II Kongres Kuratorski- Aktualna sytuacja KSS w Polsce

II Kongres Kuratorski- Aktualna sytuacja KSS w Polsce

Warszawa, 15 września 2014 r.
KRAJOWA RADA KURATORÓW
WARSZAWA
AKTUALNA SYTUACJA KURATELI SĄDOWEJ W POLSCE
(na podstawie sprawozdania MS-S 40 za rok 2013 i danych z I półrocze 2014 roku
oraz danych KMWPPiOO KRK)
Kuratorzy sądowi realizują określone przez prawo zadania o charakterze
wychowawczo-resocjalizacyjnym, diagnostycznym, profilaktycznym i kontrolnym,
związane z wykonywaniem orzeczeń sądu oraz inne czynności określone
w przepisach szczególnych (art. 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o kuratorach
sądowych (uks), Dz.U.01.98.1071 oraz art. 147 §2 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r.
prawo o ustroju sądów powszechnych (usp) Dz.U.01.98.1070. Zadania wykonują
w środowisku zamieszkania lub pobytu osób, których dotyczy postępowanie
i wskazują one na doniosłą rolę jaką kuratorzy odgrywają nie tylko w strukturze
sądownictwa, ale również w życiu i organizacji społeczeństwa, w szczególności
społeczności lokalnych.
Realizując ustawowe obowiązki kuratorzy dostarczają sądom materiał
diagnostyczny umożliwiający poznanie osób, których losy częściowo uzależnione
są od wydanych przez nie orzeczeń. Zasadnicza część obowiązków kuratorów
sądowych powinna koncentrować się na wspieraniu i korygowaniu postaw osób,
wobec których orzeczone zostały środki wychowawcze (nieletni sprawcy czynów
karalnych i osoby zagrożone demoralizacją), bądź probacyjne (sprawcy
przestępstw).
Działania kuratorów sądowych wykonujących orzeczenia w sprawach
rodzinnych są ukierunkowane na ochronę dzieci i zabezpieczenie ich praw. Dzieje
się to również poprzez wypełnianie funkcji korekcyjnych i wychowujących wobec
rodziców, wobec których sąd uznał za konieczną ingerencję w sferę wykonywania
władzy rodzicielskiej. Nadto kuratorzy sądowi, wykonują różnorodne zadania wobec
osób podlegających opiece i kurateli, skazanych za przestępstwa i wykroczenia,
udzielają pomocy materialnej osobom zwalnianym z zakładów karnych (pomoc
postpenitencjarna), a od roku 2008 uczestniczą także w wykonywaniu kary
pozbawienia wolności poza zakładem karnym w systemie dozoru elektronicznego
(SDE).
Z punktu widzenia społeczeństwa, a zwłaszcza społeczności lokalnych,
kuratorzy sądowi są podstawową instytucją zajmującą się readaptacją osób
społecznie marginalizowanych, wykluczonych, naruszających porządek prawny.
Jednocześnie niosą tym właśnie osobom czytelny przekaz, że społeczność
nie odrzuca ich i wyciąga do nich pomocną dłoń. Tym samym poprzez swoją pracę
realizują zasady: pomocniczości, solidarności i dobra wspólnego, stanowiące
podstawy życia społecznego.
Różnorodność i specyfika zadań kuratorskich polegających na pracy
z człowiekiem w jego skomplikowanych relacjach życiowych sprawia, że próby
przedstawienia ich wkładu w utrzymanie porządku społecznego przekraczają ramy
analiz statystycznych. Jednakże ich przytoczenie umożliwia przynajmniej częściowe
wyobrażenie roli i znaczenia kuratorów sądowych dla życia i porządku społecznego.
Kuratorska Służba Sądowa na dzień 30 czerwca 2014 roku posiadała
przydzielony limit 5211,5 etatów: 91 kuratorów okręgowych (łącznie z zastępcami),
którzy kierowali kadrą 5120,5 kuratorów zawodowych, w tym 3 kuratorów
oddelegowanych do pracy w Ministerstwie Sprawiedliwości i 75 aplikantów
kuratorskich, przygotowujących się do zawodu. Zdecydowana większość kuratorów
zawodowych (95%) posiada wykształcenie wyższe, zaś osoby nie posiadające
takiego wykształcenia mają ponad 25 letni staż pracy w kurateli sądowej. Kuratorzy
zawodowi dla dorosłych - 3 126,25 etatów, współpracują z liczącą 15 809 osób kadrą
kuratorów społecznych, a 1994,25 kuratorów zawodowych rodzinnych współpracuje
z 12 486 kuratorami społecznymi.
Kuratorzy zawodowi w roku 2013 (według stanu na dzień 31 grudnia)
wykonywali zadania w 401 403 sprawach osób skazanych wyrokami sądów karnych
oraz w 173 199 sprawach podopiecznych sądów rodzinnych. Ponadto kuratorzy
sądowi przeprowadzili 676 522 wywiady środowiskowe, z czego kuratorzy
dla dorosłych – 330 614, a kuratorzy rodzinni – 345 908 wywiadów . Powodowało to,
że w kręgu oddziaływania kuratorów pozostawało ponad 1 300 000 osób.
Średnia ilość spraw przypadająca na jeden referat kuratora zawodowego
dla dorosłych wyniosła 128,6 w tym 75 dozorów , 34,6 spraw dot. kary ograniczenia
wolności i 19 innych spraw oraz 106 wywiadów środowiskowych (średnio
8,8 miesięcznie). Natomiast średnie obciążenie kuratora rodzinnego wyniosło
86,8 spraw, w tym 72,4 nadzorów, oraz średnio 173,4 wywiadów środowiskowych
(średnio 14,5) na kuratora. Prowadząc powyższe sprawy kuratorzy dla dorosłych
złożyli do sądu 189 548 wniosków o zmianę lub modyfikację orzeczenia, a kuratorzy
rodzinni 79 883 - takich wniosków.
W roku 2013 kuratorzy zakończyli postępowanie sądowe w 454 762 sprawach.
Kuratorzy dla dorosłych zakończyli postępowanie w 358 360 sprawach, w tym:
138 475 objętych dozorem, 166 675 dotyczących kary ograniczenia wolności
oraz 53 210 dotyczących kontroli okresu próby, przerwy w karze i przygotowania
do zwolnienia.
Natomiast
kuratorzy
rodzinni
zakończyli
postępowanie
w 96 402 sprawach, w tym w 57 877 sprawach z nadzorem oraz 38 525 pozostałych
sprawach.
Od kilku lat liczba spraw kuratorów dla dorosłych utrzymuje się na stabilnym
poziomie, a kuratorów rodzinnych nieznacznie maleje, jednak stopień złożoności
zlecanych im zadań wyraźnie rośnie. Przed prawie czterema laty kuratorom
dla dorosłych powierzono całość obowiązków związanych z organizowaniem
i nadzorowaniem wykonania kary ograniczenia wolności (wcześniej czynności
te wykonywał sąd przy udziale kuratorów). W roku 2013 skazani zakończyli
8 712 600 godzin pracy zaś do wykonania na rok następny pozostało
11 897 031 godzin. Kuratorom dla dorosłych powierzono też szereg absorbujących
obowiązków związanych z karą pozbawienia wolności odbywaną w systemie dozoru
elektronicznego, a nadto w ciągu kilku ostatnich lat liczba wywiadów środowiskowych
przeprowadzanych przez kuratorów wzrosła o ponad 90 000. W tym samym czasie
ilość zadań kuratorów rodzinnych nieznacznie się zmniejszyła, ale liczba
sporządzanych przez nich wywiadów środowiskowych niezmiennie utrzymuje się
na bardzo wysokim poziomie.
Jedną z czynności bardzo obciążających psychicznie kuratorów rodzinnych
jest odbieranie dzieci spod władzy osoby nieuprawnionej, a także uczestnictwo
w kontaktach osoby uprawnionej z dzieckiem. Wiele spraw z tej kategorii staje się
tematem dramatycznych doniesień medialnych. W roku 2013 kuratorzy rodzinni
podjęli czynności w 1453 takich sprawach wobec 1899 osób. Podkreślić należy,
że wykonując te orzeczenia kuratorzy z roku na rok napotykają na coraz większy
opór osób zobowiązanych, co dodatkowo powoduje narastanie u nich strasu
i frustracji. Tylko w 2011 roku odnotowano 248 przypadków utrudnień i oporu
podczas odebrania dziecka (ok. 14% wszystkich tego rodzaju spraw) i 205 takich
sytuacji w sprawach dotyczących kontaktów osoby uprawnionej z dzieckiem (ponad
25% ogółu spraw).
Jednym z nowych zadań kuratorskiej służby sądowej jest jej udział w szeroko
zakrojonych działaniach państwa w sprawie przeciwdziałania przemocy w rodzinie.
Realizując te zadania w 2013 roku, 3 048 kuratorów sądowych weszło w skład
zespołów interdyscyplinarnych w związku z czym wzięli oni udział w 11 605
posiedzeniach tych zespołów. Ponadto kuratorzy sądowi uczestniczyli w ponad
20 500 spotkaniach w ramach prawie 13 000 grupa roboczych, powołanych przez
te zespoły.
W dalszym ciągu bardzo istotnym problemem kuratorskiej służby sądowej
jest niewystarczająca liczba urzędników wykonujących czynności z zakresu obsługi
biurowej kuratorów. Ich liczba na koniec 2013 roku wynosiła prawie 435 etatów,
w tym 289,5 pracujących w sekretariatach zespołów kuratorskich i przeznaczonych
do wyłącznej obsługi kuratorów oraz 145,5 etatów urzędników, którzy wykonują
czynności biurowe na rzecz kuratorów, obok zadań wykonywanych w wydziałach
sądów. W stosunku do lat poprzednich był to niewątpliwy wzrost lecz w dalszym
ciągu 69 zespołów spośród 527, czyli blisko 13% nie posiadło fachowej obsługi
biurowej. W takich zespołach czynności biurowe dodatkowo obciążają kuratorów
zawodowych co siłą rzeczy zabiera czas przeznaczony na czynności merytoryczne
związane z wykonaniem powierzonych im spraw.
Istotnym problemem kuratorskiej służby sądowej są przypadki napaści i agresji
fizycznej wobec kuratora oraz ataków zwierząt domowych. W roku 2011 odnotowano
270 przypadków napaści, które stały się przedmiotem 113 postępowań karnych.
Zarejestrowano
również
162
przypadki
napaści
zwierząt
domowych,
przede wszystkim psów. Szczególnie przykrym jest fakt, że kuratorzy społeczni
wykonując powierzone im zadania nie są ubezpieczeni, w związku
z czym w przypadku zranienia lub pogryzienia koszty leczenia muszą ponosić
we własnym zakresie.
Dbałość o dobrą kondycję kurateli sądowych leży w dobrze rozumianym
interesie państwa i społeczeństwa. Kary wolnościowe stanowią realną alternatywę
dla przepełnionych zakładów karnych i długiego okresu oczekiwania na osadzenie
w nich skazanych. Nie generują też tak wysokich kosztów jakimi obciążone jest
wybudowanie i utrzymywanie kolejnych zakładów karnych. Nie można także pomijać
i nie doceniać znaczenia kurateli rodzinnej, która chroni dobra najsłabszych członków
społeczeństwa, przeciwdziała demoralizacji młodych obywateli, a przez to spełnia
funkcję prewencyjną i tym samym ogranicza przestępczość osób dorosłych. Warto
zatem inwestować w rozwój kurateli, albowiem jest to zawsze inwestycja
w człowieka. Jest ona uzasadniona ekonomicznie, gdyż obecnie jest najtańszą formą
readaptacji społecznej. Ponadto jest uzasadniona społecznie, bo niewątpliwie
przyczynia się do zachowania i ochrony więzi społecznych i rodzinnych.
Jest wreszcie uzasadniona moralnie, ze względu na przekaz wartości
i urzeczywistnienie fundamentalnych zasad społecznych. Natomiast więzienie
to „najkosztowniejszy sposób, żeby złych ludzi uczynić jeszcze gorszymi”
(M. Thatcher).
Jesteśmy przekonani, że w kuratelę warto inwestować i przekształcać ją
w kierunku jej większego uzawodowienia i profesjonalizacji. Mając to na uwadze
środowisko kuratorskie czynnie popiera i w dalszym ciągu jest gotowe popierać
oraz włączać się w realizację racjonalnych propozycji służących modernizacji służby,
i stworzeniu warunków w celu możliwie najlepszego wykonywania powierzanych
jej zadań.
PRZEWODNICZĄCY
Krajowej Rady Kuratorów
Henryk Pawlaczyk
Załącznik
AKTUALNA SYTUACJA KURATELI SĄDOWEJ W POLSCE
(na podstawie danych Wydziału Statystyki MS oraz KMWPPiOO KRK)
I.
Sprawy kadrowe i organizacja kuratorskiej służby sądowej
1.
Stan etatowy KSS (wg danych Komisji MWPPiOO KRK)





2.
Kuratorzy okręgowi i ich zastępcy
Kuratorzy zawodowi dla dorosłych
Kuratorzy zawodowi rodzinni
Kuratorzy społeczni dla dorosłych
Kuratorzy społeczni rodzinni
Poziom wykształcenia (dane Komisji MWPPiOO KRK za 2010 r.)


3.
93 etaty
3.137,5 etatów
1.977 etatów
18.043 osób
13.242 osób
wyższe
średnie
4.945,5 etatów
260 etatów
Zespoły kuratorskiej służby sądowej
Obsługa biurowa zespołów KSS (liczba etatów):
Do wyłącznej
Do częściowej
obsługi
obsługi
Razem
kuratorów
kuratorów
Liczba
komputerów do
użytku
kuratorów
Rok
Liczba zespołów
Kuratorskiej
Służby Sądowej
2003
465
110,5
133,75
244,25
219
2004
483
183
165,25
348,25
615
2005
485
180,25
186,5
366,75
1466
2006
490
212
146,5
358,5
2335
2007
503
245
105
350
3681
2008
536
199
92,5
291,5
4652
2009
512
223
101
324
5187
2010
516
239
119,2
358,21
5621
2011
518
256,65
138,9
395,65
5621
4.
Bezpieczeństwo i utrudnienia w pracy


Liczba przypadków napaści i agresji fizycznej wobec kuratora 270
wskutek których wszczęto 132 postępowania karne
Liczba przypadków ataku zwierząt domowy na kuratora
162
II. Kuratorzy dla dorosłych.
1a) Liczba spraw i średnia na referat 1 kuratora dla dorosłych (stan na 31.12.2011)
Wszystkie sprawy
prowadzone przez
kuratorów dla
dorosłych
Dozory
Razem w referacie
kuratora zawodowego
Prowadzone przez
kuratorów
zawodowych
Kara ograniczenia
wolności
Powierzone kuratorom
społecznym
Inne sprawy
Ogółem
Średnia
Ogółem
Średnia
Ogółem
Średnia
Ogółem
Średnia
Ogółem
Średnia
Ogółem
Średnia
275.123
87,7
108.499
34,6
166.624
53,1
97.993
31,2
70.837
22,6
443.953
141,5
1b) Liczba spraw zakończonych w 2011 roku
Wszystkie sprawy
prowadzone przez
kuratorów dla
dorosłych
Dozory
Razem w referacie
kuratora zawodowego
Prowadzone przez
kuratora
zawodowego
Kara ograniczenia
wolności
Powierzone
kuratorom
społecznym
pozostałe sprawy
Ogółem
Średnia
Ogółem
Średnia
Ogółem
Średnia
Ogółem
Średnia
Ogółem
Średnia
Ogółem
Średnia
140.230
44,7
59.578
19
80.652
25,7
113.332
36,1
42.950
13,7
296.512
94,5
2. Wywiady środowiskowe
Wywiady w postępowaniu przygotowawczym (art. 214 kpk)
Razem w referacie
kuratora zawodowego
Przeprowadzone przez
kuratora zawodowego
Powierzone kuratorom
społecznym
Ogółem
Średnia
Ogółem
Średnia
Ogółem
Średnia
17.020
5,4
15.761
5
1259
0,4
Łączna liczba
wywiadów
przeprowadzonych
w obu fazach
postępowania
sądowego
Wywiady w postępowaniu wykonawczym (art. 14 kkw)
Razem w referacie
kuratora
Przeprowadzone przez
kuratora zawodowego
Powierzone kuratorom
społecznym
Ogółem
Średnia
Ogółem
Średnia
Ogółem
Średnia
303.068
96,6
226.498
72,2
76.570
24,4
Ogółem
Średnia
320.088
102
3. Wnioski składane przez kuratorów zawodowych
Rodzaj wniosku
Ilość spraw
- wnioski dotyczące warunkowego zwolnienia
11.199
- wnioski dotyczące warunkowego zawieszenia kary
- wnioski dotyczące kary ograniczenia wolności i pracy społecznie
74.794
użytecznej
- wnioski dotyczące warunkowego umorzenia
- pozostałe wnioski
73.395
916
1.673
- dozoru elektronicznego
390
Razem wszystkie wnioski
162.367
6
III. Kuratorzy rodzinni
1a) Liczba spraw i średnia na referat 1 kuratora rodzinnego (stan na 31.12.2011)
Wszystkie
sprawy
prowadzone
przez kuratorów
rodzinnych
Nadzory
Inne sprawy
Razem w referacie
kuratora
Przeprowadzone przez Powierzone kuratorom
kuratora zawodowego
społecznym
Ogółem
Średnia
Ogółem
Średnia
Ogółem
Średnia
Ogółem
Średnia
Ogółem
Średnia
150.542
76,1
41.648
21,1
108.894
55,1
29.274
14,8
179.816
91
1b) Liczba spraw zakończonych w 2011 roku
Wszystkie
sprawy
prowadzone
przez kuratorów
rodzinnych
Nadzory
Inne sprawy
Razem w referacie
kuratora
Przeprowadzone przez Powierzone kuratorom
kuratora zawodowego
społecznym
Ogółem
Średnia
Ogółem
Średnia
Ogółem
Średnia
Ogółem
Średnia
Ogółem
Średnia
59.457
30,1
18.364
9,3
41.093
20,8
37.924
19,2
97.381
49,3
2. Wywiady środowiskowe
Wywiady w postępowaniu rozpoznawczym i wyjaśniającym
Razem w referacie kuratora
Przeprowadzone przez
kuratora zawodowego
Powierzone kuratorom
społecznym
Ogółem
Średnia
Ogółem
Średnia
Ogółem
Średnia
277.054
140
259.301
131,2
17.753
9
Wywiady w postępowaniu wykonawczym
Razem w referacie kuratora
Przeprowadzone przez
kuratora zawodowego
Powierzone kuratorom
społecznym
Ogółem
Średnia
Ogółem
Średnia
Ogółem
Średnia
68.120
34,5
49.034
24,8
19.086
9,7
Łączna liczba
wywiadów
przeprowadzonych
w obu fazach
postępowania
sądowego
Ogółem
Średnia
345.174
174,6
3. Wnioski składane przez kuratorów zawodowych
Ilość spraw
Rodzaj wniosku
- wnioski dotyczące spraw opiekuńczych - Opm
35.623
- wnioski dotyczące nieletnich - Nw
26.191
- wnioski dotyczące osób zobowiązanych do leczenia
odwykowego - Alk
17.882
- wnioski kierowane do podmiotów innych niż sąd
4.655
Razem wszystkie wnioski
84.351
7
Standard obciążenia pracą kuratora zawodowego
IV.
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 9 czerwca 2003 r. w sprawie
standardów obciążenia pracą kuratora zawodowego (Dz.U.03.116.1100) wyznaczyło
standardy obciążenia oddzielnie dla każdej ze specjalności kuratorskich, które
powinno się mieścić w granicach wielkości określonych w tabeli.
Lp. Rodzaje spraw
3
Dozory / nadzory
własne
Dozory / nadzory
powierzone
Inne sprawy
4
Łącznie
1
2
Kuratorzy dla
dorosłych
Liczba spraw
Kuratorzy rodzinni
Liczba spraw
od 20 do 35
od 15 do 25
od 30 do 60
od 20 do 40
do 50
do 120, w tym 50
własnych
do 50
do 100, w tym do 50
własnych
8