docPojęcie różnorodności biologicznej i poziomy jej organizacji
download 
Reklamacja Transkrypt
Pojęcie różnorodności biologicznej i poziomy jej organizacji
Tekst pochodzi z książki T. Poskrobko i in. Ochrona biosfery, i jest chroniony prawem autorskim oraz majątkowym. Pojęcie różnorodności biologicznej i poziomy jej organizacji Różnorodność biologiczna jest utożsamiana z bogactwem form życiowych występujących na ziemi oraz ze sposobem utrzymywania ekosystemów. Zmniejszanie się różnorodności biologicznej na świecie postrzegane jest jako skutek degradacji biosfery. Dlatego, aby zachować dziedzictwo przyrodnicze i zabezpieczyć trwałość rozwoju ludzkiego, należy rozpoznać co ulega zanikaniu, jakie krajobrazy, ekosystemy, gatunki oraz które z nich należy objąć ochroną częściowa lub ścisłą. Różnorodność biologiczna jest to zróżnicowanie organizmów, rozpatrywane na wszystkich poziomach organizacji przyrody, od odmian genetycznych należących do tego samego gatunku, poprzez zestawy gatunków, rodzajów, rodzin i wyższych jednostek taksonomicznych, a także rozmaitość ekosystemów, które składają się z zespołów organizmów żyjących w określonych siedliskach, jak i samych warunków fizycznych, w których żyją [Wilson, 1992]. Inaczej mówiąc różnorodność biologiczna to zróżnicowanie organizmów na poziomie biogeograficznym, krajobrazowym, ekosystemowym, gatunkowym i genetycznym. Różnorodność biogeograficzna Różnorodność rozpatruje się w skali globalnej. Obiektem analizy na poziomie biogeograficznym jest biosfera. Funkcjonowanie biosfery zapewniają nieorganiczne cykle geochemiczne napędzane przez ruchy skorupy ziemskiej i strumień energii spoza Ziemi oraz działalność żywych organizmów. Zróżnicowanie biogeograficzne wynika z obecności wielu czynników limitujących, takich jak: czynniki klimatyczne: temperatura, wilgotność, nasłonecznienie, opady; czynniki geograficzne: szerokość geograficzna, wysokość nad poziomem morza; żyzność siedliska: pierwiastki biogenne, rodzaje i własności gleb. Najwyższy szczebel w hierarchii struktury biosfery zajmują biomy. Najbardziej typowe odznaczają się charakterystycznym krajobrazem. Różnorodność krajobrazowa Jest to zbiór zespołów ekosystemów wraz z ich układami. Charakteryzuje ją zajmowana przestrzeń, różnorodność ekosystemów, zależności pokarmowe między populacjami, wykorzystanie i przetwarzanie materii i energii, siła dążenia do systemu równowagi oraz samowystarczalność [Andrzejewski, 1996]. Terminem „krajobraz” określa się fragment (obszar) przyrody wyodrębniony na podstawie przyjętej przez badacza klasyfikacji geokomponentów, tworzący system. Specyfika Tekst pochodzi z książki T. Poskrobko i in. Ochrona biosfery, i jest chroniony prawem autorskim oraz majątkowym. tego systemu jest występowanie ekotonów1, scalających geokomponenty w jedną całość, która decyduje o sile rozwojowej tego fragmentu przyrody. Krajobraz posiada swoją specyficzną strukturę, dynamikę i czas trwania. Posiada on zdolność przekształcania się pod wpływem sił zewnętrznych lub wewnętrznej działalności życiowej. Różnorodność krajobrazu wynika z różnorodności tworzących go elementów. Mniejsze fragmenty krajobrazu (podsystemy) nazywa się ekotopami. Są to jednorodne pod względem ekologicznym jednostki naturalne - ekosystemy lub inne geokomponenty obszarowe, liniowe lub punktowe, które stanowią elementy krajobrazu. Zbiór różnorodnych ekotopów tworzy fizjocenozę. Elementy krajobrazu mogą być naturalne, prawie naturalne, nienaturalne, obce i sztuczne. Obecnie znaczna część powierzchni świata, szczególnie na kontynencie europejskim, jest terenem zagospodarowanym, zmienionym, ukształtowanym przez człowieka, a wiec ma charakter krajobrazu kulturowego. Niewiele zostało fragmentów krajobrazu naturalnego – niezmienionego lub w tylko nieznacznym stopniu przekształconego przez człowieka. Istota antropogenizacji krajobrazu polega na zmianie, ograniczeniu lub zastąpieniu naturalnych elementów przez obiekty techniczne, procesy i struktury przestrzenne. Zmniejsza się liczba ogniw uczestniczących w procesach przepływu materii i energii, zmniejsza się stabilizująca i kontrolująca sieć ujemnych sprzężeń zwrotnych w wyniku częściowej lub całkowitej blokady naturalnych kanałów ich przepływu [Richling, Solon, 1998]. Przekształcenia naturalnych ekosystemów przez człowieka spowodowały utratę mozaikowatości krajobrazów i jednocześnie zubożenie różnorodności biologicznej. Różnorodność ekosystemowa Z różnymi środowiskami na lądach i w morzach związane są różnorodne zgrupowania lub zbiorowiska roślin i zwierząt, tworzące charakterystyczne układy ekologiczne, zwane ekosystemami. W układzie globalnym są to ekosystemy leśne, stepowe, pustynne, tundry i zarośla namorzynowe. Inne typy ekosystemów występują w wodach słodkich i w oceanach na ich dnie oraz na rafach koralowych. [Sarul, Sienkiewicz, 1999]. W Polsce najbardziej cenne ekosystemy zostały objęte ochroną obszarową, np. ekosystemy bagienne (parki narodowe: Biebrzański, Narwiański i Ujście Warty), ekosystemy leśne (np. Białowieski Park Narodowy), ekosystemy górskie (np. Tatrzański Park Narodowy). 1 Ekoton jest to strefa przejścia pomiędzy biocenozami różnego typu. Tekst pochodzi z książki T. Poskrobko i in. Ochrona biosfery, i jest chroniony prawem autorskim oraz majątkowym. Pod względem wielkości ekosystemy dzieli się na: mikroekosystemy (np. pień ściętego drzewa), mezoekosystemy (np. las, łąka) i makroekosystemy (np. ląd, ocean). Regiony, na których spotyka się wiele różnych ekosystemów mają bogatą różnorodność biologiczną. Różnorodność gatunkowa W najprostszym rozumieniu odnosi się do liczby gatunków w próbce, zespole siedlisku lub na danym terenie [Odum, 1982]. Liczba gatunków obecna na dowolnym stanowisku może być ilościową miarą różnorodności w porównaniu z liczbami na innych stanowiskach. W takim podejściu wszystkie gatunki danego stanowiska, reprezentujące różne grupy systematyczne, wnoszą identyczny wkład, świadczący o różnorodności. Jednak różnorodność gatunkowa oznacza więcej niż liczbę gatunków, dlatego uwzględnia się gatunki wskaźnikowe, tak zwane kluczowe [Hawksworth, 1994]. W najszerszym pojęciu różnorodność gatunkowa powinna uwzględniać: bogactwo gatunkowe, równomierność występowania gatunków i ich ekologię. Szacuje się, że na Ziemi żyje od 10 do 30 mln gatunków, ale według niektórych źródeł liczba ta może dochodzić nawet do 100 mln. Od czasów Linneusza opisano i sklasyfikowano około 1,5 mln gatunków „wyższych” organizmów (pomijając bakterie i wirusy). Z powodu zamieszania w taksonomii; sądzi się, że około 20% opisanych gatunków to synonimy. Uważa się, że ptaki i ssaki są grupami najlepiej rozpoznanymi, pomimo to, co roku opisywane są nowe, wcześniej nie znane gatunki (średnio 3 gatunki ptaków i 15 gatunków ssaków rocznie). W ostatnim dziesięcioleciu opisano trzy nowe dla nauki rodziny roślin kwiatowych. Szacuje się, że na każde 100 napotkanych gatunków roślin w puszczy równikowej jeden jest nowy dla nauki. Podobnie, mało zbadane są organizmy z głębin oceanów. Zaledwie kilkanaście lat temu odkryto całe ekosystemy źródeł hydrotermalnych z ich unikatową fauną. Sądzi się, że osady denne zawierają tysiące żyjących tam i dotąd nie opisanych gatunków. Wśród już poznanych zwierząt najwięcej jest gatunków owadów (751 tysięcy), z czego 40% to chrząszcze. Ptaków zostało rozpoznanych nieco powyżej 8 tysięcy gatunków, ssaków – około 4,7 tys., płazów – 4,8 tys. Roślin wyższych 248,5 tys. (prawie 18% znanych gatunków), z tego około 170 tys. to rośliny dwuliścienne [Weiner, 2003]. Najmniej rozpoznaną grupę stanowią niezliczone mikroorganizmy, a wśród nich wirusy, bakterie i pierwotniaki. Również mało rozpoznane są glony i grzyby. Problem polega na ich mikroskopijnej wielkości oraz braku rozpoznania warunków rozmnażania wielkości tych mikroorganizmów. Tekst pochodzi z książki T. Poskrobko i in. Ochrona biosfery, i jest chroniony prawem autorskim oraz majątkowym. Różnorodność genetyczna Jest to zmienność i różnorodność materiału genetycznego w obrębie gatunku. Obejmuje ona różnorodność materiału genetycznego w różnych populacjach danego gatunku i wewnątrz tych populacji. Każdy osobnik danego gatunku wyposażony jest w zestaw genów, które są podstawą kształtowania się zróżnicowania cech osobników. Na przykład, wśród ludzi będących jednym gatunkiem z biologicznego punktu widzenia, obserwujemy wielką różnorodność ras, cech wyglądu i charakteru, która po części wynika ze zróżnicowania indywidualnych zestawów genów. Materiał genetyczny przekazany przez rodziców nie tylko określa zmienność cech osobniczych, np. kolor oczu lub włosów, ale decyduje także o tym, czy dany osobnik ma możliwości rozwoju w określonych warunkach środowiska [Sarul , Sienkiewicz , 1999]. Na pulę genową populacji mają wpływ takie czynniki, jak: mutacje, dobór naturalny, dryf genetyczny, migracje z genetycznie różnych grup, izolacja, wielkość populacji. Mutacje są to przypadkowo powstające zmiany w zapisie programu genetycznego. Prowadzą one do zmiany struktury i funkcjonowania organizmu. Ogromna część z nich ma fatalne skutki, organizm albo nie może rozwinąć się prawidłowo, albo nie jest żywotny lub płodny. Jednak pewna część mutacji jest pozytywna dla organizmu, może się okazać, że w danych warunkach środowiskowych zmieniona forma genu umożliwia dłuższe życie lub intensywniejszy rozród. Spontaniczne mutacje powodują zwiększenie liczby możliwych odmian danego programu genetycznego gatunku. To „przebieranie” w genach Darwin nazwał doborem naturalnym. Dobór naturalny eliminuje formy mniej skutecznie przeżywające i rozmnażające się powodując tym samym zmniejszenie różnorodności puli genowej [Weiner, 2003]. W naturalnych populacjach rozmnażających się płciowo mutacje nie odgrywają większej roli, natomiast ważnym czynnikiem wpływającym na zróżnicowanie ich puli genowych są migracje z genetycznie różnych grup. Poprzez migracje lub kojarzenie się osobników następuje mieszanie się genów pochodzących z pul genowych różnych populacji. Intensywny przepływ genów powoduje wzrost podobieństwa genetycznego różnych populacji, zaś zróżnicowanie puli genowej w obrębie jednej populacji. Przepływ genów nie może odbywać się między populacjami różnych gatunków, gdyż istnieje między nimi izolacja rozrodcza. Dryf genetyczny jest wyraźniej widoczny w małych populacjach. Zachodzi, ponieważ istnieje element losowości w przekazywaniu genów z pokolenia na pokolenie. Nie wszystkie osobniki biorą udział w rozrodzie, nie wszystkie wytworzone gamety dadzą początek nowym Tekst pochodzi z książki T. Poskrobko i in. Ochrona biosfery, i jest chroniony prawem autorskim oraz majątkowym. osobnikom. W dużych populacjach efekty wynikające z losowości łączenia się gamet znoszą się nawzajem. Jeśli w potomstwie jednej pary rodziców jakiś genotyp jest reprezentowany ze zbyt dużą częstością, w potomstwie innych będzie on reprezentowany ze zbyt małą i sumaryczny efekt zostanie w ten sposób zniwelowany. Efektem dryfu genetycznego może być utrata niektórych genotypów z puli genowej populacji, aż do sytuacji, kiedy pozostanie jeden genotyp. Skutkiem tego jest zmniejszanie się różnorodności genetycznej [Mackenzie i in. , 2002]. U organizmów rozmnażających się bezpłciowo zróżnicowanie genetyczne osobników jest prostą konsekwencja procesu mutacji i selekcji. 5.2. Zagrożenia różnorodności biologicznej Tempo zanikania gatunków jest obecnie prawdopodobnie największe od czasów, kiedy wyginęły dinozaury. Wielu badaczy twierdzi, że każdego roku ginie kilka tysięcy gatunków. Jedne gatunki giną, inne powstają. Jest całkiem możliwe, że w obecnych czasach żyje ich więcej niż kiedykolwiek przedtem w historii Ziemi. Z badań geologicznych wynika, że na kuli ziemskiej przynajmniej 5 razy dochodziło do wielkich katastrof pociągających za sobą masowe wymieranie gatunków. Podczas takiej katastrofy 250 mln lat temu, w okresie permskim, wyginęło 90% gatunków żyjących w morzach, z kolei 65 mln lat temu, w okresie kredowym, doszło do katastrofy, która zakończyła panowanie gadów na Ziemi i pochłonęła około dwie trzecie wszystkich gatunków. Teraz, jak ostrzegają naukowcy, jesteśmy u progu szóstego epizodu masowego wymierania gatunków. W tym przypadku winą w dużym stopniu obarczony będzie człowiek, za złe gospodarowanie środowiskiem [Sarul, Sienkiewicz, 2002]. Liczbę rozpoznanych wymarłych oraz zagrożonych gatunków flory i fauny w Polsce prezentują tabele 5.1. Tabela 5.1. Liczba wymarłych i zagrożonych gatunków flory w Polsce Liczba gatunków: Grupy systematyczne zagrożonych ogółem wymarłych i zagrożonych wymierają cych narażonych rzadkich o nieokreślonym zagrożeniu Ogółem Glony Śluzowce Porosty Wątrobowce Mchy Rośliny naczyniowe 2563 256 88 602 50 136 418 228 29 24 60 4 40 470 21 180 26 17 54 584 84 120 5 45 142 718 93 13 127 14 29 146 563 29 51 115 5 41 36 Źródło: Lista roślin zagrożonych w Polsce, Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, Kraków 1992 . Czynniki warunkujące stan i zachowanie różnorodności biologicznej można rozpatrywać w dwóch grupach, tj.: jako czynniki przyrodnicze i antropogenne. Obecnie ilość wymierania różnych gatunków roślin i zwierząt, z przyczyn antropogenicznych, jest tysiąckrotnie większa niż naturalnych. Intensywny rozwój gospodarki opartej na wykorzystaniu zasobów biologicznych stwarza, nieporównywalnie z innymi czynnikami rosnące zagrożenia życia biologicznego. Tekst pochodzi z książki T. Poskrobko i in. Ochrona biosfery, i jest chroniony prawem autorskim oraz majątkowym. Przekształcenie różnorodności biologicznej, w wyniku działalności antropogenicznej, wiążę się z bezpośrednim wykorzystywaniem żywych zasobów przyrody lub bezpośrednim oddziaływaniem na środowisko przyrodnicze oraz pośrednim (zmierzonym lub niezamierzonym) wpływem tej działalności. Zagrożenia związane z gospodarką rolną Czynnikami wywołującymi degradację walorów przyrodniczych, powodujących zubożenie różnorodności biologicznej, są: urbanizacja i fragmentaryzacja terenu powodująca izolację populacji dziko żyjących gatunków; osuszanie mokradeł (torfowisk, cieków wodnych, podmokłych łąk), połączone z niszczeniem naturalnej szaty roślinnej; zmniejszanie retencji wodnej dolin i przyspieszanie tempa odpływu wód powierzchniowych, połączone z pogłębianiem koryt oraz wycinaniem zadrzewień i zakrzewień nadrzecznych; wprowadzenie wielkopowierzchniowych monokultur gatunków hodowlanych na potrzeby intensywnej produkcji; zanieczyszczenia i zatrucia gleby i wód na skutek chemizacji rolnictwa i nadmiernego zużycia nawozów sztucznych, herbicydów i pestycydów; wprowadzenie obcych biogeograficznie gatunków do środowiska, oraz genetycznie zmodyfikowanych odmian roślin i zwierząt, które na danym terenie nie mają wrogów naturalnych i bez przeszkód wygrywają konkurencję z gatunkami rodzimymi. Ważnym aspektem zagrożenia różnorodności biologicznej w rolnictwie jest zanik hodowli tradycyjnych ras zwierząt gospodarskich, na przykład, owca wrzosówka, koń sokólski, krowa polska czerwona, gęś sokólska, kura zielononóżka i inne. Zagrożenia związane z gospodarką leśną Większość lasów strefy umiarkowanej to lasy wtórne lub sztuczne, które rozwinęły się na miejscu lasów naturalnych po ich wycięciu i sztucznym odnowieniu, lub lasy powstałe po ponownym zalesieniu gruntów wyeksploatowanych rolniczo. W latach dziewięćdziesiątych XX wieku na około 70% powierzchni leśnej w Polsce występowały drzewostany zagospodarowane zrębami zupełnymi o zubożonym składzie gatunkowym i uproszczonej strukturze [Smykała, 1993 ]. Na obniżenie różnorodności biologicznej w gospodarce leśnej, ponadto ma wpływ: pozyskiwanie masy drewna, większej od przyrostu, szczególnie w lasach prywatnych; Tekst pochodzi z książki T. Poskrobko i in. Ochrona biosfery, i jest chroniony prawem autorskim oraz majątkowym. wprowadzanie tylko wybranych gatunków szybko rosnących, bez względu na warunki siedliskowe; stosowanie niewłaściwych metod gospodarowania (zrąb zupełny, głęboka orka, rygorystyczne usuwanie posuszu, prowadzenie schematycznych cięć liniowych); niewłaściwe kształtowanie granicy rolno-leśnej; zwiększenie intensywności nawożenia i stosowania chemicznych środków ochrony lasu przed szkodnikami, co chroni przed danym szkodnikiem, ale powoduje osłabienie naturalnej odporności ekosystemów; wprowadzanie gatunków obcego pochodzenia, które mogą powodować przekształcenie w ekosystemach; zalesianie nowych obszarów bez pozostawienia otwartych powierzchni; prowadzi to do ograniczenia powierzchni ekosystemów otwartych i zubożenia różnorodności krajobrazowej. [Rykowski, 2003]. Obecnie, w gospodarce leśnej, szczególnie w lasach państwowych, eksponuje się środowisko – ochronną funkcję lasów. Zagrożenia związane z rybołówstwem, wędkarstwem i łowiectwem Główne oddziaływanie gospodarki rybacko-wędkarskiej wynika z następujących rodzajów działań: wprowadzenie obcych gatunków lub odmian, czego skutkiem jest ustępowanie rodzimych gatunków słabszych konkurencyjnie oraz przenoszenie chorób i pasożytów; zarybianie materiałem niedostosowanym do warunków siedliskowych, co może doprowadzić do przekształcenia ekosystemów i ustąpienia gatunków wrażliwych; nadmierna eksploatacja zasobów, co prowadzi do zmniejszenia się populacji gatunków dziko rosnących; zajmowanie pod produkcję naturalnych zbiorników wodnych, co powoduje zmianę warunków siedliskowych, przekształcenie ekosystemu i ustąpienie gatunków wrażliwych; kłusownictwo, nastawione często na rzadsze gatunki, w skutek czego zmniejsza się ich populacja. [Kornijów, 2003] Z działalnością rybacko-wędkarską wiąże się również zanieczyszczanie ekosystemów wodnych. Punktowe źródła zanieczyszczeń pochodzą z sadzowego chowu ryb, a także z przetwórni. Niebezpieczne jest także pozostawianie w wodzie i na brzegach zwojów żyłki i ciężarków ołowianych. Staja się one przyczyną śmierci licznych ptaków wodno-błotnych. Szacuje się, że w Anglii rocznie ginie od 3 do 4 tys. łabędzi [Wołos, 2001]. Tekst pochodzi z książki T. Poskrobko i in. Ochrona biosfery, i jest chroniony prawem autorskim oraz majątkowym. Zagrożenia związane z łowiectwem Łowiectwo może wywierać negatywne skutki na różnorodność biologiczna jeżeli dopuści się do: nadmiernej eksploatacja populacji gatunków łownych, zagrażającej ich wyginięciem na określonych obszarach lub poprzez obniżenie liczebności gatunku, dopuszczając do obniżenia różnorodności genetycznej; utrzymywania zbyt wysokiej liczebności gatunków łownych, która narusza równowagę w ekosystemach (np. przez nadmierne zgryzanie roślinności); introdukcji do otwartej przyrody obcych gatunków, które maja być przedmiotem eksploatacji łowieckiej, czego skutkiem działań może być ustąpienie gatunków rodzimych, słabszych konkurencyjnie, a także przenoszenie różnego rodzaju chorób i pasożytów. Ważnym zagrożeniem dla różnorodności biologicznej jest także kłusownictwo, lub prowadzenie selekcji wolno żyjących gatunków łownych na określone cechy morfologiczne (np. piękne poroża) w wyniku, której może zostać naruszona naturalna proporcja genów w populacji, aż do eliminacji niektórych genów [Andrzejewski, Weigle, 2003]. Zagrożenia związane z gospodarką przestrzenną Zajmowanie terenów pod zabudowę, intensywna urbanizacja połączona z rozbudową infrastruktury, powstanie „barier ekologicznych”, tj. kanałów, dróg i zapór. Jest to przyczyną fragmentacji ekosystemów i rozdrabniania siedlisk populacji poszczególnych gatunków, które tracą możliwość swobodnego krzyżowania się i przepływu genów w obrębie dużej populacji. W ten sposób dochodzi do utraty zasobów genowych potrzebnych do podtrzymania odnawialnych populacji zwierząt i roślin, a w rezultacie do stopniowego wymierania gatunków. Zagrożenia związane z gospodarką wodną i morską Zagrożenia, jakie stwarza gospodarka wodna w stosunku do różnorodności biologicznej, to przede wszystkim zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych. Zanieczyszczenia powstają głównie na skutek zrzutu nieoczyszczonych lub niedostatecznie oczyszczonych ścieków oraz spływu powierzchniowego z upraw rolnych, a także z różnego rodzaju szlaków komunikacyjnych. Czynniki te powodują eutrofizację wód, co w efekcie prowadzi do zmiany ekosystemu i ustąpienia gatunków bardziej wrażliwych. Innym szkodliwym dla bioróżnorodności działaniem są melioracje, w tym obszarów przyrodniczo cennych. Skutkiem tego jest zmiana warunków siedliskowych i mikroklimatycznych. Tekst pochodzi z książki T. Poskrobko i in. Ochrona biosfery, i jest chroniony prawem autorskim oraz majątkowym. Różnorodność biologiczna ulega zmniejszenia również na skutek regulacji rzek i budowy obwałowań wzdłuż cieków. Następuje zanikanie tak rzadkich ekosystemów hydrogenicznych, np. torfowisk, wilgotnych łąk, a w efekcie ustępowanie gatunków i zmiana krajobrazu. Oddziaływanie przemysłu Szkodliwe oddziaływanie przemysłu na różnorodność biologiczną wynika przede wszystkim z emisji różnego rodzaju zanieczyszczeń, w tym hałasu. Największe zagrożenie niosą działy związane z produkcją energii cieplnej, elektrycznej oraz przerobem i dystrybucją ropy i gazu. Najgroźniejsze dla bioróżnorodności zanieczyszczenia środowiska wiążą się przede wszystkim z: emisją gazów i pyłów do atmosfery, zrzutem ścieków, składowaniem odpadów, hałasem i promieniowaniem, skutkiem tych działań jest postępująca eutrofizacja i zakwaszanie siedlisk, a w konsekwencji zmiana ekosystemów i ustąpienie gatunków wrażliwych; ogrzewaniem powierzchniowych warstw gleby szerokości kilku lub więcej metrów przez sieci przesyłające ciepło, co zmienia jej warunki mikroklimatyczne w stopniu umożliwiającym przeżycie zimy przez gatunki nawet z innych stref klimatycznych. Powoduje to sprzeczne z zasadą ochrony różnorodności biologicznej, rozprzestrzenianie się w naszych systemach ekologicznych obcych gatunków, które mogą żyć i rozwijać się tylko w sztucznie stworzonych habitatach; zrzutem wód podgrzanych, pochodzących z procesów produkcji energii elektrycznej, do rzek i jezior, w których powstają strefy o podwyższonej temperaturze, gdzie zubożeniu ulega struktura naturalna gatunków i ekosystemów; eksploatacją zasobów surowcowych, w efekcie czego następuje degradacja krajobrazu: hałdy, osuwiska i zapadliska, ulegają zmianom warunki siedliskowe – zmiana chemizmu gleb, powstawanie lejów depresyjnych; ulega przekształceniu struktura ekosystemów: zanik gatunków nieodpornych na powstałe przekształcenia środowiska [Andrzejewski, Weigle, 2003]. Innym ważnym zagrożeniem dla różnorodności biologicznej jest budowa i funkcjonowanie elektrowni wodnych i wiatrowych, bez zastosowania nowoczesnych rozwiązań uwzględniających wymogi ochrony przyrody. W wyniku powstania sztucznych zbiorników wodnych, następuje niszczenie naturalnych systemów ekologicznych, w tym unikatowych siedlisk i gatunków zagrożonych wyginięciem. Problem stanowią także, tzw. pułapki ekologiczne, czyli urządzenia techniczne, które podczas eksploatacji niszczą organizmy, np. turbiny i wiatraki. Oddziaływanie transportu Rozwój transportu, sieci komunikacyjnych oraz liniowej infrastruktury wpływają bezpośrednio oraz pośrednio na stan różnorodności biologicznej. Sieci komunikacyjne, a zwłaszcza ogrodzone siatkami autostrady, są barierami dla migracji zwierząt, a tym samym swobodnej wymiany genów. Fragmentaryzacja przestrzeni uruchamia procesy degradacji Tekst pochodzi z książki T. Poskrobko i in. Ochrona biosfery, i jest chroniony prawem autorskim oraz majątkowym. ekosystemów poprzez ich fragmentaryzację. Im mniejsza jest powierzchnia danego ekosystemu, tym mniejsza jest liczba występujących w ekosystemie gatunków. Istotnym problemem jest masowe zabijanie zwierząt i ptaków, w wyniku dużego i szybkiego ruchu pojazdów na drogach. W ograniczonym zakresie problem ten dotyczy również innych dziedzin transportu, jak transport kolejowy, lotniczy i wodny. Innym istotnym zagadnieniem, mającym wpływ na stan różnorodności biologicznej jest budowa napowietrznych linii przesyłowych energii elektrycznej. W rezultacie tego rodzaju działań następuje częściowe zniszczenie roślinności pod linią, a silne pola magnetyczne są barierą dla migracji zwierząt, przewody i słupy stają się przeszkodą, o którą rozbijają się zwierzęta latające, lub giną poprzez porażenie prądem. Rozwieszone linie negatywnie wpływają na różnorodność krajobrazową [Andrzejewski, Weigle, 2003]. Oddziaływanie turystyki i rekreacji Turystyka wyjątkowo intensywnie wykorzystuje walory przyrodnicze. Szczególnie w realiach polskich, dość często obserwuje się chaotyczny rozwój baz noclegowych oraz intensywny i niekontrolowany rozwój zabudowy tzw. drugich domów na obszarach cennych przyrodniczo. Ponadto, następuje wzrost korzystania z transportu indywidualnego, a także penetracja cennych przyrodniczo obiektów, nie przygotowanych do przyjęcia tak wysokiego ruchu turystycznego. Na skutek tych działań następuje: ograniczenie powierzchni naturalnej i półnaturalnej; degradacja krajobrazu, w tym także w wyniku realizacji zabudowy substandardowej; synantropizacja roślin i zwierząt; zmiany warunków siedliskowych w wyniku zanieczyszczenia środowiska, a w efekcie przekształcanie ekosystemów i ustępowanie gatunków wrażliwych; płoszenie zwierząt [Andrzejewski, Weigle, 2003]. Wszystkie wyżej wymienione antropogeniczne zagrożenia wynikają w dużej mierze z niedoceniania wartości środowiska, jego zasobów i walorów w dotychczasowych systemach ekonomicznych, politycznych, kulturowych i prawno-administracyjnych, a także z niedostatku wiedzy o możliwości stosowania przyjaznych środowisku technologii produkcji w inwestycjach infrastruktury technicznej. Przyczynę tak licznych zagrożeń różnorodności biologicznej możemy upatrywać także w szybkim wzroście populacji ludzkiej i wysokich aspiracjach społeczeństwa w zakresie materialnego dobrobytu, wyrażające się wzrastającą konsumpcją dóbr w tym również zasobów środowiska przyrodniczego.
