ZMIENNO ű PRZESTRZENNA POKRYWY NIE NEJ W POLSCE ZIM

ZMIENNO ű PRZESTRZENNA POKRYWY NIE NEJ W POLSCE ZIM

K. Fortuniak, J. JĊdruszkiewicz, M. ZieliĔski (red.)
PrzestrzeĔ w badaniach geograficznych
Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Wydział Nauk Geograficznych UŁ
ŁódĨ 2012, s. 120–127
ZMIENNO PRZESTRZENNA POKRYWY NIENEJ W POLSCE
ZIM 2010/2011 NA POSTAWIE TELEDETEKCJI SATELITARNEJ
I OBSERWACJI NAZIEMNYCH
Mariusz Zieliski1, Bartosz Czernecki2, 3,
Joanna Jdruszkiewicz1
1
Katedra Meteorologii i Klimatologii, Uniwersytet Łódzki
ul. Narutowicza 88, 90-139 ŁódĨ
e-mail: [email protected]; [email protected]
2
Zakład Klimatologii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
ul. Wieniawskiego 1, 61-712 PoznaĔ
3
Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej - PaĔstwowy Instytut Badawczy,
Centrum Monitoringu Klimatu Polski
ul. PodleĞna 61, 01-673 Warszawa
e-mail: [email protected]
Zarys treci: Celem pracy jest porównanie zasiĊgu pokrywy ĞnieĪnej w Polsce w okresie od
listopada 2010 do marca 2011 roku na podstawie obrazów uzyskanych z systemu IMS oraz
danych z 45 stacji synoptycznych w Polsce. Weryfikacja zgromadzonego materiału badawczego
pod kątem statystycznym oparta jest zarówno na porównaniu zasiĊgu pokrywy ĞnieĪnej, jak
i poszczególnych stacji (punkt do punktu). W przypadkach dni o najmniejszej zgodnoĞci
pomiĊdzy analizowanymi seriami danych porównano mapy rozkładu przestrzennego wykonane
przy uĪyciu technik GIS dla obu serii danych. W celu zapewnienia optymalnej interpolacji
w obszarach przygranicznych wykorzystano 12 stacji synoptycznych połoĪonych na terenie
paĔstw oĞciennych.
Słowa kluczowe: teledetekcja satelitarna, IMS, pokrywa ĞnieĪna w Polsce
WSTP
Obrazy satelitarne odgrywają istotną rolĊ w badaniach współczesnej
meteorologii. Satelita codziennie dostarcza obrazów globalnych i regionalnych
procesów w atmosferze. Informacje dostarczone przez satelity pozwalają na
ciągłą ocenĊ zmian zasiĊgu pokrywy ĞnieĪnej, co jest bardzo istotne z punktu
widzenia monitoringu hydro- i atmosfery. SpoĞród istniejących Ĩródeł danych
satelitarnych o pokrywie ĞnieĪnej za jedno z najlepszych uwaĪa siĊ Interactive
Multisensor Snow and Ice Mapping System (IMS), dostarczający obrazy
z rozdzielczoĞcią przestrzenną 24 km i 4 km tworzone przez National Ice
Center (NIC) (K o t a r b a 2011). System IMS został stworzony w roku 1997
by dostarczaü codzienne mapy zasiĊgu pokrywy ĞnieĪnej dla całej północnej
półkuli i jednoczeĞnie zastąpiü dotychczasowy, mniej wydajny produkt
(National Environmental Satellite Data and Information Service, NESDIS)
opracowany przez amerykaĔski oĞrodek NOAA. DziĊki wielu ulepszeniom
[120]
Zmienno przestrzenna pokrywy nienej …
121
systemu, przede wszystkim wiĊkszą rozdzielczoĞü danych wyjĞciowych (od
2004 roku wynosi ona 4 km), produkty IMS są powszechnie wykorzystywane
m.in. jako produkt asymilowany w numerycznych modelach prognozy pogody.
Głównymi danymi wejĞciowymi z jakich korzysta system IMS są: obrazy
z satelitów okołobiegunowych m.in. POES, geostacjonarnych GOES, GMS,
Meteosat, obrazy z polarnych orbiterów US Department of Defence (DOD)
i programu Defense Meteorological Satellite Program (DMPS). IMS poĞrednio
korzysta z tygodniowych danych z National Ice Center, dobowych danych
miąĪszoĞci i zasiĊgu pokrywy ĞnieĪnej z US Air Force (USAF) oraz danych
z kanału 3A radiometru AVHRR i spektroradiometru MODIS (H e l f r i c h
i in. 2007; B r u b a k e r i in. 2005).
Celem pracy jest ocena przydatnoĞci produktu IMS w badaniach
meteorologicznych i klimatologicznych. Weryfikacja obrazów pokrywy
ĞnieĪnej dostarczonych przez IMS została dokonana za pomocą metod
statystycznych na podstawie danych z wybranych stacji synoptycznych.
DANE I METODY
Dane IMS są tworzone i publikowane przez National Ice Center (NIC) od
lutego 1997 roku. Dane udostĊpniane są nieodpłatnie w formie cyfrowej za
poĞrednictwem portalu internetowego (http://nsidc.org/data/g02156.html).
Cechuje je dobra rozdzielczoĞü czasowa, jak równieĪ duĪa rozdzielczoĞü
przestrzenna (24 i 4 km). IMS jest systemem interaktywnym, co oznacza, Īe
mapy nie są tworzone automatycznie, ale z czynnym udziałem analityka.
W opracowaniu mapy wykorzystywane są bezpoĞrednie dane satelitarne
z wielu Ĩródeł, m.in. GOES, Meteosat, NOAA, MetOp, MODIS, Landsat.
Proces tworzenia danych rozpoczyna siĊ od analizy mapy IMS z dnia
poprzedniego. Na jej podstawie analityk decyduje, bądĨ nie o zmianie statusu
danego piksela w rozpatrywanym dniu. Decyzja ta jest wynikiem analizy
dostĊpnych obrazów satelitarnych, przy czym w zimie głównym Ĩródłem informacji są satelity geostacjonarne, zaĞ latem biegunowe. Kiedy poszczególne
Ĩródła dostarczają sprzecznych danych, analityk podejmuje ostateczną decyzjĊ,
przyjmując najbardziej wiarygodną wersjĊ (K o t a r b a 2011).
W pierwszym etapie pracy wyznaczono procentowy udział pokrywy
ĞnieĪnej w poszczególnych miesiącach (listopad–marzec) na podstawie danych
IMS, jak równieĪ 45 stacji synoptycznych. NastĊpnie z danych rastrowych
(IMS) wybrano piksele, w obrĊbie których znajdują siĊ analizowane stacje
synoptyczne, a póĨniej wyznaczono zgodnoĞü danych obserwacyjnych
z danymi IMS. W danych IMS uĞredniany jest charakter podłoĪa, to znaczy Īe
wartoĞü poszczególnych pikseli ustalana jest na podstawie przewaĪającego
rodzaju podłoĪa. I tak, w przypadku, gdy na obszarze danego piksela znaczną
czĊĞü zajmują obszary wodne, piksel otrzymuje wartoĞü odpowiadającą
122
M. Zieliski, B. Czernecki, J. Jdruszkiewicz
podłoĪu wodnemu. W przypadku trzech stacji okazało siĊ, Īe w związku
z powyĪszym znalazły siĊ one na obszarach okreĞlonych jako wodne. Były to
stacje na Helu, w Łebie i w Poznaniu. W związku z tym w ich przypadku do
analizy wybrano piksele leĪące w najbliĪszej odległoĞci od stacji. ZgodnoĞü
wystĊpowania pokrywy ĞnieĪnej miĊdzy danymi IMS a obserwacjami
wyznaczono na podstawie porównania punkt do punktu, czyli wystąpienia
Ğniegu na stacji synoptycznej i w pikselu obejmującym lokalizacjĊ danej stacji.
W celu okreĞlenia stopnia zgodnoĞci danych obliczono Ğredni błąd
jednego pomiaru (MBE) i Ğredni błąd absolutny (MAE) (G a i l e 1984).
N
MBE = N
−1
¦ (P − O )
i
i
(1)
i =1
N
MAE = N −1 ¦ Pi − Oi
(2)
i =1
gdzie: P – wartoĞci modelowe (IMS), O – wartoĞci obserwacji (dane synoptyczne),
N – liczebnoĞü
Oszacowaną na podstawie danych obserwacyjnych powierzchniĊ
zajmowaną przez pokrywĊ ĞnieĪną, wyraĪoną w procentach, porównano
z toĪsamą powierzchnią wyznaczoną na podstawie danych IMS. Dane IMS
zostały podstawione do wzorów (1) i (2) jako wartoĞci modelowe, zaĞ dane
synoptyczne jako wartoĞci obserwowane.
Dni o najwiĊkszych rozbieĪnoĞciach analizowanych danych teledetekcyjnych i obserwacji naziemnych przeanalizowano pod kątem panujących
warunków synoptycznych, okreĞlając w jakich sytuacjach najczĊĞciej
wystĊpują potencjalne ograniczenia wykorzystania danych satelitarnych
w analizach klimatologicznych dotyczących pokrywy ĞnieĪnej.
ANALIZA ZGODNOCI DANYCH IMS Z OBSERWACJAMI W POLSCE
MiesiĊczna analiza zgodnoĞci danych IMS z obserwacjami została
dokonana dla okresu od listopada 2010 do marca 2011 roku. Z obliczeĔ zostały
wyłączone dni: 24 I oraz 9 II ze wzglĊdu na brak danych IMS. W pierwszym
miesiącu (ryc. 1a) widoczna jest ogólna wysoka zgodnoĞü danych, w związku
z pojawieniem siĊ stałej pokrywy ĞnieĪnej dopiero po 24 listopada. System
IMS nie wykrył jedynie epizodycznej pokrywy ĞnieĪnej w dniach 8–9 listopada
na niewielkim obszarze kraju. Ponadto w pierwszych dniach stałej pokrywy
ĞnieĪnej obrazy wskazują na mniejszy obszar objĊty Ğniegiem niĪ dane
z obserwacji. W kolejnych dniach, gdy pokrywa ĞnieĪna obejmuje juĪ prawie
cały obszar Polski, błĊdy IMS są coraz mniejsze (do 10%).
W grudniu zgodnoĞü IMS i obserwacji jest bardzo wysoka, gdyĪ przez cały
miesiąc wystĊpowała wówczas w Polsce pokrywa ĞnieĪna (ryc. 1b).
123
Zmienno przestrzenna pokrywy nienej …
!"#$"%&"'()
!"#$"%&"'()
12/31
12/27
12/29
12/23
12/25
12/19
12/21
02/27
02/25
02/23
02/21
02/19
02/17
02/15
02/13
02/11
02/09
02/07
02/05
02/03
100
80
60
40
20
0
100
80
60
40
20
0
100
80
60
40
20
0
02/01
IMS
[%]
[%]
OBSERWACJE
OBSERWACJE
vs IMS
[%]
01/31
01/27
01/29
01/25
01/23
01/21
01/19
01/17
01/15
01/13
01/11
01/07
01/09
01/05
01/01
OBSERWACJE
vs IMS
[%]
100
80
60
40
20
0
100
80
60
40
20
0
100
80
60
40
20
0
01/03
[%]
d)
[%]
IMS
12/17
!"#$"%&"'()
c)
OBSERWACJE
12/15
12/11
12/13
12/07
12/09
12/03
IMS
12/01
12/05
[%]
OBSERWACJE
OBSERWACJE
vs IMS
[%]
100
80
60
40
20
0
100
80
60
40
20
0
100
80
60
40
20
0
11/29
11/27
11/23
11/25
11/21
11/17
11/19
11/15
11/13
11/09
11/11
11/07
11/03
11/05
11/01
OBSERWACJE
vs IMS
[%]
[%]
OBSERWACJE
[%]
100
80
60
40
20
0
100
80
60
40
20
0
100
80
60
40
20
0
[%]
b)
IMS
a)
!"#$"%&"'()
03/31
03/27
03/29
03/25
03/23
03/21
03/19
03/17
03/15
03/13
03/11
03/07
03/09
03/05
03/01
100
80
60
40
20
0
100
80
60
40
20
0
100
80
60
40
20
0
03/03
[%]
[%]
OBSERWACJE
vs IMS
[%]
OBSERWACJE
IMS
e)
!"#$"%&"'()
Ryc. 2. Pokrywa ĞnieĪna w Polsce wg danych IMS i obserwacji, oraz zgodnoĞü danych (liczona
punkt do punktu) dla a) listopada, b) grudnia, c) stycznia, d) lutego, e) marca zimą 2010/2011
W dniach, w których Ğnieg pokrywał PolskĊ w 80–90% system IMS
w dalszym ciągu wskazywał prawie całkowite pokrycie kraju Ğniegiem.
NiezgodnoĞü ta spowodowana była zapewne faktem, iĪ w tym miesiącu bardzo
czĊsto wystĊpowało duĪe zachmurzenie, uniemoĪliwiające zanotowanie
ewentualnych zmian zasiĊgu Ğniegu przez analityka.
124
M. Zieliski, B. Czernecki, J. Jdruszkiewicz
StyczeĔ początkowo wykazywał całkowite pokrycie Ğniegiem zarówno
w obserwacjach, jak i obrazach IMS (ryc. 1c). WiĊksze róĪnice pojawiają siĊ
w połowie miesiąca, kiedy nastĊpuje ocieplenie i pokrywa ĞnieĪna powoli
ustĊpuje z powierzchni kraju. Obrazy zaniĪają procentowe pokrycie terenu do
ok. 20%. Pod koniec miesiąca zasiĊg Ğniegu ponownie wzrasta do 90%
i wiĊcej, a IMS ponownie wskazuje pokrycie 100%.
Bardzo podobna sytuacja miała miejsce w lutym (ryc. 1d), kiedy to spadek
zasiĊgu wystĊpującej pokrywy ĞnieĪnej w pierwszej dekadzie miesiąca był
wiĊkszy na obrazach niĪ w rzeczywistoĞci Ğrednio o ok. 10%. ZauwaĪalne jest
takĪe wiĊksze zróĪnicowanie zasiĊgu z dnia na dzieĔ w obserwacjach niĪ
w wynikach systemu IMS, który „wygładza” wartoĞci. W ostatniej dekadzie
miesiąca zgodnoĞü obserwacji i IMS jest najwiĊksza (powyĪej 95%),
w związku z obecnoĞcią pokrywy ĞnieĪnej niemal w całym kraju.
Ostatnim analizowanym miesiącem, w którym wystąpiła stała pokrywa
ĞnieĪna był marzec (ryc. 1e). Zmniejszający siĊ stopniowo z dnia na dzieĔ
udział obszarów pokrytych Ğniegiem jest zauwaĪalny zarówno w obserwacjach,
jak i na obrazach IMS. Stwierdzono stosunkowo duĪą przestrzenną zgodnoĞü
wynoszącą przeciĊtnie ponad 80%. System IMS zdecydowanie nie poradził
sobie w trakcie pojedynczych epizodów ĞnieĪnych w drugiej połowie miesiąca,
kiedy to opad Ğniegu wystąpił jedynie w czĊĞci kraju, czego nie widaü na
obrazach IMS. BłĊdy te ponownie spowodowane były wystąpieniem duĪego
zachmurzenia znacznie utrudniającego weryfikacjĊ ewentualnych zmian.
12
MBE i MAE [%]
8
4
0
-4
-8
-12
Lis
Gru
Sty
*"%&"'(%
Lut
Mar
Ryc. 3. ĝredni błąd jednego pomiaru (MBE) oraz Ğredni błąd absolutny (MAE)
WartoĞci Ğredniego błĊdu jednego pomiaru (MBE) w zaleĪnoĞci od
miesiąca wahały siĊ od –8,67 do 3,34% (ryc. 2). Ujemne wartoĞci błĊdu
Ğwiadczą o niedoszacowaniu przez system IMS obszaru pokrytego przez Ğnieg
w miesiącach znacznego przyrostu lub topnienia pokrywy ĞnieĪnej (listopad,
styczeĔ i marzec). Zazwyczaj przy niewielkim udziale obszaru z wystĊpowaniem pokrywy ĞnieĪnej obrazy IMS wykazują tendencjĊ do „zawĊĪania”
takiego obszaru. WartoĞci dodatnie zanotowano w grudniu (1%) i lutym (3%),
Zmienno przestrzenna pokrywy nienej …
125
gdy praktycznie w ciągu całego miesiąca pokrywa ĞnieĪna wystĊpowała na
obszarze całego kraju. WartoĞci Ğredniego błĊdu absolutnego (MAE) (ryc. 2)
wynoszą maksymalnie 10%. Najmniejsze wartoĞci błĊdu wystĊpują w listopadzie i grudniu 1–5%, ze wzglĊdu na niewielką zmiennoĞü zasiĊgu wystĊpowania pokrywy ĞnieĪnej w Polsce. Z drugiej strony najwiĊksze błĊdy wystąpiły
w styczniu i lutym (9–10%), w których to miesiącach nastĊpowały duĪe
zmiany zasiĊgu pokrywy ĞnieĪnej na wiĊkszoĞci obszaru kraju.
ZGODNO DANYCH IMS
Z OBSERWACJAMI NA POSZCZEGÓLNYCH STACJACH
Ogólnie zgodnoĞü danych na wybranych 45 stacjach (poza Helem) jest
bardzo dobra i wynosi ponad 85%, z czego aĪ na 33 stacjach zgodnoĞü siĊga
91–96% (ryc. 3). Najgorzej wĞród wszystkich stacji wypadł Hel z wartoĞcią
zgodnoĞci wynoszącą zaledwie 82%. Wynika to prawdopodobnie z faktu,
Īe dane IMS pokazują na obszarze Półwyspu Helskiego, tylko jeden piksel
lądowy, który dodatkowo nie pokrywał siĊ z połoĪeniem stacji synoptycznej.
Ponadto wydaje siĊ, iĪ przez znaczną czĊĞü grudnia wartoĞü tego piksela
(ląd nie pokryty Ğniegiem) pozostała nie zmieniona, pomimo iĪ pozostała czĊĞü
kraju była pokryta Ğniegiem, co mogło byü wynikiem zaniedbania osoby, która
dokonuje interpretacji w kontekĞcie dalszych analiz o zasiĊgu regionalnym.
100
90
[%]
80
70
60
+"),-&./0
12/3!"(%
145&./(2/6)
7898':
;/<4=6
>%8
?%8%!")#;=<)
@)8"&4
@)./6"(%
@5.<4-!
@"%8(%
@,/A40/
@/,/
@/,/9<4%:
@/&4)8"!
@/4"%!"(%
B%:!"()
B%&0/
B%&4!/
BC98"!
D%9)
D=AE
*"0/,)30"
*,)6)
FG/8%
F8&4.-!
H",)
H,/(0
H/4!)I
J)("9=<4
J%&0/
J4%&4=6
K)!A/$"%<4
K"%A8(%
KC8%3=6
KC6),0"
K4(4%("!
L)<!=6
L%<%&G/8
L/<CI
M)<&4)6)
M"%8CI
M,/A)6)
M</(,)6
N"%8/!)#;=<)
50
Ryc. 4. ZgodnoĞü danych IMS z obserwacjami na poszczególnych stacjach
STUDIUM PRZYPADKU
Jak juĪ wczeĞniej zostało wspomniane, system IMS gorzej radzi sobie
w sytuacji wystąpienia zachmurzenia, szczególnie chmur warstwowych. Jako
przykład na ryc. 4 przedstawiono sytuacjĊ w dniach 20 i 21 stycznia 2011 roku.
W obu przypadkach pokrywa ĞnieĪna według obrazów wystĊpuje jedynie
126
M. Zieliski, B. Czernecki, J. Jdruszkiewicz
w północno-wschodniej Polsce, natomiast w rzeczywistoĞci Ğniegu nie
zaobserwowano jedynie w Polsce Zachodniej i Południowo-Zachodniej.
Analizując obrazy satelitarne począwszy od 19 stycznia widoczne jest
całkowite pokrycie nieba w Polsce przez chmury warstwowe i pionowe.
W tych dniach ocena stopnia zaĞnieĪenia na podstawie obrazów satelitarnych
w kraju była znacznie utrudniona, ze wzglĊdu na wystĊpowanie pełnego
zachmurzenia. 21 stycznia analityk podjął niepoprawną decyzjĊ, zmniejszając
zasiĊg pokrywy ĞnieĪnej na niewielkim fragmencie południowej czĊĞci Polesia.
Ryc. 5. Pokrywa ĞnieĪna wg danych IMS i obserwacji w dniach: 20 stycznia 2011
(po lewej) i 21 stycznia 2011 (po prawej)
Zachmurzenie odgrywa bardzo istotną rolĊ przy obrazowaniu powierzchni
ziemi za pomocą teledetekcji satelitarnej. Najbardziej widoczne jest to
w sytuacjach kiedy przez dłuĪszy czas nad danym obszarem wystĊpuje
zachmurzenie całkowite. Wówczas zgodnoĞü danych teledetekcyjnych
z obserwacjami naziemnymi jest znacznie mniejsza, aniĪeli w przypadkach dni
bezchmurnych. NaleĪy przy tym zaznaczyü, Īe nie tylko zachmurzenie
w danym dniu jest istotne, ale takĪe duĪe znaczenie ma pokrycie nieba
w dniach poprzedzających (ryc. 5). Zaznaczyło siĊ to w przypadku dni,
podczas których zanotowano spadek zgodnoĞci do ok. 40%. PoniewaĪ dane
IMS w pierwszej kolejnoĞci opracowywane są w oparciu mapy z dni
poprzednich, w sytuacji gdy przez kilka dni wystĊpuje zachmurzenie bliskie
100%, zgodnoĞü bĊdzie osiągała bardzo niskie wartoĞci.
127
8
6
4
2
0
01/01
01/02
01/03
01/04
01/05
01/06
01/07
01/08
01/09
01/10
01/11
01/12
01/13
01/14
01/15
01/16
01/17
01/18
01/19
01/20
01/21
01/22
01/23
01/24
01/25
01/26
01/27
01/28
01/29
01/30
01/31
K./G"%I#
4)(2$C<4%!")
Zmienno przestrzenna pokrywy nienej …
!"#$"%&"'()
Ryc. 6. ĝredni stopieĔ zachmurzenia na obszarze Polski w styczniu 2011 r.
WyróĪniono dni, które zostały zanalizowane w studium przypadku
WNIOSKI
Obrazy systemu IMS cechują siĊ bardzo duĪym stopniem zgodnoĞci
czasowo-przestrzennego rozkładu pokrywy ĞnieĪnej w Polsce. ĝrednia
zgodnoĞü danych IMS z obserwacjami wyniosła ok. 92%. Najmniejsze błĊdy
stwierdzono w okresach gdy pokrywa ĞnieĪna utrzymywała siĊ na obszarze
całego kraju przez dłuĪszy czas, przy czym wartoĞci IMS są zwykle
nieznacznie przeszacowywane. Z kolei najwiĊksze zróĪnicowanie w okresach
duĪej zmiennoĞci pokrywy ĞnieĪnej, zwłaszcza podczas intensywnego
wytapiania pokrywy powoduje, Īe Ğrednie niedoszacowanie systemu IMS siĊga
20%. Najgorzej system IMS radzi sobie podczas pojedynczych epizodów
związanych z krótkotrwałymi opadami i zaleganiem Ğniegu przez 1–2 dni.
Główną przeszkodą w poprawnych wskazaniach obrazów satelitarnych jest
wystąpienie całkowitego zachmurzenia, szczególnie w przypadku chmur
warstwowych, które w okresie zimy pojawiają siĊ w Polsce bardzo czĊsto
(F i l i p i a k , M i Ċ t u s 2009). JednakĪe nie umniejsza to bardzo dobrych
wyników i szerokiego zastosowania danych IMS m.in. w prognozach pogody
oraz w badaniach zmian klimatu.
LITERATURA
B r u b a k e r K. L., P i n k e r R. T., D e v i a t o v a E., 2005, Evaluation and Comparison
of MODIS and IMS Snow-Cover Estimates for the Continental United States Using Station
Data. Journal of Hydrometeorology, 6, s. 1002–1017.
F i l i p i a k J., M i Ċ t u s M., 2009, Spatial and temporal variability of cloudiness in Poland,
1971–2000. International Journal of Climatology, 29, s. 1294–1311.
G a i l e G. L., W i l l m o t t C. J., 1984, On the evaluation of model performance in physical
geography. [w:] Spatial statistics and models. Wyd. Reidel Publishing Company, s. 443–
460.
K o t a r b a A., 2011, IMS – satelitarne dane o zasiĊgu pokrywy ĞnieĪnej. [w:] Materiały z II
Ogólnopolskich Warsztatów Klimatologii Satelitarnej KlimSat 2011, s. 1–11.
H e l f r i c h S. R., M c N a m a r a D., R a m s a y B. H., B a l d w i n T., K a s h e t a
T., 2007, Enhancements to, and forthcoming developments in the Interactive Multisensor
Snow and Ice Mapping System (IMS). Hydrological Processes, 21, s. 1576–1586.