Polska i Czechy w drodze do strefy euro

Uniwersytet Łódzki
Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny
Studia podyplomowe „Mechanizmy Funkcjonowania Strefy Euro”
Joanna Michalska, Anna Wasilewska
POLSKA I CZECHY W DRODZE DO STREFY EURO
Praca dyplomowa napisana
pod kierunkiem naukowym
prof. zw. dra hab. Janusza Bilskiego
w Katedrze Międzynarodowych
Stosunków Gospodarczych
Łódź 2015
1
Spis treści
Wstęp……………………………………………………………..……………………………3
Rozdział 1 KRYTERIA KONWERGENCJI……………………………………………….4
1.1 Kryteria konwergencji……………………………………………………………………...4
1.1.1. Kryterium stabilności cen………………………………………………………5
1.1.2. Kryterium stóp procentowych………………………………………………….5
1.1.3. Fiskalne kryterium konwergencji………………………………………………6
1.1.4. Kryterium kursu walutowego…………………………………………………..7
Rozdział 2 REALIZACJA PRZEZ POLSKĘ KRYTERIÓW KONWERGENCJI..........8
2.1 Wprowadzenie………………………………….…………………………………………8
2.2 Kryteria konwergencji w Polsce…………………………………………………………..8
2.2.1. Kryterium stabilności cen w Polsce……………………………………………8
2.2.2. Kryterium stóp procentowych w Polsce ……………………………………..10
2.2.3. Fiskalne kryterium konwergencji w Polsce…………………………………..11
2.2.4. Kryterium kursu walutowego w Polsce……………………………………....12
Rozdział 3 GOSPODARKA CZESKA NA DRODZE DO STREFY EURO…………....15
3.1 Wprowadzenie………………………………….………………………………………..15
3.2 Kryteria konwergencji w Czechach……………………………………………………...15
3.2.1. Kryterium stabilności cen w Czechach……………………………………….16
3.2.2. Kryterium stóp procentowych w Czechach…………………………………..17
3.2.3. Fiskalne kryterium konwergencji w Czechach……………………………….18
3.2.4. Kryterium kursu walutowego w Czechach…………………………………...19
Rozdział 4 PORÓWNANIE STANU PRZYGOTOWANIA POLSKI I CZECH DO
PRZYJĘCIA EURO……………………………………………………………21
Zakończenie ………………………………………………………………………………...28
Bibliografia …………………………………………………………………………………29
Spis tabel……………………………………………………………………………………..31
Spis wykresów…………………………………………………………………………….....31
2
WSTĘP
Strefę euro tworzy grupa państw posługujących się wspólną walutą euro; natomiast
nie wszystkie kraje znajdujące się w Unii Europejskiej tworzą tę właśnie grupę, ponieważ
do tego celu niezbędne jest spełnienie wszystkich koniecznych warunków. Warunki te
to kryteria konwergencji, czyli kryteria zbieżności określające wymogi dotyczące gospodarki,
jakie muszą spełnić kraje chcące przystąpić do trzeciego etapu tworzenia unii gospodarczej
i walutowej (UGW), a zarazem do przyszłej strefy euro.
Celem niniejszej pracy jest próba oceny i analizy stopnia w jakim Polska i Czechy
spełniają warunki konwergencji. Cel stanowi identyfikację kluczowych problemów obu
gospodarek związanych z dostosowaniem się do strefy euro. Zakres badania prezentuje się w
obszarze merytorycznym - dotyczy porównania polskiej i czeskiej gospodarki oraz oceny ich
na tle strefy euro.
Praca składa się z czterech rozdziałów:
- w rozdziale I opisane zostały warunki konwergencji, które powinny spełniać kraje
członkowskie, aby przystąpić do strefy euro. Rozdział ten poświęcony jest przybliżeniu
definicji każdego z kryteriów;
- w rozdziale II na podstawie danych statystycznych podjęto próbę oceny poziomu
konwergencji Polski ze strefą euro;
- w rozdziale III analizie zostały poddane Czechy oraz stopień w jakim kraj ten zbliżył się
do poziomu krajów strefy euro;
- w rozdziale IV podjęta została próba porównania obu sąsiedzkich krajów oraz interpretacja
danych statystycznych.
Do napisania niniejszej pracy wykorzystana został podstawowa literatura przedmiotu,
w tym: pozycje książkowe, artykuły, raporty unijne oraz informacje umieszczone
na witrynach internetowych.
3
ROZDZIAŁ I
KRYTERIA KONWERGENCJI
1.1. Kryteria konwergencji.
Od 1999 roku czyli od momentu utworzenia strefy euro, była ona rozszerzana
pięciokrotnie. Zgodnie z logiką integracji europejskiej przedsiębiorstwa i konsumenci na
powiększającym się obszarze posługują się wspólnym pieniądzem, ma to na celu
wyeliminowanie barier w funkcjonowaniu wspólnego rynku. Traktat z Maastricht dążąc do
tego celu nałożył na kraje członkowskie Unii Europejskiej obowiązek przyjęcia euro,
jednakże wiele z nich nadal posługuje się swoją walutą narodową1.
Kryteria konwergencji zostały określone w Traktacie ustanawiającym Wspólnotę
Europejską (TWE). Traktat o Unii Europejskiej określił również podstawowe zasady dla
wprowadzenia wspólnej waluty. Zasady te precyzują jakie warunki muszą spełniać kraje
członkowskie, aby przyjąć euro. Warunki te określane są w dwojaki sposób „kryteriów
konwergencji” lub „kryteriów z Maastricht” i obejmują niską i stabilną inflację, stabilność
kursu wymiany walut jak również dobrą kondycję finansów publicznych 2.
Warunkiem przyjęcia euro jest trwałe wypełnienie kryteriów konwergencji nominalnej
i prawnej, a mianowicie:
• nominalnej – spełnienie kryteriów dotyczących:
- stabilności cen,
- poziomu długoterminowej stopy procentowej,
- dyscypliny budżetowej czyli finansów publicznych,
- stabilności kursu walutowego;
• prawnej – analizowanie zgodności ustawodawstwa krajowego z prawem wspólnotowym,
w kwestii dotyczącej niezależności banku centralnego i integracji z Eurosystemem.
1
2
M. Klamut (red.)., Ekonomia , Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2011, str. 349
http://ec.europa.eu/economy_finance/euro/index_pl.htm, 05.04.2015, godzina: 19:49
4
1.1.1. Kryterium stabilności cen
Kryterium stabilności cen określa osiągnięcie wysokiego stopnia stabilności cen,
wynikającego ze stopy inflacji zbliżonej do istniejącej w trzech Państwach Członkowskich
osiągających najlepsze rezultaty w tej kwestii.
Państwo Członkowskie, aby spełniać powyższe kryterium powinna mieć trwały
poziom stabilności cen, zaś średnia stopa inflacji w ciągu jednego roku poprzedzającego
badanie nie powinna przekroczyć w więcej niż 1,5 punktu procentowego inflacji trzech
Państw Członkowskich o najbardziej stabilnych cenach.
Kryterium stabilności cen stosuje się, obliczając stopę inflacji na podstawie zmian 12miesięcznej średniej wartości zharmonizowanego wskaźnika cen towarów i usług
konsumpcyjnych (HICP) w stosunku do średniej wartości tego wskaźnika w bezpośrednio
poprzedzającym okresie 12 miesięcy. Istotny jest fakt, iż nie wystarczy osiągnąć wysoki
poziom stabilności cen, ale konieczne jest jego utrzymanie w kolejnych miesiącach, jak
również po przyjęciu euro3.
1.1.2. Kryterium stóp procentowych
Kryterium stóp procentowych, to kryterium badające trwałość procesu konwergencji
osiągniętego przez Państwo Członkowskie i jego udziału w Mechaniźmie Kursów
Walutowych (ERM II)4, odzwierciedlające się w poziomach długoterminowych stóp
procentowych5.
Państwo Członkowskie w ciągu jednego roku przed badaniem powinno posiadać
średnią nominalną długoterminową stopę procentową nieprzekraczającą więcej niż o dwa
punkty procentowe stopy procentowej trzech Państw Członkowskich o najbardziej stabilnych
3
Ibidem, s.39.
Wraz z rozszerzeniami Unii Europejskiej 1 maja 2004 r. i 1 stycznia 2007 r., banki centralne nowych 12
członków EU zostały zobowiązane do przystąpienia do ERM II. Waluty poszczególnych państw członkowskich
znajdą się w ERM II w różnym czasie, zgodnie z umowami bilateralnymi.
Estońska korona, litewski lit i słoweński tolar zostały objęte ERM II już 28 czerwca 2004 r. Cypryjski
funt, łotewski łat i maltańska lira w rok później – 2 maja 2005 roku. Z kolei słowacka korona – 28 listopada
2005 roku. lew bułgarski, czeska korona, forint węgierski,złoty polski, lej rumuński nadal nie mają
wyznaczonego terminu przystąpienia do ERM. Powinno to nastąpić w ciągu najbliższych kilku lat.
Warunkiem przystąpienia krajów do strefy euro jest utrzymanie przez dwa kolejne lata swojej waluty w systemie
ERM II. Konieczne jest ponadto spełnienie pozostałych czterech kryteriów konwergencji.
5
Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej
i Walutowej, op. cit., s. 42.
4
5
cenach, które obliczane są na podstawie długoterminowych obligacji państwowych lub
porównywalnych papierów wartościowych, z uwzględnieniem różnic w definicjach
krajowych6.
Kryterium stóp procentowych, czyli średnia nominalna długoterminowa stopa
procentowa, która została określona w ciągu jednego roku przed badaniem jest obliczana jako
średnia asymetryczna z ostatnich 12 miesięcy, dla których dostępne są dane statystyczne
dotyczące wskaźnika HICP; natomiast określenie trzech państw członkowskich o najbardziej
stabilnych cenach odnosi się do nieważonej średniej arytmetycznej długoterminowych stóp
procentowych tych samych trzech państw UE, które uwzględnione zostały do obliczenia
wartości referencyjnej dla kryterium stabilności cen7.
1.1.3. Fiskalne kryterium konwergencji
Fiskalne kryterium konwergencji, to kryterium które wymaga stabilnej sytuacji
finansów publicznych, co odzwierciedlone jest w sytuacji budżetowej – nie wykazującej
nadmiernego deficytu budżetowego tzn.8:
• stosunek planowanego bądź rzeczywistego deficytu sektora instytucji rządowych
i samorządowych do PKB nie przekracza wartość referencyjną, która została określona na
poziomie 3%, chyba, że:
- stosunek ten zmniejszył się znacznie oraz w sposób stały i osiągnął poziom bliski
wartości referencyjnej, lub
- przekroczenie wartości referencyjnej ma charakter wyjątkowy oraz tymczasowy
i stosunek ten pozostaje bliski wartości referencyjnej;
• stosunek długu sektora instytucji rządowych i samorządowych do PKB nie przekracza
wartość referencyjną nadmiernego deficytu określoną na poziomie 60% PKB, chyba że
stosunek ten zmniejsza się dostatecznie oraz zbliża się do wartości referencyjnej
w zadowalającym tempie.
6
W przypadku kraju, dla którego nie ma dostępnych danych o zharmonizowanych długoterminowych stopach
procentowych, przeprowadzana jest możliwie najbardziej wszechstronna analiza rynków finansowych,
z uwzględnieniem poziomu długu publicznego i innych istotnych wskaźników, w celu oceny trwałości
konwergencji osiągniętej przez państwo członkowskie.
7
Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej
i Walutowej, op. cit., s. 42.
8
Ibidem, s. 40.
6
Do oceny sytuacji fiskalnej państwa członkowskiego z derogacją stosuje się programy
konwergencji oraz notyfikacje fiskalne; idąc dalej jeśli Komisja Europejska stwierdza, iż
dyscyplina fiskalna nie jest przestrzegana przez państwo członkowskie, wówczas
przygotowuje opinię o występowaniu nadmiernego deficytu skierowaną do Rady Ecofin,
która następnie zapoznając się z nią podejmuje decyzje i wydaje rekomendacje skierowane do
danego kraju – mówiące o obniżeniu danego deficytu poniżej określonego poziomu
referencyjnego. Rada Ecofin podejmuje również decyzję o zakończeniu procedury
nadmiernego deficytu, ale dopiero po wcześniejszych rekomendacjach ze strony Komisji
Europejskiej oraz po konsultacji z Parlamentem Europejskim i Europejskim Bankiem
Centralnym. Rada Ecofin, taką decyzję powinna podjąć w możliwie najszybszym czasie,
natomiast nie później niż w ciągu dwóch miesięcy od terminu wysłania notyfikacji fiskalnej,
wskazującej redukcję deficytu poniżej wartości referencyjnej9.
1.1.4. Kryterium kursu walutowego
Kryterium kursu walutowego wymaga uczestnictwa w systemie ERM II. Kursowe
kryterium konwergencji nakłada marginesy wahań kursów przewidzianych mechanizmem
wymiany walut Europejskiego Systemu Walutowego przez co najmniej dwa lata bez
dewaluacji w stosunku do wahań innego Państwa Członkowskiego 10.
Europejski Bank Centralny opisując zastosowanie Traktatu stwierdził, iż ocena
stabilności kursu walutowego w stosunku do euro skupia się na tym, czy kurs walutowy
znajdował się blisko kursu centralnego w ERM II – uwzględniając czynniki, które mogły
spowodować aprecjację; stwierdził również, że szerokość pasma wahań w ERM II nie
wywiera negatywnego wpływu na ocenę kryterium stabilności kursu walutowego. Natomiast
zagadnienie „poważnych napięć” jest rozpatrywane poprzez11:
• badanie stopnia odchyleń kursów walutowych wobec euro od kursów centralnych
w ERM II,
• zastosowanie wskaźników takich jak zmienność kursu walutowego względem euro
oraz jego trend, jak również różnice krótkoterminowych stóp procentowych w stosunku
do strefy euro i ich zmiany,
• badanie roli, jaką odegrały interwencje na rynku walutowym.
9
Ibidem.
Ibidem.
11
Ibidem, s. 41.
10
7
ROZDZIAŁ II
REALIZACJA PRZEZ POLSKĘ KRYTERIÓW KONWERGENCJI
2.1. Wprowadzenie
Polska od 1 maja 2004 roku jest państwem członkowskim Unii Europejskiej; jak
również jest uczestnikiem tzw. trzeciego etapu tworzenia europejskiej Unii Gospodarczej
i Walutowej, przy zachowaniu derogacji, czyli tymczasowego zawieszenia niektórych praw
i obowiązków związanych z formalnym uczestnictwem w tego rodzaju ugrupowaniu.
W tym przypadku derogacja dotyczy przede wszystkim wprowadzenia na terytorium państwa
członkowskiego wspólnego europejskiego pieniądza, euro12.
Polska podpisując Traktat Akcesyjny i przystępując do Unii Europejskiej, zobligowała
się do tworzenia warunków, które umożliwią wprowadzenie euro, zastępując nim złotego.
Moment wprowadzenia euro nie został sprecyzowany w Traktacie Akcesyjnym, zaś nadzór
nad nim prowadzi polska władza gospodarcza.
Zgoda na przyjęcie wspólnej waluty euro, było warunkiem akcesji do Unii
Europejskiej, jak również obrazowało integrację nie tylko gospodarczą, ale także walutową.
2.2. Kryteria konwergencji w Polsce
Polska uczestniczy w III etapie UGW na prawach państwa objętego derogacją; jest to
jednoznaczne z tym, iż zobowiązała się do spełnienia kryteriów konwergencji i przyjęcia euro
w przyszłości.
2.2.1. Kryterium stabilności cen w Polsce
W Polsce w okresie referencyjnym od maja 2013 r. do kwietnia 2014 r. – średnia 12miesięczna stopa inflacji HICP wynosiła 0,6 %, czyli była znacząco niższa od przyjętej
wartości referencyjnej przyjętej dla kryterium stabilności cen, określonej na poziomie 1,7% 13.
Kształtowanie rocznej inflacji cen konsumpcyjnych w Polsce w dłuższym okresie,
przez ostatnie dziesięć lat waha się pomiędzy 0,8% a 4,2%. Po przystąpieniu Polski do Unii
Europejskiej w 2004 r., nastąpił chwilowy wzrost inflacji, który w kolejnych latach 200512
Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej
i Walutowej, Narodowy Bank Polski,, Warszawa 2009, s. 7.
13
Raport o Konwergencji, Europejski Bank Centralny, czerwiec 2014 r., s. 91.
8
2006 obniżył się do niskiego poziomu, ale na krótko gdyż pod koniec 2006 r. ceny wzrosły
i w 2008r. inflacja przekroczyła 4,0% i utrzymywała się na wysokim poziomie w 2009 r.
Sytuacja makroekonomiczna Polski do połowy 2008 r. cechowała się stabilnym wzrostem
aktywności gospodarczej, przerwanej tylko w pierwszej połowie 2005 r., jak również
wzrostem cen surowców. Natomiast w latach 2007-2008 pojawiła się presja w zakresie mocy
produkcyjnych, która osłabła wraz z wybuchem światowego kryzysu finansowego.
Spowolnienie gospodarcze i obniżenie światowych cen surowców w lecie 2010 r.
spowodowały chwilowy spadek rocznej inflacji HICP poniżej 2%, ale nie na długo gdyż
w 2011 r. za przyczyną wzrostu światowych cen surowców, deprecjacji nominalnego kursu
walutowego oraz podwyżki VAT przy silnym popycie krajowym - spowodowały jej wzrost.
Jednakże, w 2012 r. rozpoczęło się osłabienie krajowej aktywności gospodarczej, które
w połączeniu ze zmianami światowych cen surowców spowodowały w 2013 r. gwałtowny
spadek inflacji do najniższego dotąd poziomu, tj. w czerwcu 2013 r. roczna stopa inflacji
zeszła do 0,2% i utrzymywała się na niskim poziomie, gdyż w kwietniu 2014 wynosiła
0,3%14.
Polska w listopadzie i grudniu 2014 r. wypełniła kryterium stabilności cen. Średnie
12-miesięczne tempo wzrostu HICP wyniosło: w listopadzie 0,2% i było niższe o 1,1 pkt.
proc. od wartości referencyjnej (1,3%), a w grudniu 0,1% (do tej pory najniższy poziom)
i było niższe o 1,2 pkt. proc. od wartości referencyjnej (1,3%), która została obliczona na
podstawie danych z 3 państw o najbardziej stabilnych cenach (Cypr, Portugalia, Hiszpania) 15.
Tabela 2.1. Kryterium stabilności cen i stóp procentowych w Polsce i strefie euro (listopad
2014 r.)
HICP
Wartość bieżąca
Polska
Strefa euro
12 miesięczna średnia
Różnica względem kryterium *
- 0,3
0,2
- 1,1
0,3
0,5
- 0,8
Długoterminowa stopa procentowa
Polska
2,5
3,7
- 1,8
Strefa euro
1,5
2,2
- 3,3
*Wartość kryterium stabilności cen z listopada 2014 r. 1,3; wartość dla kryterium stóp procentowych 5,5
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych opublikowanych przez Komisję Europejską
14
Ibidem.
Z grupy referencyjnej wykluczone zostały Bułgaria oraz Grecja, w których średnie 12-miesięczne tempo
wzrostu cen było znacząco niższe od średniej w strefie euro (o odpowiednio 2,0 i 1,8 pkt. proc.).
15
9
W styczniu 2015 r. Polska wypełniła kryterium stabilności cen. Średnie 12-miesięczne
tempo wzrostu HICP wyniosło 0,0% (znów najniższy poziom) i było niższe 0 1,3 pkt. proc.
od wartości referencyjnej, do obliczeń której przyjęto dane również z państw wyżej
wymienionych16.
W lutym 2015 r. Polska znalazła się wśród trzech państw tworzących grupę
referencyjną kryterium stabilności cen, co jest jednoznaczne z wypełnieniem przez Polskę
tego kryterium – gdyż: średnie 12 – miesięczne tempo wzrostu indeksu HICP wynosiło –
0,2% i znów było historycznie na najniższym poziomie oraz było niższe o 1,4 pkt. proc. od
wartości referencyjnej. Wartość referencyjna została obliczona na podstawie danych z 3
państw UE o najbardziej stabilnych cenach, wśród których znalazły się Hiszpania, Węgry
oraz Polska; zaś z grupy referencyjnej znów wykluczone zostały Bułgaria i Grecja, w których
średnie 12-miesięczne tempo wzrostu cen było znacząco niższe od średniej w strefie euro
o odpowiednio 1,9 i 1,8 pkt. proc.17
Zimowe prognozy Komisji Europejskiej implikują wypełnianie przez Polskę
kryterium stabilności cen z dużym marginesem bezpieczeństwa przez cały okres objęty
prognozą, tj. do IV kw. 2016 r.18
2.2.2. Kryterium stóp procentowych w Polsce
W Polsce podczas kryzysu długoterminowa stopa procentowa była dość zmienna, zaś
ustabilizowała się w drugim półroczu 2009 r., i na początku 2010 r.; ale w 2010 r., znów
spadła, co spowodował wzrost popytu na polskie obligacje skarbowe ze strony
międzynarodowych inwestorów. Wraz z końcem 2010 r. i na początku 2011r.
długoterminowa stopa procentowa nieco wzrosła, do czego przyczyniły się napięcia na
rynkach finansowych. Natomiast od połowy 2011 r. do połowy 2013 r. stopa o której mowa
wykazywała tendencję spadkową, ale za chwilę nieco wzrosła, ale od maja 2013 r., do
kwietnia 2014 r., wynosiła 4,2%, czyli była znacznie niższa od wartości referencyjnej dla tego
kryterium konwergencji, wynoszącej 6,2% 19.
W listopadzie i grudniu 2014 r. Polska wypełniła kryterium stóp procentowych gdyż
za ostatnie 12 miesięcy średnia długoterminowa stopa procentowa wynosiła odpowiednio
16
M. Albinoski, Monitor Konwergencji Nominalnej, Ministerstwo Finansów, Departament Polityki
Makroekonomicznej, nr 3/2015, s.1.
17
M. Albinoski, Monitor Konwergencji Nominalnej, Ministerstwo Finansów, Departament Polityki
Makroekonomicznej, nr 4/2015, s.1.
18
Ibidem.
19
Raport o Konwergencji, Europejski Bank Centralny, op. cit., s. 93.
10
3,7% i 3,5% i ukształtowała się o 1,8 pkt. proc. poniżej wartości referencyjnej – wynoszącej
5,5% i 5,3%. Wartość referencyjna
była obliczana na podstawie danych z Portugalii oraz
Hiszpanii20 (Cypr na podstawie wniosków zawartych w Raporcie o konwergencji 2013, został
wyłączony z analizy; powodem był brak finansowania zadłużenia sektora publicznego
poprzez emisję instrumentów dłużnych na rynkach finansowych) 21.
Tabela 2.2. Długoterminowe stopy procentowe w Polsce
Przekrój lat
Polska
Długoterminowe stopy procentowe
2012
5,0
2013
4,0
2014
4,2*
*dane dotyczące okresu od maja2013 r. do kwietnia 2014 r.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych opublikowanych przez Komisję Europejską
W styczniu 2015 r. Polska wypełniła kryterium stóp procentowych, gdyż średnia
długoterminowa stopa procentowa za ostatnie 12 miesięcy wyniosła 3,3% (historycznie
najniższy poziom), a tym samym ukształtowała się o 1,7 pkt. proc. poniżej wartości
referencyjnej, która wyniosła 5,0%22.
W lutym 2015 r. Polska wypełniła kryterium stóp procentowych – średnia
długoterminowa stopa procentowa za ostatnie 12 miesięcy wynosiła 3,1% i znów historycznie
była na najniższym poziomie, odzwierciedleniem czego było ukształtowanie się o 2,2 pkt.
proc. poniżej wartości referencyjnej wynoszącej 5,3%. Podstawą do obliczania wartości
referencyjnej były dane z Hiszpanii, Węgier oraz Polski23.
2.2.3. Fiskalne kryterium konwergencji
W Polsce w referencyjnym roku 2013 saldo sektora instytucji rządowych
i samorządowych wykazało deficyt w wysokości 4,3% PKB, czyli wyraźnie powyżej 3-
20
M. Albinoski, Monitor Konwergencji Nominalnej, Ministerstwo Finansów, Departament Polityki
Makroekonomicznej, nr 1/2015, s.1 i nr 2/2015, s.1.
22
M. Albinoski, Monitor Konwergencji Nominalnej, Ministerstwo Finansów, Departament Polityki
Makroekonomicznej, nr 3/2015, s.1.
23
M. Albinoski, Monitor Konwergencji Nominalnej, Ministerstwo Finansów, Departament Polityki
Makroekonomicznej, nr 4/2015, s.1.
11
procentowej wartości referencyjnej; natomiast wskaźnik długu publicznego brutto dla PKB
wyniósł 57,0%, czyli był niższy od 60-procentowej wartości referencyjnej. Jeśli chodzi o inne
czynniki fiskalne, to wskaźnik deficytu publicznego w 2013 r. był wyższy relacja inwestycji
publicznych do PKB24.
Ze względu na nałożoną na Polskę procedurę nadmiernego deficytu kryterium fiskalne
pozostaje niewypełnione. Komisja Europejska pozytywnie oceniała działania Polski dążące
do obniżenia deficytu sektora instytucji rządowych i samorządowych poniżej 3% PKB.
Niebawem, gdyż wiosną 2015 r. Komisja Europejska przedstawi kolejną ocenę działań
Polski, bazującą na programie konwergencji i raporcie o działaniach, które zostały podjęte
w celu zredukowania nadmiernego deficytu. Rokowania Komisji Europejskiej są
optymistyczne25.
Tabela 2.3. Sytuacja finansów publicznych w Polsce
Finanse publiczne
Przekrój Nadwyżka/deficyt sektora finansów Dług publiczny brutto*
publicznych*
Polska
2013
- 4,3
57,0
2014
- 5,7
49,2
*Dane za rok 2014 pochodzące z prognozy Komisji Europejskiej 2014, ajko procent PKB
2.2.4. Kryterium kursu walutowego
W dwuletnim okresie referencyjnym złoty polski nie należał do ERM II, zaś jego kurs
był płynny, jak również wykazywał się dużą zmiennością wobec euro. Stopniowa aprecjacja
złotego w stosunku do euro miała miejsce do sierpnia 2012 r., zaś w połowie 2013 r.,
nastąpiła jego deprecjacja połączona ze wzmożonymi wahaniami; do końca okresu
referencyjnego złoty stopniowo się umacniał. Różnica między krótkoterminową stopą
procentową w Polsce a 3-miesięczną stopą EURIBOR utrzymywała się na dość wysokim
poziomie. Narodowy Bank Polski i EBC pod koniec 2008 r. zawarły porozumienie w sprawie
transakcji repo, zgodnie z którym NBP uzyskał limit kredytowy w wysokości 10 mld EUR.
24
Raport o Konwergencji, Europejski Bank Centralny, op. cit., s. 92.
M. Albinoski, Monitor Konwergencji Nominalnej, Ministerstwo Finansów, Departament Polityki
Makroekonomicznej, nr 1/2015, s.1, nr 2/2015, s.1, nr 3/2015, s.1, nr 4/2015 s.1.
25
12
Poza tym od połowy 2009 r. dostępna jest elastyczna linia kredytowa z MFW, która była już
dwukrotnie przedłużana w 2011 i 2013 r., linia ta ma zaspokoić potrzeby kredytowe związane
z zapobieganiem kryzysom oraz łagodzeniem ich skutków (Polska nie dokonała do tej pory
żadnych wypłat w ramach tej linii). Porozumienia te pomogły w zmniejszeniu ryzyka
związanego z brakiem odporności finansowej oraz przyczyniły się do złagodzenia presji kursu
walutowego. W dłuższym ujęciu zarówno realny efektywny kurs złotego, jak i jego realny
dwustronny kurs wobec euro były w kwietniu 2014 r. zbliżone do swoich średnich
dziesięcioletnich. Natomiast jeśli chodzi o inne czynniki zewnętrzne, deficyt na połączonym
rachunku bieżącym i kapitałowym bilansu płatniczego Polski w latach 2007-2008 był wysoki.
W roku 2009 wystąpiła wyraźna korekta salda, które wynosiło w roku 2012 1,5% PKB,
a w roku 2013 1,0% PKB; w tym samym czasie międzynarodowa pozycja inwestycyjna netto
Polski znacznie się pogorszyła, a mianowicie: z 41,6% PKB w 2004 r. do -68% w 2013 r.;
dlatego też duże znaczenie dla równowagi zewnętrznej i konkurencyjności gospodarki nadal
ma polityka fiskalna i strukturalna 26.
Kryterium kursu walutowego nie jest wypełnione ponieważ Polska nie uczestniczy
w mechanizmie ERM II. W grudniu 2014 r., odnotowano wzrost wskaźnika zmienności
ERV27 w miesięcznym ujęciu (z 2,9 do 6,2 w listopadzie 2014 r.), jak również w ujęciu
kwartalnym (z 3,3 do 4,1 w listopadzie). Natomiast w drugiej połowie grudnia odnotowano
wzrost zmienności implikowanej z notowań opcji walutowych, szczególnie w horyzoncie
jednego oraz trzech miesięcy28.
Tabela 2.4. Kształtowanie się kursu polskiego złotego wobec euro
Kurs walutowy
Przedział
w Kurs wobec euro*
Udział w ERM II
latach
Polska
2012
- 1,6
Nie
2013
- 0,3
Nie
2014
- 0,3
Nie
*Średnioroczna zmiennna procentowa. Liczba ujemna oznacza deprecjację waluty
Żródło: Opracowanie własne na podstawie danych Komisji Europejskiej
26
Raport o Konwergencji, Europejski Bank Centralny, op. cit., s. 92-93.
Współczynnik zmienności to klasyczna miara zróżnicowania rozkładu cechy (w odróżnieniu od odchylenia
standardowego, które określa bezwzględne zróżnicowanie cechy), współczynnik zmienności jest miarą
względną, czyli zależną od wielkości średniej arytmetycznej.
28
M. Albinoski, Monitor Konwergencji Nominalnej, Ministerstwo Finansów, Departament Polityki
Makroekonomicznej, nr 1/2015, s.1.
27
13
W styczniu 2015 r. znów zaobserwowano wzrost wskaźnika zmienności ERV, gdyż
w ujęciu miesięcznym wzrósł do 7,7 wobec 6,2 w grudniu 2014 r., natomiast w ujęciu
kwartalnym do 5,6 z 4,1 w grudniu 2014 r. W styczniu 2015 r. odnotowano także wzrost
zmienności implikowanej z notowań opcji walutowych, dla wszystkich horyzontów
czasowych29.
W lutym 2015 r. zaobserwowano spadek wskaźnika zmienności ERV w ujęciu
kwartalnym; jednakże nie odnotowano znaczących zmian w zmienności implikowanej
z notowań opcji walutowych, która utrzymuje się na podwyższonym poziomie w stosunku do
2014 r.30
W marcu 2015 r. odnotowano wzrost wskaźnika zmienności ERV w ujęciu
miesięcznym, a także stabilizację w ujęciu kwartalnym. Ponadto w marcu zmniejszyła się
oczekiwana stopa zmienności kursu PLN implikowana z notowań opcji walutowych31.
Ponadto prawo polskie nie spełnia wszystkich wymagań dotyczących niezależności
banku centralnego, poufności, zakazu finansowania ze środków banku centralnego oraz
integracji prawnej z Eurosystemem; a Polska jako państwo członkowskie UE objęte derogacją
musi całościowo spełnić wymagania dostosowawcze, które zostały określone w art. 131
Traktatu32.
29
M. Albinoski, Monitor Konwergencji Nominalnej, Ministerstwo Finansów, Departament Polityki
Makroekonomicznej, nr 2/2015, s.1.
30
M. Albinoski, Monitor Konwergencji Nominalnej, Ministerstwo Finansów, Departament Polityki
Makroekonomicznej, nr 3/2015, s.1.
31
M. Albinoski, Monitor Konwergencji Nominalnej, Ministerstwo Finansów, Departament Polityki
Makroekonomicznej, nr 4/2015, s.1.
32
Raport o Konwergencji, Europejski Bank Centralny, op. cit., s. 94.
14
ROZDZIAŁ III
GOSPODARKA CZESKA NA DRODZE DO STREFY EURO
3.1. Wprowadzenie
Czechy są państwem europejskim, które w procesie integracji bierze udział od
16.12.1991, najpierw jako część Czechosłowacji, a później jako Republika Czeska, kiedy to
4.10.1993 r. podpisali Traktat Stowarzyszeniowy. W roku 1996 Czechy złożyły wniosek
o członkostwo. Oficjalne negocjacje akcesyjne z Unią Europejską rozpoczęły się 30.03.1998
r., głównym negocjatorem był Pavel Telička. Podobnie jak w innych krajach tak i w Czechach
zostało przeprowadzone 13-14.06.2003 roku referendum dotyczące przystąpienia tego kraju
do Unii Europejskiej. Frekwencja w głosowaniu wyniosła 55,21 %, a głosy rozkładały się
następująco: za – 77,33 %, przeciw – 22,67 %. Ostatecznie 1.05.2004 roku Czechy stały się
członkiem Unii Europejskiej. Kolejnym etapem było przystąpienie do strefy Schengen
w grudniu 2007 roku. Do tej pory w Republice Czeskiej nadal nie przyjęto wspólnej waluty
euro, aczkolwiek tak jak inne państwa, które przystąpiły do UE w 2004 roku, tak też Czesi
musieli przyjąć 100 % unijnego prawa, w tym również zobowiązanie, iż w bliżej
nieokreślonej przyszłości przyjmą euro jako swoją walutę 33.
3.2. Kryteria konwergencji w Czechach
W chwili obecnej Czechy podobnie jak Bułgaria, Chorwacja, Litwa, Węgry, Rumunia,
Szwecja, a także Polska mają status państwa członkowskiego objętego derogacją, czyli nie
wprowadziły jeszcze euro, jako waluty narodowej. Na mocy art. 434 aktów dotyczących
warunków przystąpienia Czechy uczestniczą w unii gospodarczej i walutowej z dniem
przystąpienia jako państwo członkowskie objęte derogacją w rozumieniu art. 139 Traktatu.
33
Źródło: http://wyszehrad.com/czechy/polityka/czlonkostwo-w-UE, z dnia 05.04.2015,godzina: 19:00
Akt dotyczący warunków przystąpienia Raepubliki Czeskiej, Republiki Estońskiej, Republiki Cypryjskiej, Republiki
Łotewskiej, Republiki Litewskiej, Republiki Węgierskiej, Republiki Malty, Republiki Rzeczypospolitej Polskiej, Republiki
Słowenii i Republiki Słowackiej oraz dostosowań w traktatach stanopwiących podstawę Unii Europejskiej (Dz. U. L 236 z
23.9.20003, s. 33)
34
15
3.2.1. Kryterium stabilizacji cen w Czechach
Średnia 12 – miesięczna stopa inflacji HICP w Czechach w okresie referencyjnym
od maja 2013 r. do kwietnia 2014 r. wyniosła 0,9 %, co oznacza, że była znacznie niższa
od wartości referencyjnej 1,7 %, która przyjęta została dla kryterium stabilności cen.
Roczna inflacja cen konsumpcyjnych w tym kraju przez dłuższy okres (lata 2004 – 2007)
kształtowała się między 1,6 % a 3 %, zaś w roku 2008 osiągnęła ona najwyższy poziom.
Na skutek kryzysu finansowego stopa inflacji znacznie spadła, pod koniec 2009 r. stopniowo
rosła, aż wreszcie w 2013 r. ponownie wyhamowała i wyniosła 1,4 %. Przez znaczną część
okresu według, którego została przeprowadzona analiza przeciętne wynagrodzenie rosło
szybciej niż wydajność pracy. W wyniku kryzysu dynamika jednostkowych kosztów pracy
zmalała, a nawet przez jakiś czas była ujemna, natomiast w roku 2012 znowu wzrosła.
W 2013 r. spadła nieznacznie poniżej zera ze względu na obniżenie się przeciętnego
wynagrodzenia. Ceny importu w latach 2005 – 2010 przeważnie spadały, od 2011 r. zaś
głównie rosły na skutek deprecjacji czeskiej waluty. Z końcem roku dynamika cen importu
zwiększyła się z powodu osłabienia korony. W listopadzie 2013 r. czeski bank centralny35
przeprowadził interwencję na rynku walutowym, która miała na celu osłabienie waluty
narodowej. Decyzja ta podjęta została na rzecz stabilności cen. Odnosząc się do ostatniego
okresu, to na początku 2014 r. roczna stopa inflacji HICP w znacznym stopniu obniżyła się,
co miało związek z ustępowaniem wpływu wcześniejszych podwyżek podatków pośrednich,
jak również gwałtownym spadkiem regulowanych cen energii elektrycznej. W kwietniu 2014
r. inflacja wyniosła 0,2 %.
Według najnowszych prognoz głównych instytucji międzynarodowych inflacja będzie
stopniowo rosła i wyniesie między 1,8 % a 2,2 %. W okresie, który został objęty prognozą
silniejszy popyt krajów i wyższe ceny towarów importowanych mają doprowadzić do wzrostu
docelowego poziomu 2 %. W nadchodzących latach na inflację albo na kurs nominalny może
wpływać proces nadrabiania dystansu rozwojowego, ze względu na to, iż zarówno PKB per
capita jak i poziom cen w Czechach wciąż są niższe niż w strefie euro 36.
35
Narodowy Bank Czeski (Česká národní banka), ČNB - bank centralny Czech, mający swoją siedzibę w Pradze. Został
powołany 1 stycznia 1993, wraz z rozpademCzechosłowacji. Mówi o tym artykuł 98 Konstytucji Czech. Najwyższym
organem zarządzającym bankiem jest Rada Bankowa (czes. bankovní rada ČNB) składająca się z siedmiu członków Prezesa, dwóch Wiceprezesów i czterech Dyrektorów Wykonawczych. Każdy z członków Rady pełni kadencję przez okres 6
lat. Jego prezesem od 1 lipca 2010 roku jest Miroslav Singer.
36
Raport o konwergencji czerwiec 2014, Narodowy Bank Centralny, Eurosystem
16
Tabela 3.1. Kryterium stabilności cen i stóp procentowych w Czechach i strefie euro (listopad
2014 r.)
HICP
Wartość bieżąca
12 miesięczna średnia
Różnica względem kryterium *
Czechy
0,6
0,5
-0,8
Strefa euro
0,3
0,5
-0,8
Długoterminowa stopa procentowa
Czechy
0,9
1,7
-3,8
Strefa euro
1,5
2,2
-3,3
*Wartość kryterium stabilności cen z listopada 2014 r. 1,3; wartość dla kryterium stóp procentowych 5,5
Źródło: Opracowanie wsłasne na podstawie: Monitor Konwergencji Nominalnej, styczeń 2015
3.2.2. Kryterium stóp procentowych w Czechach
W okresie referencyjnym od maja 2013 r. do kwietnia 2014 r. średnia długoterminowa
stopa procentowa była znacznie niższa od wartości
referencyjnej dla tego kryterium
konwergencji – 6,2 % i wynosiła 2,2 %.
Swoje maksimum stopa ta osiągnęła w czerwcu 2009 r. - 5,5 %, później znacznie się
obniżała. Rentowność obligacji wykazywała pewną zmienność, co było widoczne również
w innych krajach ze względu na kryzys zadłużeniowy strefy euro. Pod koniec okresu
referencyjnego długoterminowa stopa procentowa wynosiła 2,0 %. Jej spadek od 2009 r. wraz
z podwyższonym poziomem stóp długoterminowych w strefie euro spowodowały, iż różnica
między nimi zmniejszyła się i spadła znacznie poniżej zera. Następnie długoterminowa stopa
w tymże kraju spadała w znacznie mniejszym tempie niż stopy w strefie euro, co skutkowało
tym, że spred zawęził się do mniej więcej -0,4 pkt procentowego37.
37
Raport o konwergencji…, op.cit.
17
Tabela 3.2 Długoterminowe stopy procentowe w Czechach
Przekrój lat
Czechy
Długoterminowe stopy procentowe
2012
2,8
2013
2,1
2014
2,2*
*dane dotyczące okresu od maja2013 r. do kwietnia 2014 r.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych opublikowanych przez Komisję Europejską
3.2.3. Kryterium fiskalne w Czechach
W chwili obecnej Czechy objęte są decyzją Rady UE w sprawie istnienia nadmiernego
deficytu, a termin jego skorygowania wyznaczono na 2013 r. Saldo sektora instytucji
rządowych i samorządowych w tymże roku wykazało deficyt w wysokości 1,5 %, co oznacza,
że znajdował się on wyraźnie poniżej 3 % wartości referencyjnej.
Tabela 3.3. Sytuacja finansów publicznych w Czechach
Finanse publiczne
Przekrój Nadwyżka/deficyt sektora finansów Dług publiczny brutto*
publicznych*
Czechy
2013
-1,5
46,0
2014
-1,9
44,4
*Dane za rok 2014 pochodzące z prognozy Komisji Europejskiej 2014, ajko procent PKB
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych opublikowanych przez Komisję Europejską
Wskaźnik długu publicznego brutto do PKB wyniósł 46,0 % PKB, co oznacza, że był
on niższy od 60 % wartości referencyjnej. Natomiast jeśli chodzi io inne czynniki fiskalne,
to wskaźnik długu publicznego nie przewyższył relacji inwestycji publicznych do PKB.
Czesi przede wszystkim muszą skorygować nadmierny deficyt, aby dostatecznie
zbliżyć się do swojego celu średniookresowego, a w dalszym kroku prowadzić odpowiednio
wyważoną politykę fiskalną38.
38
Raport o konwergencji…, op.cit.
18
3.2.4. Kryterium kursu walutowego w Czechach
W dwuletnim okresie referencyjnym korona czeska nie należała do ERM II, jej kurs
natomiast był płynny. Pod koniec 2013 roku bank centralny Czech oznajmił, iż aby zapobiec
utrzymaniu się inflacji przez dłuższy okres poniżej jej celu, przeprowadzi interwencję
na rynku walutowym. Zobowiązał sie również do tego, że nie dopuści do aprecjacji korony
w stosunku do euro poniżej określonego poziomu. Kurs korony wykazywał się stosunkowo
dużymi wahaniami, chciażby ze względu na to, iż do września 2012 r. umacniała się, by
następnie do listopada 2013 r. stopniowo sie osłabić. W kolejnym kroku deprecjacja została
pogłębiona do poziomu jaki wyznaczył bank centralny.
Tabela 3.4.: Kształtowanie się kursu korny czeskiej wobec euro
Kurs walutowy
Przedział
Udział w ERM II
w Kurs wobec euro*
latach
Czechy
2012
-2,3
Nie
2013
-3,3
Nie
2014
-5,6
Nie
*Średnioroczna zmiennna procentowa. Liczba ujemna oznacza deprecjację waluty
Żródło: Opracowanie własne na podstawie danych Komisji Europejskiej
W okresie referyncyjnym przez 3 miesiące do marca 2014 r. różnica między
krótkoterminową stopą procentową a 3 – miesięczną stopą EURIBOR wynosiła 0,1 pkt
procentowy. Natomiast w dłuższym ujęciu zarówno realny dwustronny kurs wobec euro były
w kwietniu 2014 r. zbliżone do swoich średnich dziesięcioletnich.
Aby stworzyć w Czechach warunki sprzyjające trwałej konwergencji wymagane jest
m.in. utrzymanie w średnim okresie polityki pieniężnej ukierunkowanej na stabilność cen.
Co prawda Komisja Europejska w swoim sprawozdaniu w ramach mechanizmu ostrzegania
nie
wybrała
Czech
do
szczegółowego
przeglądu
dotyczącego
nierównowagi
makroekonomicznej. Nie zmienia to jednak faktu, że kraj ten musi się zmierzyć z wieloma
różnymi wyzwaniami w dziedzinie polityki gospodarczej.
Nie ulega wątpliwości, że prawo czeskie nadal nie spełnia wszystkich wymogów
dotyczących niezależności banku centralnego, poufności, zakazu finansowania ze środków
banku centralnego, a także intergracji prawnej z Eurosystemu. Czechy jako państwo
19
członkowskie Unii Europejskiej objęte derogacją muszą w całości spełniać wymagania
dostosowawcze, które zostały określone w art.131 Traktatu39.
39
Raport o konwergencji …, op.cit.
20
ROZDZIAŁ IV
PORÓWNANIE STANU PRZYGOTOWANIA POLSKI I CZECH DO
PRZYJĘCIA EURO
Polskę i Czechy obecnie wiele łączy w Unii Europejskiej. Warto również zwrócić
uwagę na to, iż kraje te wiążą podobne losy historyczne - druga wojna światowa. Naturalne
jest to, że te właśnie doświadczenia są źródłem wspólnych interesów, jak również
porównywalnych postaw względem głównych wyzwań współczesności 40.
Nie bez znaczenia jest również fakt, iż oba kraje przystąpiły na podobnych warunkach
zarówno w 1999 r. do NATO, jak i w 2004 r. do Unii Europejskiej.
Polska i Czechy jako kraje członkowskie Unii Europejskiej, według unijnego prawa
są zobowiązane do przystąpienia do jednowalutowego obszaru, który funkcjonuje w ramach
Unii, jednakże będzie to możliwe po spełnieniu wyznaczonych kryteriów konwergencji
nominalnej i realnej41.
W związku z powyższymi czynnikami jak również z bliskim sąsiedztwem często
porównujemy się do Czechów pod względem gospodarki, a także względem poziomu życia.
W ciągu ostatnich paru lat Czechy urosły w oczach Polaków i postrzegane są jako kraj,
w którym żyje się dostatnio.
Jeśli porównamy niektóre ze wskaźników gospodarczych w Czechach i w Polsce
okazuje się, iż jako naród „całościowo” radzimy sobie całkiem dobrze, jednakże
w przeliczeniu na jednego mieszkańca wyniki kształtują się bardzo różnie.
W celu przeprowadzenia badania i oceny gospodarek obu krajów weźmy pod uwagę
10 czynników:
1. PKB w przeliczeniu na siłę nabywczą PPS42,
2. PKB per capita w przeliczeniu na siłę nabywczą,
3. wzrosty PKP rok do roku,
4. płaca minimalna,
5. stopa bezrobocia,
40
H. Fajmon, „Euro nie jest dobrą walutą ani dla Czech, ani dla Polski”
J. Bilski, M. Janicka, M. Konarski, Materiały i studia Zeszyt nr 291, Integracja rynków walutowych
wybranych krajów Europy Środkowej z rynkiem euro w perspektywie ich przystąpienia do ERM II i Unii
Gospodarczo – Walutowej, str. 3.
42
Ang. Purchasing Power Standard
41
21
6. dług publiczny,
7. rentowność 10 – letnich obligacji,
8. deficyt budżetowy,
9. inflacja,
10. sprzedaż detaliczna w ujęciu rocznym.
Jak pokazują poniższe wykresy w pięciu z tych wskaźników lepsze wyniki mają Czechy.
Chodzi tu o dług publiczny, stopę bezrobocia, PKB per capita PPS, deficyt budżetowy oraz
rentowność obligacji. Jeśli chodzi o inflację to możemy wywnioskować, iż jesteśmy na tym
samym poziomie, natomiast przodujemy w pozostałych trzech kryteriach.
Wykres 4.1. Dług publiczny jako procent PKB – porównanie Polski i Czech
60
54,9
56,2
55,6
57
50,9
50
47,1
45,7
47,1
47,7
45
47,1
46,2
42,2
41,4
38,4
40
30
46
34,6
27,1
28,6
28,9
28,4
28,3
27,9
28,7
Czechy
Polska
20
10
0
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Dług publiczny jako proc. PKB
Żródło: Opracowanie własne na podstawie danych z forsal.pl
Na podstawie powyższego bezwzględnie odczytać możemy, iż dług publiczny liczony
jako odsetek PKB nasi sąsiedzi mają znacznie mniejszy. Pod tym względem w 2013 roku
pobiliśmy niechlubny rekord 57 proc. PKB, Czesi swój rekord pobili w roku 2012,
aczkolwiek nawet wtedy daleko im było do Polski z długiem szacowanym na 46 proc. PKB.
22
Wykres 4.2. Stopa bezrobocia – porównanie Polski I Czech
Czechy i Polska - stopa bezrobocia
25
20
20
19,8
18,3
19,1
17,9
16,1
13,9
15
9,7
9,6
10
7,1
8,8
5
8,1
7,3
7,8
8,3
7,9
7,1
10,1
10,1
8,1
6,7
5,3
9,7
Czechy
Polska
7,3
6,7
7
7
4,4
0
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Żródło: Opracowanie własne na podstawie danych z forsal.pl
W tym przypadku również możemy zaobserwować znaczącą przewagę naszych sąsiadów.
Natomiast nie możemy pominąć faktu, iż od 2002 roku gdzie stopa bezrobocia sięgała u nas
20 % i osiągała swoje apogeum, ulegała w ostatnich latach znacznemu obniżeniu i tak na
przykład w roku 2015 wynosi ona 7,8 %.
Biorąc pod uwagę niektóre z badanych wskaźników takich jak rentowność obligacji
czy deficyt budżetowy, to stwierdzić można, że przeciętny obywatel bezpośrednio
i natychmiastowo nie odczuwa zmian na tych obszarach, aczkolwiek kilka z nich daje
względny obraz tego na ile gorzej bądź lepiej żyje się naszym sąsiadom.
Dla przykładu poniżej zobrazowane zostały dwa kryteria: PKB przeliczony na siłę nabywczą,
który w Polsce wzrósł o ponad 60 proc. od roku 2004, w Czechach natomiast raptem o 25
proc., oraz PKB PSS przeliczone na głowę, które w Polsce stanowi 68 proc. średniej unijnej,
podcza gdy u naszych południowych sąsiadów wyniosło aż 80 proc.
23
Wykres 4.3. PKB – porównanie Polski i Czech
Polska i Czechy - PKB mln
PPS (Purchasing Power Standard)
800000
659677 673473
700000
593409
600000
467299
500000
376977
386156
517600
536241
630353
541951
417621 439673
Polska
400000
Czechy
300000
152911
200000
161503 172330
181910
194166 212935 210609
203252 207150
213551
217215
216058
100000
0
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Żródło: Opracowanie własne na podstawie danych z forsal.pl
Wykres 4.4. PKB per capita w PPS – porównanie Polski i Czech
Polska i Czechy - PKB per capita w PPS
(średnia EU28 = 100)
90
80
77
78
79
80
83
81
82
81
81
63
65
81
80
67
68
74
70
56
60
48
49
51
51
52
60
54
50
Czechy
40
Polska
30
20
10
0
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Żródło: Opracowanie własne na podstawie danych z forsal.pl
24
Analizując powyższe wykresy nasuwa się wniosek, że czeska gospodarka jeśli chodzi
o wzrost PKB , kurczyła się w ostatnich latach, polska natomiast rosła.
Wykres 4.5. Deficyt budżetowy jako proc. PKB – porównanie Czech i Polski
Polska i Czechy - deficyt budżetowy jako proc. PKB
0
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
-1
-0,7
-1,5
-2
-1,9
-2,4
-3
-2,2
-2,8
-3,2
-3,2
-3,6
-4
-3,7
-3,9
-4,2 -4,3
-4,1
-5
-4,7
-5
-6,2
-7
-6,5
Czechy
-5,1
-5,4
-6
Polska
-5,8
-6,7
-7,5
-8
-7,8
-9
Żródło: Opracowanie własne na podstawie danych z forsal.pl
Wykres 5 jest doskonałą ilustracją tego, iż Czesi znacznie lepiej zbilansowali swój
budżet. W 2013 roku ich deficyt budżetowy wyniósł 1,5 proc. PKB, nasz natomiast w tym
samym okresie już 4,3 proc. PKB.
Według wstępnych danych szacunkowych Czeskiego Urzędu statystycznego
opublikowanych 13.02.2015 r. PKB Czech w IV kw. 2014 r. wzrósł międzyrocznie o 1,3 %.
Porównując do poprzedniego kwartału odnotowano natomiast wzrost o 0,2 %.
Tabela 4.1.Kwartalna dynamika PKB w Czechach w 2014 r.
r/r
kw/kw
Kwartalna dynamika PKB RCz w 2014 r.
I kw
II kw
III kw
IV kw
2014
2,9%
2,5%
2,4%
1,3%
2,0%
0,4%
0,3%
0,4%
0,2%
Żródło: Opracowanie własne na podstawie danych z forsal.p
25
Szacuje się, że w roku 2015 deficyt sektora publicznego w Polsce będzie poniżej 3
proc. PKB , dzięki czemu Polska wyjdzie z procedury nadmiernego deficytu.
Poniżej został zilustrowany poziom inflacji w obu krajach. Jest to wskaźnik, w
stosunku, do którego możemy ogłosić remis względem obu Państw.
Wykres 4.6. Inflacja HICP – porównanie Polski i Czech
Polska i Czechy - średnioroczna inflacja HICP
7
6,3
6
5
4,5
4,3
4,2
4
3,5
3,5
3
2,6
1,9
2,1
2
3,5
Polska
2,6
2,5
2,1
3,7
3,5
3
Czechy
2,1
1,6
1,4
1
0
1,5
1,2
1
0,8
0,8
0,9
0,6
0
-0,1
2001
2002 2003
2004 2005 2006
2007 2008
2009 2010
2011 2012 2013
2014
-1
Żródło: Opracowanie własne na podstawie danych z forsal.pl
Ostatni z czynników, który możemy z dumą zaprezentować to płaca minimalna, która
w Polsce jest wyższa o 74 euro, a jest to zasługą podwyżce płacy z roku 2013.
Wykres 4.7. Płaca minimalna – porównanie Polski i Czech
Polska i Czechy - płaca minimalna przeliczona na euro
450
400
348,68
350
313,34
307,21
300
291,07
297,67
319,22
302,19
310,23
318,08
261,03
250
217,18
235,85
198,96
206,73
200
178,34
150
300,44
392,73
336,47
320,87
196,35
232,9
244,32
207,86
Polska
Czechy
175,25
100
50
0
2002 2003 2004 2005 2006 2007
2008 2009 2010 2011 2012 2013
Żródło: Opracowanie własne na podstawie danych z forsal.pl
26
Dla podsumowania rankingu jakim posłużyliśmy się w trakcie porównywania Polski
i Czech zamieszczone zostały dane w poniżej tabeli.
Tabela 4.2. Podsumowanie porównania gospodarki Polski i Czech
POLSKA I CZECHY
Kategoria
PKB w mln PPS
PKB per capita w PPS
PKB zmiana roczna
Deficyt budżetowy jako proc. PKB
Dług publiczny jako proc. PKB
Stopa bezrobocia
Płaca minimalna w EUR
Rentowność 10-letnich obligacji
Inflacja HICP
Sprzedaż detaliczna
Polska
plus
minus
plus
minus
minus
minus
plus
minus
minus
plus
4
6
Czechy
minus
plus
minus
plus
plus
plus
minus
plus
minus
minus
5
5
Żródło: Opracowanie własne na podstawie danych z forsal.pl
Na podstawie powyższego stwierdzić można, że w rankingu tym nieznacznie przodują
nad nami Czesi, aczkolwiek nie można do końca z całą pewnością, stwierdzić, że wynik ten
jest w pełni uczciwy, chociażby dlatego, że Czechów jest nieco ponad 10 mln, a Polaków 40
mln. Nie bez znaczenia jest tu również fakt, że gospodarki obu tych krajów pracują
w zupełnie inny sposób. Jednakże dzięki takim porównaniom możemy obserwować,
w których obszarach mamy jeszcze dużo do zrobienia.
27
ZAKOŃCZENIE
Przy badaniu zgodności z kryteriami konwergencji zasadniczym czynnikiem jest
ocena trwałości, ponieważ konwergencja powinna być stała, a nie doraźna.
Kryterium stabilności cen w Polsce i Czechach zostało spełnione gdyż średnia 12miesięczna stopa inflacji była wyraźnie niższa od wartości referencyjnej (średnioroczne stopy
inflacji HICP za ostatnie dziesięć lat wyniosły w Polsce 2,9%, zaś w Czechach 2,4%).
Kryterium konwergencji długoterminowych stóp procentowych jest wypełnione przez
Polskę i Czechy ponieważ ich wskaźniki kształtują się poniżej wartości referencyjnej dla
danego kryterium.
Kryterium fiskalne zarówno w Polsce, jak i Czechach pozostaje niewypełnione;
ponadto Polska i Czechy są objęte jest procedurą nadmiernego deficytu, w związku z czym
muszą w wiarygodny sposób i terminowo wypełniać swoje zobowiązania wynikające
z w/w procedury, tak aby w uzgodnionym czasie sprowadzić deficyt finansów publicznych
poniżej wartości referencyjnej. Jednakże w Polsce rokowania są optymistyczne by jeszcze
w bieżącym roku zdjąć procedurę nadmiernego deficytu.
Kryterium kursu walutowego nie jest wypełnione, gdyż ani Polska ani Czechy nie są
objęte mechanizmem ERM II. Należy wspomnieć, iż korona czeska była notowana w
systemie kursu płynnego, jednakże w listopadzie 2013 r. bank centralny Czech przeprowadził
interwencję na rynku walutowym w celu osłabienia korony, jak również zadeklarował, że nie
dopuści do aprecjacji jej kursu wobec euro poniżej określonego poziomu – powyższa decyzja
banku centralnego Czech podjęta została w ramach działań na rzecz stabilności cen;
reasumując: w okresie referencyjnym kurs korony wobec euro wykazywał stosunkowo dużą
zmienność, natomiast różnica w krótkoterminowych stopach procentowych między Czechami
a strefą euro była stosunkowo niewielka.
Spełnienie kryteriów konwergencji należy traktować nie tylko jako element realizacji
programu rozwoju oczekiwanego przez Unię Europejską, ale również jako gwarancję
stabilności i rozwoju gospodarczego zarówno Polski, jak i Czech.
28
Bibliografia
1. Akt dotyczący warunków przystąpienia Republiki Czeskiej, Republiki Estońskiej,
Republiki Cypryjskiej, Republiki Łotewskiej, Republiki Litewskiej, Republiki
Węgierskiej, Republiki Malty, Republiki Rzeczypospolitej
Polskiej, Republiki
Słowenii i Republiki Słowackiej oraz dostosowań w traktatach stanowiących podstawę
Unii Europejskiej (Dz. U. L 236 z 23.9.2003).
2. Albinoski
M.,
Monitor
Konwergencji
Nominalnej,
Ministerstwo
Finansów,
Ministerstwo
Finansów,
Ministerstwo
Finansów,
Ministerstwo
Finansów,
Departament Polityki Makroekonomicznej, nr 1/2015.
3. Albinoski
M.,
Monitor
Konwergencji
Nominalnej,
Departament Polityki Makroekonomicznej, nr 2/2015.
4. Albinoski
M.,
Monitor
Konwergencji
Nominalnej,
Departament Polityki Makroekonomicznej, nr 3/2015.
5. Albinoski
M.,
Monitor
Konwergencji
Nominalnej,
Departament Polityki Makroekonomicznej, nr 4/2015.
6. Bilski J., Janicka M. Konarski M., Materiały i studia Zeszyt nr 291, Integracja rynków
walutowych wybranych krajów Europy Środkowej z rynkiem euro w perspektywie ich
przystąpienia do ERM II i Unii Gospodarczo – Walutowej.
7. Binek Z., Szudra P., Integracja Walutowa, Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu
Zielonogórskiego, Zielona Góra 2013 r.
8. Ekonomista, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław
2011 r.
9. Fajmon H., Euro nie jest dobrą walutą ani dla Czech, ani dla Polski.
10. Klamut M., Ekonomia , Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu,
Wrocław 2011.
11. Kowalewski P., Tchorka G., Górski J., Mechanizmy funkcjonowania strefy euro,
NBP, Warszawa 2014 r.
12. Osiewicz E., Michałowski T., Międzynarodowe stosunki gospodarcze, Polskie
Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2013 r.
13. Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii
Gospodarczej i Walutowej, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2009.
14. Raport o Konwergencji, Europejski Bank Centralny, czerwiec 2014 r.
15. Schroeder J., Puślecki Ł., Gospodarka międzynarodowa – wyzwania i nowe trendy,
Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Poznań 2011 r.
29
Strony internetowe:
1. www.forsal.pl
2. http://ec.europa.eu/economy_finance/euro/index_pl.htm
3. http://wyszehrad.com/czechy/polityka/czlonkostwo-w-UE, z dnia 05.04.2015
30
Spis tabel:
Tabela 2.1. Kryterium stabilności cen i stóp procentowych w Polsce i strefie euro (listopad
2014 r.)…………………………………………………………………………………………9
Tabela 2.2. Długoterminowe stopy procentowe w Polsce………..…………………………..11
Tabela 2.3. Sytuacja finansów publicznych w Polsce………………………………………...12
Tabela 2.4. Kształtowanie się kursu polskiego złotego wobec euro.…………………………13
Tabela 3.1. Kryterium stabilności cen i stóp procentowych w Czechach i strefie euro (listopad
2014 r.)………………………………………………………………………………………..17
Tabela 3.2. Długoterminowe stopy procentowe w Czechach…….…………...……………...18
Tabela 3.3. Sytuacja finansów publicznych w Czechach…………………………………….18
Tabela 3.4. Kształtowanie się kursu korny czeskiej wobec euro…………….……………….19
Tabela 4.1. Kwartalna dynamika PKB w Czechach w 2014 r……….……………………....25
Tabela 4.2. Podsumowanie porównania gospodarki Polski i Czech…………...……...……...27
Spis wykresów:
Wykres 4.1. Dług publiczny jako procent PKB – porównanie Polski i Czech………………22
Wykres 4.2. Stopa bezrobocia – porównanie Polski I Czech………………………………...23
Wykres 4.3. PKB – porównanie Polski i Czech…………………………………………… 24
Wykres 4.4. PKB per capita w PPS – porównanie Polski i Czech…………………………..24
Wykres 4.5. Deficyt budżetowy jako proc. PKB – porównanie Czech i Polski……………...25
Wykres 4.6. Inflacja HICP – porównanie Polski i Czech………………….……………...….26
Wykres 4.7. Płaca minimalna – porównanie Polski i Czech……………….……………...…26
31