SRB 2012 - Stolica Bursztynu

Transkrypt

VII Posiedzenie Światowej Rady Bursztynu, 18–19 maja 2012, Nowy Ratusz w Gdańsku
7 th Session of the World Amber Coun ci l, 18–19 May 2012, Cit y Coun ci l in GdaŃsk
Program posiedzenia
SESSION AGENDA
Posiedzenie Światowej Rady Bursztynu, 18–19 maja 2012 r.
Session of the World Amber Council, 18–19 May 2012
Piątek, 18 maja, Gdańsk, Nowy Ratusz
Friday, 18 May, Gdansk, City Council
9.00–11.00. Posiedzenie Rady
9:00–11:00. Session of the Council
– Przywitanie uczestników. Sprawy organizacyjne.
– Sprawozdanie z działań w okresie od maja 2011 do maja 2012 r. Dyskusja. Przyjęcie protokołu
z ostatniego posiedzenia Rady.
11.00–15.00. Seminarium otwarte dla mieszkańców
Gdańska, pt. Życie w lesie bursztynowym:
– Życie we wczesnokredowym lesie bursztynowym
Libanu – Dany Azar.
– Życie w kredowym lesie bursztynowym Hiszpanii
– Antonio Arillo.
– Życie w eoceńskim lesie bursztynowym – Jacek
Szwedo.
– Migawki z życia bałtyckiego lasu bursztynowego
– Wolfgang Weitschat.
16.00–19.00. Posiedzenie Rady
Aktualności bursztynowe ogólne:
– Złoża bursztynu – Wolfgang Weitschat, Dany Azar
– Targi – Ewa Rachoń.
– Bursztyn w modzie i sztuce – Mariusz Gliwiński.
– 6. Międzynarodowy Kongres na Temat Kopalnych
Owadów, Stawonogów i Bursztynu – Dany Azar.
Aktualności bursztynowe regionalne:
– Liban, Francja – Dany Azar.
– Litwa – Kazimieras Mizgiris.
– Niemcy – Wolfgang Weitschat, Ulf Erichson.
– Polska – Barbara Kosmowska-Ceranowicz.
– Polska, Urząd Miejski w Gdańsku – Robert Pytlos.
– Rosja – Aleksandr Krylov.
– Rosja, Obwód Kaliningradzki – Zoya Kostyashova.
– Ukraina – Olena Belichenko.
– USA i Kanada – Alicja Zobel.
Sprawy bieżące i wolne wnioski.
Zamknięcie obrad.
Sobota, 19 maja 2012 r.
10.00–16.00. Wycieczka do Faktorii Rzymskiej w Pruszczu
Gdańskim.
WSTĘP
INTRODUCTION
– Opening. General inquires.
– Report of the board on the Council activity from May
2011 to May 2012. Discussion. Acceptance of the
minutes of the 2010 session.
11:00–15:00. Seminar open to the public Life in amber forest:
– Life in Lower Cretaceous amber forest of Lebanon
– Dany Azar.
– Life in Cretaceous amber forest of Spain – Antonio
Arillo.
– Life in Eocene amber forest – Jacek Szwedo.
– Snapshots of life in Baltic amber forest – Wolfgang
Weitschat.
16:00–19:00. Session of the Council
General amber news:
– Amber deposits – Wolfgang Weitschat.
– Fairs – Ewa Rachoń.
– Amber in fashion and art – Mariusz Gliwiński.
– 6th International Congress on Fossil Insects.
Arthropods and Amber – Dany Azar.
Regional amber news:
– Lebanon and France – Dany Azar.
– Lithuania – Kazimieras Mizgiris.
– Germany – Wolfgang Weitschat, Ulf Erichson.
– Poland – Barbara Kosmowska-Ceranowicz.
– Poland, Office of the Mayor of Gdansk – Robert Pytlos.
– Russia – Alexandr Krylov.
– Russia, Kaliningrad Region – Zoya Kostyashova.
– Ukraine – Olena Belichenko.
– USA and Canada – Alicja Zobel.
Current affairs. Any other business.
Closing of the Session.
Saturday, 19 May 2012
10:00–16:00. Trip to the Roman trading post in Pruszcz
Gdanski.
Drodzy Czytelnicy, Miłośnicy Bursztynu,
Dear Readers, Amber Lovers,
to już siódme spotkanie Światowej Rady Bursztynu w Gdańsku. Po raz czwarty sesji towarzyszy otwarte dla publiczności
seminarium oraz kolorowa publikacja, zawierająca bursztynowe aktualności z Kanady, Libanu, Litwy, Niemiec, Polski,
Rosji, Słowenii i Ukrainy.
Od kilku lat miasto konsekwentnie realizuje projekt
Gdańsk – Światową Stolicą Bursztynu. Promuje bursztyn bałtycki i popularyzuje wiedzę na jego temat. Współorganizuje
wraz z Międzynarodowymi Targami Gdańskimi Galę Mody
i Bursztynu. Dziennikarze zagraniczni są zapraszani na wizyty studyjne, które przybliżają im atrakcje turystyczne miasta
związane z tym surowcem. Od lat w Gdańsku inspirujemy,
wspieramy i promujemy nowe kolekcje biżuterii i mody, projektowane nie tylko przez trójmiejskich twórców. W ramach
majowego Bursztynowego Tygodnia odbywają się wernisaże wystaw biżuterii artystycznej. Organizujemy Forum Miast
Szlaku Bursztynowego oraz posiedzenie i otwarte dla publiczności seminarium Światowej Rady Bursztynu.
Tradycją stało się obdarowywanie gości odwiedzających
Gdańsk prezentami dyplomatycznymi z bursztynem. Miasto
upowszechnia również wiedzę na temat bursztynu bałtyckiego wśród młodego pokolenia, organizując lekcje o tym
surowcu i konkurs Szkoła na bursztynowym szlaku. Wspiera
także wydawnictwa popularyzujące „złoto Północy”. Cieszę
się, że dzięki wspólnym wysiłkom działalność Światowej
Rady Bursztynu oraz cały projekt Gdańsk – Światową Stolicą
Bursztynu rozwijają się z roku na rok. Wszystkim miłośnikom
bursztynu życzę wspaniałych wrażeń podczas IV Bursztynowego Tygodnia w Gdańsku.
Życzę pożytecznej i ciekawej lektury.
this is already the seventh meeting of the World Amber
Council in Gdansk and the fourth time that the session
is accompanied by a public seminar and a full-colour publication with amber news from Canada, Germany, Lebanon,
Lithuania, Poland, Russia, Slovenia and Ukraine.
For several years, our city has been consistently implementing the Gdansk – World Capital of Amber project to promote
Baltic amber and popularise knowledge about it. In partnership with the Gdansk International Fair Co. the city of Gdansk
holds the Amber and Fashion Gala. We invite foreign journalists for study tours, so they can get to know our amber-related tourist attractions. For years here in Gdansk, we have
been inspiring, supporting and promoting new jewellery
and fashion collections designed by artists from the Tri-City
– Gdansk, Gdynia and Sopot – and beyond. As part of our
Amber Week each May, we run many jewellery art exhibition
premiers.
We hold the Forum of Amber Route Cities and the meeting
and public seminar of the World Amber Council. It has become
a tradition that distinguished guests who visit Gdansk receive
diplomatic gifts made of amber. Gdansk is also spreading
awareness about Baltic amber among the younger generation by organising lessons and the School on the Amber Route
competition. We also support books and publications promoting the “Gold of the North”. I am pleased that thanks to our
joint efforts, the work of the World Amber Council and the
entire Gdansk – World Capital of Amber project continues
growing each year. I wish all amber lovers many wonderful
thrills during the 4th Amber Week in Gdansk.
Have an enjoyable and inspiring read.
Paweł Adamowicz
Prezydent Gdańska
Paweł Adamowicz
Mayor of the City of Gdansk
SPIS TREŚCI
4
Członkowie Światowej Rady Bursztynu/Members of the World Amber Council
5
Światowa Rada Bursztynu/World Amber Council
TABLE OF CONTENTS
WSTĘP
3
INTRODUCTION
Aktualności bursztynowe/Amber news
6
Targi/Fair
– Ewa Rachoń
14
Bursztyn w modzie i sztuce/Amber in Fashion and Art
– Mariusz Gliwiński
16
6. Międzynarodowy Kongres na temat Kopalnych Owadów, Stawonogów i Bursztynu, Liban – kwiecień 2012/
The 6th International Congress on Fossil Insects, Arthropods and Amber, Lebanon – April 2013
– Dany Azar
18
Nowe nagromadzenia bursztynu z Libanu i Syrii/New outcrops of amber from Lebanon and Syria
– Dany Azar
24
Bursztynowe aktualności z Litwy/Amber news from Lithuania
– Kazimieras Mizgiris
27
Bursztynowe aktualności z Obwodu Kaliningradzkiego/Amber news from the Kaliningrad Oblast
– Zoya Kostyashowa
31
Aktualności z Polski/News from Poland
– Barbara Kosmowska-Ceranowicz
36
Bursztynowe aktualności z Ukrainy/Amber news from Ukraine
– Olena Belichenko
SeminariUM/Seminar
40
Życie we wczesno-kredowym lesie bursztynowym Libanu: Księga Rekordów Guinnessa/
51
Życie w kredowym lesie bursztynowym Hiszpanii/Life in Cretaceous amber forest of Spain
56
Życie w eoceńskich lasach/Life in the eocene forests
– Jacek Szwedo
71
Migawki z lasu busztynowego/Snapshots of life from Baltic amber forests
– Wolfgang Weitschat
Life in Lower Cretaceous amber forest of Lebanon: a Guinness Book of Records
– Dany Azar
– Antonio Arillo
Szanowni Państwo,
Dear Readers,
Światowa Rada Bursztynu powołana w 2006 r. w Gdańsku
z inicjatywy Pawła Adamowicza, Prezydenta Miasta Gdańska,
spotyka się raz w roku. Zwykle posiedzenia mają charakter
konferencji, podczas której poruszane są aktualne problemy
branży bursztynowej w skali świata, krajów i regionów. Tym
razem będą omawiane światowe i regionalne wydarzenia
bursztynowe – głównie z ubiegłego roku – które dotyczą
geologii (nowe złoża), konferencji i osiągnięć naukowych,
sztuki (moda, wzornictwo) oraz zagadnień gospodarczych
(targi, kondycja branży bursztynowej, promocja). Podczas
obrad uprzywilejowaną pozycję zajmuje tradycyjnie problematyka dotycząca bursztynu bałtyckiego z rejonu Zatoki
Gdańskiej oraz rozwoju bursztynnictwa w Gdańsku i regionie pomorskim.
Korzystając z okazji, że na zebranie Rady przybywają światowej sławy eksperci, po raz czwarty przygotowujemy dla
mieszkańców Gdańska otwarte seminarium. Tegoroczne,
zatytułowane Życie w lesie bursztynowym, dotyczy zagadnień
związanych z rolą inkluzji w rekonstrukcji wymarłego świata
roślin i zwierząt w dawnych okresach geologicznych, poczynając od dolnej kredy sprzed 130 mln lat. Referaty przedstawione przez członków Rady i zaproszonych specjalistów
pokazują, że inkluzje w bursztynach, zwłaszcza w doskonale zbadanym bursztynie bałtyckim, to bardzo cenny materiał
naukowy pomocny w poznawaniu ewolucji roślin, zwierząt
i całych biocenoz leśnych sięgających odległego czasu panowania dinozaurów.
Trwały ślad po majowych obradach Światowej Rady Bursztynu roku 2012 stanowią ilustrowane materiały zawierające
streszczenia wystąpień członków Rady i zaproszonych gości.
Pokazują, jak złożony jest świat „bursztynowy” i jak wiele ciekawych wydarzeń naukowych, kulturalnych i gospodarczych
ma związek z tym surowcem w Świecie, Europie i Gdańsku.
Czytając doniesienia regionalne trzeba jednak pamiętać, że
z reguły nie wyczerpują one tematu, a poruszają tylko subiektywnie wybrane zagadnienia. Wyrażamy głęboką nadzieję,
że materiały z obecnego posiedzenia Rady będą dobrze służyły bursztynnikom i promocji bursztynu.
established in 2006 in Gdansk upon the initiative of Gdansk
Mayor Paweł Adamowicz, the World Amber Council meets
once a year. Its sessions usually take the form of a conference, which addresses the current issues of the amber business
on the global, national and regional scale. This year, we will
be discussing global and regional amber news, chiefly from
last year, concerning geology (new deposits), scientific
achievements (geology, palaeontology, conferences), art
(fashion, design) and economics (trade fairs, the condition
of the amber business, promotion). During the discussions,
special emphasis is always placed on issues concerning
Baltic amber, which comes from the Bay of Gdansk area,
and the development of the amber industry in Gdansk
and the Pomeranian region.
Using the opportunity of world-famous experts coming
to the Amber Council meeting, we are holding our fourth
open seminar for the people of Gdansk. This year’s seminar
dedicated to Life in the Amber Forest and concerns issues
related to the role of inclusions in the reconstruction of the
extinct world of plants and animals in ancient geological
periods starting from the Lower Cretaceous 130 million years
ago. The papers delivered by the WAC members and the
invited specialists show that inclusions in amber, especially
in excellently researched Baltic amber, are very valuable
scientific material which helps us understand the evolution
of plants, animals and entire forest biotic communities
dating back to the long-ago age of the dinosaurs.
An illustrated publication with abstracts of the papers delivered at the meeting is a lasting imprint left by the meeting
of the World Amber Council in 2011. They illustrate how complex the world of amber is and how many interesting scientific, cultural and economic events revolve around amber
in Gdansk, Europe and the World. However, when reading
the articles with regional news one should remember that
they usually do not exhaust the topic, but only cover subjectively selected issues. We deeply hope that the publication
of the materials from the current WAC meeting will serve
both the amber community and amber promotion well.
Przewodniczący Światowej Rady Bursztynu,
prof. dr hab. Ryszard Szadziewski
Koordynator ds. Bursztynu, Robert Pytlos
President of the World Amber Council,
Prof. Ryszard Szadziewski PhD
Amber Co-ordinator, Robert Pytlos
CZŁONKOWIE RADY
4
MEMBERS OF THE COUNCIL
Prof. Dany Azar
Uniwersytet Libański, Beirut (Liban)
Prof. Dany Azar
University of Lebanon, Beirut (Lebanon)
Dr Olena Belichenko
Państwowe Centrum Gemmologiczne w Kijowie (Ukraina)
Dr Olena Belichenko
State Gemmological Centre in Kiev (Ukraine)
Ulf Erichson
Niemieckie Muzeum Bursztynu w Ribnitz-Damgarten
(Niemcy)
Ulf Erichson
German Amber Museum in Ribnitz-Damgarten (Germany)
Wiesław Gierłowski
Międzynarodowe Stowarzyszenie Bursztynników,
Bursztynnik Stulecia (Polska)
Mariusz Gliwiński
Międzynarodowe Stowarzyszenie Bursztynników (Polska)
ŚWIATOWA RADA BURSZTYNU
5
WORLD AMBER COUNCIL
Wiesław Gierłowski
International Amber Association,
Amber Personality of the Century (Poland)
Mariusz Gliwiński
International Amber Association (Poland)
Prof. Barbara Kosmowska-Ceranowicz
Muzeum Ziemi PAN w Warszawie,
Bursztynnik Stulecia (Polska)
Prof. Barbara Kosmowska-Ceranowicz
Museum of the Earth at the Polish Academy of Sciences
(PAN) in Warsaw, Amber Personality of the Century
(Poland)
Zoya Kostyashova
Muzeum Bursztynu w Kaliningradzie (Rosja)
Zoya Kostyashova
Amber Museum in Kaliningrad (Russia)
Dr Adam Koperkiewicz
Muzeum Historyczne Miasta Gdańska (Polska)
Dr Adam Koperkiewicz
Gdansk History Museum (Poland)
Dr Aleksandr Krylov
Pracownia Konserwacji Bursztynowej Komnaty
w Carskim Siole (Rosja)
Dr Aleksandr Krylov
Conservatory Workshop of the Amber Room
in Tsarskoye Selo (Russia)
Prof. Wiesław Krzemiński
Muzeum Przyrodnicze w Krakowie (Polska)
Prof. Wiesław Krzemiński
Natural History Museum in Cracow (Poland)
Kazimieras Mizgiris
Fundator galerii w Wilnie i Nidzie,
Bursztynnik Roku (Litwa)
Kazimieras Mizgiris
Founder of galleries in Vilnius and Nida,
Amber Personality of the Year (Lithuania)
Ewa Rachoń
Miedzynarodowe Targi Bursztynu Amberif
w Gdańsku, Bursztynnik Roku (Polska)
Ewa Rachoń
International Amberif Fair in Gdansk,
Amber Personality of the Year (Poland)
Prof. Ryszard Szadziewski
Uniwersytet Gdański (Polska)
Prof. Ryszard Szadziewski
University of Gdansk (Poland)
Dr Wolfgang Weitschat
Uniwerystet w Hamburgu (Niemcy)
Dr Wolfgang Weitschat
University of Hamburg (Germany)
Prof Norbert Vávra
Uniwersytet w Wiedniu (Austria)
Prof. Norbert Vávra
University of Vienna (Austria)
Dr Alicja Zobel
Uniwersytet w Trent (Kanada)
Dr Alicja Zobel
Trent University (Canada)
„Nawiązując do odległych tradycji handlu bursztynowym surowcem, po który już od czasów prehistorycznych sięgały cywilizacje krajów południa, i do tradycji
gdańskiego bursztynnictwa rozwijającego się od neolitu poprzez wczesne średniowiecze, aby zalśnić blaskiem w XVI i XVII wieku – Światowa Rada Bursztynu
została dziś powołana przez zjednoczenie środowisk
związanych z bursztynem” – czytamy w akcie założycielskim Światowej Rady Bursztynu w Gdańsku.
28 czerwca 2006 roku w salach gdańskiego Domu
Uphagena powołano pod przewodnictwem Prezydenta Miasta Gdańska Światową Radę Bursztynu.
Organizacja zajmuje się zagadnieniami związanymi
z szeroko pojętym obrotem surowcem bursztynowym
i wyrobami jubilerskimi z bursztynem na całym świecie oraz promuje jego naturalne piękno i właściwości.
Do jej zadań należy, m.in. opiniowanie i przygotowywanie projektów dotyczących bursztynu i bursztynnictwa, a także opiniowanie strategii rozwoju projektu
Gdańsk Światową Stolicą Bursztynu i działań naukowych, kulturalnych, edukacyjnych i gospodarczych
dotyczących bursztynu. Rada składa się z 16 specjalistów z Polski, Austrii, Kanady, Litwy, Niemiec, Rosji,
Ukrainy i Libanu.
Prezydium Rady
Obecnie przewodniczącym Światowej Rady Bursztynu jest prof. Ryszard Szadziewski, kierownik Katedry
Zoologii Bezkręgowców Wydziału Biologii, Uniwersytetu Gdańskiego. Wybrano także trójkę wiceprzewodniczących: prof. Barbarę Kosmowską-Ceranowicz z Muzeum Ziemi Polskiej Akademii Nauk, obecnego kuratora Bursztynowej Komnaty dr. Aleksandra Kryłowa
i geologa z Uniwersytetu w Hamburgu, dr. Wolfganga Weitschata.
“Referring to the ancient traditions of trade in raw
amber, which has been sought after by the civilisations of the countries of the south ever since prehistoric times, and to the tradition of Gdansk amber craft
which has been developing since the Neolithic Age
through the early Middle Ages, to glisten in its full
glow in the 16th and 17th centuries, the World Amber
Council has been founded today by the uniting of the
amber-related communities,” reads the Founding Act
of the World Amber Council in Gdansk.
On 28 June 2006, in the halls of the Uphagen House
in Gdańsk, the World Amber Council was established
upon the initiative of the Mayor of Gdansk. The organisation addresses issues related to the broadly
understood trade in raw amber and amber jewellery all over the world and serves to promote amber’s
natural beauty and properties. The Council’s objectives include providing opinions on and developing
projects concerning amber and the amber industry,
providing opinions on the development strategy for
the Gdansk – The World Capital of Amber project, as
well as performing scientific, cultural, educational and
economic activities concerning amber. The Council
includes 16 specialists from Poland, Austria, Canada,
Lithuania, Germany, Russia, Ukraine and Lebanon.
The Council’s executive committee
Prof. Ryszard Szadziewski, head of the Department
of Invertebrate Zoology at the Faculty of Biology of
the University of Gdansk, is the current Chairman of
the World Amber Council. There are also three Deputy
Chairpersons: Prof. Barbara Kosmowska-Ceranowicz
of the Museum of the Earth at the Polish Academy of
Sciences (PAN), Dr Alexander Krylov – the current curator of the Amber Room and Dr Wolfgang Weitschat
– geologist from the University of Hamburg.
AKTUALNOŚCI BURSZTYNOWE
6
AMBER NEWS
Targi
Trade Exhibitions
Ewa Rachoń
Ewa Rachoń
Ubiegły rok minął pod znakiem niedoboru surowca
bursztynowego i wysokich cen metali szlachetnych.
Złoto sięgnęło niemal pułapu 2 tys. USD za uncję, aby
ustabilizować się obecnie na poziomie 1,6 tys. USD
za uncję; srebro kosztuje aktualnie 30 USD za uncję
po spadku z rekordowego poziomu 45 USD za uncję.
W obu przypadkach ceny w ciągu 10 lat wzrosły 10-krotnie, co pokazuje skalę zmian i trudności, z jakimi boryka się jubilerstwo. Zawirowania nie omijały również
surowca bursztynowego, który niemal w całości trafia
w ostatnich latach na rynek chiński lub na Litwę,
a w znacznie mniejszym stopniu do Polski. Ceny osiągnęły taki pułap, że kontrahenci chińscy odmówili
zakupów i po nowym roku sytuacja zaopatrzeniowa
nieco się ustabilizowała. Skutkiem niedoborów, pojawia się w obrocie znaczna ilość bursztynu prasowanego i formowanego, a także modyfikowany termicznie
kopal kolumbijski i mieszanki tych składników. Efekt
jest taki, że podobnie jak w handlu kamieniami kolo
rowymi trzeba coraz więcej wiedzieć pracując z bursztynem, a równocześnie wymagać od dostawców precyzyjnej informacji o technikach i materiałach stosowanych w produkcji biżuterii. Gdańskie środowisko
bursztynnicze dysponuje możliwością badania surow
ca na wydziale chemicznym Politechniki Gdańskiej,
gdzie rozpoznanie kopalu i jego domieszek nie nastręcza żadnych trudności.
Deficyt bursztynu i wysokie ceny srebra uruchomiły intensywne poszukiwania sposobu utrzymania się
na rynku poprzez udoskonalenie technologii produkcji, wzornictwo, ale również i ograniczenie zatrudnienia. Niestabilny rynek na całym świecie spowodował
również zmiany w kierunkach eksportu. Bursztynem
interesują się odbiorcy w Chinach, gdzie jest ceniony
za swoje walory zdrowotne, a europejskie nowoczesne
wzornictwo zaspokaja gusty dynamicznie rozwijające-
Last year brought a shortage of raw amber and high
prices for precious metals. The price of gold almost
reached the 2,000 dollar mark per ounce, to now stabilise at about 1,600 dollars per ounce, silver now costs
30 dollars per ounce following a drop from a record
price of 45 dollars per ounce. In both cases prices rose
tenfold over the last 10 years, which is proves the sheer
scale of the changes and difficulties facing the jewellery industry. The turbulence also hit the market for
raw amber, which is almost exclusively sold to China
and Lithuania, with much less being exported to
Poland. The prices rose so high that Chinese purchasers refused to buy it and supply stabilised somewhat
at the beginning of 2012. The shortage resulted in the
marketing of a significant volume of pressed and shaped
amber together with thermally modified Colombian
copal and mixtures of these materials. As a result, just
as in the coloured gemstone trade, those working with
amber need to develop their knowledge and require
suppliers to provide exact information about the techniques and materials used in their jewellery production. The Gdansk amber community has the possibility
to test amber at the Gdansk University of Technology’s
Chemistry Department, where identifying copal and
copal mixtures is not a problem.
The shortage of amber and high prices of silver led
to an intense search for ways to remain afloat in the
market by improving manufacturing technologies,
design, but also by cutting back on employment. The
unstable world market also led to changes in export
directions. Amber has aroused the interest of customers in China, where it is valued for its healthful properties, and where the dynamically developing society
has taken a liking to contemporary European design.
However, the majority of amber comes to the Chinese
market in the form of balls or cylinders used to make
1
7
AMBER NEWS
Amberif 2012
Amberif 2012
go się społeczeństwa. Najwięcej jednak surowca trafia
na rynek chiński w postaci kulek lub beczek, z których
robi się bransoletki traktowane jako zdrowotne. Również w krajach arabskich rośnie zainteresowanie bursztynem i najchętniej kupowany jest w formie minaretów
czyli muzułmańskich różańców.
Tradycyjnie największym partnerem handlowym
branży pozostają kraje Unii Europejskiej – Niemcy,
Wielka Brytania, Francja, Włochy i Czechy, a ostatnio
również kraje skandynawskie. Odczuwa się także
po kilkuletniej przerwie ożywienie w kontaktach ze
Stanami Zjednoczonymi, co jest długo oczekiwanym
dobrym sygnałem na przyszłość.
healthful bracelets. Interest in amber is also growing
in Arabian countries, where it is most often bought
in the form of minarets, i.e. Muslim rosaries.
Traditionally, the countries of the European Union
remain the amber industry’s biggest trading partner
– Germany, the United Kingdom, France, Italy and
the Czech Republic, and recently also the Nordic
countries. After a several years’ gap, there is also
a clear uptick in trade with the United States, which
is a long-awaited good omen for the future.
8
AMBER NEWS
Przegląd targów na świecie i w Polsce, istotnych
dla firm bursztynniczych
A review of amber-relevant trade exhibitions
throughout the world and in Poland
Amberif, Gdańsk, 21–24.03.2012
450 wystawców z 15 krajów prezentowało w tym
roku swoje wyroby na targach AMBERIF; odwiedziło
je 6336 handlowców, właścicieli galerii, sklepów jubilerskich i hurtowni. Najliczniej reprezentowaną grupą
byli kontrahenci z Chin i krajów europejskich, głównie Niemiec, wielu było również Rosjan i większa niż
dotychczas liczba kupców z krajów arabskich. Targom
towarzyszył cykl seminariów – sesja historyków sztuki
dedykowana złotnictwu, seminarium gemmologiczne
oraz wykłady o trendach oparte na opracowaniach
włoskich trendsetterów.
Gala Amber Look w Filharmonii Bałtyckiej była sceną
prezentacji najnowszych kolekcji projektantów biżuterii i mody, burzących ustalone porządki, inspirowanych
kulturą antyczną, ale i aktualnymi wydarzeniami – jak
zbliżające się mistrzostwa piłkarskie.
www.amberif.pl
Amberif, Gdansk, 21–24.03.2012
450 exhibitors from 15 countries presented their
products at this year’s AMBERIF. They were visited by
6336 owners of galleries, jewellery shops and wholesaling businesses. The largest group of visitors were
customers from China and European countries, mainly Germany, there were also many Russians and more
buyers from the Arab countries than before. The Fair
was accompanied by a series of seminars – a jewellery-dedicated art historians’ session, a gemmology
seminarand lectures on trends based on research
by Italian trendsetters.
The Amber Look Gala at the Baltic Philharmonic
Hall showcased the latest collections by jewellery and
fashion designers which shatter the status quo, collections inspired by both ancient culture and current
events including the forthcoming European Football
Championship.
www.amberif.pl
Ambermart, Gdańsk, 8–10.09.2011
Niemal 3 tys. osób z 28 krajów odwiedziło w tym
roku targi AMBERMART. Swoje wyroby oferowały 133
firmy z Polski i z zagranicy. To było udane wydarzenie,
jak mówią wystawcy, choć obawiali się ostrożności
kupców z racji wysokich i nieprzewidywalnych cen
bursztynu, srebra oraz złota.
Muzeum Bursztynu oraz restauracja Malinowy Ogród
zaprosiły na Bursztynowe kulinaria na turystycznym
szlaku, a po ostatnim dniu targowym miało miejsce
spotkanie ze sztuką, już po raz drugi organizowane
przez Międzynarodowe Stowarzyszenie Bursztynników święto bursztynowej ulicy – Mariacka pod Gwiazdami.
www.ambermart.pl
Amber Trip, Wilno, Litwa, 14–17.03.2012
Uczestniczyło w nich 64 wystawców z 9 krajów,
w tym 40 firm litewskich i 12 polskich. Połowa oferowanych wyrobów to bursztyn, pozostała część to wyroby
złotnicze. Na targach zaprezentowano biżuterię artystyczną z całego świata. Wzięło w nich udział 80 firm
z Litwy, Polski, Łotwy, Estonii, Turcji, Niemiec, Rosji,
Czech, Włoch, Ukrainy, Indii i Grecji. Ponad 8 tysięcy
gości z prawie 20 krajów zgromadziło się, by zaprezentować swoje kreacje, wymienić pomysły i by nawiązać wartościowe kontakty biznesowe, jak też po
2
Ambermart 2011. Mariacka pod Gwiazdami
Ambermart 2011. Mariacka St. Under the Stars
9
AMBER NEWS
Ambermart, Gdansk, 8–10.09. 2011
Almost 3,000 visitors from 28 countries came to
AMBERMART 2011, with more than 133 Polish and
international companies presenting their products.
The exhibitors say it was a successful exhibition,
although they were apprehensive of buyers’ caution
due to the high and unpredictable prices of amber,
silver and gold.
The Gdansk Amber Museum and the Malinowy
Ogród [Raspberry Garden] restaurant organised an
event called The Amber Cuisine of the Amber Route,
while the final day of the Fair was concluded with
Mariacka Street Under the Stars, an open-air meeting
with art organised for the second time by the International Amber Association – a true celebration of
Gdansk Amber Street.
www.ambermart.pl
3
Złoto Srebro Czas 2011
Gold Silver Time 2011
prostu spędzić miło czas z innymi osobami o tej
samej pasji.
Podczas targów odbył się międzynarodowy konkurs
Azur. Głównymi materiałami były metal + bursztyn.
Do rywalizacji stanęli artyści z Litwy, Polski, Rosji,
Austrii, Holandii, Włoch, Belgii i Finlandii.
www.ambertrip.com
Jubinale, Kraków, 10–12.06.2012
Na terenach Targów Krakowskich prezentowało się
155 wystawców (z Polski, Litwy, Włoch, Niemiec, Czech,
Słowacji, Austrii, Grecji i Cypru), natomiast odwiedziło
je aż 2157 osób. Można było podziwiać biżuterię złotą
i srebrną, biżuterię z diamentami, perłami i kamieniami szlachetnymi, biżuterię z bursztynem i minerałami,
oryginalną biżuterię designerską i biżuterię modową,
zegarki oraz opakowania, a także ofertę techniczną
i informatyczną, systemy wyposażenia oraz zabezpieczeń salonów jubilerskich. Swoje stoiska miały również
branżowe stowarzyszenia, inne branżowe imprezy targowe i wydawnictwa. Targom towarzyszyły również
wystawy, w ramach których biżuteria prezentowana
była jako obiekt sztuki, rzemiosła zegarmistrzowskiego oraz rzeźby i fotografii.
Amber Trip, Vilnius, Lithuania, 14–17.03. 2012
Amber Trip had 64 exhibitors from 9 countries,
including 40 companies from Lithuania and 12 from
Poland. Half of the products on offer were amber,
the rest being non-amber jewellery. The exhibition
presented jewellery art articles from across the world.
80 companies from Lithuania, Poland, Latvia, Estonia,
Turkey, Germany, Russia, Czech Republic, Italy, Ukraine,
India and Greece participated in the exhibition. More
than 8 thousand vsitors came from nearly 20 countries gathered to present their creations, exchange the
ideas, and to make valuable business connections as
well as to just enjoy being around other people with
the same passion.
During the exhibition was held an international
competition Azur. Main material was: metal + amber.
The competition was attended by artists from Lithuania, Poland, Russia, Austria, the Netherlands, Italy,
Belgium and Finland.
www.ambertrip.com
Jubinale, Cracow, 10–12.06.2011
The Cracow fairgrounds hosted 155 exhibitors (from
Poland, Lithuania, Italy, Germany, the Czech Republic,
Slovakia, Austria, Greece and Cyprus) and had a footfall
of as many as 2157 visitors. There was gold and silver
jewellery, jewellery with diamonds, pearls and gemstones, jewellery with amber and minerals, designer
and fashion jewellery, watches and packaging, hardware and software, equipment and security systems
for jewellery shops. There were also information stands
run by trade associations, other trade exhibitions and
Specjalnie dla wystawców oraz ich gości na Kazimierzu, w Hotelu Rubinstein, odbyła się Parada Krakowskich Projektantów 3K x 3M. Targi okazały się
atrakcyjne nie tylko dla południa Polski, ale również
dla kupców z krajów ościennych i południa Europy.
www.jubinale.com
Złoto Srebro Czas, Warszawa, 30.09–02.10.2011
Targi biżuterii i zegarków prezentowały 310 firm
z 9 krajów, odbywały się konkursy oraz liczne wystawy
współczesnej i dawnej sztuki złotniczej. Ważnym wydarzeniem targów jest wręczanie Bursztynowej Róży
– wyróżnienia przyznawanego za działalność na rzecz
potrzebujących. Wystawcy i goście mieli możliwość
konsultacji w zakresie doboru biżuterii stroju podczas
spotkania ze stylistką Anną Męczyńską. Natomiast
po raz pierwszy na targach zaaranżowała swoje studio
fotograficzne Lidia Popiel – można w nim było wykonać zdjęcia portretowe.
www.zlotosrebroczas.com
4
Hong Kong 2011– oferta bursztynowa
Hong Kong 2011 – amber products
10
AMBER NEWS
11
AMBER NEWS
publishing houses. The Fair was also accompanied by
exhibitions where jewellery was showcased as objets
d’ art, together with watch-making, sculpture and
photography exhibitions.
As a special treat for the exhibitors and their guests,
the organisers held the 3K x 3M Cracow Designers Parade thanks to the hospitality of the Rubinstein Hotel
in the Cracow district of Kazimierz. Jubinale proved
attractive not only to the south of Poland, but also to
traders from Poland’s neighbouring countries and the
south of Europe.
www.jubinale.com
Gold Silver Time, Warsaw, 30.09–02.10.2011
Warsaw’s Jewellery and Watch Fair featured 310
companies from nine countries, competitions and
exhibitions of contemporary and antique jewellery
art. One of GST’s most important events is the Amber
Rose award ceremony. The Amber Rose is a distinction given for work for the needy.
5
Taksówkarz w Hong Kongu z bursztynową bransoletką
A Hong Kong taxi driver wearing an amber bracelet
6
Hong Kong Convention & Exhibition Centre
Hong Kong Convention & Exhibition Centre
Hong Kong Jewellery & Gem Fair, 23–26.06 2011
Czerwcowa edycja targów jubilerskich w Hong Kongu gościła 1600 wystawców z 37 krajów. Liczba uczestników zwiększyła się o 25%, gdyż Chiny stały się, jak
to określił Ryszard Kulczyński, jedynym krajem, gdzie
pracuje się równie intensywnie jak dawniej w Europie.
Odnotowano również wzrost liczby odwiedzających
– ponad 22 tysiące handlowców ze 104 krajów.
W targach uczestniczyły trzy firmy z Polski, bursztyn
był również w ofercie kilku firm litewskich i rosyjskich.
Firmy tajwańskie i chińskie sprzedawały surowiec przede wszystkim w postaci kulek – i jeśli to miałaby być
przyszłość bursztynu, to nie ma czym się cieszyć.
www.jewellerynetasia.com
The exhibitors and visitors had the opportunity to
consult stylist Anna Męczyńska about selecting the
right jewellery and clothing. A first at GST was Lidia
Popiel’s photography studio, where visitors were able
to have their portrait pictures taken.
www.zlotosrebroczas.com
Hong Kong Jewellery & Gem Fair 23–26.06 2011
The June jewellery show in Hong Kong hosted 1600
exhibitors from 37 countries, which means a growth of
25%, because, as Ryszard Kulczyński noted, China has
become the only country where people work as heard
as they used to in Europe. There was also a growth in
footfall with over 22,000 traders from 104 countries.
12
AMBER NEWS
13
AMBER NEWS
Show to be effective, emphasising at the same time
that in order to work in the American market, one has
to develop an offer which caters to its specificity and
have a permanent USA-based agent. Only then can
one fully take advantage of the opportunities that the
USA has to offer.
www.jogsshow.com
7
Copenhagen Jewelry Fair, 2011
Copenhagen Jewelry Fair, 2011
Copenhagen Jewelry Fair, Kopenhaga,
25–28.08.2011
Organizowane w Bella Center po raz 10-ty, są największym tego typu wydarzeniem na Półwyspie Skandynawskim. Uczestniczyło w nich 200 firm, w tym
2 z Polski. Ambasada RP zaprosiła do udziału Międzynarodowe Stowarzyszenie Bursztynników, które przygotowało wystawę biżuterii oraz Trend Book 2011, które
to wydawnictwo spotkało się z dużym zainteresowaniem licznie uczestniczących w targach projektantów.
www.cphjf.dk
J.O.G.S Gem & Jewellery Show, Tucson, Arizona, USA,
27.01–7.02 2012
Targi trwające niemal 2 tygodnie są częścią festiwalu
mineralogicznego w Tucson. Prezentowały pośród 200
wystawców 25 firm z bursztynem, w tym 18 z Polski,
3 litewskie i 4 amerykańskie. Część uczestników dobrze ocenia ich skuteczność, zaznaczając równocześnie,
że praca na rynku amerykańskim wymaga przygotowania dopasowanej do jego specyfiki oferty oraz stałego przedstawicielstwa w USA – i dopiero to pozwala
w pełny sposób korzystać z szans , jakie istnieją w tym
kraju.
www.jogsshow.com
8
Tucson Gem & Jewelry Show, Amber Beads Special, 2012
Tucson Gem & Jewelry Show, Amber Beads Special, 2012
Three Polish companies exhibited at the Hong Kong
Jewellery & Gem Fair, with amber also offered by a number of Lithuanian and Russian companies. Taiwanese
and Chinese companies offered amber chiefly in the
form of balls – and if this represents the future of amber, then there is hardly anything worth anticipating.
www.jewellerynetasia.com
Copenhagen Jewelry Fair,
Copenhagen, 25–28.08.2011
Held for the 10th time, the trade show took place
at the Bella Center and is the largest of its kind in the
Nordic countries. Some 200 companies took part in
the Fair, including two from Poland. The Polish embassy invited the International Amber Association
to take part in the Fair with a jewellery exhibition
and Trend Book 2011, which enjoyed keen interest
among the many designers who took part in the Fair.
www.cphjf.dk
J.O.G.S Gem & Jewellery Show,
Tucson, Arizona, USA, 27.01–7.02 2012
The Show, which goes on for almost two weeks, is
part of the mineral showcase in Tucson. Among its
200 exhibitors, the Show had 25 companies with amber,
including 18 from Poland, 3 from Lithuania and 4 from
the USA. Some of the participating companies feel the
9
Tucson Gem & Jewelry Show, Amber Stone Statue Display, 2012
Tucson Gem & Jewelry Show, Amber Stone Statue Display, 2012
Po raz pierwszy od czasów przemian w naszym państwie rysuje się szansa na skuteczne wsparcie działań
proeksportowych ze środków Unii Europejskiej w trzyletnim programie, konstruowanym przez Ministerstwo
Gospodarki we współpracy z 15 wytypowanymi branżami, do których zakwalifikowano na wniosek Międzynarodowego Stowarzyszenia Bursztynników również
branżę jubilersko-bursztynniczą. Powstało konsorcjum
Bursztyn Skarb Polski, utworzone przez Międzynarodowe Centrum Targowe, firmę S&A S.A., Krajową Izbę
Gospodarczą Bursztynu oraz Międzynarodowe Targi
Gdańskie S.A.
Do programu promocji zakwalifikowano targi JOGS
w Tucson i JCK Show w Las Vegas, Inhorgenta w Monachium, Vicenza Spring, Hong Kong – edycja wrześniowa, oraz krajowe targi proeksportowe Amberif, Złoto
Srebro Czas oraz Ambermart. Wystąpienia narodowe
na zagranicznych, liczących się imprezach, wsparte
działaniami promocyjnymi powinny dać nowe impulsy
i nieosiągalną dotychczas widoczność bursztynu i polskich firm. Działanie te przeprowadzone za pomocą
firm, które zdecydują się uczestniczyć w trzyletnim
programie powinny przyczynić się do popularyzowania bursztynu w świadomości znacznie szerszego grona handlowców, a w efekcie przełożyć się na nowe
kontakty i możliwości dla całej międzynarodowej społeczności bursztynniczej.
For the first time since the fall of Communism there
is an opportunity in Poland to receive effective support for export efforts with European Union funding
in a three-year programme being developed by the
Ministry of the Economy in collaboration with 15 selected industries, including the amber and jewellery
industry, which qualified at the motion of the International Amber Association. As a result, the Amber
– Poland’s Treasure consortium was established by
the MCT International Fair Centre, the S & A S.A. company, KIGB National Chamber of Amber Commerce
and the MTG S.A. Gdansk International Fair Co.
The fairs eligible for support include JOGS in Tucson
and the JCK Show in Las Vegas, Inhorgenta in Munich,
Vicenza Spring, Hong Kong in September and Poland’s
Amberif, Gold Silver Time and Ambermart. National
presentations at leading events abroad, supported by
promotional efforts, should give a new impulse and
raise the profile of amber and Polish companies in
a way that has never been achieved before. The efforts
made by the companies which will decide to participate in the three-year programme should help to popularise amber among a much broader range of traders, leading to new business contacts and opportunities for the entire international amber community.
14
AMBER NEWS
Bursztyn w modzie I SZTUCE
AMBER IN FASHION AND ART
Mariusz Gliwiński
Mariusz Gliwiński
Niezmiernie cieszy fakt wzmożonej popularyzacji
bursztynu na różnych płaszczyznach działania, zarówno merytorycznych jak i komercyjnych – od jarmarków
po konkursy i publikacje dotyczące designu. Mimo
tego promocja na rzecz dobrego wzornictwa jest
nadal niewystarczająca. Bursztyn ciągle postrzega się
głównie jako niedrogą pamiątkę znad morza. Jednak
produkcja tanich wyrobów z naturalnego bursztynu
ostatnio znacznie się zmniejszyła – przyczyną tego jest
m.in. duży wzrost cen surowca. Drogi bursztyn daje
nadzieję na utrzymanie widocznej już tendencji do
poprawy jakości wzornictwa. Jest to szansa na lepszy
wizerunek ogólny biżuterii z bursztynem, a co za tym
idzie, włączenie jej do produktów ekskluzywnych.
Działania wspomagające kształtowanie marki są
nadal niezbędne. W ostatnim roku, pomimo pogłębiającego się światowego kryzysu, podjęto szereg ciekawych inicjatyw promocyjnych. Ambasador Bursztynu
Monika Richardson powiedziała w jednym z wywiadów: ja bym chciala zrobić z bursztynem to, co Marek
Kondrat w Polsce zrobił z winami. W maju zostanie
wydana książka jej autorstwa będąca relacją z podróży Ambasador bursztynowym szlakiem.
Jednym z filarów promocji polskiego designu jest
prezentowana w świecie wystawa, pt. Designed in Poland, organizowana przez PAIiIZ. Ta rządowa agencja
promocyjna kieruje się chęcią przedstawienia zagranicznej publiczności kolekcji złożonych z prac najwyżej cenionych projektantów. Wystawom często towarzyszą prezentacje w formie pokazu mody z udziałem
kolekcji bursztynowych (Budapeszt, Barcelona).
Tradycją stały się już cykliczne konkursy artystyczne o zasięgu międzynarodowym Amberif Design Award,
Legnicki Festiwal Srebra, Kaliningradzki Alatyr, Triennale Bursztynowe we Fromborku. Ukazała się także
kolejna publikacja dr. Sławomira Fijałkowskiego,
We are pleased to note amber’s rising popularity
at many different levels – from fairs to projects including competitions and design publications. However,
the promotion of good design still remains insufficient.
Amber is still perceived as an inexpensive seaside souvenir. That said, the manufacture of cheap natural amber products has clearly decreased recently. The reasons for this include the big rise in raw amber prices.
The high price of raw amber gives rise to hopes that
we can maintain the clearly visible trend of improving
design. This is an opportunity to raise the overall profile of amber jewellery in order to make it a high-end
luxury product.
There is still a necessity for brand building efforts.
Last year, in spite of the deepening global economic
recession, a number of interesting promotional initiatives were launched.
Amber Ambassador, television personality Monika
Richardson, mentioned in an interview that she would
like to do with amber what actor Marek Kondrat did
in Poland with wine. In May, a book by Ms. Richardson
will be published with an account of the Ambassador’s
travels along the Amber Route.
One of the pillars of Polish design promotion is the
world-touring Designed in Poland exhibition, organised by the Polish Information and Foreign Investment
Agency (PAIiIZ). The goal of this government promotion agency is to showcase collections from the most
celebrated Polish designers to the public abroad. The
exhibitions are often accompanied by fashion shows
with amber jewellery collections (Budapest, Barcelona).
Regular international art competitions, including
the Amberif Design Award, Legnica Silver Festival,
Alatyr in Kaliningrad and the Amber Triennial in Frombork, have become a tradition by now.
pt. Trend Book 2012+, która jest podsumowaniem prac
nad designem w środowiskach głównie akademickich.
Bardzo dobrym narzędziem w prezentacji rozwoju
wzornictwa były również wystawy w muzeach, m.in.
w Malborku i Fromborku oraz Muzeum Bursztynu
w Gdańsku.
Ważnymi wydarzeniami promującymi okazały się:
gala targów Amberif, projekt Mariacka pod Gwiazdami,
wieczór prezentacji podczas targów Amber Trip oraz
targi Jubinale, które zapewniają największe możliwości
przedstawienia kolekcji bursztynowych w kontekście
mody na wybiegu.
Istotne jest, że na kluczowych imprezach modowych
w Polsce pojawiają się kolekcje z bursztynem. Patronaty medialne tych wydarzeń to duża szansa na zaistnienie tego surowca w magazynach, pismach i programach
telewizyjnych, np. Fashion Week Poland w Łodzi (patronat magazynu „ELLE”), Sopot Fashion Days (patronat
Polsat), Warsaw Fashion Street (patronat medialny TVP 2),
Moda i Sztuka we Wrocławiu (patronat magazynu „Art
& Business”). Warto nadmienić, że przy okazji tych imprez pojawiają się ważne osobistości ze świata show
biznesu będące dla masowej publiczności niemal wyroczniami stylu bycia. Uważam, że eventy o tak dużych
możliwościach kreacji gustów publiczności powinny
być bardziej doceniane jako narzędzie promocji bursztynu w świecie mody.
1
15
AMBER NEWS
Trend Book 2012+, the latest in a series of publications edited by Dr. Sławomir Fijalkowski, is a summary of the efforts to develop design in mainly academic
circles.
The exhibitions held in museums such as the ones
in Malbork and Frombork and at the Amber Museum
in Gdansk, have proven to be a very good vehicle to
showcase the development of design.
The Amber and Fashion Gala at the Amberif Fair,
the Mariacka St. Under the Stars project, the evening
of presentations at the Amber Trip Fair and the Jubinale Exhibition provide the biggest opportunities to
showcase amber jewellery collections on the catwalk
in a fashion context.
It is important that amber jewellery collections
have begun to appear at leading fashion shows in
Poland. The media auspices associated with these
events provide a big opportunity for amber to make
a name for itself in magazines, newspapers and television programmes. They include: Fashion Week Poland
in Łódź (media auspices: “ELLE Magazine”), Sopot Fashion
Days (media auspices: Polsat TV), Warsaw Fashion
Street (media auspices: TVP 2), Fashion and Art in
Wrocław (media auspices: “Art & Business Magazine”).
Importantly, such events attract celebrities from the
world of show business who the general public sees
as veritable lifestyle authorities. I feel that events with
such great trend-setting potential should be better
appreciated as a tool for promoting amber in the
world of fashion.
Sopot Fashion Days 2011– ubrania: Caren Shen, biżuteria: Mariusz Gliwiński
Sopot Fashion Days 2011– clothes: Caren Shen, jewellery: Mariusz Gliwiński
6. Międzynarodowy Kongres
na temat Kopalnych Owadów,
Stawonogów i Bursztynu
Liban – kwiecień 2013
Dany Azar
Uniwersytet Libański, II Wydział Nauk Ścisłych
Katedra Nauk Przyrodniczych
PO box 26110217, Fanar – Matn (Liban)
e-mail: [email protected]
Podczas 5. Międzynarodowego Kongresu na temat
Kopalnych Owadów, Stawonogów i Bursztynu zorganizowanego w Pekinie w dniach 20–25 sierpnia 2010,
w krótkim głosowaniu na organizatora 6. Międzynarodowego Kongresu na temat Kopalnych Owadów, Stawonogów i Bursztynu w kwietniu 2013 r. wybrano Liban.
Wybór ten został uzasadniony w sposób następujący:
– Liban posiada liczne nagromadzenia (ponad 375)
bursztynu z jury i dolnej kredy, wśród których znajduje się 21 nagromadzeń z najstarszymi na świecie
inkluzjami biologicznymi w bursztynie;
– inkluzje w bursztynie libańskim reprezentują okres
kluczowy dla badań nad ewolucją, ponieważ w czasie powstawania bursztynu libańskiego (tzn. w dolnej kredzie) nastąpiło rozprzestrzenienie się roślin
okrytonasiennych (kwitnących). Wydarzenie to dramatycznie zmieniło środowisko z dawnego na współczesne, co pociągnęło za sobą współewolucję
pomiędzy roślinami kwitnącymi i owadami;
– nagromadzenia bursztynu w Libanie nie są jeszcze
chronione przed potencjalnym wandalizmem. Ich
zniszczenie lub naruszenie byłoby wielką stratą dla
dziedzictwa ludzkości i dla wiedzy naukowej, której
mogą być źródłem. Kongres taki byłby sposobem
na zachęcenie władz libańskich do wprowadzenia
przepisów chroniących te nagromadzenia i uczulania ich na konieczność takiej ochrony;
– kongres taki jest nie tylko platformą doskonalenia
16
AMBER NEWS
17
AMBER NEWS
The 6th International Congress
on Fossil Insects, Arthropods
and Amber, Lebanon – April 2013
Dany Azar
Lebanese University, Faculty of Sciences II, Department of Natural
Sciences, Fanar, Fanar – Matn, P.O. Box 26110217, Lebanon.
During the 5th International Conference on Fossil
Insects, Arthropods and Amber that was hold in
Beijing (China) from 20–25 August 2010, Lebanon
was chosen after a vote to host the 6th International
Congress on Fossil Insects, Arthropods and Amber,
in April 2013.
The choice was based on the following justifications:
– Lebanon is endowed with numerous outcrops
(more than 375) of Jurassic and Lower Cretaceous
amber deposits, among which 21 with the world
oldest biological inclusions in amber,
– the inclusions in Lebanese amber correspond to
a very crucial period for the study of the evolution,
as during the Lebanese amber formation (i.e. the
Lower Cretaceous) occurred the advent then radiation of the Angiosperms (flowering plants). This event
changed drastically the environment from the old
to the modern one with all the resulting co-evolution between flowering plants and insects;
– amber outcrops in Lebanon are not yet officially
protected against possible vandalism. Their destruction or defacement would indeed be a great loss to
the human heritage, and to the scientific knowledge
they can yield. Such congress would be a promoter
for rendering Lebanese responsibles sensible for
creating protecting laws;
– apart from being a platform for excellency through
the disposition and exchange of very important
scientific information, the 6th International Congress
on Fossil Insects, Arthropods and Amber could well
poprzez dysponowanie i wymianę kluczowych danych
naukowych; 6. Międzynarodowy Kongres na temat
Kopalnych Owadów, Stawonogów i Bursztynu może
także służyć jako zapowiedź utworzenia Narodowe
go Muzeum Przyrodniczego Libanu, które miałoby
w swojej kolekcji i pod swoją kuratelą bursztyn libański oraz inne okazy przyrodnicze odkryte i obecne
w Libanie.
Z wielką przyjemnością informuję, że Uniwersytet
Libański organizuje 6. Międzynarodowy Kongres na
temat Kopalnych Owadów, Stawonogów i Bursztynu
w kwietniu 2013 r. Kongres ten odbędzie się w Byblos:
mieście starożytnym, biblijnym i najstarszym z miast
na świecie istniejących bez przerwy. Nie ma nic bardziej
relaksującego i przyjemnego niż spędzenie dnia w tym
przepięknym mieście znajdującym się na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO, które jest również mistrzowskim dziełem historii, tradycji i natury w najlepszym wydaniu. W Byblos zorganizowany będzie dzień
pełen aktywności, np. odkrywania ruin z minionych
stuleci, oglądania wyrafinowanej architektury, przejażdżki łodzią rybacką, pływania, kupowania na targach
ręcznie wykonanych wyrobów, pamiątek i obrazów,
spożywania pysznych obiadów wśród zabytków miasta
lub spacerów nad brzegiem morza, z widokiem na starożytny i mityczny port, z którego alfabet rozprzestrzenił się na cały świat.
Materiały z konferencji
Referaty nadesłane na kongres opublikowane będą
przez wydawnictwo Brill w dwóch różnych periodykach
(„Systematyka i ewolucja owadów”, „Przegląd stawonogów lądowych”) oraz w publikacji, która zawierać będzie
referaty na temat geologii, chemizmu i tafnomii nagromadzeń bursztynu zawierających owady kopalne.
serve as the beacon to herald the establishment
of the Lebanese National Museum of Natural History, which would hold and curate the amber of Lebanon as well as the other natural artifacts discovered
and present in Lebanon.
It is a great pleasure form me to announce that the
Lebanese University is organizing the 6th International Congress on Fossil Insects, Arthropods and Amber
in April 2013. This congress will take place in the antic
biblical and the oldest continuously living city in the
world: Byblos. Nothing is more relaxing and enjoyable
than spending the day in this beautiful city classified
by the UNESCO as a World Heritage site and is a masterpiece of history, tradition and nature at its best.
Byblos offers a full day of activities, such as discovering
the ruins from past centuries, enjoying the intricate
architecture, taking a ride on a fisherman’s boat, swimming, shopping in the souks for handmade items,
souvenirs, paintings or eating a delicious lunch in the
midst of the historical city or overlooking the sea on
the ancient mythological port from which the alphabet went to the world.
Proceedings
Papers submitted for the congress will be published
by Brill in two different journals (“Insect Systematics
and Evolution”; “Terrestrial Arthropod Reviews”) and
a book that will contain papers that deals with geology, chemistry and taphonomy of amber and fossil
insects outcrops.
Complete information, exact dates and registration
form will be released very soon in the first circular.
REGIONALNE AKTUALNOŚCI BURSZTYNOWE
18
regional AMBER NEWS
19
regional AMBER NEWS
Lebanese one. More than 375 outcrops have been recently discovered in Lebanon after intensive geological field researches made in the last decade. We report
herein the discovery of additional four new outcrops
in Lebanon, two of them with insects’ inclusions, which
makes the number of fossileferous outcrops in Lebanon 21; we report as well the first fossil insects from
a new outcrop of amber from Syria.
Nowe nagromadzenia bursztynu
z Libanu i Syrii
New outcrops of amber from
Lebanon and Syria
Dany Azar1, Wafaa El-Halabi2, Youssef Nohra1,3,
Sibelle Maksoud1, Antoine El-Samrani1,3,
Raymond Gèze1
Dany Azar1, Wafaa El-Halabi2, Youssef Nohra1,3,
Sibelle Maksoud1, Antoine El-Samrani1,3,
Raymond Gèze1
Uniwersytet Libański, II Wydział Nauk Ścisłych,
2
Adel Halabi Building, Baeth Street, Jaramana,
Damascus country side, Syria
3
Uniwersytet Libański, Doktoranckie Studium Nauk Ścisłych
i Technologii, Campus Rafic Hariri – Hadath, PO box 5, Liban.
1
Streszczenie
Lewant (Bliski Wschód) znany jest w paleontologii
z licznych nagromadzeń bursztynu z okresu wczesnej
kredy, które występują głównie w różnych częściach
Libanu (ponad 375 nagromadzeń), w Wadi Zerqa w Jordanii i Keryat Shmouna w północnym Izraelu. Dotychczas tylko inkluzje biologiczne znaleziono jedynie
w bursztynie z Libanu i Jordanii. W niniejszym opracowaniu opisujemy odkrycie pięciu nagromadzeń bursztynu w Libanie, z których dwa zawierały inkluzje owa
dów, a także pierwsze skamieniałości owadów odkryte w nowym nagromadzeniu bursztynu w Syrii.
Słowa kluczowe
Wczesna kreda, Liban, Syria, nowe nagromadzenia
bursztynu.
Wstęp
Nie ma wątpliwości, że słynny amerykański thriller
science-fiction w reżyserii Stevena Spielberga Park
Jurajski z roku 1993, oparty na powieści pod tym samym tytułem autorstwa Michaela Crichtona, odegrał
znaczącą rolę w popularyzacji bursztynu. Przed jego
powstaniem zainteresowanie bursztynem ograniczało
się głównie do rejonu Morza Bałtyckiego i Karaibów,
Sciences, Fanar, P.O. Box 26110217, Fanar – Matn, Lebanon.
2
Adel Halabi Building, Baeth Street, Jaramana, Damascus country
side, Syria
3
Lebanese University, Doctoral School of Sciences and Technologies,
Campus Rafic Hariri – Hadath, P.O. Box 5, Lebanon.
New Lebanese amber outcrops
1
1
Nagromadzenie z wodospadu Jezzine
Jezzine fall outcrop
Abstract
Levant (Near East) is renowned in Palaeontology
for its numerous Lower Cretaceous amber outcrops,
which occur mainly in different area in Lebanon (more
than 375 outcrops), Wadi Zerqa in Jordan, and Keryat
Shmouna in northern Israel. To date only the Lebanese and Jordanian amber yield to biological inclusions.
We report herein the discovery of five outcrops of
amber in Lebanon, two of them with insects inclusions, and the first fossil insects from a new outcrop
of amber from Syria.
Keywords
Lower Cretaceous, Lebanon, Syria, new amber
outcrops.
Introduction
There is no doubt that Jurassic Park in 1993, the famous
American science fiction adventure thriller film directed by Steven Spielberg and based on the novel of the
same name by Michael Crichton, played a noticeable
role in making amber more popular. Before this date
interest in amber was mainly restricted to Baltic and
Caribbean countries, though amber occurrence was
recognized from several localities worldwide.
To date the oldest amber is from Mid Carboniferous,
but the oldest with intensive biological inclusions is the
2
Widmo FTIR bursztynu z wodospadu Jezzine
FTIR spectrum of the amber of Jezzine fall
chociaż bursztyn występował w różnych lokalizacjach
na całym świecie.
Najstarszy jak dotąd bursztyn pochodzi ze środkowego karbonu, ale najstarszy bursztyn z dużą liczbą
inkluzji biologicznych to bursztyn libański. W wyniku
intensywnych terenowych badań geologicznych przeprowadzonych w minionej dekadzie odkryto w Liba-
Outcrop of Jezzine fall
Situated in the village Wadi Jezzine (Fig. 1), Caza
(district) Jezzine, Mouhafazat Loubnan El-Janoubi
(Governorate South Lebanon); discovered in October
2011 during geological expedition with the participation of Dany Azar, Raymond Gèze, and Sibelle Maksoud, from the Lebanese University; and Danielle
Crouez, Pierre-Alain Proz, from the Natural History
Museum of Geneva Switzerland. This outcrop is the
most visited natural attraction in the area of Jezzine.
After cleaning the sediments in the basin formed
down the famous Jezzine fall, beneath the Falaise de
Blanche or Jezzine cliff, beautiful black layers of clay
and shale associated with lignite and plant debris were
exposed. Those layers of Lower Aptian age, contain
nice pieces of transparent orange amber pebbles.
Figure 2 represents the FTIR spectrum of amber from
this site. To date about 25 insects were found in this
amber. This outcrop was visited only once for half an
hour, of course more excursions and more investigations are needed to study this very promising outcrop.
Outcrops of Sadd Brissa
In this area two outcrops were found, the first situated in the upper side of the dam of Brissa, and the
second one in the vicinity of Nabaa Es-Sukkar (Sugar
Spring), between the sping of Nabaa Es-Sukkar and
the dam of Brissa (Fig. 3), both in Caza (district) Sir-Ed-Danniyeh, Mouhafazat Loubnan Esh-Shemali (Governorate of North Lebanon); discovered in June 2011,
during geological expedition with the participation of
Dany Azar, Sibelle Maksoud, from the Lebanese University; and Kamil Ziadé. Amber of first outcrop is yellow,
and orange, found in grey sandstone of Neocomian
age. Amber of the second outcrop is found as large
pieces (some of it attempts the size of a baby head)
with different taint of yellow, orange, red, and bony
colours; in layers of dark grey clay and shale associa-
20
regional AMBER NEWS
Nowe nagromadzenia bursztynu w Libanie
Nagromadzenia w Sadd Brissa
W rejonie tym znaleziono dwa nagromadzenia, pierwsze z nich znajduje się w górnej części tamy Brissa, a drugie w okolicy Nabaa Es-Sukkar (Źródła Cukrowego) pomiędzy źródłem Nabaa Es-Sukkar a tamą Brissa (Fig. 3);
oba nagromadzenia zlokalizowane są w Caza (okręgu)
Sir-Ed-Danniyeh, Mouhafazat Loubnan Esh-Shemali
(w Gubernatorstwie Północnego Libanu); odkryte zostały w czerwcu 2011 r. podczas wyprawy geologicznej
z udziałem Dany’ego Azara, Sibelle Maksoud z Uniwersytetu Libańskiego i Kamila Ziadé. Bursztyn z pierwszego nagromadzenia jest żółty lub pomarańczowy,
występuje w szarym piaskowcu z neokomu. Bursztyn
z drugiego nagromadzenia występuje w dużych bryłach (niektóre przypominają wielkością głowę małe-
21
regional AMBER NEWS
go dziecka) i w różnych odcieniach koloru żółtego, pomarańczowego, czerwonego oraz kościstego; znajduje
się w warstwach ciemnoszarych iłów i łupków związanych z lignitem oraz szczątkami roślinnymi. W bursztynie tym znaleziono ok. 50 skamieniałości owadów
w wyniku jedynie dwóch wizyt na terenie nagromadzenia, z których każda trwała około 1 godziny. Widma FTIR bursztynu z tych dwóch nagromadzeń przedstawiają odpowiednio Fig. 4 i Fig. 5.
nie ponad 375 nagromadzeń. W niniejszym opracowaniu opisujemy odkrycie czterech nowych nagromadzeń
w Libanie, z których dwa zawierają inkluzje owadów
i łącznie z poprzednimi dają łączną liczbę 21 libańskich
nagromadzeń ze skamieniałościami; ponadto opisujemy pierwsze skamieniałości owadów z nowego nagromadzenia bursztynu w Syrii.
Nagromadzenie z wodospadu Jezzine
Nagromadzenie to zlokalizowane jest w wiosce Wadi
Jezzine (Fig. 1), w Caza (okręgu) Jezzine, Mouhafazat
Loubnan El-Janoubi (w Gubernatorstwie Południowego Libanu); odkryte zostało w październiku 2011 podczas wyprawy geologicznej z Dany Azarem, Raymondem Gèze i Sibelle Maksoud z Uniwersytetu Libańskiego; oraz Daniellem Crouezem, Pierre-Alain Proz z Muzeum Przyrodniczego z Genewy. Nagromadzenie to
jest najczęściej odwiedzaną atrakcją przyrodniczą na
terenie Jezzine. Po oczyszczeniu osadów z niecki uformowanej przez słynny wodospad Jezzine, poniżej
Falaise de Blanche, czyli klifu Jezzine, odkryte zostały
piękne czarne warstwy iłów i łupków związanych
z lignitem oraz szczątkami roślinnymi. Warstwy te pochodzą z dolnego aptu i zawierają ładne bryłki przezroczystego pomarańczowego bursztynu. Fig. 2 przedstawia widmo FTIR bursztynu z tej lokalizacji. Dotychczas w bursztynie tym znaleziono około 25 owadów.
Nagromadzenie to było badane jedynie przez pół godziny, oczywiście potrzebnych jest więcej wypraw
terenowych i prac, które pozwoliłyby na przebadanie
tego niezwykle obiecującego nagromadzenia.
Nagromadzenie z Monteverde
Nagromadzenie to znajduje się w wiosce Montiverde, Caza (okręg) Matn, Mouhafazat Jabal Loubnan
(w Gubernatorstwie Mont Lebanon); odkryte zostało
w styczniu 2012 przez Dany’ego Azara, w wykopie wykonanym w celach budowlanych (Fig. 6). Znaleziono
w nim pojedynczą bryłkę bursztynu w soczewkach
czarnego piaskowca z neokomu. Niestety nagromadzenie to nie jest już dostępne. Widmo FTIR prezentuje Fig. 7.
3
6
Nagromadzenie Sadd Brissa – Nabaa El-Sukkar
Outcrop of Sadd Brissa – Nabaa El-Sukkar
Nagromadzenie z Monteverde
Outcrop of Monteverde
Outcrop of Monteverde
Situated in the village Montiverde, Caza (district)
Matn, Mouhafazat Jabal Loubnan (Governorate Mont
Lebanon); discovered in January 2012 by Dany Azar,
during excavation made in the purpose of constructing a building (Fig. 6). A single piece of amber was
found in black sandstone lenses of Neocomian age.
Unfortunately this outcrop is not accessible anymore.
FTIR spectrum is given in Figure 7.
4
Widmo FTIR bursztynu z Sadd Brissa
FTIR spectrum of Sadd Brissa amber
ted with lignite and plant debris. About 50 fossil insects
were found in this later amber, with only two visits to
the outcrop for nearly one hour each time. FTIR spectra
for amber from these two outcrops are given respectively in Figures 4 and 5.
5
Widmo FTIR bursztynu z Sadd Brissa – Nabaa El-Sukkar
FTIR spectrum of amber from Sadd Brissa – Nabaa El-Sukkar
Nagromadzenie Sfireh
Zlokalizowane jest w wiosce Sfireh (Fig. 8), w Caza
(okręgu) Sir-Ed-Danniyeh, Mouhafazat Loubnan Esh-Shemali (w Gubernatorstwie Północnego Libanu);
odkryte zostało w maju 2012 podczas wyprawy geo-
Outcrop of Sfireh
Situated in Sfireh village Figure 8, in Caza (district)
Sir-Ed-Danniyeh, Mouhafazat Loubnan Esh-Shemali
(Governorate of North Lebanon); discovered in May
2011 during geological expedition with the participation of Dany Azar, Raymond Gèze, Sibelle Maksoud,
and Mariline Maalouli, from the Lebanese University;
Jean-Claude Paicheler, Isabelle Veltz, from France.
This outcrop is Neocomian in age, with clear transparent orange amber pebbles found in lenses of grey
clay among sandstone (Fig. 9). To date no inclusions
have been found in this material though being very
promising. It is noteworthy to tell that this outcrop
have been visited two times for less than half an hour
each time. FTIR spectrum for this amber is given
in Figure 10.
22
regional AMBER NEWS
Wnioski
Poszczególne widma FTIR (Fourrier-Transformed Infra-Red) opisanego w niniejszym opracowaniu bursztynu z Libanu wskazują, że bursztyn z wodospadu Jezzine, Sadd Brissa, Sadd Brissa – Nabaa El-Sukkar i Sfireh
wykazuje pewne podobieństwo. Bursztyn ten różni
się nieco od bursztynu z Monteverde. Tylko widmo
FTIR bursztynu syryjskiego wykazuje znaczące różnice względem widm bursztynu libańskiego.
Podziękowania
Jesteśmy wdzięczni prof. dr hab. Ryszardowi Szadziewskiemu oraz Światowej Radzie Bursztynu za
umożliwienie nam wniesienia wkładu do tej publikacji.
Chcielibyśmy podziękować miastu Gdańsk oraz jego
władzom. Dziękujemy również personelowi Doktoranckiego Studium Nauk Ścisłych i Technologii Uniwersytetu Libańskiego, a w szczególności pani Sahar Rihan,
za pomoc w przeprowadzeniu badań w podczerwieni.
Jest to wkład w realizację umowy o współpracy pomię-
regional AMBER NEWS
New Syrian amber outcrop
This outcrop is situated in the area of lake Zarzar,
Zabadani District, Rif Dimashq Governorate, 32 km
northwest of Damascus, at nearly one kilometer far
from the Lebanese border. The amber of this site
resembles to the Lebanese material and found in grey
layers of clay with plant debris. The amber colour of
this site is transparent dark yellow and orange. In May
2011, Wafaa El-Halabi bought few pieces of amber
from this site, and after examination of this material
in the Lebanese University, four insects were found.
This site is very important but unfortunately presently
not accessible due to the critical political situation
in Syria, thus fieldwork is postponed for a while.
FTIR spectrum of Syrian amber is given in Figure 11.
logicznej z udziałem Dany’ego Azara, Raymonda Gèze,
Sibelle Maksoud i Mariline Maalouli z Uniwersytetu
Libańskiego; Jean-Claude Paichelera, Isabelle Veltz
z Francji. Nagromadzenie to pochodzi z neokomu
i zawiera przezroczyste pomarańczowe bryłki bursztynu występujące w soczewkach szarego iłu wśród piaskowców (Fig. 9). Jak dotąd w materiale tym nie znaleziono żadnych inkluzji, choć jest on bardzo obiecujący.
Warto zauważyć, że nagromadzenie to było badane
dwukrotnie przez mniej niż pół godziny za każdym
razem. Widmo FTIR prezentuje Fig. 10.
Nowe nagromadzenie bursztynu w Syrii
Nagromadzenie to zlokalizowane jest w rejonie jeziora Zarzar, w okręgu Zabadani, w Gubernatorstwie
Rif Dimashq, 32 km na północny-zachód od Damaszku, niemal 1 km od granicy z Libanem. Bursztyn z tej
lokalizacji przypomina materiał z Libanu i występuje
w warstwach szarego iłu wraz ze szczątkami roślinnymi. Kolor bursztynu z tej lokalizacji jest ciemnożółty i pomarańczowy, przezroczysty. W maju 2011 Wafaa
El-Halabi zakupiło kilka bryłek bursztynu z tej lokalizacji, a po przebadaniu materiału na Uniwersytecie
Libańskim znaleziono w nim cztery owady. Lokalizacja ta jest bardzo ważna, ale niestety obecnie nie jest
dostępna w wyniku dramatycznej sytuacji politycznej
w Syrii, dlatego też prace w terenie zostały chwilowo
zawieszone. Widmo FTIR bursztynu syryjskiego prezentuje Fig. 11.
23
7
Widmo FTIR bursztynu z Monteverde
FTIR spectrum of Monteverde amber
8
Nagromadzenie ze Sfireh
Outcrop of Sfireh
9
Bursztyn ze Sfireh
Amber of Sfireh
10
11
Widmo FTIR bursztynu ze Sfireh
FTIR spectrum of Sfireh amber
Widmo FTIR bursztynu syryjskiego
FTIR spectrum of Syrian amber
dzy Uniwersytetem Libańskim, Muzeum i Instytutem
Zoologii w Warszawie, Uniwersytetem Gdańskim, Uniwersytetem Pedagogicznym w Krakowie oraz Polską
Akademią Nauk. Niniejsza praca jest częścią projektu
zespołowego Bioróżnorodność: Pochodzenie, struktura,
ewolucja i geologia przyznanego autorowi przez Uniwersytet Libański.
Conclusion
The different Fourrier-Transformed Infra-Red (FTIR)
spectra of the diverse herein studied Lebanese amber,
indicate that amber from Jezzine fall, Sadd Brissa,
Sadd Brissa – Nabaa El-Sukkar, and Sfireh are somehow
similar. They are slightly different from the Monteverde
amber. Only the Syrian amber FTIR spectrum presents
a considerable difference with those originated from
Lebanese ones.
Acknowledgements
We are thankful to prof. hab. Ryszard Szadziewski
and the World Amber Council for their kind invitation
to contribute in this volume. We would like to thank
the city of Gdansk and its responsibles. We thank
as well the personnel of the Doctoral School of Sciences and Technology of the Lebanese University and
especially Miss Sahar Rihan for help in the FTIR analyses. This is a contribution to the cooperative agreements between the Lebanese University, Museum
and the Institute of Zoology (Warsaw); University of
Gdansk; Pedagogical University of Cracow; and the
Polish Academy of Sciences. This paper is a contribution to the team project Biodiversity: Origin, Structure,
Evolution and Geology awarded to DA by the Lebanese University.
24
regional AMBER NEWS
Bursztynowe aktualności z Litwy
Amber news from Lithuania
Kazimieras Mizgiris
Kazimieras Mizgiris
Litwa i bursztyn to pojęcia nierozłączne. Podczas
światowej wystawy Expo 2012 w Korei Płd. Litwę
reprezentować będzie Inkluzja w bursztynie. Jest to
duża sala, która wygląda jak wielka bryła bursztynu,
a zwiedzający będą mogli poczuć się wewnątrz niej
jak inkluzje. Nowoczesna ekspozycja zaprezentuje
nie tylko surowe bryły bursztynu, lecz także wyroby
z niego wykonane (od epoki kamienia po współczesność). Wśród eksponatów zwiedzający będą mogli
zobaczyć kolekcję Bursztyn i złoto (ze zbiorów Galerii
– Muzeum Bursztynu Mizgirisów).
Pomysł stworzenia kolekcji biżuterii z bursztynu i złota pojawił się po podróży dawnymi szlakami handlu
bursztynem oraz wizycie w Muzeum Archeologicznym
Verucchio we Włoszech. W muzeum tym zobaczyliśmy
niezwykłą biżuterię starożytnych Etrusków wykonaną
ze złota i bursztynu bałtyckiego.
Etruskowie łączyli złoto i bursztyn od czasów starożytnych. Dowodzą tego rozmaite odkrycia archeologiczne (obfite w tym regionie). W większości przypadków
wyroby bursztynowe znajdowane są w „bogatych”
miejscach pochówku. Pokazuje to, że bursztyn był
wysoko ceniony już w czasach etruskich. Damy uwielbiały złotą biżuterię inkrustowaną bursztynem. Bursztyn był w tamtych czasach symbolem godności.
Pomysł wskrzeszenia tradycji z czasów prehistorycznych (połączenia bursztynu bałtyckiego ze złotem)
zrealizowano w projekcie Bursztyn i złoto zorganizowanym przez nasze muzeum. Kolekcję stworzył artysta
S. Virpilaitis, znany ze swoich postmodernistycznych
koncepcji. Według krytyka sztuki Pille Veljataga jest
to idealny przykład nie tylko twórczości tego artysty,
lecz także biżuterii litewskiej jako takiej.
Powstanie kolekcji zostało podyktowane wyłącznie
względami artystycznymi, nie zaś komercyjnymi. Stąd
artysta miał do dyspozycji tyle złota, bursztynu oraz
Lithuania and amber are two inseparable things.
In World Expo 2012, in South Korea, Lithuania will be
presented by Amber Inclusion. It is a big room, which
looks like a big piece of amber, and visitors walking
there will have a feeling as if being inclusions inside.
In this modern exhibition there will be displayed not
only plain pieces of amber, but also articles made of
it (from the Stone Age to the present day). Among the
exhibits, visitors will see the collection Amber and Gold
(from the funds of Mizgiris’ Amber Gallery – Museum).
The idea to create the jewellery collection of amber
and gold appeared after travelling the old amber trade
routes and visiting the Verucchio Archaeological Museum in Italy. In this museum we saw unique ancient
Etruscan jewellery made of gold and Baltic amber.
Etruscans combined gold and amber since ancient
times. Various archaeological findings (abundant in this
region) prove it. In most cases, amber articles are found
in “rich” graves. This shows that in Etruscan times amber
was already highly valued. Ladies adored jewellery
made of gold with inlaid amber in it. At that time
amber was a symbol of dignity.
The idea to revive traditions of prehistoric times
(to combine Baltic amber with gold) has been implemented in the Amber and Gold project organized by
our museum. The collection was created by artist
S. Virpilaitis, who is renowned for his post-modernistic
ideas. According to art critic Pille Veljataga, it perfectly
represents not only artist’s creation, but also Lithuanian jewellery.
The development of the collection was guided only
by artistic, not commercial reasons; thus, the artist
could use as much gold, amber, semi-precious and
precious stones as he needed to realise the idea.
To S. Virpilaitis’s mind, there was no aim to copy
ancient Etruscan artefacts or to spend time reinven-
25
regional AMBER NEWS
ting the already invented. The idea was to create luxurious jewellery suitable also for a queen.
In the article Amber in Contemporary Lithuanian Art
the already mentioned art critic Pille Veljataga describes the collection this way: By creating a collection
with amber and gold the artist treats a piece of jewellery
as a precious item. On the other hand, he demonstrates
his individual style and makes jewellery from precious
materials with a spirit that has little in common with the
air of luxury. Amber clarified in an autoclave “relinquishes” its material identity and undergoes a metamorphosis
into a whitish transparent jelly-fish body or the leaves
of an exotic plant of grey mother-of-pearl colour. Being
very light, it is suitable for huge, but visually weightless
kamieni szlachetnych i półszlachetnych ile potrzebne
było do zrealizowania jego pomysłu. Według S. Virpilaitisa celem nie było kopiowanie dawnych dzieł etruskich, ani dążenie do ponownego wynalezienia tego,
co już wynaleziono. Chodziło o to, by stworzyć luksusową biżuterię godną królowej.
W artykule Bursztyn we współczesnej sztuce litewskiej
wspomniany już krytyk sztuki Pille Veljataga opisuje
tę kolekcję w następujący sposób: Tworząc kolekcję
z bursztynu i złota artysta traktuje biżuterię jak przedmiot
szlachetny. Z drugiej strony ukazuje swój indywidualny
styl i tworzy biżuterię z materiałów szlachetnych w duchu,
earrings. The artist allows himself to defy the established
notion of a piece of amber as a precious material and
to take out all the inside of the piece, thus turning it into
a hollowed bell; he may also carve the thin walls with
openwork patterns. Gold in S. Virpilaitis’s jewellery does
not demonstrate the shine of a precious metal and reveals
its visual quality, its ability to acquire a relief, texture and
warm opaque surface that reflects the idea of the composition. Following his idea the artist often changes the
usual appearance of amber, but he has also created jewellery that reveals the natural beauty of dark, transparent
amber. The collection has met with the high appreciation of art connoisseurs not only at different exhi-
26
regional AMBER NEWS
który ma niewiele wspólnego z powiewem luksusu. Bursztyn klarowany w autoklawie „odrzuca” swą materialną
tożsamość i przechodzi metamorfozę w białawe przezroczyste ciało meduzy lub w liście egzotycznej rośliny
o kolorze masy perłowej. Jest bardzo lekki, więc nadaje
się na ogromne, lecz wizualnie lekkie kolczyki. Artysta
pozwala sobie na przeciwstawienie się ustalonemu wyobrażeniu o bryłce bursztynu jako materiale wartościowym
i usuwa całe wnętrze bryłki, tworząc z niej w ten sposób
wydrążony dzwonek, w którego cienkich ściankach może
też wyrzeźbić w ażurowe wzory. W biżuterii S. Virpilaitisa złoto nie epatuje blaskiem szlachetnego metalu, lecz
ujawnia swoje cechy wizualne, swoją zdolność do uzyskania płaskorzeźbionej, fakturowanej i ciepłej matowej
powierzchni, która odzwierciedla ideę kompozycji. Podążając za swoją koncepcją artysta często zmienia naturalny wygląd bursztynu, tworzy jednak również biżuterię,
która uwydatnia naturalne piękno ciemnego przezroczystego bursztynu.
Kolekcja spotkała się z dużym uznaniem koneserów
sztuki nie tylko podczas różnych wystaw, lecz także
przy okazji międzynarodowych konkursów. Jej celem
było ukazać jak wyjątkowym jest połączenie bursztynu i złota, dzięki czemu nie tylko miłośnicy bursztynu
mogą dostrzec, jak szczególny, niezwykły i znaczący
jest bursztyn.
bitions, but also in international competitions.
The collection is designed to show how particular
the combination of amber and gold is, so that not
only amber-lovers would understand how special,
unique and significant amber is.
27
regional AMBER NEWS
Aktualności bursztynowe
z obwodu Kaliningradzkiego
Amber News from the Kaliningrad
Oblast, Russian Federation
Zoya Kostyaszowa
Zoya Kostyashova
W okresie dwóch ostatnich dziesięcioleci władze
obwodu próbowały uzyskać od Ministerstwa Finansów
Federacji Rosyjskiej w Moskwie zgodę na przekazanie
eksploatacji złóż bursztynowych oraz Kaliningradzkiego Kombinatu Bursztynu na własność obwodu. Jednak
takiej zmianie jurysdykcji przeszkadzał fakt, że Kombinat wchodził w skład tak zwanych przedsiębiorstw
znaczenia strategicznego pozostających w gestii władz
federacji i nie podlegających prywatyzacji. Dzięki
staraniom nowego gubernatora Nikołaja Cukanowa,
który niejednokrotnie poruszał ten problem na spotkaniach z ważnymi osobami państwa, w tej sprawie
zaznaczył się pewien postęp. W ostatni dzień ubiegłego roku, 31 grudnia, prezydent Dmitrij Miedwiediew
podpisał dekret Nr 1715 o wyłączeniu Kombinatu
Bursztynu z grupy przedsiębiorstw strategicznych,
co otwiera możliwość jego prywatyzowania z udziałem władz regionalnych.
Tymczasem Kombinat, jak i dawniej, pozostaje zamkniętym przedsiębiorstwem-monopolistą. Zgodnie
z oficjalnym sprawozdaniem w 2011 roku wydobyto
342 tony bursztynu, zysk roczny wyniósł około 25 mln €,
przy tym Kombinat zapłacił około 7,5 mln € podatków,
z których połowa trafiła do budżetów miejscowych.
Tendencją negatywną w działalności przedsiębiorstwa
pozostaje orientacja na sprzedaż surowca, zmniejszenie przetwórstwa bursztynu oraz spadek produkcji
gotowych wyrobów bursztynowych. Kierownictwo
Kombinatu twierdzi, iż 77% wydobytego bursztynu
w zeszłym roku sprzedano na rynku wewnętrznym,
ale według ocen mas mediów oraz stowarzyszenia
prywatnych producentów zrzeszonych w Związku
Bursztynowym, na eksport idzie co najmniej 95%
bursztynu surowego, w zasadzie przez pośrednictwo
jednego dealera – spółki z ograniczoną odpowiedzial-
Over the last two decades the Kaliningrad Oblast
authorities have been trying to obtain permission
from the Russian Federation’s Ministry of Finance in
Moscow to hand over the ownership of the amber
mining and the Kaliningrad Amber Factory to the
Oblast’. However, this change in jurisdiction was precluded by the fact that the Factory was an enterprise
of strategic importance and as such was subject to the
Federation authorities and could not be privatised.
Thanks to the efforts of new Kaliningrad governor
Nikolay Tsukanov, who often raised this issue at meetings with important state officials, there has been
some progress on the matter. On December 31 last
year, president Dmitry Medvedev signed Decree No.
1715 on the exclusion of the Amber Factory from the
group of strategic enterprises, which opens the possibility of its privatising with the involvement of the
regional authorities.
Meanwhile, the Factory, as before, remains a restricted monopolist enterprise. According to the official
report, 342 tonnes of amber were excavated in 2011,
the annual profit was ca. € 25 million with the Factory
paying approximately € 7.5 million in taxes, of which
half went to the local budgets. A negative tendency
in the Factory’s operation is that it remains orientated
towards the sale of raw amber, with the reduction
of amber crafting and a drop in the manufacture of
finished amber products. The Factory’s management
claims that 77% of the amber mined last year was
sold on the domestic market, but the media and the
Amber Union association of private manufacturers
estimate that at least 95% of the raw amber is exported, mostly through a single dealer: Amber Plus limited
liability company. According to the Oblast’s government, the only way to stop this uncontrolled export
28
regional AMBER NEWS
2
1
Knud Barslund (Dania) – Pudełeczka na tabletki, 2010, Bursztyn, srebro, diament
Knud Barslund (Denmark) – Pillboxes, 2010, Amber, silver, diamond
nością Amber Plus. Powstrzymać totalny wywóz surowca, zdaniem rządu obwodu, może tylko wprowadzenie
cła na surowiec w wymiarze blisko 30%, żeby pokryć
różnicę między cenami na rynku wewnętrznym i światowym. Przy czym to cło powinno obejmować tylko
największe jubilerskie frakcje bursztynu.
Głównym wydarzeniem w życiu kulturalnym było
zorganizowane w 2011 r. (czerwiec–sierpień) przez
Kaliningradzkie Muzeum Bursztynu IV Międzynarodowego Biennale Wyrobów Artystycznych z Bursztynu
Ałatyr 2011, w którym wzięły udział 93 osoby z 8 krajów – Niemiec, Danii, Włoch, Łotwy, Litwy, Polski, Francji i Rosji. Wśród 175 zaprezentowanych wyrobów
w konkursie Przestrzeń – Czas międzynarodowe jury
wyróżniło Pudełko na tabletki Knuda Barslunda z Danii,
który otrzymał Grand Prix. Za najbardziej nowatorski
wyrób uznano pierścionek OXYGEN Wojciecha Kałandyka z Polski. Nagrodami jury zostali również wyróżnieni: znakomity petersburski mistrz Aleksandr Kryłow
(Rosja) za Portret Vincenta van Gogha i prace artystów
Wity Pukstaite (Litwa), Jeleny Garbunowej (Rosja),
Doris Gabrielli (Włochy) i in.
W ramach programu biennale Ałatyr odbyła się międzynarodowa konferencja Handlowe szlaki bursztyno-
of raw amber is to introduce a tariff of almost 30%
in order to cover the difference between the prices
on the domestic and world markets. This tariff, however, should only apply to the largest fractions of
amber, fit for jewellery purposes.
The main amber-related cultural event was Alatyr
2011, the 4th International Biennial of Artistic Amber
Products organised by the Kaliningrad Amber Museum in June–August 2011, which had 93 participants
from 8 countries – Germany, Denmark, Italy, Latvia,
Lithuania, Poland, France and Russia. From among the
175 pieces presented in the Space–Time competition,
the international jury awarded the Grand Prix to Knud
Barslund of Denmark for his Pillbox. The ring Oxygen
by Poland’s Wojciech Kalandyk was deemed most innovative. The jury also presented awards to: Alexandr
Krylov (Russia), the celebrated St. Petersburg master,
for his Portrait of Vincent van Gogh, and to pieces by
the artists Vita Pukstaite (Lithuania), Yelena Garbunova (Russia), Doris Gabrielli (Italy) and others.
The Alatyr biennial included an international conference on Amber Trade Routes, with some 30 academics
and experts from Kaliningrad, Moscow, Ukraine, Lithuania and Poland. The conference participants addres-
Wojcech Kalandyk (Polska) – pierścionek Oxygen, 2011,
bursztyn, srebro, brylanty, ciecz
Wojciech Kalandyk (Poland) – ring Oxygen, 2011,
amber, silver, diamonds, liquid
we, w której wzięło udział około 30 naukowców
i specjalistów z Kaliningradu, Moskwy, Ukrainy, Litwy
i Polski. Uczestnicy konferencji w swoich referatach
poruszali zagadnienia związane z handlem i wykorzystywaniem szlachetnej żywicy bałtyckiej przez ludność
krajów nadbałtyckich, Rosji i Ukrainy, od epoki neolitu do naszych czasów. Odbyła się ożywiona dyskusja
o perspektywach rozwoju branży bursztynowej
w Obwodzie Kaliningradzkim i krajach regionu bałtyckiego.
W minionym roku w działalności ekspozycyjnej najważniejszym wydarzeniem była wystawa Carl Faberge
i sztuka jubilerska Uralu ze zbiorów Muzeum Historii
Sztuki Rzeźbionej i Jubilerskiej Miasta Jekaterynburga.
Oprócz wspaniałych wyrobów z pracowni najsłynniejszego rosyjskiego jubilera zostały wówczas zaprezentowane wyroby z uralskich kamieni szlachetnych
i nowoczesne ozdoby jubilerskie z wykorzystaniem
bursztynu.
Unikatową wystawą w salach Muzeum Bursztynu,
która cieszyła się z dużym zainteresowaniem kaliningradczyków, była Tęcza kamieni prezentująca zbiory
najstarszego w Rosji Muzeum Mineralogicznego imienia Aleksandra Fiersmana (Moskwa).
Dla Muzeum Bursztynu po raz pierwszy od czasu
jego otwarcia w 1979 roku pojawiła się perspektywa
powiększenia powierzchni. Muzeum ulokowane jest
w zabytku architektury z XIX wieku Wieża Dona, która
29
regional AMBER NEWS
3
Władysław Chramcow (Jekaterinburg) – broszka Leśna baśń,
1980, srebro, malachit, chryzopraz
Vladislav Khramtsov (Ekaterinburg) – brooch Forest Story, 1980,
silver, malachite, chrisoprase
sed issues related to the trade and use of Baltic amber
by the inhabitants of the countries of the Baltic Sea
basin, Russia and Ukraine from the Neolithic Age to
the present. There was a lively discussion about the
prospects for the development of the amber business
in the Kaliningrad Oblast and the countries of the Baltic region.
In terms of exhibitions, the most important event
last year was entitled Carl Faberge and the Jewellery
Art of the Ural Region from the collection of the City
of Yekaterinburg Museum of the History of Sculptural
and Jewellery Art which, next to magnificent pieces
from the studio of Russia’s most famous jeweller, exhibited pieces made of precious stones from the Ural
Mountains and contemporary jewellery with amber.
The Amber Museum held a unique exhibition,
which enjoyed great popularity among the people
of Kaliningrad: The Rainbow of Stones – showcasing
the collection of the Academic Alexandr Fiersman
Mineralogical Museum (Moscow), the oldest such
museum in Russia.
For the first time since its opening in 1979, the
Amber Museum has a chance to enlarge its size. The
Museum is situated in the Dohna Tower, a monument
of 19th century architecture which is part of the old
Königsberg fortifications. Next to the tower is Rossgarten Gate, which forms an architectural ensemble
together with the Tower. In September 2010, the
30
regional AMBER NEWS
wchodzi w skład budowli fortyfikacyjnych Królewca.
Do wieży przylega Brama Rosgarten – razem stanowią
całość architektoniczną. We wrześniu 2010 r. brama,
na polecenie ówczesnego gubernatora Gieorgija
Boosa, została sprzedana osobie prywatnej za 250 tys. €
z przeznaczeniem na restaurację. Natomiast w marcu
bieżącego roku nowa administracja Nikołaja Cukanowa na drodze sądowej spowodowała uznanie tej transakcji za bezprawną, co otwiera możliwość wykorzystania tego zabytku dziedzictwa historycznego na potrzeby kultury oraz przeniesienie tam części ekspozycji
muzealnej.
5
6
Rzeźba Kogucik. Kamień krwawnik, firma Carl Fabergé
Sculpture Cockerel. Сornelian, Carl Fabergé’s firm
Bramа Rosgarten, fot. S. Pokrowskij
Rossgarten Gate, phot. by S. Pokrovskiy
Gate was sold to a private person for € 250,000
at the behest of the then-governor Gieorgiy Boos,
to be converted into a restaurant. This March, however,
the new administration led by Nikolay Tsukanov took
the transaction to court which ruled the sale unlawful. This opens up the possibility to use this historical
heritage monument for cultural purposes and to move
some of the Museum’s exhibits there.
4
Aleksandr Kryłow (Rosja) – Portret Vincenta van Gogha,
2011, bursztyn
Alexsandr Krylov (Russia) – Portrait of Vincent Van Gogh,
2011, amber
31
regional AMBER NEWS
Aktualności z Polski 2011/2012
News from Poland 2011/2012
Barbara Kosmowska-Ceranowicz
Barbara Kosmowska-Ceranowicz
W nauce i popularyzacji
Jakkolwiek nie wydarzyło się nic szczególnie niezwykłego – artyści cieszą się z kolejnego tomu Trend book
2012+ autorstwa Sławomira Fijałkowskiego – naukowcy nie wyzbywają się swoich pasji badawczych, muzealnicy prześcigają się w organizacji wystaw, a wszystko
to przybliża wiedzę o bursztynie, która to z każdym
rokiem bogatsza – imponuje liczbą organizowanych
konferencji, a także publikacji porządkujących i archiwizujących dorobek pokoleń.
W drugiej połowie 2011 roku pojawił się plon z dwóch
konferencji w Kaliszu i Wiedniu, obok ciekawych książek i periodyków. Doczekały się publikacji (pod redakcją T. Baranowskiego, 2012) materiały z międzynarodowej archeologicznej konferencji naukowej z 2010 roku
Kalisia na Bursztynowym Szlaku. Wspólne dziedzictwo
kulturowe Europy. Zwarty cykl 5 referatów na temat
bursztynu z wykopalisk archeologicznych z Włoch, Słowenii, Węgier, Słowacji oraz 3 z Polski poprzedził w formie wstępu artykuł Bursztyn – minerał organiczny.
Pojawiły się również wydrukowane materiały z konferencji Właściwości bursztynu i innych żywic kopalnych
świata, która odbyła się w panowskiej stacji w Wiedniu
w 2010 roku (pod redakcją B. Kosmowskiej-Ceranowicz
i N. Vávry, 2011). Wymienię jedną pracę z tej publikacji
Ewy Wagner-Wysieckiej i Eugenia Ragazziego na temat
goitszytu żywicy kopalnej występującej w złożu bitterfeldzkim. Nazwana tak przez odkrywców Fuhrmanna
i Borsdorfa (1986) oczekiwała na gruntowne zbadanie,
aby ostatecznie potwierdzić wykreowany, nieznany
dotychczas nowy rodzaj żywicy kopalnej. Z prawa nadawania nazw nowo odkrywanych żywic kopalnych –
podobnie jak minerałów nieorganicznych – niestety
w XX i XXI wieku skorzystało zaledwie kilku autorów
i to nie zawsze skutecznie. Wymaga to dużej odpowiedzialności, którą podejmowali badacze w XIX wieku
Science and spreading of knowledge
Although nothing particularly special took place
– the artists are happy to see the new Trend book 2012+
by Sławomir Fijałkowski, scientists do not forsake their
research passions, museum heads are trying to outdo
each other in organising exhibitions – and all this makes
the knowledge about amber more accessible. And the
knowledge about amber each year becomes wider and
more impressive in the number of conferences and subsequent publications which systematise and archive
the output of generations.
In the second half of 2011, the result of two conferences in Kalisz and Vienna were published together with
other interesting books and magazines. The materials
from the 2010 International Archaeological Conference
Calisia on the Amber Route. Europe’s Common Cultural Heritage were finally published (edited by T. Bara-
1
Dr D. Bickel z Australii na seminarium Amberif 2012
Amberif 2012 Seminar. Dr D. Bickel of Australia
chociaż nie było takich skutecznych, jak dziś metod
badawczych.
Ukazał się również cenny zeszyt Polish Journal of Entomology 2011, 80 (pod redakcją J. Szwedy), dedykowany
w 75 lecie urodzin dwom wybitnym paleoentomologom z Instytutu Paleontologicznego RAN w Moskwie,
profesorom Juri A. Popovowi i Aleksandrowi P. Rasnitsynowi. Poza życiorysami jubilatów i bibliografią Popova, pozostałe prace dotyczą inkluzji w żywicach kopalnych, w bursztynie bałtyckim, ukraińskim, libańskim,
dominikańskim oraz w kopalu afrykańskim, a jedna
praca dotyczy skamieniałości nowego rodzaju Hemiptera z osadów górnego triasu Niemiec. Z bursztynu
bałtyckiego (sukcynitu) opisano 5 nowych gatunków,
z dominikańskiego – jeden oraz nowy rodzaj i gatunek
z kopalu afrykańskiego z Zanzibaru. Prace paleoentomologów wymagają dokładnych ilustracji i fotografii
i tak zeszyt został przygotowany – niestety poza pracą
monograficzną, dotyczącą pluskwiaków, której współautorem jest właśnie jeden z jubilatów (str. 699–728).
Pozostając przy temtyce entomologicznej nie sposób nie zanotować, że na seminarium Amberifu 2012
dzięki operatywności organizatorki Ewy Rachoń mieliśmy okazję gościć Daniela Bickela z odległej Australii
– specjalisty od Diptera Brachycera – i wysłuchać ciekawego referatu na temat rodziny Dolichopodidae.
Na marginesie dodam, że Wydział Biologii UG jest
w trakcie przenosin z Gdyni do Gdańska-Oliwy, do nowego budynku z całym piętrem dla Katedry Zoologii Bezkręgowców. Z miejscem na wystawę na parterze przy
ul. Wita Stwosza 59, 80-308 Gdańsk. Niczego za dużo,
jeśli dotyczy nauk przyrodniczych!
Wracając do tematyki archeologicznej – ukazała się
szczególnie interesująca monografia, J. Czebreszuka
Bursztyn w kulturze mykeńskiej (2011), z Instytutu Prahistorii UAM w Poznaniu – chociaż skromnie przez
autora nazwana w podtytule Zarys problematyki
badawczej. Zawiera katalog 225 znalezisk z których
opisano od jednego wyrobu do 70...114... 269 zabytków bursztynowych z II tysiąclecia przed Chr. (z epoki
brązu) z obszarów „greckiego lądu stałego”. Ponadto
mapy znalezisk i tabele dotyczące chronologii i typologii znalezisk przybliżają mało znany nie archeologom
problem zagospodarowywania bałtyckiego bursztynu na południu.
Na jesieni 2011 już tradycyjnie odbyły się doroczne
Spotkania: XXVI – badaczy bursztynu w 60-lecie działalności Działu Bursztynu MZ, 18.XI.2011 w gmachu Muzeum Ziemi w Warszawie oraz Zjazd Sekcji Paleoentomologicznej PTE 15.12. 2011 tym razem w Katowicach.
32
regional AMBER NEWS
nowski, 2012). The concise set of five papers about
amber in archaeological excavations in Italy, Slovenia,
Hungary, Slovakia and three in Poland was preceded
by an introductory article Amber – an Organic Mineral.
The printed materials from the conference on The
Properties of Amber and Other Fossil Resins of the World,
which was held at the Polish Academy of Sciences Station in Vienna in 2010, also became available (edited
by B. Kosmowska-Ceranowicz and N. Vávra, 2011).
Let me mention one paper from this publication by
Ewa Wagner-Wysiecka and Eugenio Ragazzi about
goitschite – a fossil resin found in the Bitterfeld deposit. Given this name by its discoverers Fuhrmann and
Borsdorf (1986), it awaited thorough research which
would finally confirm this newly identified type of fossil resin that had been unknown until then. The right
to give names to newly discovered fossil resins – just
as to inorganic minerals – was exercised in the 20th and
21st century unfortunately by only very few authors
and not always effectively. This requires great responsibility like that undertaken by 19th-century researchers,
who did not have any of today’s efficient research
methods at their disposal.
A valuable booklet Polish Journal of Entomology 2011,
80 (edited by J. Szwedo) was published, dedicated to
two outstanding palaeoentomologists from the Palaeontology Institute, Russian Academy of Sciences in Moscow, Professors Yuri A. Popov and Alexandr P. Rasnitsyn, on their 75th birthday. Next to their biographies
and Popov’s bibliography, the remaining papers address
inclusions in fossil resins in Baltic, Ukrainian, Lebanese
and Dominican amber and in African copal, with one
paper dealing with fossils of the new Hemiptera genus
found in Germany’s Upper Triassic sediments. Five new
species have been described from Baltic amber (succinite), one from Dominican amber and a new genus
and species from African copal from Zanzibar. Papers
on palaeoentomology require thorough illustrations
and photographs. That is how the booklet has been
designed – unfortunately except for one monograph
on hemipterans, which had one of the dedicatees as
one of its main authors (pp. 699–728).
Continuing with entomology, one must note that
the Amberif 2012 seminar – thanks to the active attitude of the fair’s organiser Ewa Rachoń – provided
an opportunity to host Daniel Bickel from Australia,
an expert on Diptera Brachycera, and listen to an interesting paper on the family Dolichopodidae.
As a side note, let me add that the University of
Gdansk Faculty of Biology is now in the process of mo-
2
Strona tytułowa publikacji Bursztyn w kulturze mykeńskiej
Title page of Amber in the Mycenaean Culture
Na zjeździe w Katowicach dyskutowano nad nową
metodyką badań inkluzji, jaką jest mikrotomografia.
Jeden z dwóch referatów o inkluzjach oparty na porównaniu kuczmanów w bursztynie bałtyckim i ukraińskim wskazuje na pełne ich podobieństwo (E. Sontag, R. Szadziewski). Największą dyskusję w Warszawie
wywołał komunikat Diagnostyczne pasma IR po modyfikacji bursztynu (B. Kosmowska-Ceranowicz, S. Całka).
Z okazji jubileuszu Działu Bursztynu MZ w Warszawie przygotowana została w 6 gablotach wystawa
czasowa Bursztyn znany i nieznany. Żywice kopalne
i subfosylne świata z kolekcji autorskiej Janusza Fudali
darowanej do zbiorów MZ. Kolekcja żywic kopalnych
świata w zbiorach Muzeum Ziemi obok kolekcji żywic
kopalnych Azji w RAN w Moskwie i bursztynu dominikańskiego i libańskiego (z kolekcji Frassa) w Muzeum
Am Löwentor w Stuttgarcie stanowią obecnie największe tego typu kolekcje w Europie.
33
regional AMBER NEWS
ving from Gdynia to Gdansk-Oliwa, to a new building
where an entire floor will be dedicated to the Invertebrate Zoology Department. It will include exhibition
space on the ground floor at ul. Wita Stwosza 59, 80-308
Gdansk. Never too much when it comes to natural
science!
Coming back to archaeology – a particularly interesting monograph was published on Amber in the
Mycenaean Culture (2011) by J. Czebreszuk from the
Adam Mickiewicz University in Poznań, Institute of
Prehistory – although given a modest subtitle by the
author: An Outline of Research Issues. It contains
a catalogue of 225 finds with anywhere between one
and 70...114... 269 amber artefacts dating back to the
second millennium BCE (Bronze Age) described, from
the Greek mainland. Moreover, the maps of the finds
and the tables of their chronology and typology give
us a closer look on the issue of how Baltic amber was
used in the South, little known to people outside
archaeology circles.
Autumn 2011 featured its regular annual meetings:
the 26th Amber Researchers Meeting on the 16th anniversary of the Museum of the Earth’s Amber Department on November 18, 2011, at the seat of the Museum
of the Earth in Warsaw, and a convention of the Palaeoentomology Section of the PTE Polish Entomological
Society on December 15, 2011, this time in Katowice.
The Katowice convention featured discussions on the
new method of studying inclusions, namely microtomography. One of the two papers on inclusions, based
on a comparison between biting midges in Baltic and
Ukrainian amber, demonstrated their full similarity
(E. Sontag, R. Szadziewski). The most heated discussion was generated in Warsaw by an announcement
about Diagnostic IR bands after the modification of
amber (B. Kosmowska-Ceranowicz, S. Całka).
To celebrate the anniversary of the Amber Department at the Museum of the Earth, Warsaw, a temporary exhibition was created in six display cases, titled
Amber Known and Unknown. The Fossil and Subfossil
Resins of the World from Janusz Fudala’s private collection donated to the Museum of the Earth. The Museum’s
collection of fossil resins of the world, next to the collection of the fossil resins of Asia at RAS, Moscow, and
the collection of Dominican and Lebanese amber (from
the Frass Collection) at the Am Löwentor Museum,
Stuttgart, are currently the largest such collections in
Europe.
The spreading of knowledge about amber through
exhibitions brings better or worse results depending
Popularyzacja wiedzy o bursztynie poprzez wystawy odnosi lepsze bądź gorsze skutki w zależności
od jednoznacznej koncepcji i rzetelnego scenariusza.
A w drugiej kolejności od przedstawiania problemów
w miarę możliwości wg najnowszych wyników badań.
Pomysł odtworzenia nad Radunią w Pruszczu Gdańskim starożytnej faktorii jako oddziału Muzeum Archeologicznego w Gdańsku, przedstawia osadę handlową z okresu I–V wieku n.e. Już dziś otwarta cieszy się
dużym zainteresowaniem. Podobnie nowa aranżacja
wystawy w Elblągu, która dotyczy wczesnośredniowiecznej osady i wikińskiego portu Truso nad Jeziorem
Drużno, którą członkowie ŚRB mieli okazję rok temu
obejrzeć. Projekt Kaliski Kalisia na bursztynowym szlaku
w 2011 roku zakończył się przejazdem wozu rzymskie
go od Gdańska do Sopron przez Włochy, Słowenię,
Słowację i Węgry, a wystawa bursztynu ze zbiorów
Muzeum Ziemi pokazana została poza Kaliszem
w Marinie w Słowacji i w Sopron na Węgrzech. W końcu kwietnia otwarta została bardzo oczekiwana wystawa w Muzeum Farmacji – oddziale Muzeum Miasta
Warszawy na temat roli bursztynu w lecznictwie z udzia-
3
Strona tytułowa publikacji Kalisia na Bursztynowym Szlaku.
Wspólne dziedzictwo kulturowe Europy
The title page of Calisia on the Amber Route. Europe’s Common
Cultural Heritage
34
regional AMBER NEWS
on whether they have an unambiguous concept and
a solid programme. And secondly – depending on whether they present the issues using the latest research
as far as possible. There is a reconstruction of an ancient
trading settlement from the 1st–5th century CE on the
River Radunia in Pruszcz Gdański, a branch of the Archaeology Museum in Gdansk. Already open, it enjoys great
interest, just as the new version of the Elblag exhibition about the early medieval settlement and Viking
port of Truso on Lake Druzno, which the WAC members had an opportunity to see a year ago. The Kalisz
project titled Calisia on the Amber Route was concluded
in 2011 with a tour of a Roman wagon from Gdansk
to Sopron, via Italy, Slovenia, Slovakia and Hungary,
while an amber exhibition developed by the Museum
of the Earth was displayed in Marina, Slovakia, and
Sopron, Hungary. At the end of April, an eagerly expected exhibition was opened at the Museum of Pharmacy – a branch of the Historical Museum of Warsaw
– about the role of amber in medicine, with exhibits
from the PAS Museum of the Earth in Warsaw, selected
and described by Alicja Pielińska.
4
Strona tytułowa publikacji Właściwości bursztynu
i innych żywic kopalnych świata
Title page of The Properties of Amber and Other
World Fossil Resins
łem również eksponatów z Muzeum Ziemi PAN w Warszawie wg doboru i opracowania Alicji Pielińskiej.
Wiedza o bursztynie w Polsce pomału toruje sobie
drogę w szkolnictwie średnim, poprzez konkursy i koła
zainteresowań. W szkolnictwie wyższym natomiast
pojawiają się w programach nauczania na różnych
wydziałach nadobowiązkowe wykłady monograficzne,
w których na bursztyn przeznacza się kilka godzin. Priorytet niewątpliwie należy do uczelni Wrocławia i AGH
w Krakowie, ale i inne szkoły wyższe poruszają ten
temat. Broniono już kilka prac magisterskich w UW
w Warszawie i na AGH w Krakowie, co najmniej dwa
doktoraty: w PIG w Gdańsku i w 2012 na ASP w Warszawie oraz zatwierdzono (w 2011) na UŚ Wydziale
Nauk o Ziemi rozprawę habilitacyjną. We wszystkich
tych pracach była niezbędna albo wiedza o złożach
bursztynu, albo o chemizmie bursztynu, o konserwacji
bursztynu, albo o inkluzjach w żywicach kopalnych.
Kłopoty z surowcem powodem zawirowań
w upodobaniach i modzie
W ostatnim roku (ŚRB odlicza lata od maja do maja)
główny geolog województwa pomorskiego wydał
3 koncesje na poszukiwania bursztynu w gminach
Sztutowo, Stegna i Pruszcz Gdański. Regres w pozyskiwaniu bursztynu coraz bardziej daje się odczuć.
Skutki zaznaczyły się na targach nie tylko wzrostem
ceny. Sprzedawcy oferują na coraz większą skalę wyroby z odmiany, która kiedyś była całkowicie odrzucana,
a której nazwa „żużel” sama mówiła za siebie. Dziś
żużel po wzmocnieniu w autoklawie albo poddany
ciśnieniu stał się modny i jako czarny, niepolerowany
uzyskuje nawet nagrody. Inne odmiany zanieczyszczone detrytusem roślinnym, choć nie tak licznym jak
w żużlu, w procesie modyfikacji pokrywane są pienistą
warstwą , poprzez wtłoczenie powietrza przy udziale
wody, uzyskując białą czasem niebieskawą albo szarą
barwę powierzchni budzą również zainteresowanie.
A złoże w Górce Lubartowskiej nadal czeka na eksploatację...
Literatura:
Fuhrmann R., Borsdorf R., 1986: Die Bernsteinarten des Untermiozäns von Bitterfeld. Zeitschrift für Angewandte Geologie,
32 (12): 309–316
Kosmowska-Ceranowicz B., N.Vávra [Ed], 2011: Eigenschaften
des Bernsteins und anderer fossiler Harze aus aller Welt.
Właściwości bursztynu i innych żywic kopalnych świata. Polish
Academy of Sciences Scientific Centre in Wienna, Conference
Proceedings and Monographs, 10, 1–119.
Szwedo J. [Ed], 2011: „Polish Journal of Entomology”. „Polskie
Pismo Entomologiczne”, 80 (4).
35
regional AMBER NEWS
Amber knowledge in Poland is slowly making inroads
in secondary schools by means of competitions and
extracurricular interest groups. At the university level,
various faculties have introduced extracurricular monographic lectures, with several hours dedicated to amber.
The leaders here are undoubtedly the universities of
Wrocław and the AGH University of Science and Technology in Cracow, but other universities address this
subject as well. Several MA theses have been defended
at the Warsaw University and AGH in Cracow, at least
two Ph.D. theses – at the PIG Polish Geological Institute in Gdansk and in 2012 at the Academy of Fine
Arts in Warsaw, with a post-doctoral thesis approved
(in 2011) at the University of Silesia, Faculty of Earth Sciences. Each of these dissertations included knowledge
either about amber deposits, the chemistry or conservation of amber or about fossil resin inclusions.
Shortage of raw amber as a reason for turbulence
in tastes and fashion
In the previous 12 months (the WAC counts a year
from May to May), the Chief Geologist of the Pomeranian Region issued three licences for amber prospecting in the municipalities of Sztutowo, Stegna and
Pruszcz Gdanski. The regression in amber production
can be felt increasingly stronger. The results were visible at trade exhibitions not only because of rising prices. Sellers increasingly supply items made of an amber
variety which used to be completely discarded and
whose name “slag” speaks for itself. Today, after being
strengthened in an autoclave or subjected to pressure,
slag becomes fashionable and even receives awards in
its black unpolished version. Other varieties with plant
detritus impurities, although not as voluminous as in
slag, are covered during the modification process with
a frothy layer by means of air pumped in with water
to produce a white, sometimes bluish or grey surface
colour and also generate interest.
And the Gorka Lubartowska deposit is still waiting
to be mined…
Literature:
Fuhrmann R., Borsdorf R., 1986: Die Bernsteinarten des Untermiozäns von Bitterfeld. Zeitschrift für Angewandte Geologie,
32 (12): 309–316
Kosmowska-Ceranowicz B., N.Vávra [Ed], 2011: Eigenschaften
des Bernsteins und anderer fossiler Harze aus aller Welt.
Właściwości bursztynu i innych żywic kopalnych świata. Polish
Academy of Sciences Scientific Centre in Wienna, Conference
Proceedings and Monographs, 10, 1–119.
Szwedo J. [Ed], 2011: „Polish Journal of Entomology”. „Polskie
Pismo Entomologiczne”, 80 (4).
36
regional AMBER NEWS
Bursztynowe aktualności z Ukrainy
Amber news from Ukraine
Olena Belichenko
Olena Belichenko
Działalność naukowa
Badania naukowe nad bursztynem obejmują szeroki
zakres zagadnień począwszy od geologii, paleontologii, paleogeografii, litologii oraz badań nad facjami,
a skończywszy na poszukiwaniu nowych złóż tego
surowca na Ukrainie oraz finalizowaniu dociekań na
temat jego cech diagnostycznych. Prace te prowadzą
naukowcy z Instytutu Nauk Geologicznych Narodowej
Akademii Nauk, Muzeum Geologicznego przy Narodowym Muzeum Przyrodniczym Narodowej Akademii
Nauk, Instytutu Zoologii im. I.I. Schmalhausena przy
Narodowej Akademii Nauk, Państwowego Centrum
Gemmologicznego Ukrainy, Instytutu Archeologii
Narodowej Akademii Nauk, Muzeum Skarbów Historycznych Ukrainy oraz Żytomirskiego Państwowego
Uniwersytetu Technologicznego.
Za szczególnie interesujące uważane są prace nad
kolekcją inkluzji w bursztynie ukraińskim prowadzone
w Instytucie Zoologii im. I.I. Schmalhausena przy Narodowej Akademii Nauk Ukrainy. Obecnie kolekcja ta
obejmuje ponad 30 000 inkluzji, a opisano w niej 150
holotypów. Badania prowadzone są we współpracy
z laboratorium Instytutu Paleontologii im. A.A. Borisjaka Rosyjskiej Akademii Nauk w Moskwie.
Jednym z obszarów naukowych dociekań, który
budzi ostatnio szczególną uwagę, jest historia bursztynu na Ukrainie oraz związane z nią znaleziska archeologiczne.
W październiku 2011 w Równem odbyła się 3. Międzynarodowa Konferencja Naukowa Ukraiński Świat
Bursztynu (Szlak bursztynowy – historia i współczesność).
Zorganizowana została przy wsparciu Narodowej
Akademii Nauk Ukrainy, Administracji Państwowej
Regionu Równe, Państwowego Centrum Gemmologicznego Ukrainy oraz Stowarzyszenia Ukraiński
Świat Bursztynu.
Scientific activity
The scientific research of amber covers a wide range
of issues, beginning from geological, paleontological,
paleogeographic, lithologic and facies studies to prediction of new deposits of amber in Ukraine and finishing of its diagnostic features studies. The researches
are conducted by scientists from the Institute of Geological Sciences at the National Academy of Sciences,
the Geological Museum of the National Museum of
Natural History at the National Academy of Sciences,
the I. I. Schmalhausen Institute of Zoology at the National Academy of Sciences, the State Gemological Centre
of Ukraine, the Institute of Archaeology at the National Academy of Sciences, the Museum of Historical
Treasures of Ukraine, the Zhytomyr State Technological University.
The work connected with the collection of Ukrainian amber inclusions conducting at the I. I. Schmalhausen Institute of Zoology at the National Academy
of Sciences of Ukraine is considered especially interesting. The present collection includes of more than
30 000 inclusions and also over 150 holiotypes were
described. The studies are conducted in collaboration
with the laboratory of the A. A. Borisjak Paleontological Institute RAS (Moscow).
One of the research areas that cause an increased
attention last years is the history of the amber in Ukraine, the archaeological finds of amber.
The Third International Scientific Conference Ukrainian Amber World (Amber Road – history and modernity) took place in October 2011 in Rivne. The conference was held with support of the National Academy of
Sciences of Ukraine, the Rivne Regional State Administration, the State Gemological Centre of Ukraine, the
Association Ukrainian Amber World.
1
Materiały z 3. Międzynarodowej Konferencji Naukowej
Ukraiński Świat Bursztynu: Szlak bursztynowy – historia
i współczesność, Równe, 2011
Set of materials from the Third International Scientific
Conference Ukrainian Amber World. Amber Road
– the history and the modernity, Rivne, 2011
W konferencji udział wzięli naukowcy z Ukrainy,
Rosji, Polski oraz Białorusi. Trzecia konferencja odbyła
się w ukraińskiej stolicy bursztynu – w Równem. Warto przypomnieć, że konferencje pierwsza i druga miały miejsce w latach 2007 i 2008 w Kijowie.
Temat konferencji – Bursztynowy szlak: historia i współczesność – umożliwił omówienie szerokiej gamy zagadnień, począwszy od historii bursztynu, poprzez tematykę współczesną, aspekty prawne rzemieślniczego
wydobycia bursztynu na Ukrainie, aż po potencjał
Ukrainy na turystycznym Europejskim Szlaku Bursztynowym (Fig. 1).
Zebraliśmy wiodących badaczy, szczególnie aby dać
impuls do nowych badań, określić problematykę współczesnej obróbki surowca bursztynowego oraz zaprezentować projekty nadające wyrobom z bursztynu rangę
37
regional AMBER NEWS
The conference was attended by scientists from
Ukraine, Russia, Poland and Belarus. For the first time
the conference was held in Ukrainian capital of Amber
– Rivno. We would like to recall that the first and second
conferences were held in 2007 and 2008 in Kiev.
The conference theme – The Amber Road – the History and the Present – made it possible to consider a wide
range of issues, from the historical past of amber to
contemporary issues and legal aspects of the artisanal
mining amber in Ukraine, the prospects of Ukraine on
European Amber tourist road. (Fig. 1)
We gathered the leading specialists studied amber,
in particular, to give an impetus to new researches, to
identify the areas of the modern processing of stone and
to present the projects thanks to that the products from
amber will be a kind of the visiting card of our region in
Europe – said Vasyl Bertash, the head of Rivne Regional State Administration during the forum opening.
For the first time the online broadcast was held
during the conference. The scientists from all over
the world were able to contribute to the conference
through the Internet, as well as everybody else had
possibility to watch the course at the special site.
Within the conference was held the meeting of the
debating club. The topic was: Is it necessary to allow
the amber mining by non-industrial way for the local
population? Not only the conference participants but
also the students of the faculty of Environment from
the National University of Water and Environmental
Management took place in the discussions.
During 2011 the Ukrainian scientists participated
in scientific conferences, where submitted the different reports on various research aspects of amber.
Namely there were the following events: the International Scientific Conference The Trade Routes of Amber
(Russia), the Second International Conference Geological monuments of the Earth – the striking evidences
of the Earth evolution.
The international scientific seminar named From
coniferous resin to amber. The identification of fossil
resins will be held in May 2012 at the National Museum of Natural History of NAS in Ukraine. The purpose
of the workshop is the study assessment of relationships revealed properties of different types of fossil
resins and their genesis, structural features, prediction,
identification. The scientists from Ukraine, Belarus
and Russia intend to take part in the workshop.
swoistej wizytówki naszego regionu w Europie, powiedział Wasyl Bertasz, Gubernator Regionu Równe podczas otwarcia forum.
Po raz pierwszy zorganizowano podczas konferencji
transmisję internetową na żywo. Naukowcy z całego
świata mieli szansę wziąć udział w spotkaniu za pośrednictwem Internetu, a wszyscy zainteresowani mogli
oglądać jego przebieg na specjalnie stworzonej w tym
celu stronie www.
W ramach konferencji odbyło się również spotkanie klubu dyskusyjnego. Tematem było pytanie: Czy
konieczne jest zezwalanie mieszkańcom regionu na nieprzemysłowe wydobycie bursztynu? W debacie udział
wzięli uczestnicy konferencji oraz studenci Wydziału
Ochrony Środowiska Narodowego Uniwersytetu Gospodarki Wodnej i Środowiskowej.
W roku 2011 ukraińscy naukowcy uczestniczyli w konferencjach naukowych, na których przedłożyli rozmaite
raporty związane z różnymi aspektami badań nad bursztynem; były to: Międzynarodowa Konferencja Naukowa Bursztynowe szlaki handlowe (Rosja) oraz 2. Międzynarodowa Konferencja, pt. Zabytki geologiczne Ziemi –
znamienne dowody ewolucji Ziemi.
Międzynarodowe seminarium naukowe, pt. Od żywicy drzewa iglastego do bursztynu. Identyfikacja żywic
kopalnych odbędzie się w maju 2012 w Narodowym
Muzeum Przyrodniczym Narodowej Akademii Nauk
Ukrainy. Celem warsztatu będzie ocena badań nad
odkrywaniem właściwości różnych typów żywic kopalnych, ich pochodzeniem, cechami strukturalnymi, budową, przewidywaniem lokalizacji złóż oraz identyfikacją. W warsztacie tym planują uczestniczyć naukowcy
z Ukrainy, Białorusi i Rosji.
Stowarzyszenie Ukraiński Świat Bursztynu
Stowarzyszenie Ukraiński Świat Bursztynu w roku
2012 obchodzi piątą rocznicę swojej działalności. Powstało w maju 2007 r., a jego celem jest popularyzacja
bursztynu ukraińskiego, inicjowanie oraz wspieranie
działań naukowych, kulturalnych i edukacyjnych oraz
rozwój branży bursztynniczej.
W latach 2007–2012 stowarzyszenie Ukraiński Świat
Bursztynu zrealizowało szereg projektów, które pomogły wypromować bursztyn ukraiński nie tylko na Ukrainie, ale również za granicą:
– zorganizowano trzy międzynarodowe konferencje
naukowo-praktyczne Ukraiński Świat Bursztynu w październiku 2007, 2008 i 2011; streszczenia raportów
z tych konferencji opublikowano wraz ze zbiorem
referatów konferencyjnych;
38
regional AMBER NEWS
2
Stowarzyszenie Ukraiński Świat Bursztynu prezentuje projekt
Ukraińskiego Szlaku Bursztynowego
Association Ukrainian Amber World presents the draft
Ukrainian Amber Road
Association The Ukrainian Amber World
Ukrainian Amber World association celebrates its
5 years working in 2012. It was founded in May 2007.
The aim of the association is the propaganda of the
Ukrainian amber, initiation and support of the scientific, cultural and educational activities, the formation
and expression of interest in the amber industry.
Ukrainian Amber World association embodied a number of projects that helped to introduce the Ukrainian
amber not only in Ukraine but also abroad during
2007–2012:
– there were organized three international scientific-practical conferences Ukrainian Amber World
in October, 2007, 2008 and 2011, also published
the abstracts of reports and the conference proceedings collection;
– there were conducted the numerous roundtables
and press conferences on mining and the use
– zainicjowano liczne obrady okrągłego stołu oraz
konferencje prasowe na temat wydobycia i wykorzystania bursztynu na Ukrainie z udziałem przedstawicieli przemysłu, naukowców, artystów a także
przedstawicieli rządowych;
– stała wystawa bursztynu ukraińskiego otwarta została w roku 2007 w Parku Narodowym pod nazwą Sofia
Kijowska, a w roku 2009 otwarto Galerię aniołów.
W roku 2010 muzeum Bursztynowy Pałac rozpoczęło
działalność w Równem z inicjatywy stowarzyszenia
Ukraiński Świat Bursztynu oraz dzięki wsparciu Państwowej Administracji Regionu Równe. Muzeum-restauracja Bursztynowy Szlak została otwarta w Kijowie w 2011 roku;
– w sposób ciągły realizowane są przez nasze stowarzyszenie wydarzenia towarzyskie oraz prezentacje,
np.: Bursztynowe Piłki, pokazy sztuki i mody, konkurs piękności Bursztynowa Korona Ukrainy, festiwale oraz wystawy. Nakręcono również film o bursztynie ukraińskim oraz opublikowano liczne materiały
promocyjne.
Otwarte w roku 2011 muzeum-restauracja Bursztynowy Szlak osiągnęło już znaczącą popularność. Ekspozycja muzealna cieszy się zainteresowaniem zwiedzających ze wszystkich przedziałów wiekowych. Ważnym
elementem, wokół którego skupia się działalność muzeum, jest edukacja polegająca na popularyzowaniu
wiedzy o bursztynie wśród studentów, organizowaniu
konkursów i warsztatów. Dla najmłodszych dzieci organizowana jest urokliwa wycieczka Bursztynowa opowieść, a dla uczniów szkół podstawowych wycieczka
edukacyjna pt. Podróż do przeszłości. Opisy szlaku bursztynowego oraz bursztynu na Ukrainie opracowane
są w sposób wzbudzający ciekawość i zainteresowanie studentów oraz dorosłych.
Wyjątkowa Podróż Bursztynowa dla dorosłych obejmuje degustację Bursztyniwki, czyli brandy na bazie
bursztynu i ziół.
W roku 2011 stowarzyszenie Ukraiński Świat Bursztynu zrealizowało projekt Ukraiński Szlak Bursztynowy
– podróż szlakiem bursztynowym, odkrywanie bursztynu
ukraińskiego. Informacje na temat projektu dostępne
są na stronie internetowej: www.amber-road.com.ua.
Jest to projekt długofalowy; jego celem jest stworzenie pozytywnego wizerunku Ukrainy na świecie, jako
kraju oferującego ciekawe możliwości turystyczne;
kraju, który docenia swoje bogactwa naturalne, starannie chroni dziedzictwo minionych pokoleń oraz dba
o przyszły rozwój duchowy swoich mieszkańców (Fig. 2)
39
regional AMBER NEWS
of amber in Ukraine with the participation of industry, scientists, artists and government officials;
– the permanent exhibition of Ukrainian amber was
opened in the National Park named Sophia Kyivska
from 2007 and the The Gallery of Angels was opened
in 2009. The museum Amber Palace started working
in Rivne on the initiative of the association Ukrainian
Amber World and thanks to the support of Rivne Regional State Administration in 2010. The museum-restaurant Amber Road was opened in Kiev in 2011;
– The following social events and presentations as:
Amber Balls, Art Fashion shows, beauty contest
Amber crown of Ukraine, festivals, exhibitions are
constantly held by Association, there was made
a film about the Ukrainian amber, and numerous
promotional materials were published.
The Museum-restaurant Amber Road has been working from 2011 and it has already had a considerable
popularity. The museum exhibition is interesting for
visitors of all ages. An important focus of the museum
is an educational activity, promoting knowledge of
amber among students, organization of competitions
and workshops. A charming excursion Amber tale is
conducted for young children, the research excursion
named Journey to the Past is designed for the junior
classes. The stories Amber Road and Amber Ukraine
are interesting for older students and adults.
The exclusive Amber journey for adults includes
tasting brandy of amber and herbs Burshtynivka.
The project Ukrainian Amber Road – Traveling
through Amber Road, discover Ukrainian Amber for you
was prolonged by the association in 2011. The information about the project you can find on the website
www.amber-road.com.ua. The project has long-term
conditions, its aim is to create a positive international
image about Ukraine as a country for exciting tourism
that appreciates its natural treasures, carefully put
the heritage of previous generations, and takes care
of the spiritual development of their people in the
future. (Fig. 2)
SEMINARIUM
40
SEMINAR
Życie we wczesno-kredowym
lesie bursztynowym Libanu:
Księga Rekordów Guinnessa
Life in Lower Cretaceous amber
forest of Lebanon: a Guinness Book
of Records
Dany Azar
Dany Azar
Uniwersytet Libański, II Wydział Nauk Ścisłych
Sciences, Fanar, Fanar – Matn, P.O. Box 26110217, Lebanon.
Streszczenie
Bursztyn występuje w Libanie w ponad 375 nagromadzeniach. Stanowi on najstarszy i najważniejszy rodzaj
bursztynu z dużą liczbą inkluzji biologicznych. Czas
jego powstawania odpowiada okresowi najwcześniejszej kredy, czyli okresu fundamentalnego dla współewolucji roślin kwitnących i owadów. Okres ten był
świadkiem pierwszych wystąpień i rozprzestrzeniania
się roślin okrytonasiennych. W większości przypadków
inkluzje roślinne w bursztynie libańskim dokumentują najstarszych przedstawicieli współcześnie żyjących
rodzin owadów lub najmłodszych przedstawicieli
rodzin wymarłych.
Słowa kluczowe
Liban, wczesna kreda, owady kopalne, paleośrodowisko, paleobioróżnorodność.
Wstęp
Bursztyn występuje na całym świecie. W ciągu ostatnich 15 lat liczba znanych nagromadzeń bursztynu
zwiększyła się znacząco w wyniku rosnącego zainteresowania tym materiałem wśród badaczy. Bursztyn ma
nieocenione znaczenie dla paleontologów, ponieważ
zawiera różnorodne inkluzje biologiczne w trójwymiarowym i nietkniętym środowisku.
Najstarszy znaleziony dotychczas bursztyn z dużą
liczbą inkluzji biologicznych to bursztyn libański (Azar,
2007; Azar i in., 2010). Ostatnio odkryto w Libanie po-
Abstract
Amber in Lebanon is found in more than 375 outcrops. It constitutes the oldest and most important
amber with intensive biological inclusion. Formation
of this amber corresponds to Lowermost Cretaceous,
a fundamental period for co-evolution between flowering plants and insects. This period witnesses the first
occurrence and radiation of angiosperms. Most of the
times biological inclusions in Lebanese amber represent records of the earliest representatives of modern
living insect families or the youngest ones for extinct
families.
Keywords
Lebanon, Lower Cretaceous, Fossil insects, Palaeoenvironment, Palaeobiodiversity.
Introduction
Amber occurs all over the world. During the last
15 years, known outcrops of amber have increased
significantly in number, due to the growing of scientific interest in such material. Amber has an inestimable
importance for the palaeontologists as it contains
a variety of biological inclusions in immaculate, threedimensional conditions.
To date the oldest amber with intensive biological
inclusions is the Lebanese one (Azar, 2007; Azar et al.,
2010). More than 375 outcrops have been recently
discovered in Lebanon among which only 21 yield
to biological inclusions (Fig. 1).
SEMINARIUM
41
SEMINAR
2
1
Mapa Libanu z nagromadzeniami bursztynu i inkluzji
kopalnych. Obszary ciemnozielone wskazują na lokalizację
nagromadzeń bursztynu. Okrągłe żółte punkty wskazują
na rozmieszczenie inkluzji owadów w nagromadzeniach
bursztynu
Map of Lebanon with amber and fossil insects outcrops.
Dark green areas indicate the distribution of the amber localities. Yellow circular spots indicate the emplacements
of amber outcrops with insects’ inclusions
nad 375 nagromadzeń bursztynu, wśród których inkluzje biologiczne zawiera tylko 21 (Fig. 1).
Historia
Najstarsze publikacje opisujące owady z bursztynu
libańskiego, autorstwa Williego Henniga oraz Dietera
Schlee’a, pochodzą z roku 1970. Przed rokiem 1994
Moneta rzymska (II wiek n.e.) reprezentująca mitologiczne
założenie miasta Tyru (w południowym Libanie). Od początku
żyli tu ludzie… Powiedziałem im: rozdzielcie zalew morza
swoimi łodziami, aż dotrzecie do wybranego miejsca, gdzie
zbudujecie swoje miasto, tam znajdziecie dwie pływające skały
bursztynu rzucane przez fale. Pomiędzy nimi wznosi się drzewo
oliwne, na szczycie którego siedzi orzeł. Języki ognia pojawiają
się z drzewa. Drzewo oliwne płonie, ale się nie spala. Wokół
drzewa owinięty jest tajfun. Weźcie ptaka; złóżcie go w ofierze
bogowi Posejdonowi. Rozlejcie krew na pływających skałach.
Zostaną one unieruchomione i zbliżą się do siebie, tworząc
jedną wyspę. Załóżcie miasto w sercu morza. Zbudujcie fortyfikacje ze wszystkich jego stron. Powiedziałem te boskie słowa
do synów tej wyspy. Takie były słowa Melkarta, boga-założyciela miasta Tyru do boga Bachusa
Roman coin (second century AD) representing the mythological foundation of the City of Tyre (in Southern Lebanon).
From the beginning, the men lived here… I told them: Split the
floods of the sea with your boats until reaching the chosen place
to build your city. There you will find two floating rocks of amber
tossed by the waves. Between them rises up an olive tree at the
top of which perches an eagle. Tongues of fire escape from the
tree. The olive tree burns but is not consumed. A typhoon is rolled
up around the tree. Take the bird; offer it in holocaust to Poseidon
God. Pour blood on the floating rocks. They will be immobilized,
and will approach one the other to form only one island. Found
a city in the heart of the sea. Fortify it from all sides. I told these
divine words to the sons of this land. These were the words
of Melkart, the God founder of the city of Tyre to the God
Bacchus
Historical
The oldest publications describing insects from the
Lebanese amber are those of Willi Hennig and Dieter
Schlee both in 1970. Prior to 1994, only one amber
outcrop with fossil insects had been known. Recent
field researches of my team increased the amber
localities with biological inclusions to 21.
SEMINARIUM
42
SEMINAR
43
SEMINARIUM
Nagromadzenia bursztynu z owadami kopalnymi
w Libanie
Bursztyn w Libanie występuje w ponad 375 nagromadzeniach zlokalizowanych na terenie całego kraju,
wśród których 21 zawiera bursztyn ze skamieniałościami (tabela 1). Tereny, na których mogą potencjalnie występować nagromadzenia bursztynu, ocenia się
na około 10% całkowitej powierzchni Libanu (Fig. 1).
Tabela 1 (poniżej) stanowi zestawienie różnych
nagromadzeń bursztynu z inkluzjami biologicznymi.
4
Liść rośliny bursztynodajnej
Leaf of the amber producing plant
Środowisko geologiczne
Bursztyn w Libanie znajdowany jest w soczewkach
ciemnego iłu i łupków związanych z lignitem oraz
Governorate/Governorate
3
Żeńska szyszka rośliny bursztynodajnej
Female cone of the amber producing plant
znane było tylko jedno nagromadzenie bursztynu
z owadami kopalnymi. Niedawne badania terenowe
prowadzone przez mój zespół powiększyły liczbę
znalezisk zawierających inkluzje biologiczne do 21.
Fenicjanie jako pierwsi handlowali bursztynem
w rejonie Morza Śródziemnego oraz byli pionierami
morskiego szlaku bursztynowego prowadzącego do
wybrzeży Europy Północnej (w rejonie Morza Bałtyckiego), a ich celem było uzyskanie złocistej żywicy kopalnej w zamian za brąz, w okresie od XIII to XVI wieku
p.n.e. Według niektórych autorów bursztyn zbierano
w Fenicji (dzisiejszy Liban, wybrzeże syryjskie oraz północny Izrael), a sprzedawano na Bliskim Wschodzie,
do czasu aż osiągalny stał się bursztyn bałtycki, który
ma lepszą jakość gemmologiczną (Nissenbaum, 1975).
Mityczne początki starożytnej metropolii Tyru (w południowym Libanie) związane są z bursztynem; uważa się tam, znane z Biblii miasto założone zostało na
dwóch ambrozyjskich skałach (Fig. 2).
Słowo „Liban” pochodzi od słowa „louban”, które ma
dwa znaczenia: biały, w odniesieniu do ośnieżonych
gór Libanu; oraz kadzidło, w odniesieniu do żywicy
cedrowej lub być może do bursztynu.
Obecność bursztynu w Libanie udokumentowana
jest od początku XIX wieku i pochodzi z opisów kopalni węgla. Dopiero w późnych latach 60. XX wieku w materiale tym odnotowano skamieniałości owadów.
Phoenicians were the first tradesmen of amber in
the Mediterranean and also the pioneers of the amber
maritime road towards the shores of Northern Europe
(Baltic area) to obtain the golden fossil resin in exchange of bronze between 13th and 16th century BC. According to some authors, the amber was collected in Phoenicia (today Lebanon, Syrian coast and Northern Israel)
and marketed in the Middle East until the Baltic amber,
which is of better gemological quality, became available (Nissenbaum, 1975).
The Mythical foundation of the antic metropolis of
Tyre (Southern Lebanon) is correlated to amber, where
it is believed that this biblical city is founded on two
ambrosian rocks (Fig. 2).
The word “Lebanon” derives from “Louban” which
has two meanings: white, in relation to the Lebanese
snowed mountains; and incense, in relation to cedars’
resin or perhaps to amber.
The presence of amber in Lebanon has been documented since the beginning of the 19th century while
describing coal mines. It is only late in the nineteen
sixties that fossil insects were recorded in this material.
Amber outcrops with fossil insects in Lebanon
Amber in Lebanon is found in more than 375 outcrops in all its areas, among which 21 yielded to fossiliferous amber (Tab. 1). Land that potentially could
yield to amber occurrence is estimated up to 10% of
Lebanon total surface (Fig. 1). Table 1 (given below)
lists the different outcrops of amber with biological
inclusions.
District/District
Sir Ed-Danniyeh
SEMINAR
Geological settings
Amber in Lebanon is found in lens of dark clay and
shale associated with lignite and plant debris, sometimes in purely fluvial deposition system, i.e. in channels or riversides, and sometimes the deposition
is subject to marine influences, i.e. in a deltaic zone
or on the littoral (intertidal area).
Lebanese amber is often buried in its primary deposit, with lignite and fossil leaves from the resin producing tree (Fig. 3, 4). When transported, it is for little
distances, as confirmed by the exceptional preservation state of the palynomorphs.
The age of Lebanese amber ranges from Late Jurassic to Aptian, but a single piece was found in Albian
Outcrop
El-Dabsheh
Brissa
near Bcharreh
North Lebanon
Bcharreh
Beqaa Kafra
Hadath El-Joubbeh – Tannourine
El-Batroun
Tannourine
Kesserouan
Ouata El-Jaouz
El-Matn
Daychouniyyeh
Baabda
Mont Lebanon
Kfar Selouan
Mdeyrij-Hammana
Ain Dara (two localities)
Esh-Shouf
Ain Zhalta
Aley
Sarhmoul
Roum – Aazour – Homsiyeh
South Lebanon
Jezzine
Jouar Es-Souss (Bkassine)
Wadi Jezzine
Maknouniyeh
Beqaa
Baalbeck
Esh-Sheaybeh
Zahleh
Bouarij
Rashaiya
Aita El-Foukhar
SEMINARIUM
5
Baabdasaurus xenorus Arnolds i in., 2002.
Najstarszy gad zachowany w bursztynie
Baabdasaurus xenorus Arnolds et al., 2002.
The oldest reptile in amber
szczątkami roślin, czasem w systemach depozycyjnych czysto fluwialnych, tzn. w korytach rzek lub na
ich brzegach; czasem depozycja podlega wpływom
morskim, np. na obszarach delt lub na obszarze litoralnym (zalewowym).
Bursztyn libański często osadzony jest w złożu pierwotnym z lignitem oraz ze skamieniałościami liści
z drzewa żywicującego (Fig. 3, 4). Jego transport odbywał się na niewielkie odległości, co zostało potwierdzone przez wyjątkowy stan zachowania palinomorf.
Wiek bursztynu libańskiego waha się od późnej jury
do aptu, ale znaleziono też jeden okaz w osadach morskich z albu. Nagromadzenia ze skamieniałościami są
niemal z tego samego okresu, tzn. późnego barremu
do wczesnego aptu (Azar, 2007; Azar i in., 2003; 2010;
2011).
Inkluzje w bursztynie libańskim
Najbardziej fascynującym aspektem bursztynu libańskiego jest bogactwo i wspaniały stopień zachowania
inkluzji biologicznych z czasów, gdy na świecie królowały dinozaury. Ponadto bursztyn libański uważany
jest przez większość naukowców za najważniejszy, ponieważ należy do okresu wczesnej kredy, w którym
po raz pierwszy pojawiły się rośliny kwitnące (okrytonasienne); było to ważne wydarzenie ewolucyjne,
44
SEMINAR
6
Najstarsze pióro zachowane w bursztynie
The oldest feather in amber
marine sediments. The fossiliferous outcrops have
nearly the same age, viz. Late Barremian to Early
Aptian (Azar, 2007; Azar et al., 2003; 2010; 2011).
Lebanese amber inclusions
The most fascinating aspects of the Lebanese amber
are the abundance and the outstanding preservation
of the biological inclusions from the time when dinosaurs were ruling. In addition, the Lebanese amber is
considered by most scientists as the most important
one as it belongs to the Lower Cretaceous age, time
of appearance of flowering plants (Angiosperms) – that
is a major event in the evolution – as angiosperms constitute today more than ¾ of world flora. While the
relationship between terrestrial arthropods (especially insects) and plants is so keen, it is normal that if we
want to understand the origin of all recent and modern
ecosystems, we have to go back to the epoch of their
starting point that is the Lower Cretaceous. Except
the Lebanese amber, there are no intense terrestrial
fossil records that correspond to this era elsewhere
in the world, which increase considerably the uniqueness of this material.
Inclusions could be found in Lebanese amber every
25 to 30 pieces. This amber rarely includes vertebrate
remains (one lizard) (Fig. 5), some reptile exuviae skin
SEMINARIUM
7
Najstarszy ślimak z rodziny poczwarkowatych (Pupillidae)
The oldest pupillid snail
ponieważ okrytonasienne stanowią obecnie ponad
¾ światowej flory. O ile relacja pomiędzy stawonogami lądowymi (w szczególności owadami) oraz roślinami jest tak intensywna, oczywiste jest, że jeśli chcemy zrozumieć skąd pochodzą wszystkie niedawne lub
współczesne ekosystemy musimy cofnąć się do epoki,
w której powstały, czyli do wczesnej kredy. Poza bursztynem libańskim nie istnieją na świecie obfite źródła
na temat skamieniałości lądowych, które odpowiadałyby temu okresowi, co znacząco wzmacnia wyjątkowość tego materiału.
Inkluzje można znaleźć w bursztynie libańskim
co 25 do 30 bryłek. Bursztyn ten rzadko zawiera szczątki kręgowców (jedna jaszczurka) (Fig. 5), pewną ilość
skamieniałości wylinek gadów oraz kilka piór (Fig. 6),
ale także liczne stawonogi oraz pozostałości roślinne
zatopione w żywicy, gdy jej wyciek był jeszcze płynny.
W bursztynie libańskim znaleziono również ślimaka
z rodziny poczwarkowatych (Pupillidae), uważanego
za najwcześniejszy okaz tego gatunku (Fig 7). Wśród
stawonogów dominują owady reprezentowane przez
19 rzędów (Archaeognatha, Blattodea, Coleoptera,
Collembola, Dermaptera, Diptera – Fig. 8; Ephemeroptera, Hemiptera – Fig. 9, 10; Hymenoptera, Isoptera
– Fig. 11; Lepidoptera, Mantodea, Neuroptera – Fig. 12;
Odonata, Orthoptera, Psocodea – Fig. 13; Thysanopte-
45
SEMINAR
8
Samica muchówki z rodziny Ceratopogonidae (kuczmana),
najstarsza spośród zachowanych w bursztynie
A female dipteran ceratopogonid (biting midge),
the oldest in amber
and few feathers (Fig. 6), but numerous arthropods
and vegetal remains trapped while the resin exudation was fluid. A pupillid snail has been also found
in the Lebanese amber and is considered as the earliest one (Fig. 7). Among arthropods, insects are largely
dominant and 19 orders are represented (Archaeognatha, Blattodea, Coleoptera, Collembola, Dermaptera,
Diptera – Fig. 8; Ephemeroptera, Hemiptera – Fig. 9, 10;
Hymenoptera, Isoptera – Fig. 11; Lepidoptera, Mantodea, Neuroptera – Fig. 12; Odonata, Orthoptera, Psocodea – Fig. 13; Thysanoptera, Thysanura, Trichoptera).
To date 177 taxa were described from the Lebanese
amber, including 165 insects, 8 arachinds (Fig. 14–16),
other inclusions are still waiting their identification.
A single piece of amber can contain one or several
inclusions. Regarding the specimens where several
inclusions (or syninclusions) are found together, some
of them are present only in a hazardous manner, but
a considerable number of them are assembled for an
ecological behaviour such as mating (Fig. 17) or parasitism (Fig. 18), etc.
Some inclusions can provide indirect evidence of
specific habitats or climate. For example, chironomids
(very common and diversified Diptera in the Lebanese
amber), limonids, tipulids and psychodid flies, caddisflies (Trichoptera) provide evidence of aquatic or very
SEMINARIUM
ra, Thysanura, Trichoptera). Jak dotąd opisano 177 taksonów, w tym 165 owadów, 8 pajęczaków (Fig 14–16),
a pozostałe inkluzje wciąż czekają na identyfikację.
Jedna bryłka bursztynu może zawierać jedną lub kilka
inkluzji. W okazach, w których znajduje się kilka inkluzji (zwanych syninkluzjami), niektóre z nich ukazują
gwałtowne zachowania, ale znacząca liczba związana
jest z zachowaniami środowiskowymi np. z rytuałem
godowym (Fig.17) lub pasożytnictwem (Fig. 18) itp.
Niektóre inkluzje mogą stanowić pośredni dowód
istnienia konkretnych siedlisk lub klimatu. Na przykład
ochotki (bardzo powszechne i zróżnicowane muchówki dwuskrzydłe w bursztynie libańskim), muchówki
z rodziny Limoniidae, koziółkowate i ćmiankowate,
chruściki (Trichoptera) stanowią dowód istnienia siedlisk wodnych lub bardzo wilgotnych. Ogólnie rzecz
ujmując większość inkluzji w bursztynie libańskim odzwierciedla gorące, zagęszczone i wilgotne środowisko
leśne. Informacje udostępnianie przez całe inkluzje
potwierdzają dane pochodzące z palinologii: paleo
środowisko złóż bursztynu odpowiada lasom tropikalnym, gęstym, ciepłym i wilgotnym z intensywnym
i złożonym systemem rzecznym, położonym dość blisko morza. Badanie różnych inkluzji pozwoliło na rekonstrukcję paleośrodowiska (Fig.19).
Wnioski
Bursztyn libański zawiera ogromną liczbę wymarłych
rodzin (niektóre z nich znane są tylko z Libanu) oraz
ślady najstarszych przedstawicieli wielu współczesnych
rodzin stawonogów lądowych. Inkluzje z Libanu stanowią najczęściej „brakujące ogniwa” pomiędzy fauną
dawną i współczesną. Badanie inkluzji w bursztynie
libańskim jest jak dotąd jedynym dającym wskazówkę
pozwalającą określić bioróżnorodność środowiska północno-wschodniej Gondwany w niezwykle ważnym
okresie wczesnej kredy. Niedawno odkryte w Libanie
nowe i bardzo różnorodne nagromadzenia bursztynu
ze skamieniałościami zwiększają możliwość znacznej
poprawy naszej wiedzy na temat przeszłości.
Podejmuje się wysiłki wprowadzenia naturalnego
skarbu, jakim jest bursztyn libański na listę dziedzictwa
ludzkości. Poszczególne nagromadzenia w Libanie nie
są jeszcze oficjalnie chronione przed wandalizmem.
Ich zniszczenie lub naruszenie byłoby wielką stratą dla
dziedzictwa ludzkości oraz dla wiedzy badawczej.
Podziękowania
Jestem wdzięczny prof. hab. Ryszardowi Szadziewskiemu oraz Światowej Radzie Bursztynu za umożliwie-
46
SEMINAR
9
Enicocephalinus acragrimaldii Azar i in., 1999.
Najstarszy pluskwiak z rodziny zajadkowatych
Enicocephalinus acragrimaldii Azar et al., 1999.
The oldest assassin bug
SEMINARIUM
11
Lebanotermes veltzae Engel, Azar i Nel, 2011 w Engel i in., 2011,
termit, najstarszy owad żyjący w społeczności zachowany
w bursztynie
Lebanotermes veltzae Engel, Azar and Nel, 2011 in Engel et al.,
2011, termite, the oldest social insect in amber
nie mi wniesienia wkładu do tej publikacji. Chciałbym
podziękować miastu Gdańsk oraz jego władzom. Jest
to wkład w realizację umowy o współpracy pomiędzy
Uniwersytetem Libańskim, Muzeum i Instytutem Zoologii w Warszawie, Uniwersytetem Gdańskim, Uniwersytetem Pedagogicznym w Krakowie oraz Polską Akademią Nauk. Niniejsza praca jest częścią projektu zespołowego Bioróżnorodność: Pochodzenie, struktura,
ewolucja i geologia przyznanego autorowi przez Uniwersytet Libański.
Literatura:
10
Yuripopovina magnifica Azar i in., 2011, unikalny przedstawiciel
wymarłej rodziny Yuripopovinidae pentatomomorphan
Yuripopovina magnifica Azar et al., 2011, the unique
representative of the pentatomomorphan extinct family
of Yuripopovinidae
Azar, D. (2007). Preservation and accumulation of biological
inclusions in Lebanese amber and their significance. Comptes
rendus – Palevol, 6 (1–2): 151–156.
Azar, D., Dejax, J. & Masure, E. (2011). Palynological analysis
of amber-bearing clay from the Lower Cretaceous of Central
Lebanon. Acta Geologica Sinica (English Edition), 85 (4): 942–949.
Azar, D., Gèze, R. & Acra, F. (2010). Chapter 14: Lebanese amber
(pp. 271–298). In, Penney, D. (Ed.). Biodiversity of Fossils in Amber.
Siri Scientific Press.
Hennig, W. (1970). Insektenfossilien aus der Unteren Kreide.
2. Empididae (Diptera, Brachycera). Stuttgarter Beiträge zur
Naturkunde, 214: 1–12.
Nissenbaum, A. (1975). Lower cretaceous amber from Israel.
Naturwissenschaften, 62 (7): 341–342.
47
SEMINAR
12
Raptorapax terribilissima Petrolevičius, Azar i Nel, 2010,
najstarsza sieciarka z rodziny Rhachiberotidae
Raptorapax terribilissima Petrolevičius, Azar and Nel, 2010,
the oldest rhachiberotid neuropteran
humid habitats. In general, most of the Lebanese
amber inclusions reflect a hot, dense and humid forest
environment. The information given by the whole
inclusions corroborate the data set by the palynology:
the palaeoenvironment of the amber deposits corresponds to a tropical dense, warm and humid forest with
an intense complex fluvial system, altogether close to
the sea. The study of the different inclusions allowed
the reconstruction of the paleoenvironment (Fig. 19).
Conclusion
Lebanese amber contains a lot of extinct families
(some of them are known only from Lebanon) and the
records of the oldest representatives of many modern
families of terrestrial arthropods. Lebanese inclusions
constitute most of the time the “missing links” between
the old fauna and the modern one. The study of the
Lebanese amber inclusions is to date the only one that
gives a clue in determining the North-East Gondwanian biodiversity and environment of the extremely
significant Lower Cretaceous period. The recent discoveries of new and very diverse outcrops of fossiliferous amber in Lebanon help to increase the possibility
SEMINARIUM
48
SEMINAR
SEMINARIUM
13
Asphaeropsocites neli Azar i in., 2010, najstarszy przedstawiciel psotników z rodziny Sphaeropsocidae
Asphaeropsocites neli Azar et al., 2010, the oldest sphaeropsocid psocodean
15
Najstarszy pająk z rodziny osnuwikowatych zachowany
w bursztynie
The oldest liniphiid spider in amber
14
Archaeobuthus estephani Lourenço, 2001. Najstarszy skorpion zachowany w bursztynie
Archaeobuthus estephani Lourenço, 2001. The oldest scorpion in amber
16
Najstarszy roztocz (Acari) zachowany w bursztynie
The oldest Acari in amber
49
SEMINAR
17
Muchówki z rodziny Scatopsidae in copula, najstarsza
zachowana para w rytuale godowym
Scatopsid flies in copula, the oldest preserved mating pair
to realize the challenge of improving considerably
our knowledge of the past.
Efforts are done to categorize this natural treasure
on the list of Heritage of Humanity. The different Lebanese outcrops are not yet officially protected against
vandalism. Their destruction or pillaging would be
a great loss to the Human Heritage, and to the scientific knowledge.
Acknowledgements
I’m thankful to Prof. Ryszard Szadziewski and the
World Amber Council for their kind invitation to
contribute in this volume. I would like to thank the city
of Gdansk and its responsibles. This is a contribution
to the cooperative agreements between the Lebanese
University, Museum and the Institute of Zoology (Warsaw); University of Gdansk; Pedagogical University
of Cracow; and the Polish Academy of Sciences. This
paper is a contribution to the team project Biodiversity:
Origin, Structure, Evolution and Geology awarded to the
author by the Lebanese University.
SEMINARIUM
50
SEMINAR
SEMINARIUM
51
SEMINAR
References:
Azar, D. (2007). Preservation and accumulation of biological
inclusions in Lebanese amber and their significance. Comptes
rendus – Palevol, 6 (1–2): 151–156.
Azar, D., Dejax, J. & Masure, E. (2011). Palynological analysis
of amber-bearing clay from the Lower Cretaceous of Central
Lebanon. Acta Geologica Sinica (English Edition), 85 (4): 942–949.
Azar, D., Gèze, R. & Acra, F. (2010). Chapter 14: Lebanese amber
(pp. 271–298). In, Penney, D. (Ed.). Biodiversity of Fossils in Amber.
Siri Scientific Press.
Hennig, W. (1970). Insektenfossilien aus der Unteren Kreide.
2. Empididae (Diptera, Brachycera). Stuttgarter Beiträge zur
Naturkunde, 214: 1–12.
Nissenbaum, A. (1975). Lower cretaceous amber from Israel.
Naturwissenschaften, 62 (7): 341–342.
18
Muchówka z rodziny ochotkowatych, na której pasożytuje
roztocz (na odwłoku)
A chironomid fly parasited by an Acari (on the abdomen)
19
Rekonstrukcja wczesno-kredowego lasu bursztynowego Libanu
Reconstruction of the Lower Cretaceous amber forest
in Lebanon
Życie w kredowym lesie
bursztynowym Hiszpanii
Life in Cretaceous amber forest
of Spain
Antonio Arillo
Antonio Arillo
Antonio Arillo, Uniwersytet Complutense, Madryt, Hiszpania
Complutense University, Madrid, Spain
Wstęp
Bursztyn hiszpański po raz pierwszy opisał Gaspar
Casal w roku 1762 w traktacie Naturalna i medyczna
historia Księstwa Asturii, ale współczesne badania
nad bursztynem rozpoczęły się niedawno w związku
z badaniami paleoentomologicznymi, gdy w roku
1995 odkryto bursztyn z Álavy.
Złoża bursztynu w Hiszpanii rozmieszczone są w pasie prowadzącym ze wschodu na północ Półwyspu
Iberyjskiego, który odpowiada linii brzegowej morza
z okresu dolnej kredy. Wszystkie nagromadzenia związane są ze środowiskiem deltowym, od słodkowodnego
w basenie Maestrazgo do środowiska podlegającego
wpływom morskim w basenie baskijsko-kantabryjskim
oraz depresji asturyjskiej. Wiek nagromadzeń zawierających bursztyn ze skamieniałościami ocenia na alb,
choć nagromadzenia z centralnej depresji asturyjskiej
mogą być młodsze (alb – cenoman).
Introduction
Spanish amber was firstly described by Gaspar Casal
in 1762, in his treatise Natural and Medical History of
the Principality of Asturias but modern amber investigations began only very recently, related with paleoentomological research, when the Álava amber was
discovered in 1995.
Amber deposits in Spain are distributed in a strip
curve from the East to the North of the Iberian Peninsula which corresponds to the marine coastal line
during the Lower Cretaceous. All the outcrops are related with deltaic environments, from freshwater in the
Maestrazgo Basin to marine influenced in the Basque-Cantabrian Basin and the Asturias Depression. The age
of fossil bearing amber outcrops is believed to be
Albian, although outcrops from the Central Asturias
Depression could be younger (Albian – Cenomanian).
Nagromadzenia i geologia
W Hiszpanii zlokalizowano dziewięć nagromadzeń
z bursztynem ze skamieniałościami rozmieszczonych
w trzech dużych obszarach. Basen Maestrazgo obejmuje trzy spośród znanych złóż, wszystkie z nich należą do formacji Escucha; znane są jako San Just, Arroyo
de la Pascueta i La Hoya. San Just to najważniejsze
z nagromadzeń; podczas trzech odkrywek w latach
2005, 2007 i 2010 uzyskano z nich dużą liczbę inkluzji
biologicznych.
W basenie baskijsko-kantabryjskim znaleziono cztery nagromadzenia, trzy z nich we wschodniej części
basenu, w pobliżu wioski Peñacerrada, zwane Peñacerrada I (Moraza), Peñacerrada II oraz Salinillas de Bura-
Outcrops and Geology
Nine outcrops with fossiliferous amber have been
found in Spain, distributed in three big areas. The
Maestrazgo Basin has three known deposits, all of
them belonging to the Escucha Formation, called San
Just, Arroyo de la Pascueta and La Hoya. San Just is the
most important of them; a lot of bioinclusions were
obtained along three excavations during 2005, 2007
and 2010.
In the Basque-Cantabrian Basin four deposits have
been found, three of them on the eastern part of the
Basin, close to the village of Peñacerrada, called Peñacerrada I (Moraza), Peñacerrada II and Salinillas de Buradón, all of them are known as Álava amber. They also
belong to the Escucha Formation and the first one is,
SEMINARIUM
52
SEMINAR
SEMINARIUM
53
SEMINAR
dón – wszystkie z nich określane są mianem bursztynu z Álavy. Należą one również do formacji Escucha,
a pierwsze z nich jest najbogatszym nagromadzeniem
znalezionym jak dotąd w Hiszpanii. Odkryte ostatnio
w zachodniej części basenu baskijsko-kantabryjskiego nagromadzenie El Soplao w krótkim okresie czasu
przyniosło ważną kolekcję inkluzji biologicznych; należy ono do formacji Las Peñosas.
Znane są też słabo przebadane nagromadzenia
z centralnej depresji asturyjskiej: El Caleyu i Pola de
Siero, oba należą do formacji Ullaga (prawdopodobnie górny alb).
Just and El Soplao the amber appears frequently associated with charcoal and plant cuticles, probably as
a consequence of litter erosion after wildfires. This prevalence of wildfires could be a feature of the forest
itself: wildfires are a common and simple way of some
forest for auto-regulation. In El Soplao amber pieces
containing some tiny charcoal fibers appear frequently.
Another interesting evidence of the wildfires forest
regulation is the presence of a species of anaxyelid
woodwasp, Eosyntexis parva, in Peñacerrada I amber
(Ortega-Blanco et al. 2008): extant anaxyelids lay eggs
in burnt gimnosperms wood shortly after fire.
Pochodzenie bursztynu
Wszystkie nagromadzenia bursztynu związane są
ze złożami węgla oraz osadami bogatymi w substancje
organiczne. Związek znalezionego bursztynu z rodzajem Agathis zasugerowano w związku z obecnością
w bursztynie z Álavy wysokiego odsetka ziaren pyłku
związanych z rodziną Araucariaceae. Po analizie widm
FTIR bursztynu z El Soplao zaproponowano jednak
inne źródło pochodzenia bursztynu hiszpańskiego:
rodzaj Frenelopsis z rodziny Cheirolepidaceae, czasem w bezpośrednim związku z bruzdami bursztynu
(Peñalver i Delclòs, 2010). To czy bursztyn hiszpański
pochodzi od jednego czy wielu gatunków wciąż pozostaje do określenia.
Nagromadzenie bursztynu hiszpańskiego zostało
wyjaśnione głównie występowaniem w lesie bursztynowym częstych pożarów. Bursztyn Peñacerrada,
La Hoya, San Just i El Soplao występuje często w powiązaniu z węglem drzewnym oraz nabłonkiem roślinnym,
prawdopodobnie w wyniku erozji ściółki po pożarach
lasów. Występowanie pożarów lasów mogło być cechą
samego środowiska leśnego: pożary są częstym i prostym sposobem niektórych lasów na autoregulację.
W bryłkach bursztynu z El Soplao często pojawiają się
niewielkie włókna węgla drzewnego.
Kolejnym interesującym dowodem na regulację
lasu poprzez pożary jest obecność gatunku Eosyntexis
parva w bursztynie Peñacerrada I (Ortega-Blanco i in.,
2008): współczesne rośliniarki składają jaja w wypalonym drewnie roślin nagonasiennych tuż po pożarze.
Paleoclimatology and paleogeography
Recently, it was proposed that sands forming the
Utrillas Formation had an aeolic origin, probably as
a result of an erg sedimentation produced by the Iberian Massif erosion (Rodríguez-López et al. 2008). This
is an alternative hypothesis as Utrillas sands were usually interpreted as a deltaic-stuarine sedimentation in
a very humid climate. This new “desert model” explains
the absence of amber in the very common interior
Utrillas sands, so their presence close to coastal margins, could suggest a coastal Frenelopsis forest, without
an evident ecotone with surrounding deserts, with big
seasonal changes, and regulated by wildfires as the
origin of the amber.
Paleoklimatologia i paleogeografia
Ostatnio zasugerowano, że piaski tworzące formację
Utrillas mają pochodzenie eoliczne, prawdopodobnie
w wyniku osadzanie się ergów wytworzonych przez
erozję Masywu Iberyjskiego (Rodríguez-López i in.,
2008). Jest to hipoteza alternatywna, ponieważ piaski
1
Nagromadzenia bursztynu hiszpańskiego ze skamieniałościami
Spanish fossiliferous amber outcrops
to date, the richest outcrop in Spain. In the western
part of the Basque-Cantabrian Basin the recently
discovered outcrop called El Soplao, has yielded
an important collection of bioinclusions in a short
time; in belongs to Las Peñosas Formation.
Two poorly studied outcrops are known from the
Central Asturias Depression: El Caleyu and Pola de
Siero, both belonging to the Ullaga Formation (probably Upper Albian).
Origin of the amber
All amber bearing outcrops are related with coal
deposits and organic matter rich sediments. A relation
of the amber with the genus Agathis was firstly proposed due to the presence in Álava amber of high
percentages of pollen grains related to the family
Araucariaceae. But after the study of the FTIR spectra
of the El Soplao amber another source for the Spanish
amber was proposed: the cheirolepidaceous genus
Frenelopsis, sometimes whit a direct relation with amber
runnels (Peñalver and Delclòs 2010). Whether Spanish
amber was originated from one or more plants is still
to be determined.
The accumulation of Spanish amber has been explained mainly for the prevalence of frequent forest
fires in the amber forest. I Peñacerrada, La Hoya, San
2
Skaningowa mikrografia elektronowa węgla drzewnego
z nagromadzenia El Soplao (E. Peñalver)
Scannig electron micrograph of charcoal from El Soplao
outcrop (E.Peñalver)
formacji Utrillas zazwyczaj były interpretowane jako
osady deltowo-lejkowate powstałe w bardzo wilgotnym klimacie. Ten nowy „model pustynny” wyjaśnia
nieobecność bursztynu w bardzo powszechnych piaskach Utrillas, więc ich obecność w pobliżu linii brzegowych mogłaby jako przyczynę powstania bursztynu
sugerować obecność przybrzeżnego lasu Frenelopsis
regulowanego przez pożary, bez oczywistej strefy
przejściowej (ekotonu) z otaczającymi pustyniami,
dużymi zmianami sezonowymi.
Bioróżnorodność w bursztynie hiszpańskim
W ostatnich latach wzrosła liczba opublikowanych
prac opisujących skamieniałości zachowane w bursztynie hiszpańskim. Poza piórami odkrytymi w Peñacerrada (Alonso i in, 2000), El Soplao i San Just, większość
bioinkluzji to stawonogi.
Pajęczaki reprezentowane są przez pająki, roztocze
i zaleszczotki. Niektóre z pająków uważa się za najstarsze prawdziwe krzyżakowate (Penney i Ortuño, 2007),
a fragmenty z sieciami pająków wraz ze schwytanymi
w nich owadami opisano w bursztynie z San Just
(Peñalver i in., 2006).
Kilka mechowców (Oribatida) opisano w bursztynie
z Peñacerrada I i San Just (Arillo i in. 2012), ale okazy
takie znaleziono również w bursztynie z El Soplao.
Biodiversity in Spanish amber
Published papers describing the fossils preserved in
Spanish amber have increased in last years. Apart from
some feathers discovered in Peñacerrada (Alonso et al.
2000), El Soplao and San Just, most of the bioinclusions are Arthropoda.
Arachnids are represented by spiders, mites and
pseudoscorpions. Some of the spiders are considered
as the oldest true orb-weavers (Penney and Ortuño
2007) and fragments with spiders webs with trapped
insects have been described from San Just amber
(Peñalver et al. 2006).
Several oribatid mites (Oribatida) have been described from peñacerrada I and San Just (Arillo et al.
2012) but specimens have also been found in El Soplao amber.
Some marine crustaceans belonging to the order
Tanaidacea were described by Vonk and Schram (2007)
from Peñacerrada amber, which agrees with the coastal forest hypothesis. Some unstudied isopods have
also appeared.
SEMINARIUM
SEMINARIUM
Niektóre morskie skorupiaki należące do rzędu Tanaidacea opisali w bursztynie Peñacerrada (Vonk i Schram,
2007), co pozostaje w zgodności z hipotezą lasów przybrzeżnych. Pojawiły się również nieprzebadane równonogi.
Dotychczas w bursztynie hiszpańskim znaleziono
17 rzędów owadów: Collembola, Archaeognatha, Plecoptera, Blattodea, Mantodea, Isoptera, Orthoptera,
Psocoptera, Thysanoptera, Hemiptera, Coleoptera,
Raphidioptera, Neuroptera, Diptera, Lepidoptera, Trichoptera i Hymenoptera.
54
SEMINAR
To date 17 insects orders have been found in Spanish amber: Collembola, Archaeognatha, Plecoptera,
Blattodea, Mantodea, Isoptera, Orthoptera, Psocoptera, Thysanoptera, Hemiptera, Coleoptera, Raphidioptera, Neuroptera, Diptera, Lepidoptera, Trichoptera
and Hymenoptera.
Diptera represent around 40% of all arthropod inclusions, being Hymenoptera around 25% and rest of
orders have percentages of 5% or less. Latest reviews
of this fauna and bibliography could be seen in Delclòs
et al. (2007), Peñalver and Declòs (2010).
SEMINARIUM
panii: badanie wielodyscyplinarne II hiszpańskiego Ministerstwa Nauk i Innowacji, więc w kolejnych latach
oczekiwane są nowe wyniki badań.
Literatura:
Alonso, J., Arillo, A., Barrón, E., Corral, J.C., Grimalt, J., López, J.F., López,
R., Martínez-Delclòs, X., Ortuño, V., Peñalver, E. & Trincão, P.R. 2000.
A new fossil resin with biological inclusions in Lower Cretaceous
deposits from Álava (northern Spain, Basque-Cantabrian Basin).
Journal of Paleontology, 74: 158–178.
Arillo, A., Subías, L.S. & Shtanchaeva, U. 2012. A new species of fossil
oribatid mite (Acariformes, Oribatida, Trhypochthoniidae) from
the Lower Cretaceous amber of San Just (Teruel Province, Spain).
Systematic & Applied Acarology, 17(1): 106–112.
5
3
Piaski należące do formacji Utrillas (Tamajón, prowincja
Guadalajara)
Sands belonging to the Utrillas Formation (Tamajón,
Guadalajara province)
Dwuskrzydłe reprezentują około 40% wszystkich
inkluzji stawonogów, przy czym błonkoskrzydłe to
około 25%, a pozostałe rzędy występują to 5% lub
mniej. Najnowsze opracowania na temat powyższej
fauny oraz bibliografię na ten temat można znaleźć
w Delclòs i in. (2007) oraz Peñalver i Declòs (2010).
Nowe perspektywy
Niektóre okazy bursztynu hiszpańskiego badane
są ostatnio w Grenoble przy użyciu mikrotomografii
synchrotronowym promieniowaniem X. Uzyskane
obrazy są szczególnie interesujące pod kątem badania wybranych okazów, zachowanych głównie w bursztynie nieprzezroczystym.
Obecnie zespół pracujący nad bursztynem hiszpańskim rozpoczął nowy projekt Bursztyn kredowy Hisz-
4
Tethepomyia buruhandi Grimaldi i Arillo, 2008 (Diptera,
Tethepomyiidae) z nagromadzenia Peñacerrada I
Tethepomyia buruhandi Grimaldi and Arillo 2008 (Diptera,
Tethepomyiidae) from Peñacerrada I outcrop
New prospects
Recently some Spanish amber specimens are being
studied using the X-ray synchrotron microtomography
technique at Grenoble. Obtained images are specially
interesting for the study of some selected specimens,
mainly preserved in opaque amber.
Currently the Spanish amber team has started the
new project: The Cretaceous amber of Spain: a multidisciplinary study II of the Spanish Ministry of Science and
Innovation, so more results are expected in next years.
Cretavania alcalai Peñalver, Ortega-Blanco, Nel i Delclòs, 2010
(Hymenoptera, Evaniidae) schwytana w sieć pająka z rodziny
krzyżakowatych z bursztynu San Just (pochodzi z Peñalver,
Grimaldi i Delclòs 2006)
Cretavania alcalai Peñalver, Ortega-Blanco, Nel and Delclòs 2010,
(Hymenoptera, Evaniidae) trapped in a spider orb-web, from
San Just amber (taken from Peñalver, Grimaldi & Delclòs 2006)
Delclòs, X., Arillo, A., Peñalver, E., Barrón, E., Soriano, C., López del Valle,
R., Bernárdez, E., Corral, C. & Ortuño, V.M. 2007. Fossiliferous amber
deposits from the Cretaceous (Albian) of Spain. C.R. Palevol.,
6: 135–149.
Ortega-Blanco, J., Rasnitsyn, A.P. & Delclòs, X. 2008. First record
of anaxyelid woodwasps (Hymenoptera: Anaxyelidae) in Lower
Cretaceous Spanish amber. Zootaxa, 1937: 39–50.
Peñalver, E. & Delclòs, X. 2010. Chapter 13. Spanish amber.
In: Biodiversity of fossils in amber from the major world deposits.
Penney, D. (ed.). Siri Scientific Press. Manchester. 304 pp.
Peñalver, E., Grimaldi, D.A. & Delclòs, X. 2006. Early Cretaceous spider
web with its prey. Science, 312: 1761.
Penney, D. & Ortuño, V. 2006. Oldest true orb-weaving spider
(Araneae: Araneidae). Biology Letters, 2: 447–450.
Rodríguez-López, J.P., Meléndez, N., De Boer, P.L. & Soria, A.R. 2008.
Aeolian sand sea development along the mid-Cretaceous western
Tethyan margin (Spain): erg sedimentology and palaeoclimate
implications. Sedimentology, 55 (5): 1253–1292.
Vonk, R. & Schram, F.R. 2007. Three new tanaid species (Crustacea,
Peracarida, Tanaidacea) from the Lower Cretaceous Álava amber
in northern Spain. Journal of paleontology, 81: 1502–1509.
55
SEMINAR
References:
Alonso, J., Arillo, A., Barrón, E., Corral, J.C., Grimalt, J., López, J.F., López,
R., Martínez-Delclòs, X., Ortuño, V., Peñalver, E. & Trincão, P.R. 2000.
A new fossil resin with biological inclusions in Lower Cretaceous
deposits from Álava (northern Spain, Basque-Cantabrian Basin).
Journal of Paleontology, 74: 158–178.
Arillo, A., Subías, L.S. & Shtanchaeva, U. 2012. A new species of fossil
oribatid mite (Acariformes, Oribatida, Trhypochthoniidae) from
the Lower Cretaceous amber of San Just (Teruel Province, Spain).
Systematic & Applied Acarology, 17(1): 106–112.
Delclòs, X., Arillo, A., Peñalver, E., Barrón, E., Soriano, C., López del Valle,
R., Bernárdez, E., Corral, C. & Ortuño, V.M. 2007. Fossiliferous amber
deposits from the Cretaceous (Albian) of Spain. C.R. Palevol.,
6: 135–149.
6
Pasożytniczy Leptus (Acari, Erythraeidae) na ochotce (Diptera)
z nagromadzenia Peñacerrada I
Parasitic Leptus (Acari, Erythraeidae) on a Chironomidae
(Diptera) from Peñacerrada I outcrop
Ortega-Blanco, J., Rasnitsyn, A.P. & Delclòs, X. 2008. First record
of anaxyelid woodwasps (Hymenoptera: Anaxyelidae) in Lower
Cretaceous Spanish amber. Zootaxa, 1937: 39–50.
Peñalver, E. & Delclòs, X. 2010. Chapter 13. Spanish amber.
In: Biodiversity of fossils in amber from the major world deposits.
Penney, D. (ed.). Siri Scientific Press. Manchester. 304 pp.
Peñalver, E., Grimaldi, D.A. & Delclòs, X. 2006. Early Cretaceous spider
web with its prey. Science, 312: 1761.
Penney, D. & Ortuño, V. 2006. Oldest true orb-weaving spider
(Araneae: Araneidae). Biology Letters, 2: 447–450.
Rodríguez-López, J.P., Meléndez, N., De Boer, P.L. & Soria, A.R. 2008.
Aeolian sand sea development along the mid-Cretaceous western
Tethyan margin (Spain): erg sedimentology and palaeoclimate
implications. Sedimentology, 55 (5): 1253–1292.
Vonk, R. & Schram, F.R. 2007. Three new tanaid species (Crustacea,
Peracarida, Tanaidacea) from the Lower Cretaceous Álava amber
in northern Spain. Journal of paleontology, 81: 1502–1509.
SEMINARIUM
56
SEMINAR
Życie w eoceńskich lasach
Life in the Eocene forests
Jacek Szwedo
Jacek Szwedo
Pracownia Paleozoologii, Muzeum i Instytut Zoologii,
Polska Akademia Nauk,
ul. Wilcza 64, 00-679 Warszawa,
Department of Palaeozoology, Museum and Institute of Zoology,
Polish Academy of Sciences,
64 Wilcza Street, PL 00-679 Warszawa, Poland,
Wstęp
Okres paleogenu (65,5±0,3 – 23,03 milionów lat
temu), czas po masowym wymieraniu kończącym
okres kredowy i erę mezozoiczną, jest najistotniejszy
dla zrozumienia sposobu tworzenia się siedlisk współczesnych. Okres wczesnego paleocenu zaznacza się
odtwarzaniem biosfery po wymieraniu kredowo-paleogeńskim (K-Pg). Paleocen (65,5±0,3 – 55,8±0,2 milionów
lat temu) był krytycznym okresem w ewolucji bardzo
wielu grup roślin i zwierząt oraz unowocześniania się
zgrupowań. Co interesujące, występowała wówczas
już większość linii rozwojowych współczesnych roślin
okrytozalążkowych oraz owadów, lecz był to okres
gwałtownej radiacji adaptatywnej ssaków, czas
w którym zwierzęta te ewoluowały i zajmowały nowo
otwierające się nisze ekologiczne.
Eocen (55,8±0,2 – 33.9±0,1 milionów lat temu), środkowa epoka palaeogenu rozpoczęła się globalnym
ociepleniem, z gwałtownie rosnącymi temperaturami
na całym globie. Lasy przeżywały okres prosperity, zaś
drzewa rosły nawet w regionach polarnych. W końcu
tej epoki klimat stał się chłodniejszy i suchszy. Indie
(Płyta Dekanu) kontynuowały marsz na północ, zagłębiając się w kontynent eurazjatycki, wytwarzając przy
tym zespół uskoków przesuwczych i wypiętrzając Himalaje i Wyżynę Tybetańską. W tym czasie Afryka była
wyspą, wciąż jeszcze nie połączoną z Bliskim Wschodem i Europą, lecz jej wędrówka na północ była językiem spustowym do wypiętrzania się Alp. Wiele gatunków traw wyewoluowało w eocenie, ale były ograniczone w swym zasięgu – współczesne obszary trawiastych równin wciąż jeszcze były pieśnią przyszłości.
Introduction
The Palaeogene period (65.5±0.3 mya – 23.03 mya),
the time after mass extinction ending the Cretaceous
period and the Mesozoic era, is the crucial period for
the understanding of the formation of the modern
biotas. The early Palaeocene interval marks the initial
biotic recovery following the Cretaceous-Palaeogene
(K-Pg) mass extinction. The Palaeocene (65.5±0.3 mya
– 55.8±0.2 mya) was a critical time in the evolution
of numerous groups of plants and animals and the
modernization of ecological communities. Interestingly, during this period the angiosperms and most
insects presented modern lineages were present but
it was the beginning of the explosive radiation of mammals, when these beasts radiated and filled newly opened ecological niches.
The Eocene (55.8±0.2 mya – 33.9±0.1 mya), the middle part of the Palaeogene period began as a time of
global warming, with temperatures across the planet
soaring. Forests thrived and trees grew even in the polar regions. Eventually, the Eocene became cooler and
drier. As India continued to drift northwards, pushing
against the Eurasian continent, the mass of rocks thrust
up between them formed the Himalayas and Qingtao-Tibetan Plateau. At this time Africa was an island, not
yet joined to the Middle East and Europe, but its own
journey north was to trigger the formation of the Alps.
Many species of grass evolved in the Eocene epoch,
but were very limited in extent – today’s grassy plains
were still far in the future.
The following epoch, the Oligocene (33.9±0.1 mya
− 23.03±0.05 mya) is often considered an important
SEMINARIUM
1
57
SEMINAR
Zmiany poziomu atmosferycznego CO2 i klimatu globalnego w ciągu ostatnich 65 milionów lat. ETM2 = eoceńskie maksimum termiczne 2,
PETM = paleoceńsko-eoceńskie maksimum termiczne, ETM1 = eoceńskie maksimum termiczne 1; wg Zachos et al. 2008, zmienione
Evolution of atmospheric CO2 levels and global climate over the past 65 million years. ETM2 = Eocene Thermal Maximum 2,
PETM = Paleocene/Eocene Thermal Maximum, ETM1 = Eocene Thermal Maximum 1. After Zachos et al. 2008, modified
SEMINARIUM
Następna epoka – oligocen (33,9±0,1 − 23.03±0.05
milionów lat temu) często traktowany jest jako ważny
okres przejściowy, ogniwo łączące archaiczny świat
tropikalnego eocenu z nowoczesnymi ekosystemami
miocenu (Haines, 1999). Główne zmiany w oligocenie
to globalna ekspansja otwartych ekosystemów trawiastych oraz regresja tropikalnych lasów liściastych
do pasa równikowego. Początek oligocenu odznacza
się wyraźnym okresem wymierania, okresem zastępowania fauny europejskiej przez przybyszy z Azji,
z wyjątkiem endemicznych rodzin gryzoni i torbaczy,
zwanym Grande Coupure (Stehlen, 1910).
2
Złoża i przypuszczalny zasięg lasów produkujących bursztyn
bałtycki. Paleogeografia: wczesny eocen, 50 milionów lat temu
(Google Earth, Ron Blakey)
Deposits and supposed range of Baltic amber producing
forests. Palaeogeography: Early Eocene, 50 mya (Google Earth,
Ron Blakey)
Bursztynowe lasy eocenu
Pozbawione spasających się na nich i przerzedzających je dinozaurów, paleogeńskie lasy były prawdopodobnie znacznie gęstsze, niż lasy okresu kredowego
(Gould, 1993). W eocenie występowały zróżnicowane
typy lasów (Willis i McElwain 2002; Kvaček, 2010).
Bardzo ważne zdarzenie musi być wzięte pod uwagę
przy rozważaniu lasów eocenu – paleoceńsko-eoceńskie maksimum termiczne – PETM. Był to okres naturalnego globalnego ocieplenia, który miał miejsce
58
SEMINAR
time of transition, a link between the archaic world of
the tropical Eocene and the more modern ecosystems
of the Miocene (Haines 1999). Major changes during
the Oligocene included a global expansion of grasslands and a regression of tropical broad leaf forests
to the equatorial belt. The start of the Oligocene is marked by a notable extinction event, the replacement
of European fauna with Asian fauna, except for the
endemic rodent and marsupial families, called the
Grande Coupure (Stehlen 1910).
The amber forest(s) of the Eocene
With no large grazing dinosaurs to thin them, Palaeogene forests were probably denser than those of the
Cretaceous (Gould 1993). Several types of the forests
were present on the Earth during the Eocene epoch
(Willis and McElwain 2002; Kvaček 2010). The event
of extreme importance must be considered in recognition of the Eocene forests – the PETM. The Paleocene-Eocene Thermal Maximum (PETM) was a period of
natural global warming that took place almost 56 million years ago. It came at a time when the atmospheric
concentration of CO2 was already higher than today
and global temperatures also much warmer. The PETM
warming was a roughly 200,000 years long event where
global temperatures rose by a further 6–8°C, and is
thought to have been caused by a massive injection
of CO2 into the atmosphere (Röhl et al. 2007; Zachos
et al. 2008).
The second period of warming took place later,
Eocene Thermal Maximum 2 (ETM-2), also called H-1
or the Elmo event, was a transient period of global
warming that occurred approximately 53.7 million
years ago (Lourens et al. 2005; Nicolo et al. 2007; Sluijs
et al. 2009; Stap et al. 2010). It appears to be the second
major hyperthermal that punctuated the long-term
warming trend from the Late Paleocene through the
Early Eocene, 58 to 50 mya (Lourens et al. 2005). Other
hyperthermals likely followed ETM-2 at nominally
53.6 Ma (H-2), 53.3 (I-1), 53.2 (I-2) and 52.8 Ma (informally called K, X or ETM-3). The number, nomenclature, absolute ages and relative global impact of the
Eocene hyperthermals are the source of much current
research. In any case, the hyperthermals appear to
have ushered in the Early Eocene Climatic Optimum,
the warmest interval of the Cenozoic Era. They also
definitely precede the Azolla event about 49 Ma.
The Azolla event occurred in the middle Eocene period
(Brinkhuis and Schouten 2006), when blooms of the
freshwater fern Azolla are thought to have happened
SEMINARIUM
ok. 56 milionów lat temu. W tym czasie zawartość
ditlenku węgla w atmosferze była znacznie wyższa
niż obecnie i panowały znacznie wyższe globalne
temperatury. Paleoceńsko-eoceńskie maksimum
termiczne trwało około 200 tysięcy lat, globalna temperatura wzrosła o 6−8°C, zaś nastąpiło to na skutek
ogromnego uwolnienia ditlenku węgla do atmosfery (Röhl et al., 2007, Zachos et al., 2008).
Drugi okres ocieplenia miał miejsce później, eoceńskie maksimum termiczne 2 (ETM 2), zwane także H-1
lub zdarzenie Elmo, było krótkotrwałym okresem globalnego ocieplenia, które miało miejsce ok. 53,7 miliona lat temu (Lourens et al., 2005; Nicolo et al., 2007;
Sluijs et al., 2009; Stap et al., 2010). Wydaje się ono być
drugim znacznym okresem hipertermicznym zaznaczającym tendencje ocieplania się od późnego paleocenu do wczesnego eocenu, 58 do 50 milionów lat
temu (Lourens et al., 2005). Kolejne okresy ocieplenia
następowały po ETM-2 głównie 53,6 (H-2), 53,3 Ma (I-1),
52,3 (I-2) i 52,8 milionów lat temu (nieformalnie określane jako K, X lub ETM-3). Wiele uwagi badaczy obecnie
poświęcone jest zagadnieniom ilości, nomenklaturze,
określeniu absolutnego wieku i względnego wpływ
w skali globalnej okresów hipotermicznych eocenu.
W każdym razie okresy hipertermiczne doprowadziły
do wczesnoeoceńskiego optimum klimatycznego, najcieplejszego okresu ery kenozoicznej. Poprzedzały one
zdarzenie Azolla, które miało miejsce ok. 49 milionów
lat temu. Epizod Azolla miał miejsce w środkowym
eocenie (Brinkhuis i Schouten, 2006), kiedy prawdopodobnie doszło do zakwitu słodkowodnej paproci
Azolla w Oceanie Arktycznym. Kiedy jej szczątki opadły
na dno, zostały uwięzione w osadach, powodując gwałtowny spadek zawartości ditlenku węgla, co wydaje
się wywołało transformację planety z „Ziemi-cieplarni”, wystarczająco ciepłej by utrzymać żółwie i palmy
w pobliżu biegunów, na „Ziemię-chłodnię”. Globalne
ochłodzenie postępowało nadal, do momentu dużego odwrócenia tego trendu i wyraźnego ocieplenia
obserwowanego w Oceanie Południowym około 42–41
milionów lat temu (Bohaty i Zachos, 2003). Analiza izotopowa tlenu wskazuje wyraźną zmianę negatywną
w proporcji cięższego izotopu do lżejszego izotopu,
co wskazuje na globalny wzrost temperatur. Ten okres
ocieplenia znany jest jako środkowoeoceńskie optimum
klimatyczne. Przyczyny tego ocieplenia upatrywane są
głównie w zwiększeniu zawartości CO2 w atmosferze,
bowiem zawartość izotopów węgla wyklucza masowe
uwolnienie metanu w czasie tego krótkotrwałego epizodu (Bohaty i Zachos, 2003; Pearson, 2010). Te global-
59
SEMINAR
in the Arctic Ocean. As they sank to the stagnant sea
floor, they were incorporated into the sediment, the
resulting draw down of carbon dioxide has been speculated to have helped transform the planet from
a “greenhouse Earth” state, hot enough for turtles
and palm trees to prosper at the poles, to the “icehouse
Earth”. Global cooling continued until there was a major
reversal from cooling to warming indicated in the
Southern Ocean at around 42–41 million years ago
(Bohaty and Zachos 2003). Oxygen isotope analysis
showed a large negative change in the proportion
of heavier oxygen isotopes to lighter oxygen isotopes,
3
Ordralfabetix sirophatanis Szwedo, 2011 (Hemiptera:
Fulgoromorpha: Lophopidae) from the Oise amber
Ordralfabetix sirophatanis Szwedo, 2011 (Hemiptera:
Fulgoromorpha: Lophopidae) from the Oise amber
which indicates an increase in global temperatures.
This warming event is known as the Middle Eocene
Climatic Optimum. The cause of the warming is considered to primarily be due to carbon dioxide increases,
since carbon isotope signatures rule out major methane release during this short term warming (Bohaty
and Zachos 2003; Pearson 2010). These global changes
influenced distinctly the origination, development,
and deterioration of the amber forests of Europe.
SEMINARIUM
4
60
SEMINAR
Abraracourcix curvivenatus Stroiński et Szwedo, 2011 (Hemiptera: Fulgoromorpha: Ricaniidae) z bursztynu z Oise
Abraracourcix curvivenatus Stroiński et Szwedo, 2011 (Hemiptera: Fulgoromorpha: Ricaniidae) from the Oise amber
ne zmiany wyraźnie wpływały na powstawanie, rozwój
i zanikanie lasów bursztynowych w Europie.
Bursztynowy las departamentu Oise
Najdawniejszy bursztynowy las paleogenu Europy
został odkryty niedawno − jest to złoże bursztynu
w departamencie Oise, w Basenie Paryskim, we Francji,
pochodzące z najniższego eocenu (Nel i Brasero, 2010).
Bursztyn z Oise tworzył się w czasie ETM-2 i następujących po nim ociepleniach. Wiek pokładów bursztynonośnych określony jest na najniższy eocen, około
55–53 milionów lat temu, iprez (sparnak), chronostratygraficzny poziom odniesienia MP7 fauny Dormaal
(Feugueur, 1963; De Ploëg et al., 1998; Nel et al., 1999;
Cavagnetto, 2000; De Franceschi i De Ploëg, 2003; Nel
et al., 2004). Żywica zachowana jako bursztyn z Oise
wydzielana była w lesie mieszanym, rosnącym mozai-
Oise amber forest
The oldest know amber forest of European Palaeogene is that recently discovered, i.e. Oise amber forest
of the Lowermost Eocene of Paris Basin, France (Nel and
Brasero, 2010). Time of origination of Oise amber was
the time of the ETM-2 and subsequent hyperthermals.
The age of the deposit is Lowermost Eocene, ca. 55−53 Ma,
Ypresian (Sparnacian), level MP7 of the mammal fauna
of Dormaal (Feugueur 1963; De Ploëg et al. 1998; Nel
et al. 1999, Cavagnetto 2000; De Franceschi and De Ploëg
2003, Nel et al. 2004). The Oise amber resin was exuded
in the semi-deciduous forest, with a mosaic of galleryforest mixed with dryer plant communities, in a deltaic,
“paratropical” region (Nel et al. 2004; Nel and Brasero,
2010). The amber was produced by an angiosperm,
unlike the Baltic amber of gymnosperm affinities (Feugueur 1963; Nel et al. 1999, 2004; Jossang et al. 2008).
SEMINARIUM
kowo z lasami galeriowymi i zbiorowiskami roślin siedlisk bardziej suchych, w regionie delty rzecznej regionu
„paratropikalnego’ (Nel et al. 2004; Nel i Brasero 2010).
W odróżnieniu od bursztynu bałtyckiego, żywica był
produkowana przez roślinę okrytozalążkową (Feugueur, 1963; Nel et al., 1999, 2004; Jossang et al., 2008).
Postulowanym drzewem macierzystym tworzącym
ten bursztyn jest Aulacoxylon sparnacense (Combes,
1907) z rzędu strąkowców Fabales i rodziny brezylkowatych Caesalpiniaceae, plemienia Detariae, uznawane
za główny składnik lasotwórczy Basenu Paryskiego
w najwcześniejszym eocenie (De Franceschi i De Ploëg,
2003). Analizy mikroskopowe sugerują pokrewieństwo
tego drzewa kopalnego (Bennett, 1854) ze współczesnym rodzajem Daniellia (Caesalpiniaceae), podczas
gdy badania chemiczne struktur molekularnych wskazują raczej na pokrewieństwo z rodzajem Hymenaea
(Linné, 1753), również z rodziny brezylkowatych (Jossang et al., 2008).
Najbardziej aktualne listy przedstawiające różnorodność inkluzji bursztynu z Oise przedstawione były
przez Brasero (2009) oraz Nela i Brasero (2010). Warstwa bursztynonośna zawiera liczne szczątki kręgowców, w tym elementy szkieletowe i zęby, koprolity
i nieliczne włosy, a także pióra zachowane w bursztynie (Nel et al., 1999; Nel i Brasero, 2010). Stawononogi
znane z bursztynu z Oise to pająki z rodzin Micropholcommatidae, Oonopidae, nasosznikowatych Pholcidae
oraz Selenopidae oraz przedstawieciele 18 rzędów
owadów. Są to jętki Ephemeroptera, ważki Odonata,
prostoskrzydłe Orthoptera, straszyki Phasmatodea,
karaczany Blattodea, modliszki Mantodea, termity
Isoptera, skorki Dermaptera, gryzki Psocoptera, przylżeńce Thysanoptera, pluskwiaki Hemiptera, wielkoskrzydłe Megaloptera, sieciarki Neuroptera, chruściki
Trichoptera, motyle Lepidoptera, chrząszcze Coleoptera, muchówki Diptera oraz błonkówki Hymenoptera
(Brasero et al., 2009; Nel i Brasero, 2010). Do tej pory
znanych jest ponad 80 gatunków z ponad 60 rodzin.
Najliczniejsze gatunki z bursztynu z Oise zostały opisane spośród chrząszczy, błonkówek i muchówek.
Niedawno opisano też przedstawicieli pluskwiaków
(Szwedo, 2011; Stroiński i Szwedo, 2011). Ordralfabetix
sirophatanis Szwedo, 2011 to pierwszy przedstawiciel
rodziny Lophopidae (Szwedo, 2011). Ten takson kopalny wydaje się być spokrewniony z współczesnymi
przedstawicielami tej rodziny występującymi w Azji
Południowo-Wschodniej. Pozwala to na przetestowanie zaproponowanego scenariusza biogeograficznego tych pluskwiaków (Soulier-Perkins, 2000; Szwedo
61
SEMINAR
The tree supposed to produce this amber was Aulacoxylon sparnacense Combes 1907 of the order Fabales
and family Caesalpiniaceae, tribe Detariae, believed to
be a key species of the forests of Paris Basin in Lowermost Eocene (De Franceschi and De Ploëg 2003). However, the microscopic analysis suggested that the tree
fossil might correspond to the modern genus Daniellia Bennett 1854, (Caesalpiniaceae), while chemical
molecular work indicated rather the Caesalpiniaceae
genus Hymenaea Linné 1753 (Jossang et al. 2008).
In respect to the diversity of the Oise amber inclusions, the most recent inventory was presented by
Brasero (2009) and Nel and Brasero (2010). The amberbearing deposit contains a high diversity of vertebrate fauna, including dental and skeletal remains, coprolites and a few hairs and feathers preserved in the resin
(Nel et al. 1999; Nel and Brasero 2010). Arthropods known
from the Oise amber comprise the spider families
Micropholcommatidae, Oonopidae, Pholcidae and
Selenopidae, and 18 insect orders. These are Ephemeroptera, Odonata, Orthoptera, Phasmatodea, Blattodea, Mantodea, Isoptera, Dermaptera, Psocoptera,
Thysanoptera, Hemiptera, Megaloptera, Neuroptera,
Trichoptera, Lepidoptera, Coleoptera, Diptera and
Hymenoptera (Brasero et al. 2009; Nel and Brasero 2010).
Over 80 species of more than 60 families are reported
now. Highest numbers of species described from Oise
amber are among beetles, hymenopterans and flies.
Recent advances concern also Hemiptera (Szwedo
2011, Stroiński and Szwedo 2011). The first representative of the family Lophopidae was recently described
– Ordralfabetix sirophatanis (Szwedo 2011). This fossil
seems to be related to the Recent lophopid planthoppers present in the South-Eastern Asia, which brings
new data for the palaeobiogeographic patterns of this
family, and allows to test proposed biogeographic
scenario (Soulier-Perkins 2000; Szwedo and Soulier-Perkins 2010). Another fossil − Abraracourcix curvivenatus (Stroiński and Szwedo, 2011) − represents planthoppers of the family Ricaniidae (Stroiński and Szwedo 2011). It shares some features with the Recent taxa
of these planthoppers present in Madagascar. More
fossil taxa representing fulgoromorphan families
Dictyopharidae, Achilidae, Tropiduchidae are under
elaboration at the moment. The Oise amber preserved also representatives of froghoppers (Cercopoidea) and leafhoppers (Cicadellidae). However, the
planthopper inclusions are prevailing among the
inclusions. Another hemipteran group being under
investigation now is whiteflies (Aleyrodidae). Inte-
SEMINARIUM
i Soulier-Perkins, 2010). Kolejny gatunek kopalny −
Abraracourcix curvivenatus (Stroiński i Szwedo, 2011),
reprezentuje rodzinę Ricaniidae (Stroiński i Szwedo,
2011). Piewik ten wykazuje pewne wspólne cechy
z formami obecnie występującymi na Madagaskarze.
Kolejne formy kopalne reprezentujące piewiki z podrzędu Fulgoromorpha i rodzin: sietnicowatych Dictyopharidae, Achilidae, Tropiduchidae są w trakcie opracowywania. W bursztynie z Oise zachowały się także
inkluzje pieników (Cercopoidea) i skoczków (Cicadellidae). Jednak inkluzje Fulgoromorpha są znacznie
liczniejsze niż inkluzje Cicadomorpha. Następna analizowana obecnie grupa pluskwiaków to mączliki
(Aleyrodidae). Co ciekawe, stwierdzona różnorodność
taksonomiczna i morfologiczna tych owadów wydaje
się być bardzo duża, w tym momencie udało się zidentyfikować cztery rodzaje z sześcioma gatunkami, spośród próby liczącej kilkanaście okazów. Tylko nieliczne
mszyce zostały znalezione w bursztynie z Oise, co może
być wskaźnikiem środowisk tych lasów bursztynodajnych. Mszyce, generalnie występują w warunkach klimatu bardziej umiarkowanego, chłodniejszego, tak jak
to zostało stwierdzone m.in. w zagrupowaniach dolnokredowych pokładów Baisy (Kania i Wegierek, 2005).
We współczesnych faunach tropików i subtropików,
mączliki i czerwce są znacznie liczniejsze niż mszyce,
podczas gdy w strefie umiarkowanej i chłodnej proporcje te są odwrotne. Obecność licznych i różnorodnych
piewików z podrzędu Fulgoromorpha także popiera
tezę o para tropikalnych warunkach i prawdopodobnym związku pomiędzy tworzeniem się bursztynu
z Oise i wczesnoeoceńskich okresów hipertermicznych.
Las(y) bursztynu bałtyckiego
Kwestia wieku bursztynu bałtyckiego wciąż nie jest
rozwikłana. Przyczyny tego są zaś wielorakie: największa koncentracja bursztynu, w Zatoce Gdańskiej, znajduje się na złożu wtórnym; inne złoża, np. Górka Lubartowska, bursztyn z Równego (ukraiński) i z pewnymi
zastrzeżeniami (Rascher et al., 2008) także bursztyn
bitterfeldzki są także datowane rozmaicie; ten sam typ
żywicy jak bursztyn bałtycki odnajdywany jest daleko
na północy, na Spitsbergenie, i daleko na północny
zachód na wyspie Axela Heiberga w Kanadyjskiej Arktyce (Azar et al., 2011; Wolfe et al., 2009), i jest deponowany w osadach starszych niż osady Zatoki Gdańskiej.
Powstanie lasów bursztynodajnych bursztynu bałtyckiego często jest wiązane z środkowo eoceńskim optimum klimatycznym, jednak nie jest to opinia powszechnie akceptowana.
62
SEMINAR
SEMINARIUM
63
SEMINAR
restingly, the diversity and disparity of aleyrodids
seems to be very huge, at the moment 4 new genera
with 6 species are identified, from a sample containing
more than dozen specimens. Only very few aphids are
reported from Oise amber, which could be an indication of the climatic and paleohabitat conditions of the
Oise amber forest. Aphids in general are related rather
to more temperate, cooler climatic conditions as was
proved e.g. for the assemblage of the Lower Cretaceous Baisa deposits (Kania and Wegierek 2005). In the
modern faunas of the tropics and subtropics, aleyrodids and coccids are more numerous and diverse than
aphids, while in temperate and cool zones this ratio
is opposite. High number and diversity of planthopper
taxa also support the statement of the paratropical
conditions and supposed connection of formation
of the Oise amber inclusions with Early Eocene hyperthermals.
Brasero et al. (2009) stated that arthropod fauna of
the Oise amber is relatively “modern” with a few only
extinct families. Also very few genera are shared by
the Oise amber and the Baltic amber, but this could
be attributed partly to the different botanical origin
of the resin forming the amber.
Baltic amber forest(s)
The question of the Baltic amber age is still not
resolved finally. There are several reasons for it: the
biggest concentration in the deposit, in the Gdansk
Bay, is definitively secondary one; the other deposits,
i.e. Gorka Lubartowska amber, Rovno amber and with
some reservations (Rascher et al. 2008) also Bitterfeld
amber are also variously aged; same type of resin as
Baltic amber was found also as far North as Spitsbergen and as far North-West as Axel Heiberg Island in the
Canadian Arctic (Azar et al. 2011; Wolfe et al. 2009) and
aged as older than Gdansk Bay deposits. The origination of the Baltic amber forest is often coincided with
the Middle Eocene Climatic Optimum, but this opinion
is not universally accepted.
Reconstruction of “amber forest” environments was
presented by Kohlman-Adamska (2001), based on
palaeobotanical data available. Over 750 species of
plants have been described from the Baltic amber
(Selden and Nudds 2004). The forests of Scandinavian
Peninsula were formed by various trees: firs Abies Miller,
spruces Picea A. Dietrich, larches Larix Miller and numerous representatives of Cupressaceae: Californian cedar
Calocedrus decurrens Torrey (Florin), Thujopsis Siebold
et Zuccarini ex Endlicher, Chamaecyparis Spach and
5
Mączlik (Hemiptera: Sternorrhyncha: Aleyrodidae) z bursztynu z Oise
Whitefly (Hemiptera: Sternorrhyncha: Aleyrodidae) from the Oise amber
Rekonstrukcja siedlisk „lasu bursztynowego” oparta
na danych paleobotanicznych zaprezentowana była
przez Kohlman-Adamską (2001). Ponad 750 gatunków
roślin zostało zidentyfikowanych w bursztynie bałtyckim (Selden i Nudds, 2004). Lasy Półwyspu Skandynawskiego tworzone były przez różne drzewa: jodły Abies
Miller, świerki Picea A. Dietrich, modrzewie Larix Miller
i licznych reprezentantów cyprysowatych Cupressaceae: cedrzyńce Calocedrus decurrens Torrey (Florin),
żywotnikowce Thujopsis Siebold et Zuccarini ex Endli
cher, cyprysiki Chamaecyparis Spach i żywotniki Thuja
Linné, oraz sośnice Sciadopitys Siebold et Zuccarini
porastały lasu górskie w wyższych położeniach. Otwarte lasostepy i lasy niższych położeń górskich tworzone
były przez liczne gatunki sosen Pinus Linné, lecz także
liczne gatunki dębów Quercus Linné, zarówno zrzuca-
Thuja Linné, and umbrella-pines Sciadopitys Siebold
et Zuccarini occurred in the mountain forests of the
higher positions. Open forest-steppes of the lower
parts of the mountains were created primarily by
various species of pines Pinus Linné, but also many
species of oaks Quercus Linné, both shedding leaves
and wintergreen ones, as well as palms Palmaceae.
Other trees were: beeches Fagus Linné, chestnuts
Castanea Miller, maples Acer Linné, cycads of the
genus Zamia Linné, shrubs such as magnolias, laurels
Lauraceae; the undergrowth was composed mainly
by grasses Poales. Waterlogged riverside forests were
composed inter alia by Glyptostrobus pensilis (Staunton ex D. Don) K. Koch, shrubs of willow family Salicaceae, Myricaceae, Clethraceae and herbaceous
plants of the spiderwort family Commelinaceae.
SEMINARIUM
jących liście jak i zimozielonych, oraz palmy. Inne występujące drzewa to buki Fagus Linné, kasztany Castanea Miller, klony Acer Linné, sagowce z rodzaju Zamia
Linné, krzewy takie jak magnolie, wawrzynowce Lauraceae; podrost tworzyły głownie trawowce Poales. Lasy
zalewowe na brzegach rzek porośnięte były pomiędzy odnogami przez Glyptostrobus pensilis (Staunton
ex D. Don, K. Koch), zarośla wierzbowe, woskownicowate Myricaceae, orszelinowate Clethraceae i rośliny
zielne z rodziny komelinowatych Commelinaceae.
Bursztyn tworzony był także daleko na północy,
w polarnych lasach liściastych i mieszanych. Formacja ta charakteryzowała się dominującym udziałem
elementów szerokolistnych, zwykle o bardzo szerokiej
blaszce liściowej, z rzadko występującym miłorzębem
Ginkgo Linné i mezofitycznymi cisowatymi – Amentotaxus Pilger oraz wymarłymi cyprysowatymi (Utescher i Mosbrugger, 2007; Kvaček, 2010). Lasy Arktyki
Kanadyjskiej tworzyła mozaika bagnisk metasekwojowych (z dominującym Metasequoia Hu et Cheng,
z udziałem lub bez Glyptostrobus Endlicher), mieszanych borów i bagnisk olchowo-paprociowych (Greenwood i Basinger, 1994; Jahren, 2007).
Lasy południowych wybrzeży eoceńskiego morza
epikontynentalnego, gdzie wydzielana była żywica
przekształcona w bursztyn z Rovnego, reprezentują
liściaste lasy wiecznie zielone (Kvaček, 2010). Perkovsky (2010) traktuje tę florę jako mieszankę roślin tropikalnych i subtropikalnych z elementami florystycznymi strefy umiarkowanej, wawrzynowatymi Lauraceae, mirtowatymi Myrtaceae, srebrnikowatymi
Proteaceae i morwowatymi Moraceae. Las bursztynu
z Rovnego wydaje się reprezentować na florę siedlisk
bardziej suchych w porównaniu z siedliskami lasu
bur-sztynowego regionu Skandynawskiego (Perkovsky et al., 2010).
Las bursztynu bitterfeldzkiego przedstawia więcej
pytań niż odpowiedzi (Rascher et al., 2008). Bursztyn
bitterfeldzki odkryty został w złożach wieku mioceńskiego, w Saksonii-Anhalt, i oryginalnie był datowany tak jak macierzyste złoże (Barthel i Hetzer, 1982).
Później, zidentyfikowany został jako zredeponowany,
jednak część autorów traktuje go jako redeponowany bursztyn bałtycki (Weitschat, 1997; Perkovsky
et al., 2007), inni traktują go jako odrębny typ bursztynu, o znacząco odmiennym, oligoceńskim wieku
(Knuth et al., 2002; Fuhrmann, 2005). Rezultaty najnowszej analizy faun żywic kopalnych eocenu Europy (Dlussky i Rasnitsyn, 2009) sugerują, że fauny te
tworzyły się autochtonicznie, jednak w odmiennych
64
SEMINAR
6
Austris raffelis Szwedo et Stroiński, 2010 (Hemiptera:
Fulgoromorpha: Tropiduchidae) z bursztynu bałtyckiego
Austris raffelis Szwedo et Stroiński, 2010 (Hemiptera:
Fulgoromorpha: Tropiduchidae) from the Baltic amber
The amber was produced very far in the north in the
polar deciduous to mixed mesophytic forest. This formation is characterized by a dominant broad-leaved
deciduous component, usually with a large size of the
leaf lamina, with rare maidenhair Ginkgo Linné and
mesophytic conifers – Amentotaxus Pilger and extinct
cupressoids (Utescher and Mosbrugger 2007; Kvaček
2010). The Canadian Arctic amber forests were a mosaic of taxodiaceous swamp (dawn redwood Metasequoia Hu et Cheng dominant with or without swamp
cypress Glyptostrobus Endlicher), a mixed coniferous
community, and alder Alnus Linné/fern bogs (Greenwood and Basinger 1994; Jahren 2007).
The forest of the southern banks of the Eocene
epicontinental sea which have been exuding resin
transformed into Rovno amber represents notophyllous evergreen forests (Kvaček 2010). Perkovsky et al.
(2010) considered the flora as mixture of tropical and
subtropical plants with some temperate zone flora,
including laurels Lauraceae, myrts Myrtaceae, proteas Proteaceae and mulberrys Moraceae. The Rovno
SEMINARIUM
warunkach środowiskowych, ale w mniej więcej (w skali
geologicznej) w tym samym okresie. Zróżnicowanie
wydaje się odzwierciedlać raczej różnice w warunkach
ekologicznych niż w wieku żywic, co potwierdzałoby
niektóre przesłanki paleogeograficzne i geologiczne
interpretacji siedliska lasu bursztynowego Bitterfeldu
(Standtke, 2008).
Interpretacje paleoekologiczne lasów bursztynodajnych przynoszą liczne sugestie starające się wyjaśnić skład i zróżnicowanie organizmów zachowanych
w żywicy. Niektóre z nich, jak np. dylemat Wheelera
(1910, 1915) były rozważane niedawno (Archibald
i Farrell, 2003). Inne, jak wyjaśnienia Heera (1859) czy
Andera (1941) na temat mieszanki elementów florystycznych i faunistycznych w bursztynach Europy znajdują potwierdzenia we współczesnych badaniach
paleoklimatologicznych (np. powiązanie z hipertermiami eoceńskimi i zmianami reżimu klimatycznego),
palaeobotanicznych (Utescher i Mosbrugger, 2007;
Kvaček, 2010) i paleoentomologicznych.
Spisy taksonów stawonogów bursztynu bałtyckiego
przedstawione zostały niedawno przez Perkovskiego
i współpracowników (Perkovsky et al., 2010); Dunlopa
(2010) – dla bursztynu bitterfeldzkiego i Weitschata
i Wicharda (2010) dla bursztynu z Zatoki Gdańskiej.
Bursztyn z Zatoki Gdańskiej najbogatszy jest w muchówki, z ponad 800 opisanymi gatunkami i błonkówki z około 450 opisanymi gatunkami. Także liczba znanych gatunków pająków jest wysoka, sięgają niemal
600 (Weitschat i Wichard, 2010). Inkluzje z bursztynu
bitterfeldzkiego nie są przebadane w takim stopniu
szczegółowości, jednak dane procentowe dla poszczególnych grup wskazują, że najliczniejsze grupy
to muchówki, później błonkówki oraz pajęczaki (Dunlop, 2010). Bursztyn z Rovnego różni sięod bursztynu
z Zatoki Gdańskiej mniejszym udziałem gatunków
wodno-lądowych (amfibiotycznych). Tym niemniej,
znaczna różnorodność owadów uwięzionych w tej
żywicy ujawniła powiązania w obrębie pewnych
grup, które prawdopodobnie tworzyły gildie w lasach
bursztynodajnych (Perkovsky et al., 2010). Pluskwiaki
(Hemiptera) są jedną z grup subdominujących wśród
inkluzji w bursztynie bałtyckim, z niemal 300 znanymi
gatunkami (Koteja, 2000, 2008; Szwedo et al., 2004;
Popov et al,. 2011; Heie i Wegierek, 2011). Pluskwiaki
różnoskrzydłe (Heteroptera) i piersiodziobe (Sternorrhyncha – mszyce, czerwce, koliszki i mączliki) stanowią najliczniejszą grupę opisanych gatunków; różnorodność gatunkowa Fulgoromorpha jest wyższa niż
przedstawicieli podrzędu Cicadomorpha. Najnowsze
65
SEMINAR
7
Pienik (Hemiptera: Cicadomorpha: Aphrophoridae)
z bursztynu bałtyckiego
Froghopper (Hemiptera: Cicadomorpha: Aphrophoridae)
from the Baltic amber
amber forest is considered as representing flora of
more xeric environments compared to that of the
Baltic amber forest. Amber producing tree(s) was the
same as for the Baltic amber (Perkovsky et al. 2010).
The Bitterfeld amber forest still seems to present
more questions than answers (Rascher et al. 2008).
Bitterfeld amber was discovered in the Miocene deposits of Saxony-Anhalt, Germany and originally dated
as its deposit (Barthel and Hetzer 1982). Later it was identiﬁed as redeposited, but while some authors interpret
it as redeposited Baltic amber (Weitschat 1997; Perkovsky et al. 2007), others treat it as a separate type
of amber, of a considerably different, Oligocene age
(Knuth et al., 2002; Fuhrmann 2005). The recent analysis
of ant faunas of the European ambers (Dlussky and Rasnitsyn 2009) suggested that that these faunas had
formed autochthonously in different habitats of an
approximately equal (on the geological scale) age.
The differences appear to reﬂect differences in ecological conditions rather than in age, which could
support also some palaeogeographical and geological interpretations of the Bitterfeld amber forest
(Standtke 2008).
The palaeoecology of amber producing forests put
forward a number of suggestions attempting to explain
the assortment of the amber preserved organisms.
SEMINARIUM
8
Mączlik (Hemiptera: Sternorrhyncha: Aleyrodidae)
z bursztynu bałtyckiego
Whitefly (Hemiptera: Sternorrhyncha: Aleyrodidae)
from the Baltic amber
badania nad inkluzjami pluskwiaków przyniosły nie
tylko nowe opisy gatunków, ważne z taksonomicznego i filogenetycznego punktu widzenia, lecz także
istotne dla analiz paleobiogeograficznych i paleoekologicznych (Drohojowska i Szwedo, 2011; Herczek
et al., 2010; Herczek i Popov, 2012; Popov et al., 2011;
Szwedo i Stroiński, 2010; Szwedo et al., 2010, Zettel
i Heiss, 2011a, b). Liczne nowe gatunki piewików
z podrzędu Fulgoromorpha, pieników (Cercopoidea)
z podrzędu Cicadomorpha, mączlików (Sternorrhyncha: Aleyrodide) oraz pluskwiaków różnoskrzydłych
znajduje się obecnie w trakcie opracowywania i opisu,
rzucając nowe światło na paleośrodowiska lasu bursztynowego.
Podsumowanie
Po 200 latach formalnych, naukowych badań faun
zachowanych w żywicach kopalnych pełny obraz jest
wciąż obrazem o „małej rozdzielczości”. Jednakże, pewne fragmenty tej księgi historii życia są „wydrukowane”
w lepszej jakości. Więcej dostępnych danych, więcej
przetestowanych hipotez, więcej zaprezentowanych
i zweryfikowanych modeli – wszystko to jest możliwe
dzięki szczególnej uwadze poświęcanej „obrazom
z przeszłości” zachowanym w bursztynie. Istotność
tych badań zawarta jest nie tylko w czystym poznaniu,
jak można by się spodziewać, lecz także w naukach
66
SEMINAR
Some of them, as Wheeler’s dilemma (1910, 1915)
were recently discussed (Archibald and Farrell 2003).
The others as Heer’s (1859) or Ander’s (1941) explanations for mixture of floral and faunal elements in the
European ambers are receiving more support from the
recent data from palaeoclimatological (i.e. correlations
with the Eocene hyperthermals and changing of the
climatic regime), palaeobotanical (Utescher and Mosbrugger 2007; Kvaček 2010) and palaeoentomological studies.
The inventories of the Baltic amber arthropods
inclusions were recently provided by Perkovsky et al.
(2010) for the Rovno amber; Dunlop (2010) for the
Bitterfeld amber and Weitschat and Wichard (2010) for
the Gdansk Bay amber. The amber from the Gdansk
Bay is the richest in flies Diptera, with over 800 described species and hymenopterans Hymenoptera with
about 450 described species. Also number of spider’s
species known from inclusions is high, nearly 600
(Weitschat and Wichard 2010). The amber from Bitterfeld have not been studied to the same level of details,
but the percentage data for particular groups suggest
that flies, followed by hymenopterans and spider
constitute the major groups among Bitterfeld amber
inclusions (Dunlop 2010). The Rovno amber differs
from the Baltic one in scarcity of amphibiotic insects.
However, the high diversity of insects entombed in
this resin has revealed correlations for several groups,
which presumably formed guilds within the amber
forest (Perkovsky et al. 2010). The Hemiptera is one
of subdominating group of insects among the Baltic
amber inclusions, with nearly 300 species known
(Koteja 2000, 2008; Szwedo et al. 2004; Popov et al.
2011; Heie and Wegierek 2011). The bugs Heteroptera
and sternorrhynchans (aphids, coccids, psyllids and
whiteflies) constitute the highest number of species
known; species diversity of planthoppers Fulgoromorpha is higher than that of Cicadomorpha. Current studies on the Hemiptera brought a number of taxa very
interesting and important not only from taxonomic
or phylogenetic point of view, but important also for
palaeobiogeographical and palaeoecological analyses
(Drohojowska and Szwedo 2011; Herczek et al. 2010;
Herczek and Popov 2012; Popov et al. 2011; Szwedo
and Stroiński 2010; Szwedo et al. 2010; Zettel and Heiss
2011a, b). A number of new species of planthoppers,
froghoppers (Cicadomorpha: Cercopoidea), whiteflies
(Sternorrhyncha: Aleyrodidae) and Heteroptera is under
description at the moment, bringing a new light to the
palaeobiotas of the Baltic amber forest.
SEMINARIUM
i działalności stosowanej. Obrazy życia w lasach bursztynowych z okresów globalnego ocieplenia, obrazy
przeszłych wydarzeń, zmian lokalnych i globalnych
reżimów klimatycznych, przekształceń siedlisk pozwalają ocenić i zrozumieć zmiany klimatyczne i wyzwania współczesności.
Literatura:
Ander, K. 1941. Die Insektenfauna des Baltischen Bernstein nebst
damit verknüpften zoogeographischen Problemen. Lunds Universitets Ärsskrift, N.F., 38: 3−82.
Archibald, S.B. & Farrell, B.D. 2003. Wheeler’s dilemma. Acta zoologica
cracoviensia, 46 (suppl. – Fossil Insects): 17−23.
Azar, D., Roy, J.-C., Garrouste, R., Nel, A., El-Samrani, A., Bichain, J-M.,
& D’Haese, C.A. 2011. Odkrycie najbardziej wysuniętego
na północ złoża bursztynu na Spitsbergenie / The discovery
of the most northern amber outcrop in Spitsbergen.
VI Posiedzenie Światowej Rady Bursztynu, 27–28 maja 2011,
Nowy Ratusz w Gdańsku / 6th Session of the World Amber Council,
27–28 May 2011, City Council in Gdansk, 9−12.
Barthel, M. & Hetzer, H. 1982. Bernstein Inklusen aus dem Miozän
des Bitterfeld Raumes. Zeitschrift für Angewandte Geologie,
28: 314−336.
Bohaty, S.M. & Zachos, J.C. 2003: Significant Southern Ocean
warming event in the late middle Eocene. Geology,
31, 1017−1020.
Brinkhuis, H. & Schouten, S. 2006. Episodic fresh surface waters
in the Eocene Arctic Ocean. Nature, 441 (7093): 606–609.
doi:10.1038/nature04692.
Cavagnetto, C. 2000. La palynoflore d’un gisement d’ambre
de l’Éocène basal du Bassin Parisien (Le Quesnoy, France).
Palaeontographica B, 255: 147-171.
De Franceschi, D., De Ploëg G. 2003. Origine de l’ambre des faciès
sparnaciens (Éocène inférieur) du Bassin de Paris : le bois de
l’arbre producteur. Geodiversitas, 25: 633−647.
De Franceschi, D., Dejax, J. & De Ploëg, G. 2000. Extraction du pollen
inclus dans l’ambre (Sparnacien du Quesnoy (Oise), bassin
de Paris): vers une nouvelle spécialité de la paléopalynologie.
Comptes-Rendus de l’Académie des Sciences, Paris, Sciences
de la Terre et des Planètes, 330: 227−233.
De Ploëg, G., Dutheil, D., Gheerbrant, E., Godinot, M., Jossang, A.,
Nel, A., Paicheler, J.-C., Pons, D. & Rage, J.-C. 1998. Un nouveau
gisement paléontologique ‘Konservat-Lagerstätte’ á la base de
l’Eocène dans la région de Creil (Oise). In: The Palaeocene/Eocene
boundary in Europe: events and correlations. Symposium Société
Géologique de France, Paris, 19-20 janvier 1998. Strata, Université
de Toulouse, 9: 108−110.
Dlussky, G.M. & Rasnitsyn, A.P. 2009. Ants (Insecta: Vespida:
Formicidae) in the Upper Eocene amber of Central and Eastern
Europe. Paleontological Journal, 43 (9): 1024–1042.
Drohojowska, J. & Szwedo, J. 2011. New Aleyrodidae (Hemiptera:
Sternorrhyncha: Aleyrodomorpha) from Eocene Baltic amber.
Polish Journal of Entomology, 80 (4): 659−677. doi:10.2478/
v10200-011-0051-y.
Dunlop, J.A. 2010. Bitterfeld amber. In: Penney, D. (ed.), Biodiversity
of fossils in amber from the major world deposits. Siri Scientific
Press, Manchester: 57−68.
Feugueur, L. 1963. L’Yprésien du bassin de Paris. Essai de
monographie stratigraphique. Mémoires de la Carte Géologique
de France, Paris, Publication du Ministère de l’Industrie, 568 pp.
67
SEMINAR
Conclusion
After 200 years of formal studies of the faunas preserved in the fossil resins the full image is still the “low
resolution” one. However, we have some fragments of
this book of life “printed” in higher quality. More data
available, more hypotheses tested, more models to
be presented and verified – all these is possible with
special focus on the pictures from the past captured
in amber. The importance of these studies is pointed
not only in pure knowledge, as one could suppose,
but also in applied sciences and activities. The images
of the life in the amber forest of the hypothermals,
the images from the past events of local and global
changes of climatic regimes, of transformations of
the biotas could help to estimate and understand the
climatic changes and challenges of the present time.
References:
Ander, K. 1941. Die Insektenfauna des Baltischen Bernstein nebst
damit verknüpften zoogeographischen Problemen. Lunds Universitets Ärsskrift, N.F., 38: 3−82.
Archibald, S.B. & Farrell, B.D. 2003. Wheeler’s dilemma. Acta zoologica
cracoviensia, 46 (suppl. – Fossil Insects): 17−23.
Azar, D., Roy, J.-C., Garrouste, R., Nel, A., El-Samrani, A., Bichain, J-M.,
& D’Haese, C.A. 2011. Odkrycie najbardziej wysuniętego
na północ złoża bursztynu na Spitsbergenie / The discovery
of the most northern amber outcrop in Spitsbergen.
VI Posiedzenie Światowej Rady Bursztynu, 27–28 maja 2011,
Nowy Ratusz w Gdansku / 6th Session of the World Amber Council,
27–28 May 2011, City Council in Gdansk, 9−12.
Barthel, M. & Hetzer, H. 1982. Bernstein Inklusen aus dem Miozän
des Bitterfeld Raumes. Zeitschrift für Angewandte Geologie,
28: 314−336.
Bohaty, S.M. & Zachos, J.C. 2003: Significant Southern Ocean
warming event in the late middle Eocene. Geology,
31, 1017−1020.
Brinkhuis, H. & Schouten, S. 2006. Episodic fresh surface waters
in the Eocene Arctic Ocean. Nature, 441 (7093): 606–609.
doi:10.1038/nature04692.
Cavagnetto, C. 2000. La palynoflore d’un gisement d’ambre
de l’Éocène basal du Bassin Parisien (Le Quesnoy, France).
Palaeontographica B, 255: 147-171.
De Franceschi, D., De Ploëg G. 2003. Origine de l’ambre des faciès
sparnaciens (Éocène inférieur) du Bassin de Paris : le bois de
l’arbre producteur. Geodiversitas, 25: 633−647.
De Franceschi, D., Dejax, J. & De Ploëg, G. 2000. Extraction du pollen
inclus dans l’ambre (Sparnacien du Quesnoy (Oise), bassin
de Paris): vers une nouvelle spécialité de la paléopalynologie.
Comptes-Rendus de l’Académie des Sciences, Paris, Sciences
de la Terre et des Planètes, 330: 227−233.
De Ploëg, G., Dutheil, D., Gheerbrant, E., Godinot, M., Jossang, A.,
Nel, A., Paicheler, J.-C., Pons, D. & Rage, J.-C. 1998. Un nouveau
gisement paléontologique ‘Konservat-Lagerstätte’ á la base de
l’Eocène dans la région de Creil (Oise). In: The Palaeocene/Eocene
boundary in Europe: events and correlations. Symposium Société
Géologique de France, Paris, 19-20 janvier 1998. Strata, Université
de Toulouse, 9: 108−110.
SEMINARIUM
Fuhrmann, R. 2005. Die Bernsteinlagerstätte Bitterfeld, nur ein
Höhepunkt des Vorkommens von Bernstein (Succinit) im Tertiär
Mitteldeutschlands. Zeitschrift der deutschen Gesellschaft für
Geowissenschaften, 156 (4): 517−530.
Gould, S.J. (ed.) 2001. The Book of Life: An Illustrated History
of the Evolution of Life on Earth, Second Edition. W.W. Norton
& Company, New York, 256 pp.
Greenwood, D.R., Basinger, J.F. 1994. The paleoecology of high-latitude Eocene swamp forests from AxelHeibergIsland, Canadian
High Arctic. Review of Palaeobotany and Palynology, 81 (1): 83–97.
Haines, T. 2001. Walking with Beasts: A Prehistoric Safari.
Dorling Kindersley Publishing, Inc., New York. 240 pp.
Heer, O. 1859. Flora Tertiaria Helvetiae: die Tertiäre Flora der Schweiz,
3, Winterthur, 377 pp.
Heie, O.E. & Wegierek, P. 2011. A list of fossil aphids (Hemiptera,
Sternorrhyncha, Aphidomorpha). Monographs of the Upper
Silesian Museum, 6: 1−82.
Herczek, A. & Popov, Yu.A. 2012. A new peculiar isometopine genus
(Hemiptera: Heteroptera: Miridae) from the Eocene Baltic amber.
Zootaxa, 3196: 64–68.
Herczek, A., Popov, Yu.A. & Brożek, J. 2010. New plant bugs
of the tribe Hallodapini (Hemiptera, Heteroptera, Miridae,
Phylinae) from the Eocene Baltic amber. Annales Zoologici,
60 (4): 583−588.
Jahren, A.H. 2007. The Arctic Forest of the Middle Eocene.
Annual Review of the Earth and Planetary Sciences, 35: 509–540.
doi: 10.1146/annurev.earth.35.031306.140125.
Jossang, J., Bel-Kassaoui, H., Jossang, A., Seuleiman, M. & Nel, A.
2008. Quesnoin, a novel pentacyclic ent-diterpene from
55 million years old Oise amber. Journal of Organic Chemistry,
73: 412–417. doi:10.1021/jo701544k.
Kania, I. & Wegierek, P. 2005. Palaeoaphididae (Hemiptera,
Sternorrhyncha) from Lower Cretaceous Baissa deposits.
Morphology and classification. Monografie Faunistyczne,
25: 1−136.
Knuth, G., Koch, T, Rappsilber, I. & Volland, I. 2002. Concerning amber
in the Bitterfeld region−geological and genetic aspects.
Hallesches Jahrbuch für Geowissenschaften, 24: 35−46.
Koteja, J. 2000. Advances in the study of fossil coccids (Hemiptera:
Coccinea). Polish Journal of Entomology, 69 (2): 187–218.
Koteja, J. 2008. Xylococcidae and related groups (Hemiptera:
Coccinea) from Baltic amber. Prace Muzeum Ziemi, 49: 19−56.
Kvaček, Z. 2010. Forest flora and vegetation of the European early
Palaeogene – a review. Bulletin of Geosciences, 85 (1): 63−76.
Lourens, L.J., Sluijs, A., Kroon, D., Zachos, J.C., Thomas, E., Röhl, U.,
Bowles, J., Raffi, I. 2005. Astronomical pacing of late Palaeocene
to early Eocene global warming events. Nature, 435 (7045):
1083–1087. doi:10.1038/nature03814.
Nel, A. & Brasero, N. 2010. Oise amber. In: Penney, D. (ed.),
Biodiversity of fossils in amber from the major world deposits.
Siri Scientific Press, Manchester: pp. 137−148.
Nel, A., De Ploëg, G., Dejax, J., Dutheil, D., de Franceschi, D.,
Gheerbrant, E., Godinot, M., Hervet, S., Menier, J.-J., Augé, M.,
Bignot, G., Cavagnetto, C., Duffaud, S., Gaudant, J., Hua, S.,
Jossang, A., de Lapparent de Broin, F., Pozzi, J.-P., Paicheler, J.-C.,
Bouchet, F. & Rage, J.-C. 1999. Un gisement sparnacien
exceptionnel á plantes, arthropodes et vertébrés (Éocène basal,
MP7): Le Quesnoy (Oise, France). Comptes Rendus de l’Académie
des Sciences, Series IIa, Sciences de la terre et des planètes,
Paris, 329: 65−72.
Nel, A., De Ploëg, G., Millet, J., Menier, J.-J. & Waller, A. 2004.
The French ambers: a general conspectus and the Lowermost
68
SEMINAR
Dlussky, G.M. & Rasnitsyn, A.P. 2009. Ants (Insecta: Vespida:
Formicidae) in the Upper Eocene amber of Central and Eastern
Europe. Paleontological Journal, 43 (9): 1024–1042.
Drohojowska, J. & Szwedo, J. 2011. New Aleyrodidae (Hemiptera:
Sternorrhyncha: Aleyrodomorpha) from Eocene Baltic amber.
Polish Journal of Entomology, 80 (4): 659−677. doi:10.2478/
v10200-011-0051-y.
Dunlop, J.A. 2010. Bitterfeld amber. In: Penney, D. (ed.), Biodiversity
of fossils in amber from the major world deposits. Siri Scientific
Press, Manchester: 57−68.
Feugueur, L. 1963. L’Yprésien du bassin de Paris. Essai de
monographie stratigraphique. Mémoires de la Carte Géologique
de France, Paris, Publication du Ministère de l’Industrie, 568 pp.
Fuhrmann, R. 2005. Die Bernsteinlagerstätte Bitterfeld, nur ein
Höhepunkt des Vorkommens von Bernstein (Succinit) im Tertiär
Mitteldeutschlands. Zeitschrift der deutschen Gesellschaft für
Geowissenschaften, 156 (4): 517−530.
Gould, S.J. (ed.) 2001. The Book of Life: An Illustrated History
of the Evolution of Life on Earth, Second Edition. W.W. Norton
& Company, New York, 256 pp.
Greenwood, D.R., Basinger, J.F. 1994. The paleoecology of high-latitude Eocene swamp forests from AxelHeibergIsland, Canadian
High Arctic. Review of Palaeobotany and Palynology, 81 (1): 83–97.
Haines, T. 2001. Walking with Beasts: A Prehistoric Safari.
Dorling Kindersley Publishing, Inc., New York. 240 pp.
Heer, O. 1859. Flora Tertiaria Helvetiae: die Tertiäre Flora der Schweiz,
3, Winterthur, 377 pp.
Heie, O.E. & Wegierek, P. 2011. A list of fossil aphids (Hemiptera,
Sternorrhyncha, Aphidomorpha). Monographs of the Upper
Silesian Museum, 6: 1−82.
Herczek, A. & Popov, Yu.A. 2012. A new peculiar isometopine genus
(Hemiptera: Heteroptera: Miridae) from the Eocene Baltic amber.
Zootaxa, 3196: 64–68.
Herczek, A., Popov, Yu.A. & Brożek, J. 2010. New plant bugs
of the tribe Hallodapini (Hemiptera, Heteroptera, Miridae,
Phylinae) from the Eocene Baltic amber. Annales Zoologici,
60 (4): 583−588.
Jahren, A.H. 2007. The Arctic Forest of the Middle Eocene.
Annual Review of the Earth and Planetary Sciences, 35: 509–540.
doi: 10.1146/annurev.earth.35.031306.140125.
Jossang, J., Bel-Kassaoui, H., Jossang, A., Seuleiman, M. & Nel, A.
2008. Quesnoin, a novel pentacyclic ent-diterpene from
55 million years old Oise amber. Journal of Organic Chemistry,
73: 412–417. doi:10.1021/jo701544k.
Kania, I. & Wegierek, P. 2005. Palaeoaphididae (Hemiptera,
Sternorrhyncha) from Lower Cretaceous Baissa deposits.
Morphology and classification. Monografie Faunistyczne,
25: 1−136.
Knuth, G., Koch, T, Rappsilber, I. & Volland, I. 2002. Concerning amber
in the Bitterfeld region−geological and genetic aspects.
Hallesches Jahrbuch für Geowissenschaften, 24: 35−46.
Koteja, J. 2000. Advances in the study of fossil coccids (Hemiptera:
Coccinea). Polish Journal of Entomology, 69 (2): 187–218.
Koteja, J. 2008. Xylococcidae and related groups (Hemiptera:
Coccinea) from Baltic amber. Prace Muzeum Ziemi, 49: 19−56.
Kvaček, Z. 2010. Forest flora and vegetation of the European early
Palaeogene – a review. Bulletin of Geosciences, 85 (1): 63−76.
Lourens, L.J., Sluijs, A., Kroon, D., Zachos, J.C., Thomas, E., Röhl, U.,
Bowles, J., Raffi, I. 2005. Astronomical pacing of late Palaeocene
to early Eocene global warming events. Nature, 435 (7045):
1083–1087. doi:10.1038/nature03814.
SEMINARIUM
Eocene amber deposit of Le Quesnoy in the Paris Basin.
Geologica Acta, 2: 3−8.
Nicolo, M.J., Sluijs, A., Kroon, D., Zachos, J.C., Thomas, E., Röhl, U.,
Bowles, J. & Raffi, I. 2007. Multiple early Eocene hyperthermals:
Their sedimentary expression on the New Zealand continental
margin and in the deep sea. Geology, 35 (8): 699–702.
doi:10.1130/G23648A.1.
Pearson, P.N. 2010. Increased atmospheric CO2 during the Middle
Eocene. Science, 330: 763−764.
Perkovsky, E.E., Rasnitsyn, A.P., Vlaskin, A.P. & Taraschuk, M.V. 2007.
A comparative analysis of the Baltic and Rovno amber arthropod
faunas: representative samples. African Invertebrates, 48 (1):
229−245.
Perkovsky, E.E., Zosimovich, V.Yu. & Vlaskin, A.P. 2010. Rovno Amber.
In: Penney, D. (ed.), Biodiversity of fossils in amber from the major
world deposits. Siri Scientific Press, Manchester: 116−136.
Popov, Yu.A., Kosmowska-Ceranowicz, B., Herczek, A.
& Kupryjanowicz, J. 2011. Review of true bugs (Insecta: Hemiptera,
Heteroptera) from the amber collection of the Museum of the
Earth of PAS in Warsaw with some remarks on heteropteran
insects from Eocene European amber. Polish Journal of Entomology, 80 (4): 699−728. doi: 10.2478/v10200-011-0054-8.
Rascher, J., Wimmer, R., Krumbiegel, G. & Schmiedel, S. (eds.) 2008.
Bitterfelder Bernstein versus Baltischer Bernstein: Hypothesen,
Fakten, Fragen. II. Bitterfelder Bernsteinkolloquium. Exkursionsführer der Deutschen Gesellschaft für Geowissenschaften,
236: 1−166.
Röhl, U., Bralower, T.J., Norris, R.D. & Wefer, G. 2000. New chronology
for the late Paleocene thermal maximum and its environmental
implications. Geology, 28 (10): 927–930.
Selden, P.A. & Nudds, J.R. 2004. Evolution of Fossil Ecosystems.
Manson Publishing, London, 160 pp.
Sluijs, A., Schouten, S., Donders, T.H., Schoon. P.L., Röhl, U.,
Reichart, G.-J., Sangiorgi, F., Kim, J.-H., Sinninghe Damsté, J.S.
& Brinkhuis, H. 2009. Warm and wet conditions in the Arctic
region during Eocene Thermal Maximum 2. Nature Geoscience,
2 (11): 777–780. doi:10.1038/ngeo668.
Soulier-Perkins, A. 2000. A phylogenetic and geotectonic scenario
to explain the biogeography of the Lophopidae (Hemiptera,
Fulgoromorpha). Palaeogeography, Palaeoclimatology,
Palaeoecology, 160: 239–254.
Standke, G. 2008. Bitterfelder Bernstein gleich Baltischer Bernstein?
– Eine geologische Raum-Zeit-Betrachtung und genetische
Schlussfolgerungen. Exkursionsführer der Deutschen Gesellschaft
für Geowissenschaften, 236: 11–33.
Stap, L., Lourens, L.J., Thomas, E., Sluijs, A., Bohaty, S. & Zachos, J.C.
2010. High-resolution deep-sea carbon and oxygen isotope
records of Eocene Thermal Maximum 2 and H2. Geology,
38 (7): 607–610. doi:10.1130/G30777.1.
Stehlen, H.G. 1910. Remarques sur les faunules de Mammifères
des couches éocènes et oligocènes du Bassin de Paris.
Bulletin de la Société Géologique de France, 9: 488−520.
Szwedo J. 2011. Ordralfabetix sirophatanis gen. et sp. n. – the first
Lophopidae from the Lowermost Eocene Oise amber, Paris Basin,
France (Hemiptera: Fulgoromorpha). Zootaxa, 2822: 52–60.
Szwedo, J. & Stroiński, A. 2010. Austrini – a new tribe of Tropiduchidae planthoppers from the Eocene Baltic amber (Hemiptera:
Fulgoromorpha). Annales de la Société entomologique de France,
46 (1–2): 132−137.
Szwedo, J. & Stroiński, A. 2011. Abraracourcix gen. nov. of Ricaniidae
from the Lowermost Eocene Oise amber. Annales de la Société
entomologique de France, 47 (3-4): 480–486.
69
SEMINAR
Nel, A. & Brasero, N. 2010. Oise amber. In: Penney, D. (ed.),
Biodiversity of fossils in amber from the major world deposits.
Siri Scientific Press, Manchester: pp. 137−148.
Nel, A., De Ploëg, G., Dejax, J., Dutheil, D., de Franceschi, D.,
Gheerbrant, E., Godinot, M., Hervet, S., Menier, J.-J., Augé, M.,
Bignot, G., Cavagnetto, C., Duffaud, S., Gaudant, J., Hua, S.,
Jossang, A., de Lapparent de Broin, F., Pozzi, J.-P., Paicheler, J.-C.,
Bouchet, F. & Rage, J.-C. 1999. Un gisement sparnacien
exceptionnel á plantes, arthropodes et vertébrés (Éocène basal,
MP7): Le Quesnoy (Oise, France). Comptes Rendus de l’Académie
des Sciences, Series IIa, Sciences de la terre et des planètes,
Paris, 329: 65−72.
Nel, A., De Ploëg, G., Millet, J., Menier, J.-J. & Waller, A. 2004.
The French ambers: a general conspectus and the Lowermost
Eocene amber deposit of Le Quesnoy in the Paris Basin.
Geologica Acta, 2: 3−8.
Nicolo, M.J., Sluijs, A., Kroon, D., Zachos, J.C., Thomas, E., Röhl, U.,
Bowles, J. & Raffi, I. 2007. Multiple early Eocene hyperthermals:
Their sedimentary expression on the New Zealand continental
margin and in the deep sea. Geology, 35 (8): 699–702.
doi:10.1130/G23648A.1.
Pearson, P.N. 2010. Increased atmospheric CO2 during the Middle
Eocene. Science, 330: 763−764.
Perkovsky, E.E., Rasnitsyn, A.P., Vlaskin, A.P. & Taraschuk, M.V. 2007.
A comparative analysis of the Baltic and Rovno amber arthropod
faunas: representative samples. African Invertebrates, 48 (1):
229−245.
Perkovsky, E.E., Zosimovich, V.Yu. & Vlaskin, A.P. 2010. Rovno Amber.
In: Penney, D. (ed.), Biodiversity of fossils in amber from the major
world deposits. Siri Scientific Press, Manchester: 116−136.
Popov, Yu.A., Kosmowska-Ceranowicz, B., Herczek, A.
& Kupryjanowicz, J. 2011. Review of true bugs (Insecta: Hemiptera,
Heteroptera) from the amber collection of the Museum of the
Earth of PAS in Warsaw with some remarks on heteropteran
insects from Eocene European amber. Polish Journal of Entomology, 80 (4): 699−728. doi: 10.2478/v10200-011-0054-8
Rascher, J., Wimmer, R., Krumbiegel, G. & Schmiedel, S. (eds.) 2008.
Bitterfelder Bernstein versus Baltischer Bernstein: Hypothesen,
Fakten, Fragen. II. Bitterfelder Bernsteinkolloquium. Exkursionsführer der Deutschen Gesellschaft für Geowissenschaften, 236: 1−166.
Röhl, U., Bralower, T.J., Norris, R.D. & Wefer, G. 2000. New chronology
for the late Paleocene thermal maximum and its environmental
implications. Geology, 28 (10): 927–930.
Selden, P.A. & Nudds, J.R. 2004. Evolution of Fossil Ecosystems.
Manson Publishing, London, 160 pp.
Sluijs, A., Schouten, S., Donders, T.H., Schoon. P.L., Röhl, U.,
Reichart, G.-J., Sangiorgi, F., Kim, J.-H., Sinninghe Damsté, J.S.
& Brinkhuis, H. 2009. Warm and wet conditions in the Arctic
region during Eocene Thermal Maximum 2. Nature Geoscience,
2 (11): 777–780. doi:10.1038/ngeo668.
Soulier-Perkins, A. 2000. A phylogenetic and geotectonic scenario
to explain the biogeography of the Lophopidae (Hemiptera,
Fulgoromorpha). Palaeogeography, Palaeoclimatology,
Palaeoecology, 160: 239–254.
Standke, G. 2008. Bitterfelder Bernstein gleich Baltischer Bernstein?
– Eine geologische Raum-Zeit-Betrachtung und genetische
Schlussfolgerungen. Exkursionsführer der Deutschen Gesellschaft
für Geowissenschaften, 236: 11–33.
Stap, L., Lourens, L.J., Thomas, E., Sluijs, A., Bohaty, S. & Zachos, J.C.
2010. High-resolution deep-sea carbon and oxygen isotope
records of Eocene Thermal Maximum 2 and H2. Geology,
38 (7): 607–610. doi:10.1130/G30777.1.
SEMINARIUM
Szwedo, J., Bourgoin, Th. & Lefebvre, F. 2004. Fossil Planthoppers
(Hemiptera: Fulgoromorpha) of the World. An annotated catalogue
with notes on Hemiptera classification. Studio 1, Warszawa,
pp. 1–199+8 pls.
Szwedo, J. & Soulier-Perkins, A. 2010. Hopping in Palaeo-World
– new proposal for migration routes of Lophopidae (Hemiptera:
Fulgoromorpha). 13th International Auchenorrhyncha Congress,
7th International Workshop on Leafhoppers and Planthoppers
of Economic Significance, 28th of June–2nd of July 2010,
Vaison-la-Romaine, France: 28–29. Museum national d’Histoire
naturelle, Paris, Département de Vaucluse.
Szwedo, J., Gębicki, C. & Kowalewska, M. 2010. Microelectrona
cladara gen. et sp. nov.: a new Protodikraneurini from the Eocene
Baltic amber (Hemiptera: Cicadomorpha: Cicadellidae: Typhlocybinae). Acta Geologica Sinica (English Edition), 84 (4): 696−704.
Utescher, T. & Mosbrugger, V. 2007. Eocene vegetation patterns
reconstructed from plant diversity – A global perspective. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 247 (3–4): 243–271.
doi: http://dx.doi.org/10.1016/j.palaeo.2006.10.022
Weitschat, W. 1997. Bitterfeld Bernstein – ein eozäner Bernstein auf
miozäner Lagerstätte. In: Ganzelewski, M., Rehren, T. & Slotta, R. (eds.),
Neue Erkentnisse zum Bernstein. Internationales Symposium
in Deutschen Bergbau-Museum. Metalla, Veröffentlichungen
aus dem Deutschen Bergbau-Museum Bochum, Sonderheft,
66: 57−62.
Wheeler, W.M. 1910. Ants; their structure, development and behavior.
Columbia University Press, New York.
Wheeler, W.M. 1914. The ants of the Baltic amber. Schriften
der (Könglischen) Physikalischen-Ökonomischen Gesellschaft
zu Königsberg, 55: 1−142.
Willis, K.J. & McElwain, J.C. 2002. The Evolution of Plants.
Oxford University Press, Oxford, U.S.A., 392 pp.
Wolfe, A.P., Tappert, R., Muehlenbachs, K., Boudreau, M., McKellar, R.C.,
Basinger, J.F. & Garrett, A. 2009. A new proposal concerning the
botanical origin of Baltic amber. Proceedings of the Royal Society, B,
276: 3403–3412. doi:10.1098/rspb.2009.0806.
Zachos, J.C., Dickens, G.R. & Zeebe, R.E. 2008. An early Cenozoic
perspective on greenhouse warming and carbon-cycle dynamics.
Nature, 451 (7176): 279−283. doi:10.1038/nature06588.
Zettel, H. & Heiss, E. 2011a. Baptista vetai sp. n. (Heteroptera:
Veliidae), a microveliidae bug from Eocene Baltic amber. Zeitschrift
der Arbeitsgemeinschaft Österreichischer Entomologen, 63: 43−48.
Zettel, H. & Heiss, E. 2011b. New species of water striders (Hemiptera:
Heteroptera: Gerromorpha; Hydrometridae, Gerridae) from
Eocene Baltic amber. Annalen des Naturhistorischen Museums
in Wien, Serie A, 113: 543−553.
70
SEMINAR
Stehlen, H.G. 1910. Remarques sur les faunules de Mammifères
des couches éocènes et oligocènes du Bassin de Paris.
Bulletin de la Société Géologique de France, 9: 488−520.
Szwedo J. 2011. Ordralfabetix sirophatanis gen. et sp. n. – the first
Lophopidae from the Lowermost Eocene Oise amber, Paris Basin,
France (Hemiptera: Fulgoromorpha). Zootaxa, 2822: 52–60.
Szwedo, J. & Stroiński, A. 2010. Austrini – a new tribe of Tropiduchidae planthoppers from the Eocene Baltic amber (Hemiptera:
Fulgoromorpha). Annales de la Société entomologique de France,
46 (1–2): 132−137.
Szwedo, J. & Stroiński, A. 2011. Abraracourcix gen. nov. of Ricaniidae
from the Lowermost Eocene Oise amber. Annales de la Société
entomologique de France, 47 (3-4): 480–486.
Szwedo, J., Bourgoin, Th. & Lefebvre, F. 2004. Fossil Planthoppers
(Hemiptera: Fulgoromorpha) of the World. An annotated catalogue
with notes on Hemiptera classification. Studio 1, Warszawa,
pp. 1–199+8 pls.
Szwedo, J. & Soulier-Perkins, A. 2010. Hopping in Palaeo-World
– new proposal for migration routes of Lophopidae (Hemiptera:
Fulgoromorpha). 13th International Auchenorrhyncha Congress,
7th International Workshop on Leafhoppers and Planthoppers
of Economic Significance, 28th of June–2nd of July 2010,
Vaison-la-Romaine, France: 28–29. Museum national d’Histoire
naturelle, Paris, Département de Vaucluse.
Szwedo, J., Gębicki, C. & Kowalewska, M. 2010. Microelectrona
cladara gen. et sp. nov.: a new Protodikraneurini from the Eocene
Baltic amber (Hemiptera: Cicadomorpha: Cicadellidae: Typhlocybinae). Acta Geologica Sinica (English Edition), 84 (4): 696−704.
Utescher, T. & Mosbrugger, V. 2007. Eocene vegetation patterns
reconstructed from plant diversity — A global perspective.
Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 247 (3–4):
243–271. doi: http://dx.doi.org/10.1016/j.palaeo.2006.10.022.
Weitschat, W. 1997. Bitterfeld Bernstein – ein eozäner Bernstein auf
miozäner Lagerstätte. In: Ganzelewski, M., Rehren, T. & Slotta, R. (eds.),
Neue Erkentnisse zum Bernstein. Internationales Symposium
in Deutschen Bergbau-Museum. Metalla, Veröffentlichungen
aus dem Deutschen Bergbau-Museum Bochum, Sonderheft,
66: 57−62.
Wheeler, W.M. 1910. Ants; their structure, development and behavior.
Columbia University Press, New York.
Wheeler, W.M. 1914. The ants of the Baltic amber. Schriften
der (Könglischen) Physikalischen-Ökonomischen Gesellschaft
zu Königsberg, 55: 1−142.
Willis, K.J. & McElwain, J.C. 2002. The Evolution of Plants.
Oxford University Press, Oxford, U.S.A., 392 pp.
Wolfe, A.P., Tappert, R., Muehlenbachs, K., Boudreau, M., McKellar, R.C.,
Basinger, J.F. & Garrett, A. 2009. A new proposal concerning the
botanical origin of Baltic amber. Proceedings of the Royal Society, B,
276: 3403–3412. doi:10.1098/rspb.2009.0806.
Zachos, J.C., Dickens, G.R. & Zeebe, R.E. 2008. An early Cenozoic
perspective on greenhouse warming and carbon-cycle dynamics.
Nature, 451 (7176): 279−283. doi:10.1038/nature06588.
Zettel, H. & Heiss, E. 2011a. Baptista vetai sp. n. (Heteroptera:
Veliidae), a microveliidae bug from Eocene Baltic amber. Zeitschrift
der Arbeitsgemeinschaft Österreichischer Entomologen, 63: 43−48.
Zettel, H. & Heiss, E. 2011b. New species of water striders (Hemiptera:
Heteroptera: Gerromorpha; Hydrometridae, Gerridae) from
Eocene Baltic amber. Annalen des Naturhistorischen Museums
in Wien, Serie A, 113: 543−553.
SEMINARIUM
Migawki z lasu bursztynowego
Wolfgang Weitschat
Skamieniałości, które opowiadają nam historię
swojego istnienia i relacji, należą w paleontologii do najbardziej odkrywczych. Chcąc utrwalić chwile z życia
„zastygłych skamieniałości”, potrzebujemy szczególnych warunków. Te wymagania w pełni spełniła żywica, czego dowodem są spektakularne okazy inkluzji.
Bursztyn bałtycki ukazuje różne stadia rozwojowe owadów i pajęczaków, jest szczególnym świadkiem składania jaj, rytuałów godowych, opieki nad potomstwem,
metod polowania i sposobów żerowania, a także obyczajów społecznych oraz innych zachowań. Takie migawki z życia są w paleontologii czymś wyjątkowym,
czyniąc bursztyn szczególnie fascynującym przedmiotem badań.
Śmierć w czasie lotu godowego
Jednymi z najbardziej poszukiwanych rzadkości w bursztynie bałtyckim są inkluzje owadów, które w żywicy
zakończyły swój lot godowy. Wiele muchówek (komaropodobnych lub długoczułkich) odbywa rytuały godowe w dużych rojach, a w przypadku inkluzji kopulująca
para może nagle zostać schwytana przez wiatr i wrzucona do świeżej żywicy. O wiele rzadsze są kopulujące
chruściki lub też pary chrząszczy. Takie znaleziska oferują jedyną w swoim rodzaju możliwość zaobserwowania zachowań reprodukcyjnych z dawnych czasów.
(Fig. 1–4)
Również składanie jaj, np. przez różne muchówki,
komary, chrząszcze, chruściki zostało udokumentowane w stosunkowo dużej liczbie skamieniałości. Mówi
się o nich, że są odruchem organizmów w reakcji na
swoją śmierć w pułapce bursztynowej. (Fig. 5)
Symbioza trwająca miliony lat
W niektórych szczególnie rzadkich inkluzjach, zachowania, które zostały udokumentowane są obserwowa-
71
SEMINAR
Snapshots of life from Baltic amber
forest
Wolfgang Weitschat
Fossils which tell us something about their life history or relationships are among the most special discoveries in palaeontology. “Frozen fossil” moments in their
lives require exceptional conditions of preservation.
Conservation in tree resin is ideally suited for this and
has delivered a range of spectacular examples. Baltic
amber reveals various development stages of insects
and arachnids, as well as being a remarkable witness
to egg-laying, mating, brood care, hunting and feeding methods, and social and other types of behaviour.
Such snapshots of life are unique in palaeontology
and makes amber a particularly fascinating subject.
Death during the nuptial flight
Among the most sought-after rarities in Baltic amber
are inclusions from insects which ended their nuptial
flight in resin. Many flies and mosquitoes mate in huge
swarms and here a copulating pair may be caught suddenly by the wind and blown into fresh resin. Much
rarer are copulating caddis flies or pairs of beetles.
Such finds offer the unique opportunity to observe
reproductive behaviour from ancient times. (Fig. 1–4)
Also egg-laying, e.g. by various flies, mosquitoes,
beetles and caddis flies, has been documented by
a relatively large number of fossils. These are thought
to be a reflex action by the organism in response
to its death in the resin trap. (Fig. 5)
Million-year old symbiosis
In some particularly rare inclusions, behaviours are
documented which can only be seen in amber fossils.
Here different animals are preserved together in the
amber in the relationships to one another which they
held in life. This is what zoologists call symbiosis.
SEMINARIUM
1
3
72
SEMINAR
Para muchówek z rodziny błyskleniowatych w czasie godów
(Brachycera, Dolichopodidae)
A pair of mating long-legged flies (Brachycera: Dolichopodidae)
2
Para chrząszczy z rodziny omomiłkowatych w czasie godów
(Coleoptera, Cantharidae)
A pair of mating soldier beetles (Coleoptera: Cantharidae)
4
Para kuczmanów w czasie godów (Nematocera, Ceratopogonidae)
A pair of mating biting midges (Nematocera: Ceratopogonidae)
SEMINARIUM
jest w bursztynie bałtyckim u roztoczy glebowych oraz
zaleszczotków. Wśród roztoczy zachowania takie przejawiają „nimfy wędrowne”, posiadające organ przyczepny, za pośrednictwem którego przykleją się do gładkiej powierzchni gospodarza, najczęściej chrząszcza.
Zaleszczotki zazwyczaj chwytają się odnóży swojego
gospodarza oboma szczypcami.Uskrzydlonymi transporterami, z których korzystały owady znalezione
w bursztynie bałtyckim, były najczęściej muchówki
z rodzin kobyliczkowatych (Rhagionidae), sygaczowatych (Limoniidae) i ziemiórkowatych (Sciaridae), błonkówki z rodziny męczelkowatych (Braconidae) oraz
chruściki (Trichoptera). (Fig. 6–8)
Pasożytnictwo – roztocza i nicienie jako pasożyty
W relacji pasożytniczej jeden osobnik żyje kosztem
innego organizmu (na zewnątrz lub w jego wnętrzu)
i żywi się płynami ustrojowymi swojego żywiciela.
Muchówka z rodziny błyskleniowatych (Dolichopodidae)
w czasie godów z muchówką z rodziny ziemiórkowatych
(Mycetophilidae)
Long-legged fly (Dolichopodidae) mating with fungus gnat
(Mycetophilidae)
ne jedynie w skamieniałościach w bursztynie. Zwierzęta zachowane razem w bursztynie są w takich relacjach,
w jakich istniały przez całe swoje życie. Te relacje nazywane są przez zoologów symbiozą. Naukowcy rozpoznają trzy formy symbiozy, a przykłady z bursztynu
bałtyckiego pokazują, że wszystkie one istniały już
ponad 50 milionów lat temu.
Komensalizm – pasażerowie na gapę
Komensalizm opisuje relacje, w których jeden partner korzysta, a drugi ani nie odnosi szkody, ani nie
zyskuje. Komensalizm zawiera najbardziej popularną
formę relacji symbiotycznej w bursztynie – forezę.
Jako definicja naukowa opisuje on zachowanie,
w którym małe zwierzę jest przenoszone przez większe
do nowego siedliska. Zachowanie to jest powszechne
wśród współczesnych stawonogów, a obserwowane
7
5
Pryszczarka (Nematocera, Cecidomyiidae) z jajami
Gall midge (Nematocera: Cecidomyiidae) with eggs
Foreza: zaleszczotek (Arachnida, Pseudoscorpiones)
przyczepiony do muchówki z rodziny kobyliczkowatych
(Brachycera, Rhagionidae)
Phoresy: Pseudoscorpion (Arachnida: Pseudoscorpiones)
attached to a snipe fly (Brachycera: Rhagionidae)
73
SEMINAR
Commensalism – stowaways
Commensalism describes communities in which
one partner profits and the other is neither harmed
nor gains benefits. This includes the commonest form
of symbiotic relationship in amber – phoresy.
This scientific term describes behaviour in which
a small animal is carried by a larger carrier animal to
a new habitat. This behaviour is common among
living arthropods and is seen in Baltic amber among
soil mites and pseudoscorpions. Among the mites it is
“wandering nymphs” which have an attachment organ
by which they stick themselves to the smooth surfaces of their host; typically a beetle. Pseudoscorpions
usually grab hold of the leg of their carrier with both
claws. Among the winged carriers which the stowaways in Baltic amber used are snipe flies, limoniid flies,
fungus gnats, braconid wasps and caddis flies.
(Fig. 6–8)
6
Foreza: roztocz z rodziny Uropodidae (Acari, Uropodidae)
przyczepiony do chrząszcza z rodziny przekraskowatych
(Coleoptera, Cleridae)
Phoresy: tortoise mites (Acari: Uropodidae) attached
to a checkered beetle (Coleoptera: Cleridae)
8
Foreza: larwa roztocza (Arachnida, Acaria) chodząca
po odnóżu pająka
Phoresy: mite larva (Arachnida: Acari) walking on a spider’s leg
SEMINARIUM
Pasożyty mogą przyczepiać się do głowy, tułowia,
odwłoka lub błon międzysegmentowych swojego
gospodarza. Wkłuwają sztyletowate aparaty gębowe
przez powierzchnię jego ciała i wysysają płyny ustrojowe (niekiedy przez kilka dni). Gdy są najedzone,
odpadają od swojego żywiciela.
Przykłady endopasożytów w bursztynie bałtyckim
są zdecydowanie rzadsze i ograniczają się do nielicznych nicieni (Nematoda) żerujących wewnątrz owadów
wodnych. Ofiarami takich pasożytów są w szczególności żyjące w wodzie larwy ochotek i komarów. Larwy
nicieni przewiercały się przez ciało owada (też w stadium larwy) i w nim pasożytowały. Stadium dojrzałe
pasożyty osiągały w ciele dorosłych owadów (po przepoczwarczeniu) i lądowały wraz z nimi w pułapce
z lepkiej żywicy. (Fig. 9 i 10)
9
Ektopasożytnictwo: pasożytnicza larwa roztocza Leptus sp.
(Acari, Arachnidae, Erythraeidae) na odwłoku muchówki
z rodziny błyskleniowatych (Brachycera, Dolichopodidae)
Ectoparasitism: parasitic mite larvae Leptus sp. (Arachnida:
Acari: Erythraeidae) on the abdomen of a long-legged fly
(Brachycera: Dolichopodidae)
Myśliwi i ofiary
W szczególności drapieżne gatunki mrówek wykorzystywały pułapki żywiczne jako swoje łowiska. Nie jest
niczym niezwykłym znalezienie w bursztynie owadów,
np. termitów, chruścików i pająków, z dużymi „otworami żerowymi” w ciele. Tożsamość sprawców tych otworów została niedawno odkryta dzięki nielicznym, ale
czytelnym dowodom. W pięciu najlepiej znanych przykładach żerująca mrówka uwięziona została wewnątrz
jamy wydrążonej w ciele swojej ofiary. (Fig. 11–16)
Zdjęcia: Wolfgang Weitschat
74
SEMINAR
Parasitism – mites and nematodes as pests
In parasitism one partner lives on or in another
organism and receives nourishment from their body
fluids. They may stick to the head, thorax, abdomen
or segment membranes of their host. Then they stick
their stylet-like mouthparts through the host’s body
surface and suck out his body fluids over a number
of days until they are full. Afterwards they fall off
the host.
Examples of endoparasites in Baltic amber are
much rarer and are restricted to a few nematodes
(round-worms) which affect aquatic insects. In particular water-living mosquito larvae are victims of these
parasites. The larva of the nematodes bored through
the insect’s body and fed there parasitically. They
matured in the body of the freshly moulted mosquito
and landed with them in the sticky resin traps.
10
Endopsożytnictwo: pasożytniczy nicień (Nematoda,
Mermitidae) w odwłoku samicy ochotki (Nematocera,
Chironomidae)
Endoparasitism: parasitic round worm (Nematoda:
Mermitidae) in the abdomen of a female midge (Nematocera:
Chironomidae)
Hunters and hunted
Predatory ant species in particular used the resin
traps as hunting grounds. In amber it is not uncommon to find insects such as termites and caddis flies,
or spiders with large “feeding holes” in the body. The
identity of the perpetrator was recently discovered
through a small number of clear pieces of evidence.
In five of the best known examples a predatory ant
was stuck in the cavity of its victim. (Fig. 11–16)
Photos: Wolfgang Weitschat
SEMINARIUM
75
SEMINAR
11
Myśliwi i ich ofiary: pająk (Arachnida, Araneae) i mrówka
robotnica (Hymenoptera, Formicidae) w czasie walki.
Kto jest tu drapieżnikiem, a kto ofiarą?
Spider (Arachnida: Araneae) and ant worker (Hymenoptera:
Formicidae) fighting. Which is predator, which is prey?
12
Myśliwi i ich ofiary: pająk (Arachnida, Araneae) ze schwytaną
mrówką (Hymenoptera, Formicidae)
Spider (Arachnida: Araneae) with captured ant (Hymenoptera:
Formicidae)
13
Otwór w przedpleczu (pronotum) chruścika (Trichoptera)
Hole in the pronotum of a caddisfly (Trichoptera)
14
Myśliwi i ich ofiary: mrówka robotnica (Hymenoptera, Formicidae) żerująca w przedpleczu (pronotum) chruścika (Trichoptera)
Hunters and hunted: Ant worker (Hymenoptera: Formicidae)
feeding in the pronotum of a caddis fly (Trichoptera)
15
Myśliwi i ich ofiary: modliszka (Mantodea) pożera pluskwiaka
z rodziny pienikowatych (Auchenorrhyncha, Cercopidae)
Praying mantid (Mantodea) feasting on a winged spittlebug
(Auchenorrhyncha: Cercopidae)
16
Myśliwi i ich ofiary: zaleszczotek (Arachnidae, Pseudoscorpiones)
trzyma skoczogonka (Collembola, Arthropleones) w szczypcach
Pseudoscopion (Arachnida: Pseudoscorpiones) with a spring
tail (Collembola:Arthropleones) between his claws
Wydawca/Publisher:
Biuro Prezydenta ds. Promocji Miasta, Urząd Miejski w Gdańsku
Mayor’s Office for City Promotion, City Hall of Gdansk
ul. Nowe Ogrody 8/12, 80-803 Gdańsk
e-mail: [email protected], www.gdansk.pl
ISBN 978-83-928097-7-7
Redakcja/Editors: Robert Pytlos, Ryszard Szadziewski,
Anna Zbierska, Grażyna Adamska, Anita Dmowska
Projekt graficzny/graphic design:
Małgorzata Gliwińska-Radwańska
Tłumaczenie/Translation: Piotr Łuba, Dorota Górak-Łuba,
Jason Dunlop strony/pages: 72–75
fot. Muzeum Bursztynu w Gdańsku/Photo: Amber Museum, Gdańsk
fot. na s. 5: Mariusz Gliwiński, obiekt Okulary dla cyklopa
photo on p. 5: Mariusz Gliwiński, object Glasses for a Cyclope

SRB 2012 - Stolica Bursztynu

Transkrypt

Podobne dokumenty

Kulturalnych - Gdynia

PP52 zmiana formatu.indd

Bursztynowe przemiany A mber M etamorphoses