompetencje zawodowe nauczycielek i nauczycieli jako element budowania organizacji uczącej się
i lokalnej strategii oświatowej w powiecie ostrzeszowskim” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Wykres 7: Motywacje do nauki języka obcego w podziale na klasy
W przypadku pozostałych wskazań trudno o jakiekolwiek prawidłowości. Motywacje
związane z podróżami, ogólnym samorozwojem czy pogłębianiem zainteresowań, dotyczą
raczej jednostek i nie mają głębszego związku z etapem nauki szkolnej. Zrozumiałe jest również
nikłe zainteresowanie studiami filologicznymi, które oznaczałyby dla absolwenta technikum
całkowite przekwalifikowanie.
Podsumowanie
Obecnie nauka języków obcych jest jednym z kluczowych obszarów edukacji na
poziomie ponadgimnazjalnym. Nie chodzi jednak tylko o naukę języka „ogólnego”, którego
podstawy uczeń powinien wynieść z gimnazjum, a nawet szkoły podstawowej. Rzecz w tym,
by absolwent technikum potrafił posługiwać się językiem w miejscu pracy, znał słownictwo
zawodowe i wyrobił w sobie nawyk uzupełniania tego słownictwa w taki sposób, by nowe
słowa pojawiały się w ślad za nowymi, zawodowymi wyzwaniami.
Projekt „Kompetencje zawodowe nauczycielek i nauczycieli jako element budowania organizacji uczącej się
i lokalnej strategii oświatowej w powiecie ostrzeszowskim” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
W artykule wykorzystano:
https://www.ruv.de/de/r_v_ratgeber/ausbildung_berufseinstieg/karrieretipps/6_fremdsprachen.jsp
http://ksiegowosc.infor.pl/zus-kadry/inne/140089,Znajomosc-jezykow-obcych-a-szanse-na-rynkupracy.html
http://www.sprachcaffe.com/polski/blog/znajomosc-jezykow-obcych-wysokosc-zarobkow.htm
http://gazetapraca.pl/gazetapraca/1,140403,16957019,Lingwisci_rynku_pracy_sie_nie_boja.html
Projekt „Kompetencje zawodowe nauczycielek i nauczycieli jako element budowania organizacji uczącej się
i lokalnej strategii oświatowej w powiecie ostrzeszowskim” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego