PRAWO KARNE W KODYFIKACJACH XIX

1
PRAWO KARNE W KODYFIKACJACH XIX-WIECZNYCH
Materiały opracowane na podstawie:
S. Płaza, Historia prawa w Polsce na tle porównawczym, cz. 2, Kraków 1998, s. 123-140
W. Witkowski, Historia ustroju i prawa polskiego (1772-1918), 4. wydanie, Warszawa 2009, s. 27-28,
38-39, 72-73, 137-142, 179-181, 226-227, 235-236
J. Bardach, B. Leśnodorski, M. Pietrzak, Historia ustroju i prawa polskiego, wyd. V, Warszawa 2003. S.
437-443
KONCEPCJE PRAWA KARNEGO
Zobacz prezentację poświęconą źródłom prawa w XIX w.
POSZCZEGÓLNE KODYFIKACJE
Zabór Pruski, Księstwo Warszawskie, II Rzesza
Landrecht
pruski 1794
(PPK)
Modyfikacje
w Księstwie
Warszawskim
Kodeks
pruski 1851
Kodeks karny
Rzeszy
Niemieckiej
1871
Tytuł XX, 17 rozdziałów, 1577 paragrafów
Silna kazuistyka, elementy szkoły humanitarnej, równość wobec prawa (choć nie expressis verbis)
Nullum crimen , nulla poena sine lege; przestępstwo: działanie lub zaniechanie zabronione przez
ustawę, powodujące szkodę, zawinione przez sprawcę
Rodzaje winy: dolus (zły zamiar), wina umyślna (culpa), wina nieumyślna (niedbalstwo)
Występuje konstrukcja obrony koniecznej
Usiłowanie karane lżej niż dokonanie
Przestępstwa publiczne (przeciw państwu – zdrada główna, opór przeciw władzy, wykroczenia
urzędnicze; przeciw religii) i prywatne (przeciw życiu, zdrowiu, mieniu, moralności publicznej, czci
osobistej)
Bardzo ważna kara pozbawienia wolności: czasowy lub dożywotni, w twierdzy, więzieniu, domu
kary, domu poprawy
Przy orzekaniu obowiązek uwzględnienia stanu oskarżonego
Kara śmierci (ścięcie i powieszenie) za zbrodnie przeciw państwu i życiu człowieka (60 przypadków)
Relikt: kwalifikowana kara śmierci – łamanie kołem, spalenie na stosie, kary na zwłokach
Przy przestępstwach przeciw państwu możliwa dodatkowa kara konfiskaty majątku
Wobec czeladzi i służby dominalne „prawo karcenia”
Powrót do prawa polskiego i subsydiarne stosowanie PPK i Franciszkany, w praktyce stosowane
skodyfikowane prawo zaborcze
Usuniecie sprzeczności prawa zaborczego z Konstytucją Księstwa Warszawskiego oraz Kodeksem
Napoleona: zniesienie odpowiedzialności ojców nieślubnych (KN zabraniał dochodzenia ojcostwa),
ograniczenie kary chłosty, kara śmierci wyłącznie powieszenie i ścięcie, kary dodatkowe utrata
praw obywatelskich i śmierć cywilna obligatoryjne przy karze śmierci
Wzorem kodeks francuski z 1810 r. oraz bawarski kodeks Anzelma Feuerbacha z 1813
Formalna definicja przestępstwa; podział przestępstw: zbrodnie (kara śmierci, ciężkie więzienie,
więzienie powyżej 5 lat); występki (twierdza do 5 lat, areszt ponad 6 tygodni, grzywna powyżej 50
talarów), wykroczenia (areszt do 6 tygodni, grzywna do 50 talarów); przewidziana była także kara
nagany sądowej
Okoliczności wykluczające lub łagodzące karalność: niepoczytalność, przymus, nieletniość,
przedawnienie
Ww. kary oraz kary dodatkowe: utrata/ograniczenie praw obywatelskich, dozór policyjny, wygnanie
z kraju, konfiskata przedmiotów z przestępstwa, publiczne ogłoszenie wyroku, umieszczenie w
domu pracy do 3 lat
Powstał na gruncie kodeksu Związku Północnoniemieckiego z 1870 r., ten z kolei na kodeksie
pruskim z 1851
Wpływ szkoły socjologicznej – na pierwsze miejsce nie represja za czyn, co ujawnienie przez
sprawcę czynników indywidualnych jako nosiciela „stanu niebezpieczeństwa”
Złagodzenie karania - kara okresowego więzienia do 15 lat
2
Instytucja przedterminowego zwolnienia po odbyciu ¾ kary i dobrym sprawowaniu
Kara śmierci tylko morderstwo lub jego usiłowanie wobec panującego
Wykluczenie odpowiedzialności do lat 12, granica nieletniości podniesiona z 16 do 17 lat
Rozbudowane prawodawstwo karne pozakodeksowe 1871-1918, zwłaszcza przepisy polityczne,
ustawy szczególne i wyjątkowe: prasowa z 1874, leśna 1878 (kary nawet za kradzież paproci i
mchu), przeciwko socjalnej demokracji, przeciw anarchistom z 1884 (ustawa „dynamitowa”: kara
śmierci za zamach z użyciem dynamitu, jeśli ktoś stracił życie, a sprawcy można przypisać dolus
eventualis), 1909 kradzież prądu elektrycznego
Zabór Austriacki
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Józefina 1787
Kodeks Karny
Zachodniogalicyjski
1796
Franciszkana 1803
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Kodeks z 1852
•
•
•
•
•
Zastępuje surową Theresianę z 1768
Idee humanitarne
Formalna równość wobec prawa, wyjątki feudalne – kara chłosty
Pierwszy kodeks z zasadą Nullum crimen , nulla poena sine lege poenali anteriori
Formalna definicja przestępstwa, zniesienie analogii
Podział przestępstw: kryminalne i policyjne
Występuje konstrukcja obrony koniecznej
Okoliczności wyłączające winę: trwała choroba umysłowa, czasowa utrata władz umysłowych
Likwidacja kary śmierci w postępowaniu zwyczajnym, dozwolona w trybie nadzwyczajnym za
przestępstwa buntu, rozruchów, powstań
Podstawowa kara pozbawienia wolności, obostrzona – np. przykucie
Brak przedawnienia zbrodni i kary
Kodeks doświadczalny
Oparty na zasadach Józefiny
Łagodniejsze kary, choć kara śmierci za zdradę główną
Wsteczny w zakresie równości wobec prawa i przestępstw obyczajowych
Generalnie łagodniejsza od Józefiny, choć wprowadzenie kary śmierci w postępowaniu
zwyczajnym (mord, zabójstwo rabunkowe, zbrodnicze podpalenie, fałszerstwo państwowych
papierów kredytowych)
Wprowadzenie przedawnienia przestępstwa i kary
Dwie księgi: podział na zbrodnie i przestępstwa policyjne, w ramach ksiąg prawo materialne i
procedura, w każdej część ogólna i szczególna
Kodeks przestarzały w momencie wejścia w życie, zbyt wiele norm prawa absolutystycznego
Szeroko rozumiany zły zamiar, odpowiedzialność od 10 roku życia
Podział: zbrodnie, występki i wykroczenia
Katalog kar: kary główne (kara śmierci, więzienie dożywotnie, więzienie czasowe 6 miesięcy20 lat)
Kara śmierci: zdrada główna, morderstwo, zabójstwo, rozbójnicze uszkodzenie cudzej
własności, złośliwe działania i zaniechania, którym skutkiem jest śmierć człowieka,
podpalenie, zbrodnia popełniona przez szajkę
Za występki i wykroczenia: kara aresztu, grzywna pieniężna, przepadek towarów i
przedmiotów, utrata praw, chłosta, wydalenie z państwa, kraju koronnego lub miejsca pobytu
Część szczególna ochrona specjalna: interes państwa, cesarza, rodziny cesarskiej, kazuistyka w
zakresie ochrony własności
Anachronizmy usuwane nowelizacjami – 1867 zniesienie kary chłosty, 1870 zniesienie zakazu
koalicji
Ustawy szczególne zawierające przepisy karne: prasowa z 1862, o włóczęgach 1873
Kongresowe Królestwo Polskie
Kodeks
Karzący z
1818
•
•
•
•
Prace w ramach deputacji karnej Komisji Prawodawczej od 1817, oparty głownie na Franciszkanie
Kodeks przejściowy choć wiele elementów bardzo nowoczesnych (kapitalistycznych): Nullum crimen
sine lege, Nulla poena sine lege; ochrona własności przemysłowej, przestępstwo fałszowania
papierów wartościowych
Pozostałości prawa feudalnego: kara jako odwet, szczególna ochrona własności ziemskiej,
zaostrzone karanie przestępstw przeciw ustrojowi państwa, religii i moralności, zasada talionu – za
fałszywe oskarżenie lub fałszywe zeznanie (na podstawie którego nastąpiło skazanie) grozi kara jaką
poniósł skazany
588 art., 3 księgi – podział na zbrodnie, występki i przewinienia policyjne (trzy księgi kodeksu)
3
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Kodeks Kar
Głównych i
Poprawczych
1847
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Kodeks z
1903 tzw.
Tagancewa
•
•
•
•
•
wzorem francuskim; poprzedzone krótkim wstępem ogólnym (pojęcie przestępstwa, rodzaje kar,
terytorialne i personalne obowiązywanie ustawy karnej); część ogólna jest w każdej z trzech ksiąg
Niezły język i poziom techniki prawodawczej
Formalna definicja prawa: przestępstwem czyn polegający na działaniu przez kodeks zakazanym lub
zaniechaniu gdy kodeks nakazuje działać
Analogia w odniesieniu do występków i przepisów policyjnych
Odróżnienie winy umyślnej i nieumyślnej, nazewnictwo: zły zamiar (bezpośredni i pośredni =
umyślność) oraz wina (nieumyślność w formie lekkomyślności i niedbalstwa)
Okoliczności wykluczające zły zamiar: stała niepoczytalność sprawcy, przejściowa choroba
psychiczna, przejściowe zakłócenie czynności psychicznych, upojenie alkoholowe bez zamiaru
popełnienia przestępstwa, przymus fizyczny, błąd co do prawa
System kar: kary główne (zbrodnie), kary poprawcze (występki), kary policyjne (przewinienia
policyjne); podstawowe kary pozbawienia wolności (więzienie i areszt) – kary główne: więzienie
dożywotnie warowne, czasowe więzienie warowne 10-20 lat, więzienie ciężkie 3-10 lat; kary
poprawcze: dom poprawy (8 dni – 3 lata), areszt publiczny (8 dni – 3 lata), kary pieniężne, lary
cielesne; kary policyjne: kary pieniężne, areszt policyjny, areszt domowy, kary cielesne
Przewidziana kara śmierci przez ścięcie lub powieszenie – 7 przestępstw i uporczywa recydywa
Kary pozbawienia wolności z dodatkowymi udręczeniami typu: zakucie w kajdany, spanie na gołych
deskach lub słomie, skromne wyżywienie – chleb i woda co trzeci dzień, pręgierz, przykucie na
łańcuchu; kary dodatkowe: przymusowe roboty w i na zewnątrz więzienia; kara chłosty za zgodą
skazanego zamiennie z pozbawieniem wolności, lecz nie wobec osób korzystających z praw
obywatelskich i ich rodzin; chłosta orzekana obok więzienia dla podpalaczy i złodziei
Kara śmierci cywilnej zniesiona w 1825 r.
Po 1831 r. wprowadzenie kary zesłania na Syberię (po zmianie konstytucji, która pierwotnie
zakazywała odbywania kary poza Królestwem Polskim)
Unowocześnienie więziennictwa zasługa hr. Fryderyka Skarbka, ekonomisty, referendarza w Radzie
Stanu Królestwa Polskiego
Prace w Sekretariacie Stanu Królestwa Polskiego przez Komisję Kodyfikacyjną, równolegle prace nad
kodeksem rosyjskim o tej samej nazwie z 1845 r.
Jeden z głównych twórców Romuald Hube, zwolennik koncepcji kary jako odwetu
Kodeks z 1847 był przerobioną pod kątem odrębności Królestwa Polskiego wersją kodeksu z 1845
Kodeks wsteczny, silna kazuistyka, analogia obok zasady nullum crimen sine lege, 1221 art., trudny
do stosowania w praktyce
Kodeks surowy, skomplikowany system kar (11 typów), liczne odmiany kary zesłania i kary zesłania
na ciężkie roboty – odstraszanie
Skazanie na karę główną wiązano z pozbawieniem praw stanu, przewidziana także konfiskata
majątku, możliwe skierowanie sprawy do zwierzchności duchownej celem orzeczenia pokuty
kościelnej, przewidziane także pozbawienie pogrzebu dla samobójcy
Kary główne zesłania na ciężkie roboty łączono z piętnowaniem i chłostą, chyba że stan społeczny
zakazywał wykonywania kar cielesnych (szlachta, duchowni wyznań chrześcijańskich, urzędnicy,
właściciele nieruchomości, fabrykanci, więksi kupcy)
Kary cielesne obecne także przy niektórych karach poprawczych
Łagodzenie kary: nieletniość, szczere przyznanie się, skrucha, wskazanie współsprawców, ciemnota
Zaostrzanie kary: recydywa, szczególne okrucieństwo, niskie pobudki
Szczególna ochrona religii, surowe karanie apostazji od prawosławia i w ogóle chrześcijaństwa,
także nakłanianie do tego (zniesienie apostazji z prawosławia na inne wyznania chrześcijańskie
1906)
Złe przyjęcie surowego i wstecznego kodeksu, 1861 Wydział Prawodawczy Rady Stanu wnioskował o
powrót do Kodeksu Karzącego, wniosek przyjęty przez Ogólne Zgromadzenie Prawodawcze Rady
Stanu, wniosek przepadł wskutek wydarzeń powstania styczniowego
1867 zniesienie kar cielesnych (piętnowanie i chłosta) – lecz sądy gminne nadal nakładają karę rózgi
1876 zastąpienie kodeksem rosyjskim z 1866 (była to tylko nowa redakcja kodeksu z 1845, zatem
brak istotnych zmian), nowelizowany w 1885
Ustawy szczególne: 1874 o buntach i tajnych związkach, 1881 o środkach ochrony spokoju
państwowego i publicznego
Ustawa 1882 o środkach wybuchowych: Rada Ministrów władna ogłaszać stan wojenny na danym
terytorium, co upoważnia ministra spraw wewnętrznych do zsyłania w trybie administracyjnym
Wysoki poziom prawodawczy, kodeks nowoczesny
Formalna definicja przestępstwa – czyn określony przez ustawę karną
Zakaz wstecznego działania ustawy karnej i analogii
Podział przestępstw: zbrodnie, występki, wykroczenia (kryterium zagrożenia karą)
Okoliczności wykluczające bezprawność: obrona konieczna, stan wyższej konieczności
4
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Wina umyślna (dolus directus, dolus eventualis), wina nieumyslna (lekkomyślność i niedbalstwo)
Zbrodnie popełniane tylko umyślnie
Złagodzona karalność usiłowania
Odpowiedzialność podżegacza i pomocnika równa odpowiedzialności sprawcy
Część szczególna: na pierwszym miejscu przeciw religii, kazuistyczne w zakresie ochrony własności i
zabójstwa
Ogólnie jednak większa swoboda sędziego
Nowoczesne instytucje: zawieszenie wykonania kary, odstąpienie od wymierzenia kary, warunkowe
zwolnienie
W Rosji w 1904 weszły w życie wyłącznie przepisy dotyczące przestępstw przeciw bezpieczeństwu
wewnętrznemu i zewnętrznemu (przeciw monarsze i jego rodzinie, zamach na ustrój państwa i jego
terytorium, bunt, spisek) i w tym zakresie stosowano także część ogólną kodeksu
Wprowadzony w Królestwie Polskim „przez pomyłkę” – Generał-gubernator von Beseler mylnie
twierdząc, że kodeks ten obowiązuje, rozporządzeniem z 8 IX 1915 potwierdził jego obowiązywanie
na terenie generałgubernatorstwa warszawskiego; na ziemiach litewskich wprowadzony
zarządzeniem głównodowodzącego na Wschodzie
Na terenie generałgubernatorstwa lubelskiego wprowadzenie rozporządzeniem Tymczasowej Rady
Stanu z 7 sierpnia 1917 (przeddzień przejęcia sądownictwa przez Polaków); zniesienie kary zesłania
na Syberię i katorgę, usunięcie części przepisów kazuistycznych części szczególnej
NAUKA O PRZESTĘPSTWIE
Materialne ujmowanie przestępstwa (definicja materialna) – wymienienie rodzajów zamachów na
dobra, uznanych za przestępstwo
Ujęcie absolutystyczne – w kodeksach Theresiana (1768), elementy kodeks rosyjski z 1845 r.,
elementy w Landrechcie pruskim (1794); jest to czyn skierowany przeciw pomyślności społeczeństwa,
władzy, bezpieczeństwu
Ujęcie humanitarne –w doktrynie prawa natury, zamach na prawo natury
Ujęcie naturalistyczne – w szkołach antropologicznej i socjologicznej prawa karnego; przestępstwem
to, co zdziałał sprawca (definiowany odpowiednio biologicznie lub społecznie)
Formalne ujmowanie przestępstwa (definicja formalna) – jasna definicja przez formalny zakaz i
formalną sankcję, nullum crimen sine lege poenali anteriori; Józefina 1787
Osłabienie definicji formalnej poprzez dopuszczenie analogii.
Analogia występowała w: Theresiana, Kodeks Karzący, rosyjski kodeks kar głównych i poprawczych z
1845, polski kodeks kar głównych i poprawczych z 1847 (choć jest definicja formalna), kodeks
austriacki z 1852 (choć jest definicja formalna)
W związku z przemianami społecznymi następuje przebudowa katalogu przestępstw: ograniczenie
przestępstw przeciw religii (apostazja, herezja, czary) i moralności (samobójstwo), rozbudowa
przepisów o ochronie własności prywatnej.
Podział przestępstw według kryterium ścigania na publiczne i prywatne (oskarżenie publiczne i
prywatne), przewaga z oskarżenia publicznego.
3 typy ścigania: 1/ dochodzone z oskarżenia prywatnego, 2/ z upoważnienia pokrzywdzonego, 3/ na
wniosek pokrzywdzonego.
Ścisłe odróżnienie publicznych i prywatnych w Landrechcie.
Podział przestępstw według kryterium właściwości organów sądowych
Józefina: zbrodnie kryminalne (sąd) i zbrodnie policyjne (władze administracyjne)
Franciszkana: zbrodnie (sąd) i przestępstwa policyjne (władze administracyjne)
Podział przestępstw według kryterium sankcji karnej – zasadnicze
5
Wzór francuski: zbrodnie (przeciw prawie natury), występki (przeciw umowie społecznej),
wykroczenia (naruszenie norm policyjno-porządkowych)
Kodeks francuski 1810, Kodeks Karzący 1818, pruski 1581, austriacki 1852, ogólnoniemiecki 1871,
rosyjski 1903.
Podstawy odpowiedzialności karnej
Pod wpływem kierunku normatywnego (XIX/XX w.) 4 elementy przestępstwa: 1/ czyn, 2/ zgodny z
ustawowym zespołem znamion, 3/ bezprawny, 4/ zawiniony
Przedmiotowa strona przestępstwa
- dookreślenie czynu przez ustawowy zespół znamion
Podmiotowa strona przestępstwa
- nullum crimen sine culpa: element subiektywny, nie ma przestępstwa bez winy
- dwie koncepcje winy:
1/ psychologiczna to związek psychiczny sprawcy z czynem, proces psychiczny; to za mało,
ponieważ nie ma tutaj elementu oceny, nie można na jej podstawie uzasadnić konstrukcji
winy nieumyślnej w postaci niedbalstwa
2/ normatywna: możliwość postawienia sprawcy zarzutu, że nie dał nakazowi posłuchu,
chociaż mógł – osobista zarzucalność (naganność postępowania)
-Podział winy: umyślna i nieumyślna
-Umyślna to zły zamiar, obejmuje świadomość i wolę
Zamiar bezpośredni (dolus directus – bezpośrednia chęć popełnienia przestępstwa) i zamiar
ewentualny (dolus eventualis – sprawca przewiduje możliwość popełnienia przestępstwa i
godzi się na to); tak w kodeksie ogólnoniemieckim z 1871 r. i rosyjskim z 1903
Zamiar pośredni (dolus indirectus) Józefina 1787, Landrecht 1794, k.k. austriacki z 1852:
odpowiedzialność sprawcy za wszystkie skutki, także niezamierzone, działania w złym
zamiarze; krytyka i odrzucenie tej koncepcji, ponieważ zawiera domniemanie złego zamiaru
- Nieumyślna – brak złego zamiaru; jako lekkomyślność (przewiduje, że zachowanie może
doprowadzić do przestępstwa, lekkomyślnie twierdzi, że się tak nie stanie) i niedbalstwo (brak
przewidywania, choć mógł i powinien)
- Powolna ewolucja: brak wyraźnego podziału winy w Landrechcie, choć precyzyjny opis warunków
winy nieumyślnej; Kodeks Karzący lekkomyślność zaliczał do winy umyślnej
Przyczyny bezkarności
- z braku bezprawności czynu lub z braku winy
brak bezprawności:
obrona konieczna (obrona własnego lub cudzego życia, zdrowia, mienia);
Kodeks Karzący łagodnie karze przekroczenie granic obrony koniecznej – kara
jak za występek
stan wyższej konieczności (poświęcenie cudzego dobra dla ochrony własnego
dobra, chronionego przez prawo); powoli rozwój instytucji, w Kodeksie
Karzącym traktowany jak przymus fizyczny, zbyt wąskie ujęcie w kodeksie
ogólnoniemieckim z 1871 r., ujęcie nowoczesne kodeks rosyjski z 1903
brak winy:
brak poczytalności czyli możliwości należytego rozpoznania znaczenia
postępowania i zdolności do pokierowania nim [świadomość + wola], z
6
niedojrzałości wieku lub stanu psychicznego (wyłączenie winy lub
ograniczenie winy)
niedojrzałość wieku – dwa systemy: trzech okresów i dwóch okresów
system trzech okresów: 1/ bezwarunkowa nieodpowiedzialność, 2/
warunkowa odpowiedzialność – konieczność indywidualnego stwierdzenia
świadomości i woli, kodeks rosyjski z 1847 7-17 lat, po reformie 1897 10-17
lat; kodeks niemiecki z 1871 12-18 lat, kodeks rosyjski 1903 10-17 lat, za
działanie bez świadomości tylko środki poprawcze albo łagodniejsze środki
represyjne; 3/ bezwarunkowa odpowiedzialność
system pośredni trzech okresów (odmiana systemu trzech okresów):
Austria 1852 dzieci do 10 lat karcenie domowe, 10-14 lat lżejsze karanie
bezwarunkowe, za zbrodnię jak za występek karą specjalną (zamknięcie w
miejscu odosobnionym), za występki i wykroczenia brak kary; 1818 Kodeks
Karzący za zbrodnie i występki do 12 lat tylko karcenie domowe, od 12 lat za
zbrodnię jak za występek (z działania do 15 lat, z zaniechania do 18 lat), za
występek i wykroczenie łagodniej
system dwóch podziałów kodeks francuski 1810, do 16 roku
odpowiedzialność warunkowa, krytyka i w 1912 przyjęcie systemu trzech
okresów (środkowy 13-18 lat)
Formy popełnienia przestępstwa
Podżeganie i pomocnictwo
KKGiP 1847 uczestnikami przestępstwa także ci, co nie przeszkodzili – konstrukcja
odpowiedzialności na zasadzie akcesoryjności, uzależniona od odpowiedzialności sprawcy
Landrecht 1794 także akcesoryjność
Józefina 1787 podżegacz odpowiada z granicach swego zamiaru – nawet, gdy podżegany nie
popełnił przestępstwa
Usiłowanie
KKGiP 1847 najcięższe przestępstwa także karalność zamiaru i przygotowania, usiłowanie jak
dokonanie
Józefina, Kodeks Karzący – usiłowanie jak dokonanie
Landrecht 1794, Kodeks rosyjski 1903 – usiłowanie łagodniej niż dokonanie
NAUKA O KARZE
Racjonalizacja kary
Odstraszanie: Theresiana 1768, Landrecht pruski 1794, kodeks Napoleoński 1810, KKGiP 1847
Elementy humanitarne i utylitarne: Józefina 1787
Odwet: Kodeks Karzący 1818
Sposoby określania kary
Kary nieokreślone bezwzględnie [kary arbitralne, jeszcze Theresiana 1768]
Kary określone bezwzględnie [ścisłe określenie kary, wprowadzone celem ograniczenia
dowolności w orzekaniu ale brak możliwości indywidualizacji karania]
Kary względnie określone [minimum i maksimum kary, alternatywność kar, np. pozbawienie
wolności albo grzywna], np. Kodeks francuski 1810, Józefina 1787
7
Zasady wymiaru kary
Wprowadzanie zasady równości wobec prawa, ale dopuszczalne wyjątki – status społeczny
Doktryna prawa karnego, zwłaszcza szkoła socjologiczna, postulat podziału na przestępców
przypadkowych i recydywistów, silniejsze karanie recydywistów
Podział kar
1/ podział wg podziału przestępstw
Dwupodział przestępstw: Józefina 1787, Franciszkana 1803, KKGiP 1847
Trójpodział Kodeks Karzący 1818
2/ wg stopnia samodzielności
Kary zasadnicze i dodatkowe (te ostatnie mogły być także niekiedy zasadniczymi, np. chłosta)
Kary dodatkowe obligatoryjne (np. śmierć cywilna kodeksy 1810, 1818) albo fakultatywne
(np. utrata lub ograniczenie praw obywatelskich lub politycznych)
Rodzaje kar
Śmierci, pozbawienia wolności, cielesne, majątkowe, utraty uprawnień, na czci
Kara śmierci – humanitarna tendencja do usunięcia lub radykalnego ograniczenia; brak
Józefina 1787, kodeks niemiecki 1871 tylko morderstwo lub jego usiłowanie na osobie
monarchy
Liczne kodeksy za przestępstwa przeciw państwu i zabójstwo (np. Kodeks Karzący 1818,
Kodeks francuski 1810)
Zazwyczaj wykonanie przez powieszenie lub ścięcie, zazwyczaj nie stosowano wobec kobiet,
dzieci i starców
Kara pozbawienia wolności – podstawowy środek represji, w miejsce kary śmierci; łączona z
dodatkowymi dolegliwościami: przymusowa praca, ograniczone wyżywienie i odzież,
hańbiące przykucie łańcuchem i in.
Idea wychowania więźnia: koncepcje Johna Howarda (1726-1790)
Systemy penitencjarne:
kon. XVIII w. Anglia i USA system celkowy (odosobnienie, rezygnacja wskutek
zachorowania na choroby psychiczne)
II poł. XIX w. Anglia system progresywny: stopniowe przechodzenie od więzienia o
ostrzejszym rygorze do łagodniejszego, na tej samej zasadzie system klasyfikacyjny w
Szwajcarii
Kary cielesne – stopniowe usuwanie, piętnowanie w Rosji do 1864; chłosta w Niemczech poł.
XIX w., w Austrii do 1867, w Rosji do 1864; przeżytek ustroju feudalnego
Kary majątkowe – malejące znaczenie na pocz. XIX w., ponieważ: nietykalne prawo
własności, eliminowanie represji rodziny (zasada odpowiedzialności indywidualnej), różna
dolegliwość dla osoby zamożnej i ubogiej (naruszenie zasady równości wobec prawa i
proporcjonalności kary do przestępstwa); brak konfiskaty majątku we Franciszkanie i
Kodeksie Karzącym
II poł. XIX w. wobec nieskuteczności kar więzienia powrót do kar pieniężnych (zasadniczych,
dodatkowych, zastępczych)
8
Utrata praw i kary na czci – najdotkliwsza śmierć cywilna, najczęściej kara obligatoryjna przy
najcięższych przestępstwach (Kodeks francuski 1810, Kodeks Karzący 1818, KKGiP 1847)
Zastępowana utratą praw stanowych, politycznych, cywilnych, prawa wykonywania zawodu,
pobytu w określonym miejscu
Utrata czci i praw honorowych – tytułów, stopni, przywilejów, orderów; nakaz przeproszenia
publicznego, np. w prasie