Materiały poszkoleniowe - Platforma edukacyjna Fundacji Dajemy

Transkrypt

Profilaktyka przemocy
i wykorzystywania
seksualnego dzieci
Skrypt szkoleniowy
dla uczestników szkolenia
Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę
ul. Walecznych 59
03-926 Warszawa
KRS 0000204426
NIP 113-07-25-676
www.fdds.pl
www.edukacja.fdds.pl
© Copyright Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę
Materiały wyłącznie do użytku przez uczestników szkolenia.
Żadna ich część nie może być rozpowszechniana, cytowana lub kopiowana bez wcześniejszej zgody
Fundacji.
Profilaktyka przemocy i wykorzystywania dzieci
Spis treści
Formy krzywdzenia dzieci ............................................................................................................ 3
Profilaktyka krzywdzenia dzieci .................................................................................................. 6
Trudne sytuacje podczas zajęć z dziećmi – wskazówki jak się zachować ......................... 8
Rozmowa z dzieckiem, które doznało krzywdzenia ............................................................. 11
Polecane materiały dodatkowe................................................................................................. 13
2
Formy krzywdzenia dzieci
 Przemoc fizyczna - to celowe uszkodzenie ciała, zadawanie bólu lub groźba
uszkodzenia ciała. Skutkiem przemocy fizycznej mogą być złamania, siniaki, rany
poparzenia, obrażenia wewnętrzne.
Przemoc jest działaniem intencjonalnym, mówimy o niej w sytuacji, gdy szkoda nie powstała w sposób
przypadkowy. Nie oznacza to, że celem rodzica, czy innego sprawcy musi być skrzywdzenie dziecka,
często traktuje on przemoc instrumentalnie, jako środek do osiągnięcia zamierzonego celu (np.
wychowawczego).
O przemocy fizycznej mówimy nie tylko wtedy, gdy dziecko dozna faktycznego uszkodzenia ciała, lecz
także wtedy gdy istnieje duże ryzyko, że dane działanie mogłoby je spowodować. Definicje przemocy
kładą nacisk na to, że problem dotyczy przede wszystkim relacji dziecka z rodzicami, bądź osobami, które
są za nie odpowiedzialne lub mają nad nimi władzę. Najczęściej dotyczy to rodziców, opiekunów lub
nauczycieli.
Niektóre definicje (jak np. definicja ONZ) podają katalog zachowań, które z całą pewnością znajdują się w
kategorii przemocy fizycznej, należą do nich: bicie rękami i przedmiotami, kopanie, szarpanie i inne.
Jednak przemoc wobec dzieci może przyjmować tak różne formy, ich katalog z natury rzeczy jest
otwarty.
Przemoc wobec dzieci grozi różnego typu konsekwencjami. Mogą one pojawić się już w dzieciństwie
(tzw. konsekwencje krótkoterminowe), ale występują także w dorosłym życiu (tzw. konsekwencje
długoterminowe). Konsekwencje przemocy mogą dotyczyć wszystkich sfer życia dziecka, a potem osoby
dorosłej: fizycznej, emocjonalnej, poznawczej i społecznej. Zdarza się, że emocjonalne konsekwencje
przemocy są dla dziecka trudniejsze i bardziej bolesne niż fizyczne.
Jak rozpoznać przemoc?
Umiejętność rozpoznawania symptomów przemocy wobec dzieci jest konieczna, by móc ochronić je
przed krzywdzeniem i zaniedbywaniem. Nie każdy musi bezpośrednio angażować się w rozwiązywanie
trudnej sytuacji dziecka. Jednak zauważenie, że dzieje się coś niepokojącego i zareagowanie na to, jest
warunkiem uzyskania pomocy przez dziecko.
Na co zwrócić uwagę?
Dziecko:
Rodzic lub opiekun:
ma widoczne obrażenia ciała (poparzenia, ślady
po ugryzieniu, siniaki, złamania kości), których
pochodzenie trudno jest wyjaśnić, może bać
rodzica lub opiekuna, podawane przez nie
wyjaśnienia dotyczące ran i siniaków nie są
spójne z charakterem obrażeń.
podaje sprzeczne lub nieprzekonujące wyjaśnienia
dotyczące obrażeń dziecka, bądź w ogóle
odmawia wyjaśnień, stosuje surową dyscyplinę
wobec dziecka, w tym kary fizyczne,
nadużywa alkoholu lub narkotyków,
ciągle obwinia i krytykuje dziecko.
3
 Przemoc emocjonalna to powtarzające się poniżanie, upokarzanie i ośmieszanie
dziecka, brak odpowiedniego wsparcia, uwagi i miłości. Wymagania i oczekiwania
wobec dziecka, którym nie jest ono w stanie sprostać.
Kategorie szkodliwych relacji opiekun – dziecko wg D. Glaser





Niedostępność emocjonalna, brak reakcji emocjonalnej i zaniedbywanie emocjonalne.
Relacja z dzieckiem oparta na wrogości, obwinianiu, oczernianiu, odrzucaniu, traktowaniu jak
kozła ofiarnego. Często oparta na przekonaniu, że dziecko zasługuje na takie traktowanie ze
względu na przypisywane mu negatywne cechy.
Nieodpowiednie rozwojowo lub niekonsekwentne interakcje z dzieckiem. Mieszczą się tu
oczekiwania przewyższające możliwości rozwojowe dziecka lub zbyt niskie na danym etapie
rozwoju; surowe i niekonsekwentne dyscyplinowanie; eksponowanie na niezrozumiałe dla
dziecka i traumatyczne zdarzenia lub interakcje, w szczególności przemoc domową. Kategoria ta
jest odzwierciedleniem niedostatecznych umiejętności rodzicielskich.
Niedostrzeganie lub nieuznawanie indywidualności dziecka Nieumiejętność odróżnienia
rzeczywistości dziecka od przekonań i życzeń rodzica; dziecko służy zaspokajaniu potrzeb
rodzica. Sytuację tę obserwujemy często, gdy dziecko wciągane jest w konflikt pomiędzy
zwaśnionymi rodzicami.
Nieodpowiednia socjalizacja lub demoralizacja; izolowanie dziecka lub niezapewnianie mu
stosownej stymulacji i możliwości nauki.
Dziecko:
Rodzic lub opiekun:
zachowuje się w sposób nieadekwatny do wieku
(w sposób zbyt dorosły bądź zbyt infantylny),
wykazuje zaburzenia jedzenia (niedojada,
nadmiernie się objada, wymiotuje), jest
opóźnione w rozwoju fizycznym bądź
emocjonalnym, moczy się bądź zanieczyszcza
kałem, samookalecza się, ma problemy ze snem,
nocne koszmary, boi się chodzić spać, ma objawy
hipochondrii, histerii, obsesji lub fobii.
ciągle obwinia, poniża i strofuje dziecko, nie
interesuje się problemami dziecka, otwarcie
odrzuca dziecko, faworyzuje jedno z rodzeństwa,
w oczekiwaniach i wymaganiach wobec dziecka
nie bierze pod uwagę jego możliwości, nadużywa
alkoholu lub narkotyków.
 Wykorzystywanie seksualne dzieci to aktywność seksualna z udziałem dziecka (do
15. roku życia), podjęta przez dorosłego, nastolatka lub dziecko. Sprawca ma
przewagę wiekową, fizyczną lub intelektualną nad swoją ofiarą
Definicja D. Finkelhora
Wykorzystywanie seksualne dziecka to zachowania, których celem jest stymulacja seksualna.
Zachowania takie dzielą się na:
1. Zachowania z kontaktem fizycznym, związanym z dotykaniem genitaliów lub/i odbytu dziecka
lub piersi dziewczynek oraz dotykaniem tych części ciała sprawcy przez dziecko. Wyróżnia się
dwa typy zachowań z kontaktem fizycznym:
 Penetracja, gdy wagina, odbyt lub usta dziecka są penetrowane przy użyciu penisa, palca lub
przedmiotów,
 Kontakt bez penetracji – dotykanie intymnych części ciała dziecka, całowanie o charakterze
seksualnym oraz dotykanie przez dziecko intymnych części ciała partnera.
2. Zachowania bez kontaktu fizycznego takie jak ekshibicjonizm, voyeurism (podglądanie,
doprowadzenie do eksponowania genitaliów przez dziecko) oraz włączanie dziecka w oglądanie
lub produkcję materiałów pornograficznych. Ta forma wykorzystywania zawiera również
składanie dziecku propozycji lub komentarze o charakterze seksualnym wobec dziecka.
(Finkelhor, 1994)
4
Dziecko:
Rodzic lub opiekun:
przejawia dziwne bądź niezwykłe dla swojego
wieku zachowania seksualne (np. jest nadmiernie
rozbudzone, dużo mówi seksie),
jest wycofane, depresyjne, infantylnie się
zachowuje, ma trudności w relacjach z
rówieśnikami, odmawia przebierania się w
towarzystwie innych (np. przed zajęciami
sportowymi), nadużywa alkoholu lub narkotyków,
pogorszyło się w nauce,
ma trudności z chodzeniem lub siadaniem;
doświadcza bólu intymnych części ciała,
jest w ciąży lub ma chorobę przenoszoną drogą
płciową, ucieka z domu, chwali się nagłym
przypływem gotówki lub prezentów.
przekracza dopuszczalne granice w kontakcie
fizycznym z dzieckiem (np. podczas zabawy),
nadużywa alkoholu lub narkotyków, nie
utrzymuje relacji z osobami spoza najbliższej
rodziny, przejawia nadopiekuńczość w stosunku
do dziecka lub odwrotnie: deprecjonuje dziecko,
stwarza negatywny obraz dziecka ogranicza jego
kontakty z rówieśnikami.
 Zaniedbywanie to nie zaspokajanie podstawowych potrzeb materialnych
i emocjonalnych dziecka przez rodzica lub opiekuna; nie zapewnianie mu
odpowiedniego jedzenia, ubrań, schronienia, opieki medycznej, bezpieczeństwa.
Dziecko:
Rodzic lub opiekun:
często jest nieobecne w szkole lub przedszkolu,
kradnie jedzenie bądź pieniądze kolegom, żebrze,
nie otrzymuje koniecznej opieki medycznej:
szczepień, okularów itp. jest często brudne,
nieprzyjemnie pachnie, często jest ubrane
nieodpowiednio do pogody, pije alkohol
lub zażywa narkotyki, mówi, że w domu nie ma
osoby, która mogłaby się nim zająć, popełnia
czyny niezgodnie z prawem, np. akty wandalizmu
kradzieże.
nie interesuje się sprawami dziecka, jest bezradny
życiowo lub pogrążony w depresji,
często nie dociera na umówione spotkania,
nadużywa alkoholu lub zażywa narkotyki,
całymi
dniami
przebywa
poza
domem,
pozostawiając dziecko bez opieki.
Występowanie pojedynczego objawu na ogół nie jest dowodem na to, że dziecko doświadczyło
krzywdzenia. Jeśli jednak symptom powtarza się, bądź kilka objawów występuje jednocześnie,
prawdopodobieństwo, że mamy do czynienia z przemocą wobec dzieci zdecydowanie wzrasta.
Podejrzenie, że dziecko doświadcza przemocy jest szczególnie uzasadnione, gdy z objawami u dziecka
współwystępują określone zachowania rodziców lub opiekunów.
Osoby, które krzywdzą dzieci, starają się to ukryć. Dotyczy to zwłaszcza tych osób, które krzywdzą
dzieci, zdając sobie sprawę z tego, że to, co robią, jest niewłaściwe. Takie osoby zachowują się często
wobec otoczenia w przykładny, niebudzący podejrzenia sposób. Część osób krzywdzi dzieci, nie zdając
sobie sprawy z tego, że to, co robią, jest niewłaściwe i może mieć poważne skutki (np. stosując kary
fizyczne, potrząsając niemowlęciem, nadmiernie zawstydzając dziecko). Takie osoby zwykle nie ukrywają
swojego zachowania.
5
Więcej materiałów i informacji na temat problemu krzywdzenia dzieci można znaleźć na stronie
www.edukacja.fdds.pl.
Dlaczego dzieci są bardziej narażone na krzywdzenie?












Uczymy dzieci, by pomagały innym, były uczynne, życzliwe, grzeczne, słuchały się dorosłych.
Chcemy, żeby były odważne i ufne.
Dzieci są słabe – fizycznie i psychicznie.
Niekiedy mówienie „nie” może być postrzegane jako przejaw bycia niegrzecznym.
Na ogół uczymy dzieci, żeby unikały kontaktów z osobą obcą – pogłębiając stereotyp, że
sprawcami krzywdzenia są wyłącznie osoby obce dziecku.
Przemoc w rodzinie to zamknięty problem – duże przyzwolenie społeczne.
Dzieci myślą schematycznie, konkretnie i obrazowo – znajomy=dobry, nieznajomy=zły,
ładny=dobry, miła osoba ma dobre intencje.
Dzieci czasem nie wiedzą, że krzywdzenie, bicie itp. jest złe i zakazane – nie mają tylu
doświadczeń i wiedzy o świecie, która pozwalałaby im określić poziom ryzyka w danej sytuacji.
Są zależne – często właśnie od osoby, która je krzywdzi. Mogą być łatwo manipulowane i
stawiane w sytuacji bez wyboru (czasem pozornie).
Mają małą umiejętność rozwiązywania konfliktów i unikają sytuacji konfliktowych.
Dzieci mają niezinternalizowane normy społeczne, nie zawsze rozumieją daną sytuację
społeczną.
Dzieci mają również małą samokontrolę.
Profilaktyka krzywdzenia dzieci
Profilaktyka problemu krzywdzenia dzieci polega na rozwijaniu takich strategii i działań, które
ukierunkowane są zarówno na przyczyny występowania zjawiska i czynniki zwiększające ryzyko jego
pojawienia się, jak i na rozwijanie czynników, które osłabiają prawdopodobieństwo krzywdzenia
Modele profilaktyki
1. Model zdrowia publicznego zakłada podział profilaktyki na:



profilaktykę uniwersalną (pierwszorzędowa) — kierującą działania w stronę szerokich
populacji rodzin, rodziców o tzw. niezdiagnozowanym lub niskim ryzyku wystąpienia
krzywdzenia dziecka;
profilaktykę/selektywna (drugorzędowa) — (której działania skoncentrowane są na grupach
ryzyka, inaczej — podwyższonego ryzyka wystąpienia zachowań krzywdzących dziecko; ten
typ działań w ogólnej teorii profilaktyki znany jest jako profilaktyka drugorzędowa;
profilaktyka wskazująca (trzeciorzędowa) – działania korygujące, zorientowane na
konkretny kryzys, powstały wskutek ryzykownych zachowań: przeciwdziałanie pogłębianiu
się niewłaściwych, zdiagnozowanych zachowań lub skutków zachowań, ochrona ofiar przed
dalszym krzywdzeniem, pokazanie alternatywnych zachowań, działania mające na celu
powrót do „normy”.
2. Model profilaktyki przestępczości (Tonry, Farrington, 1995):
 profilaktyka rozwojowa: redukowanie czynników ryzyka i wzmacnianie czynników
ochronnych w grupach ryzyka sprawców i ofiar;
 profilaktyka sytuacyjna: skupia się na kryminogennych cechach sytuacji potencjalnie
prowadzących do przestępstwa;
 profilaktyka środowiskowa: lokalne rozwiązania lokalnych problemów, zaangażowane
społeczności;
6

działania wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych: wykrywanie; powstrzymywanie;
unieszkodliwianie; resocjalizacja.
12 poziomów profilaktyki wykorzystywania seksualnego – poziomy i typy działań
Adresaci/cele
Profilaktyka
pierwszorzędowa
Profilaktyka
drugorzędowa
 Prewencja ogólna
 Profilaktyka
rozwojowa
 Interwencje
wobec
nastolatków i
mężczyzn z
grup ryzyka
 Wczesne
wykrywanie
 Prewencja
indywidualna
 Terapia sprawców
Ofiary
 Edukacja nt.
bezpieczeństwa
osobistego
 Budowanie
odporności
 Budowanie
odporności i
wspieranie
dzieci z grup
ryzyka
 Minimalizowanie
krzywdy
 Zapobieganie
rewiktymizacji
Sytuacje
 Ograniczanie
zakresu sytuacji
ryzyka
 Zwiększanie
kontroli
 Profilaktyka
sytuacyjna w
miejscach
zagrożonych
 Strategie
bezpieczeństwa
 Interwencje
instytucjonalne
Systemy
ekologiczne
 Edukacja
społeczności
lokalnej
 Lokalne oferty
wsparcia rodziny
 Nadzór
sąsiedzki w
społecznościac
h ryzyka
 Wspieranie
rodzin ryzyka
 Interwencje w
rodzinach,
szkołach, itp.
 Rejestry sprawców,
informowanie
społeczności
Sprawcy
Profilaktyka
trzeciorzędowa
Jak podaje Anna Rustecka-Krawczyk (W poszukiwaniu czynników chroniących młodzież z grupy ryzyka
w: "Dziecko Krzywdzone"2012, Vol. 11 Nr 3 Resilience - pozytywna adaptacja dzieci krzywdzonych):
Mówiąc o profilaktyce krzywdzenia dzieci, coraz częściej zwraca się uwagę na czynniki chroniące. To nurt bliski
resilience, polegający na szukaniu odpowiedzi na pytania, dlaczego ludzie dobrze radzą sobie w życiu, dlaczego
są odporni na przeciwności losu, co jest dla nich wzmacniające i rozwĳające. Skupienie uwagi na czynnikach
chroniących zmienia punkt widzenia na bardziej pozytywny Znajomość czynników chroniących jest bardzo
ważna dla planowania współczesnej profilaktyki. Czynniki chroniące mogą wyzwalać siłę i procesy zmierzające
ku pełnemu zdrowiu i dobremu samopoczuciu. Czynniki chroniące to zasoby indywidualne i cechy środowiska,
które kompensują bądź redukują działanie niekorzystnych czynników ryzyka. W efekcie wiążą się także z
mniejszym nasileniem zachowań problemowych u młodzieży (Fergus, Zimmerman 2005).
Czynniki chroniące dzieli się na:

czynniki indywidualne, np. pogodne usposobienie, wiara, indywidualne umiejętności (talenty); −
czynniki rodzinne, np. dobry klimat w rodzinie, bliskie relacje między członkami rodziny, dobry kontakt
z rodzicami, wsparcie rodziców;
7


wsparcie pozarodzinne, wsparcie nauczycieli, trenerów sportowych i innych osób spoza rodziny;
czynniki związane z najbliższym środowiskiem lokalnym, np. dobre i bezpieczne sąsiedztwo, dobry
klimat szkoły i wysoki poziom nauczania itp. (Ostaszewski 2008).
W jakie umiejętności warto wyposażać dzieci? Na jakie tematy warto edukować
dzieci? – GADKI + temat emocji
Edukację profilaktyczną dzieci warto budować na akronimie GADKI, którego poszczególne litery
wyznaczają zasady, przydatne w edukacji dziecka na tematy związane z ochroną dzieci przed przemocą i
wykorzystywaniem:
G – gdy mówisz „nie”, to znaczy „nie”,
A – alarmuj, gdy potrzebujesz pomocy,
D – dobrze zrobisz, mówiąc o tajemnicach, które cię niepokoją,
K – koniecznie pamiętaj, że twoje ciało należy do ciebie,
I – intymne części ciała są intymne/ściśle prywatne.
Powyższe zasady warto uzupełnić o temat wprowadzający – emocje. Temat ten jest ważny ze względu
na użyteczność rozpoznawania i nazywania emocji przez dziecko w procesie identyfikowania sytuacji
potencjalnie mu zagrażających.
Nie traktuj rozmowy dotyczącej zasad zachowania bezpieczeństwa jako jednorazowego wydarzenia.
Znacznie lepiej jest rozmawiać na te tematy krócej, a częściej. Pomoże to dziecku zapamiętać kluczowe
informacje i stosować się do przedstawionych zasad.
Z dziećmi trzeba systematycznie powtarzać i wracać do powyższych zagadnień oraz ćwiczyć ich
wykorzystanie zdobytej wiedzy w sytuacjach codziennych, wykorzystując różne okazje do rozmowy na
temat zagrożeń, ryzykownych zachowań i szukaniu pomocy jak jest coś niepokojącego.
Może się zdarzyć, że kiedy będziesz gotowy(-a) na przeprowadzenie rozmowy, nie będzie to dobry
moment dla dziecka. Nie ma problemu! Najważniejsze, aby nie wymuszać rozmowy. Powinna być czymś
naturalnym. Po prostu – poczekaj na odpowiednią chwilę.
Nawiązywanie i podsuwanie prostych wskazówek na temat unikania zagrożeń, przy okazji różnych
codziennych sytuacji, jest doskonałym sposobem zmierzenia się z tematem. Dzięki temu dziecko
nie będzie miało wrażenia, że robisz mu wykład lub prawisz morały. Będzie to łatwiejsze i dla dziecka,
i dla Ciebie!
Więcej informacji, a także materiały przydatne w edukacji dzieci znajdziesz na stronie www.gadki.fdds.pl.
Trudne sytuacje podczas zajęć z dziećmi – wskazówki jak się
zachować
 Dzieci błaznują/wulgaryzują przekazywane treści
Podczas wprowadzania dzieciom tematyki dotyczącej miejsc intymnych jeden z chłopców mówi: „A mój tata to
mówi, że chłopaki mają siurki, a dziewczyny pipki”. Dzieci zaczynają się śmiać i jedno przez drugie przytacza
nazwy, jakie słyszało.
Co możesz czuć w tej sytuacji?
8
 Zażenowanie, niepewność, poczucie braku kontroli, złość, śmiech/rozbawienie.
Jakie myśli i uczucia oraz zachowania innych dzieci w grupie może wywołać taka sytuacja?
 Zawstydzenie, śmiech, popisywanie się dzieci przed sobą nawzajem, dezorientację, brak
skupienia i brak możliwości powrotu do tematu zajęć.
Co możesz powiedzieć dziecku? Co możesz powiedzieć innym dzieciom?
 Rozumiem, że tatuś nauczył cię tak mówić. W każdym domu używa się innych określeń.
Na naszych zajęciach będziemy te miejsca nazywać miejscami intymnymi.
 Dziecko ujawnia(na zajęciach lub po zajęciach), że jest ofiarą krzywdzenia
Podczas zajęć jeden z chłopców – zawsze chętny do zabawy – tym razem jest wyraźnie smutny i wycofany. Po
zajęciach prowadzący chce porozmawiać z chłopcem o tym, co się stało i zostaje z nim sam na sam w klasie.
Podczas rozmowy dziecko wyznaje: „Mój tato często krzyczy na mamę, a czasem to nawet bije. Mnie kilka razy też
bił i mojego brata też. Proszę pani, ale niech pani o tym nikomu nie mówi, ja nie chcę, żeby tato poszedł do
więzienia!”. W tym momencie dziecko wpada w jeszcze większy płacz i nie może się uspokoić.
Co możesz czuć w tej sytuacji, co możesz myśleć?
 Strach, niepewność, co robić, chęć podjęcia działania, chęć ochrony dziecka.
 Strach innych dzieci, które widziały płaczącego chłopca, ciekawość dzieci – chęć drążenia tematu
pytania, co się stało, zagrożenie napiętnowania dziecka ofiary przez grupę rówieśników.
 Należy uspokoić dziecko, wzmocnić je komunikatem, że bardzo dobrze, że to powiedziało,
ponieważ bicie jest złe i nie wolno tak robić. Należy zapewnić dziecko o działaniu, które
doprowadzi do zastopowania przemocy – nie wolno dziecku obiecać, że nikomu się nie powie o
tej sytuacji. Należy wytłumaczyć, dlaczego takie sytuacje muszą zostać zgłoszone do
odpowiednich osób i instytucji.
Podczas Spotkania 5. dotyczącego trudnych sytuacji prowadzący czyta historię 2 związaną z panem, który
pokazuje dzieciom zdjęcia. Jedno z dzieci zaczyna chichotać i mówi: „A ja widziałem gołą panią w gazecie, tata mi
pokazał”.
 Niepewność, zaskoczenie, niepokój, rozbawienie, wyrobienie sobie zdania (etykietki) o ojcu
dziecka.
 Śmiech/rozbawienie, ciekawość, lęk, dezorientację – bo przecież pani mówiła, że to miejsca
intymne, inne dzieci też mogą zacząć opowiadać o tym, dzieci opowiedzą o tym rodzicom po
zajęciach.
 W gazetach, internecie albo telewizji można znaleźć różne rzeczy. Są takie, które przeznaczone są dla
dorosłych, i są takie, które adresowane są do dzieci. My na naszych zajęciach uczymy się, że są takie
miejsca na ciele człowieka, które nazywamy intymnymi i powinny być one zakryte, bo są to prywatne
miejsca na ciele każdego człowieka. Dzieci nie powinny oglądać tego, co przeznaczone jest dla
dorosłych, bo są to dla nich materiały niezrozumiałe albo dzieci mogą się przestraszyć. Zawsze gdy
zobaczycie w telewizji, gazecie lub internecie coś, czego nie rozumiecie albo czego się boicie, koniecznie powiedzcie o tym osobie dorosłej. Gdy ktoś pokazuje wam takie rzeczy, możecie i powinniście
powiedzieć, że nie chcecie ich oglądać.
 Dziecko opowiada (na zajęciach lub po zajęciach) o krzywdzeniu, którego ofiarą jest
jego
kolega/koleżanka
Podczas zajęć odzywa się 5-letnia Wiktoria: ,,Proszę pani, a moją koleżankę ostatnio jeden pan podglądał w
toalecie, jak byłam z mamą i z tatą w McDonaldzie”.
9
 Ciekawość, zaskoczenie, niepokój.
 Lęk, ciekawość, dopytywanie się, co było dalej i gdzie to było, strach przed chodzeniem do
toalety.
 Podglądanie w toalecie jest złe i nikt nie powinien podglądać innych – ani dzieci, ani dorosłych. Jeśli
dzieciom zdarzy się taka sytuacja, powinny zawsze powiedzieć o tym komuś dorosłemu: mamie, tacie,
pani w przedszkolu/w szkole.
Po skończonych zajęciach – wychowawczyni klasy I składała pośpiesznie swoje rzeczy. Wychodząc, zobaczyła,
że czekają na nią Ania i Karolina. Dziewczynki często rozmawiały z panią Ewą i zawsze trzymały się razem,
ponieważ były sąsiadkami. Nauczycielka uśmiechnęła się do dziewczynek, które też zachichotały. Ania
powiedziała: ,,Ty powiedz pani”, a Karolina odpowiedziała jej natychmiast: ,,Nie, Ty mów”. Po chwili
przekomarzania się, Karolina powiedziała: ,,Proszę pani, bo u nas na podwórku jest taki pan, który daje
dzieciom cukierki i zaprasza je do siebie do domu”. Ania dodała szybko: ,,Ale my u niego nigdy nie byłyśmy,
tylko inne dzieci chodzą. Ten pan bawi się z dziećmi i w zamian za to daje im cukierki i chipsy”.
 Ciekawość, zaskoczenie, niepokój, chęć działania, niepewność co robić – interweniować, czy nie,
do kogo przekierować tę sprawę, czy rodzice o tym wiedzą.
 Bardzo dobrze, że nie byłyście u tego pana, bo nie wolno chodzić nigdzie z nieznajomymi ani
przyjmować od nich żadnych prezentów. Dobrze, że mi o tym powiedziałyście – to bardzo ważne.
Zapewniasz też dzieci o podjęciu działania w tej sprawie.
Podczas zajęć z dziećmi i mówieniu, że bicie jest złe, dwóch chłopców zaczyna szeptać między sobą. W końcu
jeden z nich mówi na głos: „Filip, no powiedz pani!”. Drugi z chłopców próbuje uciszyć kolegę. Ten jednak nie
daje za wygraną i mówi: „Proszę pani, bo tato Filipa ostatnio zbił go paskiem i Filip miał aż siniaki, pokazywał mi
nawet!”. Filip zaczyna płakać i krzyczy: „Ja nie chcę brać udziału w tych głupich zajęciach!”.
 Strach, zaskoczenie, niepokój, chęć działania, chęć ochrony dziecka.
 Strach, niepewność, smutek, ciekawość.
 W tej sytuacji idealnie byłoby, gdyby zajęcia prowadziły dwie osoby. Wtedy jedna może zająć
się Filipem, a druga – resztą grupy. Jeśli zajęcia prowadzi jedna osoba, trzeba najpierw uspokoić
dziecko, powiedzieć, że dorośli nie mogą bić dzieci. Pokazać Filipowi i innym dzieciom, że to jest
przykład złej tajemnicy – takie sytuacje nie powinny być trzymane w sekrecie. Powiedzieć
dzieciom, że zdarzają się takie sytuacje, kiedy dorosłe osoby niewłaściwie postępują wobec
dzieci i że czasem są to rodzice (cel: pokazanie, że nie jest to odosobniony przypadek, żeby nie
piętnować dziecka). Ale są takie osoby i miejsca, które pomagają dzieciom i chronią je przed
krzywdzeniem. jeśli dzieci nie mogą się zwrócić o pomoc do rodziców. Należy zapewnić Filipa i
inne dzieci o tym, że podejmie się działania w tej sprawie. Sytuacja jest o tyle trudna, że ofiara
nie chciała, aby doszło do ujawnienia.
 Dziecko mówi o sytuacji, która wzbudza niepokój prowadzącego
Wychowawczyni II klasy podczas ostatnich zajęć rozmawiała z dziećmi o tym, jak ważne jest bezpieczeństwo.
Ostrożnie starała się też uwrażliwić dzieci na to, że czasami inni ludzie zachowują się wobec dzieci nie tak, jak
powinni. Aby wprowadzić dzieci w temat, zaproponowała im ćwiczenie, polegające na mówieniu o tym, co
lubią, a czego nie, celem pokazania dzieciom, że dobrze jest wiedzieć, jakie zachowania lubimy, a jakich nie i jak
na nie reagować. Dzieci udzielały różnych odpowiedzi – często skupiały się na tym, co lubią jeść lub w co się
lubią bawić. Gdy na pytanie miał odpowiedzieć Maciek, najpierw chwilę się zastanowił, później wymienił, że
10
lubi grać w piłkę i lubi wychodzić z psem na spacer, a nie lubi, gdy ktoś na niego krzyczy. Po chwili dodał
jeszcze, że nie bardzo lubi, gdy do domu przyjeżdża wujek Marek, bo wujek Marek robi mu zdjęcia.
 Ciekawość, jakie to zdjęcia, zaniepokojenie.
 Ciekawość, rozbawienie, uruchomienie się takiej samej reakcji u innych dzieci – że też nie lubią
zdjęć – albo wręcz przeciwnie, że lubią.
Dopytywać o szczegóły czy nie, w jaki sposób?
 Nie dopytywać podczas lekcji, jakie to są zdjęcia. Po lekcji trzeba dopytać dziecko o tę sytuację.
Rozmowa z dzieckiem, które doznało krzywdzenia
Dzieci, które doznają krzywdzenia, są często silnie związane emocjonalnie ze sprawcą, szczególnie gdy
do przemocy dochodzi w rodzinie. Dziecko może cierpieć i jednocześnie darzyć sprawcę miłością.
Osoba interweniująca nie może kwestionować tych uczuć.
Celem rozmowy z dzieckiem jest nie tylko zebranie informacji o trudnych dla niego wydarzeniach, ale
również udzielenie mu wsparcia!
Organizacja rozmowy z dzieckiem
Miejsce rozmowy powinno być miejscem neutralnym, możliwie cichym i bezpiecznym. Warto
przygotować dodatkowe materiały: papier, kredki, maskotki. Lepiej, jeśli osoba prowadząca rozmowę nie
siedzi za biurkiem, które oddziela ją od dziecka. Należy zadbać o odpowiednią ilość czasu na rozmowę.
Ten czas powinien być zarezerwowany wyłącznie dla dziecka. Dziecko będzie czuło się lepiej i pewniej,
gdy samo wybierze miejsce, w którym chce usiąść oraz jeśli będzie miało koło siebie chusteczki i coś do
picia. Przed rozmową z dzieckiem warto przemyśleć jej cel i zaplanować przebieg. Taki plan ułatwia
rozmowę, chociaż jej przebieg powinien zależeć od stopnia otwartości i zachowania dziecka.
Przebieg rozmowy
Na początku rozmowy najważniejsze jest zbudowanie dobrej relacji z dzieckiem. Pomocna jest rozmowa
na tematy neutralne, ale ważne dla dziecka (zainteresowania, sukcesy). Okaż mu, że interesujesz się nim,
a nie tylko tym, czego chcesz się od niego dowiedzieć. Po nawiązaniu kontaktu z dzieckiem można
przejść do pytań związanych z celem spotkania. Warto zacząć od pytań otwartych,
– Czy mógłbyś mi o tym opowiedzieć?; Chciałabym lepiej zrozumieć, co Ci się zdarzyło.
Nie zadawaj pytań sugerujących – Czy to było na podwórku czy w domu?; Czy tata dotykał Twoich
miejsc intymnych? Pomocne w pogłębianiu kontaktu z dzieckiem i budowaniu w nim poczucia, że jest
słuchane i rozumiane, jest tzw. parafrazowanie, tzn. powiedzenie własnymi słowami, tego, co powiedział
rozmówca. Parafraza często zaczyna się od słów: O ile dobrze zrozumiałam, powiedziałeś, że...
W kontakcie z dzieckiem pomaga odzwierciedlanie jego emocji. Odzwierciedlanie pomaga dziecku
nazywać i doświadczyć tego, co czuje. Możemy powiedzieć – Widzę, że jest ci smutno. Staraj się
rozmawiać prostym językiem. Musi on być adekwatny do poziomu rozwoju dziecka. Rozmawiając z
małym dzieckiem używaj zdań pojedynczych, nie stosuj podwójnych przeczeń, unikaj zaimków. Rozmowa
o doznanej przemocy jest dla dziecka poruszająca emocjonalnie. Może płakać, okazywać strach, ból, być
mocno zawstydzone lub złościć się. Nie zaprzeczaj jego uczuciom i nie bagatelizuj ich.
Warto, aby dziecko podczas rozmowy usłyszało, że:
11





nie jest winne temu, co się stało,
nie ponosi również winy za to, że nie powiedziało od razu o tym, co mu się przydarzyło,
inne dzieci mają podobne doświadczenia i nie ono jedyne ma taki problem,
bardzo dobrze, iż komuś o tym powiedziało,
otrzyma pomoc.
Koniecznie poinformuj dziecko, co dalej będzie się działo, z kim będziesz rozmawiał, próbując mu
pomóc.
Czego należy unikać podczas rozmowy z dzieckiem:









Pocieszania, blokowania przeżywania emocji: Nie płacz. Nie przejmuj się. Bądź dzielny.
Oferowania dziecku bliskości fizycznej. Dzieci, które doznały krzywdzenia – zwłaszcza
fizycznego – mają złe skojarzenia związane z dotykiem. Przytul je tylko wtedy, kiedy wyraźnie do
tego dąży.
Pytań zaczynających się od „dlaczego”. Dzieci mogą przeżywać dodatkowy wstyd i lęk, gdy nie
potrafią czegoś wyjaśnić. Ponadto pytania rozpoczynające się od „dlaczego” często obciążają
odpowiedzialnością i winą. Dlaczego tam poszłaś? Dlaczego nie powiedziałaś o tym mamie?
Kwestionowania tego, co mówi dziecko, nawet jeśli to, co słyszysz, nie wydaje ci się
prawdopodobne. Nie próbuj samodzielnie rozstrzygnąć, czy dziecko mówi prawdę. To zadanie
dla wymiaru sprawiedliwości.
Krytykowania, poprawiania słownictwa dziecka oraz braku spójności i logiki jego wypowiedzi.
Dopytywania o szczegóły zdarzenia.
Składania pochopnych obietnic. Niespełnione obietnice mogą jeszcze bardziej utrudnić dziecku
zaufanie osobom dorosłym w przyszłości.
Bagatelizowania sprawy.
Dramatyzowania – choć jest to trudne, staraj się ze spokojem i uwagą wysłuchać tego, co mówi
dziecko.
Pod żadnym pozorem nie obiecuj dziecku, że zachowasz tę rozmowę w tajemnicy. Taka obietnica
zamyka ci drogę do podjęcia jakiejkolwiek interwencji.
Rozmowa z dzieckiem powinna być zawsze zakończona sporządzeniem notatki służbowej. Zapisz
dokładnie treść rozmowy i użyte przez dziecko i przez Ciebie słowa. Nie należy jednak tworzyć notatki
w trakcie spotkania. Podczas rozmowy z dzieckiem całkowicie skoncentruj się na kontakcie z nim.
Trudności w rozmowie na temat krzywdzenia dziecka
Po stronie dziecka:








poczucie winy za to, co się wydarzyło;
poczucie wstydu;
uczucie lęku o przyszłość własną i członków rodziny;
chęć chronienia sprawcy oraz trwałości rodziny;
lęk, że sprawca spełni swe groźby, gdy dziecko zacznie mówić;
miłość do sprawcy;
brak znajomości odpowiedniego słownictwa;
brak wiary w możliwość zmiany swojej sytuacji.
Po stronie profesjonalisty:


obawa przed dodatkowym skrzywdzeniem dziecka podczas rozmowy;
obawa przed mieszaniem się w „nie swoje sprawy”, ściągnięciem na siebie gniewu sprawcy;
12





obawa przed konfrontacją ze sprawcą;
brak znajomości odpowiedniego słownictwa, np. by rozmawiać o wykorzystaniu seksualnym;
brak wiedzy na temat możliwości pomocy oraz procedur postępowania;
poczucie osamotnienia, braku wsparcia ze strony innych profesjonalistów;
brak wiary w skuteczną interwencję i poprawę sytuacji dziecka.
Polecane materiały dodatkowe
Publikacje internetowe
Publikacje z kwartalnika Dziecko krzywdzone. Teoria, badania, praktyka,
www.dzieckokrzywdzone.fdds.pl
1. M. Skierkowska, Dziecko krzywdzone. Teoria, badania, praktyka” Vol. 13 nr 1, 2014, „Edukacyjne
programy
profilaktyki
wykorzystania
seksualnego
dzieci”.
http://www.dzieckokrzywdzone.fdds.pl/index.php/DK/article/view/39
2. Dziecko krzywdzone. Teoria, badania, praktyka” Vol. 8 nr 2 – Jak budować lokalny system
profilaktyki krzywdzenia małych dzieci, 2009 (www.dzieckokrzywdzone.fdds.pl)
3. Dziecko krzywdzone. Teoria, badania, praktyka” Vol.6 nr 2 Wczesna profilaktyka krzywdzenia
dzieci, 2007 (www.dzieckokrzywdzone.fdds.pl)
4. Dziecko krzywdzone. Teoria, badania, praktyka” Vol.7 nr 1 Krzywdzenie dzieci niepełnosprawnych
– profilaktyka i interwencja (www.dzieckokrzywdzone.fdds.pl))Dziecko krzywdzone. Teoria,
badania, praktyka” Vol.10 nr 1 Profilaktyka krzywdzenia dzieci (www.dzieckokrzywdzone.fdds.pl)
5. www.gadki.fdds.pl
6. Broszura
Zamiast
klapsów.
Jak
z
szacunkiem
i
miłością
wyznaczać
dziecku
granice
(www.edukacja.fdds.pl)
7. Broszura Stres. Poradnik dla rodziców małych dzieci (www.edukacja.fdds.pl)
8. Scenariusze zajęć z dziećmi (www.edukacja.fdds.pl, zakładka: „scenariusze”)
9. Platforma e-learningowa dla dzieci i młodzieży
10. Broszura: Jak chronić dzieci przed wykorzystywaniem seksualnym (www.edukacja.fdds.pl)
11. Broszura: Pomoc dzieciom wykorzystywanym seksualnie (www.edukacja.fdds.pl)
12. Broszura: Zachowania seksualne dzieci i młodzieży. Jak je identyfikować i rozumieć? Jak na nie
reagować? (www.edukacja.fdds.pl)
13. Dobre i złe sekrety, Elżbieta Zubrzycka,
14. Powiedz komuś, Elżbieta Zubrzycka
15. Śmierdzący ser, Catherine de Pinto
16. Garść radości, szczypta złości, Wojciech Kołyszko, Jovanka Tomaszewska
13
17. Nie lubię łaskotek, Marcie Aboff
18. Moje ciało należy do mnie, Gudrun Dittrich, Ursula Hagedorn, Martina Neukirch-Seibert
19. Wielka księga uczuć, Grzegorz Kasdepke
20. Gra ADAMIGO MEMORY
21. Bajki terapeutyczne, M.Molicka
22. Bajkoterapia- bajki pomagajki dla małych i dużych, Wydawnictwo Nasza Księgarnia
23. Emocje – zestaw kart - Moje Bambino
24. Gra Dopasuj emocje - Moje Bambino
25. „Nie daj się” – scenariusz zajęć do pracy z uczniami klas IV-VI
26. „Kompasik – edukacja na rzecz praw dziecka”, Nancy Flowers
14
15

Materiały poszkoleniowe - Platforma edukacyjna Fundacji Dajemy

Transkrypt

Podobne dokumenty

I. Problem krzywdzenia dziecka w rodzinie oraz założenia ogólne

Zakres tematyczny, prowadzący i opłaty

procedura - Tęczowa Polanka

Studium opiniowania sądowo-psychologicznego

I Powiatowa Konferencja „Powstrzymać przemoc domową”