ZOOLOGIA - WYTYCZNE 0.14 mb

Świat zwierząt
Podział systematyczny, występowanie, przystosowanie się do środowiska, wielkość, tryb życia, charakterystyczne
cechy budowy zewnętrznej i wewnętrznej, czynności życiowe, jedność i różnorodność, znaczenie w przyrodzie
i gospodarcze człowieka.
Pierwotniaki
Charakterystyka ogólna, różnorodność form i czynności życiowe, formy wolno żyjące, pasożytnicze, symbiotyczne,
miejsce eugleny zielonej (klejnotki) w systematyce organizmów (forma przejściowa – dowody), budowa i rola
organelli pierwotniaków, budowa wici, wrażliwość na bodźce, rodzaje wodniczek (pokarmowe, wydalnicze,
tętniące), osmoregulacja, jedność i różnorodność pierwotniaków, odżywianie (fagocytoza, pinocytoza, wchłanianie),
koniugacja pantofelków, mejoza pregamiczna i postgamiczna, cykl rozwojowy pasożyta – zarodźca malarii
(sporozoity, schizonty, merozoity, ookineta – oocysta, sporocysty), dlaczego malaria jest choroba tropikalną?
toksoplazmoza.
Pojęcia: cytostom, cytopyge, paramylon, leukozyna, fotoreceptor, stigma; znaczenie pierwotniaków w przyrodzie
i gospodarce człowieka.
Gąbki
Organizmy wielokomórkowe – beztkankowe, występowanie, wielkość, formy, tryb życia, budowa ciała, typy
komórek: pinakocyty, choanocyty, amebocyty, komórki totipotencjalne, spongina, mezoglea; czystości życiowe,
gąbki jako żywe filtry, regeneracja u gąbek
Parzydełkowce
Systematyka, cechy charakterystyczne, postać polipa i meduzy, ektoderma, mezoglea, endoderma, jama chłonącotrawiąca, jama gastralna zróżnicowanie funkcjonalne komórek; parzydełka (penetranty, glutynanty, wolwenty),
siateczkowy układ nerwowy, ciałka brzeżne – ropalia, statocysta, statolit, trawienie zewnątrzkomórkowe
i wewnątrzkomórkowe, odżywianie cykliczne, przemiana pokoleń u jamochłonów / metageneza (chełbia modra),
zapłodnienie zewnętrzne; efyra, polip, meduza, strobilizacja, planula, pokolenie płciowe i bezpłciowe, czynności
życiowe, koralowce, ukwiały, rafa koralowa, atol, laguna, znaczenie w przyrodzie i gospodarce człowieka.
Płazińce
Systematyka, cechy charakterystyczne, symetria dwuboczna, spłaszczenie grzbietobrzuszne, aparat czepny
u pasożytów, pokrycie ciała, układ mięśni gładkich, pierwsze trójwarstwowce, parenchyma między narządami
w jamie ciała, ślepo zakończony układ pokarmowy – odżywianie u wypławka z trawieniem zewnątrzkomórkowym,
protonefrydialny układ wydalniczy, organizmy obojnacze z zapłodnieniem krzyżowym, rozwój prosty; zjawisko
regeneracji u wypławka (neoblasty), cykle rozwojowe pasożytów:
 motylica wątrobowa – obojnaki zapłodnienie krzyżowe, miracydium, sporocysty, redie, cerkarie,
metacerkarie (cysty); żywiciel ostateczny – bydło, owce, człowiek, żywiciel pośredni – ślimak;
 tasiemiec uzbrojony: obojnak, samozapłodnienie, jajo zapłodnione, onkosfera, wągier (cysticerkus), zmiana
żywiciela;
 inne gatunki tasiemców: przystosowanie do pasożytniczego trybu życia, „wyścig przystosowań” żywicieli
i pasożytów w przystosowaniach do przetrwania w środowisku.
Nicienie
Systematyka, cechy charakterystyczne, przystosowanie do środowiska, jama ciała wypełniona płynem (szkielet
hydrauliczny oraz układ krążenia), drożny układ pokarmowy (odbyt), odżywianie potokowe, formy pasożytnicze
i ich przystosowania, rozwój glisty ludzkiej (rozwój prosty, jeden żywiciel, organizmy rozdzielnopłciowe, zapłodnione
jaja opuszczają organizm samicy – zmiana temperatury) inne pasożyty, np. owsiki, włosień spiralny.
Pierścienice
Systematyka, cechy charakterystyczne, przystosowanie do środowiska, metameria ciała (segmentacja), narządy:
osiowe, metameryczne, wyspecjalizowane; wtórna jama ciała, parapodia, metanefrydialny układ wydalniczy,
gruczoły wapienne, układ krwionośny zamknięty (naczynia grzbietowe, brzuszne i okrężne); barwniki oddechowe
we krwi rozpuszczone w osoczu, hemoglobina lub chlorokrouryna (barwnik zielony), cefalizacja (wyodrębnianie
odcinka głowowego); drabinkowy układ nerwowy; rozmnażanie: kopulacja, zapłodnienie krzyżowe, siodełko, kokon,
trochofora – postać larwalna, regeneracja, pijawki jako pasożyty okresowe, hirudyna jako substancja
przeciwzakrzepowa, rola w środowisku i w gospodarce człowieka.
Stawonogi
Systematyka; występowanie; tryb życia; wielka różnorodność stawonogów; największe zróżnicowanie gatunkowe; ciało
dwubocznie symetryczne podzielone na głowę, tułów i odwłok; wielka różnorodność budowy; różnorodność skrzydeł,
odnóży, czułków lub odnóża połączone stawowo, funkcje odnóży (lokomotoryczna, zmysłowa, oddechowa, związana
z odżywianiem i rozmnażaniem); pokrycie ciała i jego rola (jednowarstwowy nabłonek wydzielający chitynowy oskórek
wysycany solami wapnia jako szkielet zewnętrzny); proces linienia; zróżnicowany układ pokarmowy, typy aparatów
gębowych u owadów; układ oddechowy – skrzela zewnętrzne, tchawki z przetchlinkami, płucotchawki, tchawki
rozprowadzając gazy zwalniają krew z tych funkcji; otwarty układ krwionośny, (serce z ostiami, barwniki oddechowe:
hemoglobina i hemocyjanina – niebieski); układ wydalniczy – gruczoł zielony u raka oraz cewki Malpidiego jako wypustki
jelita; układ nerwowy drabinkowy lub łańcuszkowy z wyraźną centralizacją w odcinku głowowym, oczy złożone,
omatidium (oczka proste), rozmnażanie płciowe zróżnicowane na rozwój prosty i złożony, a ten na zupełny i niezupełny
z różnymi postaciami larwalnymi, pojęcia: larwa, poczwarka, imago, mimikra, mimetyzm, pokładełko, żądło, kądziołki
przędne u pająka, pajęczyna; życie społeczne owadów, np. pszczół (matka, robotnice, trutnie – podział pracy); znaczenie
pozytywne i negatywne w przyrodzie i gospodarce człowieka; forma przejściowa między pierścienicami a stawonogami –
pratchawiec.
Mięczaki
Systematyka, skomplikowana charakterystyka grupy jako całości (każda ma wyjątki), ciało dwubocznie symetryczne
(wyjątek: ślimaki), ciało podzielone na głowę, nogę, worek trzewiowy (wyjątek: małże), ciało pokryte muszlą
(wyjątek: głowonogi), obecność jamy płaszczowej – skrzela, odbyt, ujście nerek i narządów rozrodczych,
trójwarstwowa budowa muszli: konchiolinowa, wapienna, perłowa; różnorodność muszli; chroniona skójka
perłorodna, co to są perły?; wyjątkowość układu krwionośnego głowonogów.
Szkarłupnie
Systematyka; symetria promienista ciała, zwierzęta wtórouste, układ wodny czyli ambulakralny, latarnia
Arystotelesa u jeżowców, znaczenie.
Strunowce
Występowanie we wszystkich środowiskach; dwuboczna symetria ciała; struna grzbietowa jako zaczątek szkieletu
wewnętrznego; wspólny odcinek początkowy układu oddechowego i pokarmowego (endostyl u lancetnika); układ
krwionośny zamknięty po stronie brzusznej; układ nerwowy po stronie grzbietowej; narządy oddechowe (skrzela
wewnętrzne u wodnych, płuca u lądowych), narządy wydalnicze (nerki); rozmnażanie – organizmy
rozdzielnopłciowe, rozwój prosty.
Kręgowce
Cechy wspólne: pikrycie ciała – skóra z różnymi wytworami; szkielet wewnętrzny – osiowy, kończyn i pasów; układ
nerwowy – ośrodkowy: mózg pięcioczęściowy i rdzeń kręgowy, układ nerwowy obwodowy i autonomiczny; narządy
zmysłów; zamknięty układ krwionośny (tętnice, żyły, naczynia włosowate); układ wydalniczy – nefron – najmniejsza
funkcjonalna i strukturalna część nerki.
Kręgouste: występowanie, budowa wewnętrzna, pasożytniczy tryb życia (pasożyt okresowy); linia boczna, otwory
skrzelowe (7 par po bokach głowy); charakterystyka układów i ich czynności, zapłodnienie zewnętrzne, rozwój
złożony z larwą – ślepica.
Ryby: systematyka, kształt ciała, pokrycie ciała – skóra z wytworami; rodzaje płetw; budowa układów; pojęcia:
pęcherz pławny jako narząd hydrostatyczny, komórki solne, linia boczna, akomodacja oka, ikra, wędrówki ryb
(łosoś, węgorz), latimeria; cechy przystosowujące do środowiska, znaczenie w przyrodzie i życiu człowieka.
Płazy: zwierzęta wodno-lądowe, cechy charakterystyczne przystosowujące do życia w wodzie i na lądzie; budowa
zewnętrzna i wewnętrzna (budowa układów i ich czynności); pojęcia: kłykcie potyliczne, strzemiączko, dźwigacz,
urostyl, krtań, przewód Eustachiusza, dwa obiegi krwi, ucho środkowe, rozmnażanie i rozwój: zwierzęta
rozdzielnopłciowe, dymorfizm płciowy, zapłodnienie zewnętrzne, rozwój z postacią larwalną (kijanką), neotenia,
znaczenie w przyrodzie i życiu człowieka.
Gady: systematyka, przystosowanie do lądowego trybu życia, brak gruczołów śluzowych w skórze; podział ciała na:
głowę, szyję, tułów i ogon; budowa układów i czynności życiowe; pojęcia: niepełna przegroda w komorze serca,
zanercze, kora mózgowa, owodniowce, błony płodowe, homodontyzm, gady kopalne, zwierzęta zmiennocieplne,
znaczenie.
Ptaki: systematyka; cechy charakterystyczne; przystosowanie ptaków do lotu w budowie wewnętrznej i zewnętrznej; typy
nóg ptaków; różne kształty dziobów, budowa i rola piór, gruczoł kuprowy, budowa i rola układów, pojęcia: kości
pneumatyczne, grzebień mostka, wole, podwójne oddychanie, worki powietrzne, stałocieplność, kwas moczowy,
podwójna akomodacja oka, budowa jaja, gniazdowniki, zagniazdowniki, półgnizadowniki; wędrówki ptaków; rola ptaków
w przyrodzie i gospodarce człowieka.
Ssaki: podział systematyczny; pokrycie ciała – skóra z różnymi wytworami; budowa zewnętrzna i wewnętrzna – budowa
i rola układów; pojęcia; łożyskowce, gruczoły (potowe, łojowe, zapachowe, mleczne), kosteczki słuchowe, heterodontyzm,
budowa zębów, wzór zębowy, żebra (prawdziwe, rzekome, wolne), przepona, żołądek przeżuwaczy, pęcherzyki płucne,
narządy zmysłów, zapłodnienie wewnętrzne, łożysko, błony płodowe, rozwój zarodkowy i płodowy; charakterystyka
stekowców i torbaczy; przystosowanie ssaków do bytowania we wszystkich środowiskach; wielka różnorodność ssaków
i ich znaczenie.