Wspieranie dziecka z cukrzycą w przedszkolu i szkole

Wspieranie dziecka
z cukrzycą
w przedszkolu i szkole aspekt psychopedagogiczny
Monika Gołubiew – Konieczna
PPP Nr 7 w Gdańsku
psycholog (psychologia kliniczna)
pedagog specjalny (oligofrenopedagog,
pedagog leczniczy)
Ważne do zapamiętania!!!
Do zapamiętania:
a) choroba
b) cukrzyca jako choroba przewlekła
c) na cukrzycę każdy „choruje inaczej”
d) cukrzycy nie można pokonać, ale należy „nauczyć
się z nią żyć”
e) wspieramy dziecko z cukrzycą, ale nie tylko…
a) Co to jest choroba?
 „Choroba jest zjawiskiem negatywnym,
powodująca zaburzenia pełnej sprawności
organizmu zarówno w aspekcie biologicznym
(zaburzenia czynności organizmu),
jak i psychicznym (pogorszenie
samopoczucia) oraz społecznym (izolacja,
zmiana relacji z ludźmi) – zgodnie
z psychospołecznym podejściem
do człowieka”
Zgodnie z holistycznym podejściem do
człowieka
Człowiek – istota psychofizyczna:
 sfera somatyczna
 sfera psychiczna
 sfera duchowa
 sfera społeczna
„W człowieku choruje wszystko”
Podział chorób:
 krótkotrwałe (do 3 miesięcy, gwarantujące
wyzdrowienie)
 długotrwałe = przewlekłe (powyżej
3 miesięcy, nie gwarantujące pełnego
wyzdrowienia)
Na jakie choroby przewlekłe
najczęściej chorują dzieci i młodzież?
 cukrzyca
 epilepsja
 astma i alergia, choroby płuc,
mukowiscydoza
 zaburzenia genetyczne (często
 choroby nowotworowe
 nieswoiste choroby jelitowe
 choroby serca
 choroby nerek
 choroby psychiczne
z niepełnosprawnością)
b) Cukrzyca jako choroba przewlekła
 trwa długo – przez całe życie
 utrzymuje się latami pomimo leczenia i dbania
o zdrowie
 może charakteryzować się okresami ciszy
i nasilenia się (o różnej długości) – możemy
obserwować poprawę stanu zdrowia oraz jego
stabilizację, po czym następuje pogorszenie
lub zaostrzenie (okres wzrostu, konieczność
dostosowywania leków)
W chwilach (dniach, tygodniach)
gorszych
 dzieci i młodzież słabiej funkcjonują w roli
-
-
uczniów:
słabsza jest uwaga i koncentracja,
mniejsza pojemność pamięci,
zauważalna jest szybsza męczliwość,
gorsza percepcja wzrokowa i słuchowa,
mniejsza motywacja do pracy,
senność,
labilność emocjonalna…
W chwilach (dniach, tygodniach)
gorszych
!!!uwaga: nauczyciel musi być przygotowany
na ww. zmiany, w okresie „lepszym” dzieci
i młodzież funkcjonują lepiej, w okresie
chorobowo „gorszym” – funkcjonują gorzej,
należy to uwzględniać przy:
- ocenianiu,
- robieniu sprawdzianów i klasówek,
- zadawaniu prac domowych,
- aktywności na zajęciach lekcyjnych
 musi pomóc uczniom uczyć się
c) W nawiązaniu do holistycznego
podejścia do człowieka
 każdy człowiek na taką samą chorobę choruje inaczej
(inaczej przyjmuje diagnozę, inne ma odczucia
emocjonalne, różnie zmaga się z chorobą i jej skutkami,
inne też są/mogą być konsekwencje jego choroby)
!!!uwaga:
- nauczyciel nie może dzieci z cukrzycą porównywać
pomiędzy sobą (a także z samym sobą)
- nauczyciel musi przyjąć, że pewne metody, formy
i organizacja pracy, które sprawdziły się przy jednym
dziecku chorym na cukrzycę nie sprawdzą się w pracy
z innym
„a dziecko dotknięte przewlekłą
chorobą
Jest pacjentem szczególnym, gdyż znajduje się w okresie
wszechstronnego rozwoju, który w przebiegu choroby
bardzo często ulega zaburzeniu. Przewlekła choroba
naraża dziecko na długotrwały dyskomfort psychiczny,
ból i cierpienie, regres sił i sprawności fizycznej, stres
wywołany zabiegami medycznymi, a nawet
hospitalizację. W holistycznym podejściu do człowieka
podkreśla się także przeżycia dziecka i jego stany
psychoemocjonalne doznawane przez nie w obliczu
choroby oraz na zmiany w sferze struktur poznawczych
i sprawności intelektualnych. Zwraca się uwagę na
względne trwale zmiany osobowości utrudniające
dziecku społeczne funkcjonowanie, naznaczające
je często na całe życie” (Aleksandra Maciarz 2008)
Emocje
dzieci i młodzież mogą czuć się:
 niezrozumiali przez nauczycieli i rówieśników,
 bezradni wobec choroby,
 uzależnieni od leków i urządzeń ratujących życie
emocje często im towarzyszące to:
 strach/lęk
 gniew
 poczucie winy
Często trudno być radosnym, optymistycznie nastawionym
do życia, szczęśliwym…
!!! uwaga: nauczyciel musi o tym pamiętać, chory uczeń
nie do końca będzie „zachwycał się” skonstruowana przez
niego lekcją, może być ponury, niechętnie nastawiony
do pracy…
d) Dążenie do normalizacji – nauka
życia z cukrzycą
 pomimo choroby dziecko i jego rodzina może
(i powinna) prowadzić normalne (jakościowo
wartościowe) życie
!!!uwaga:
nie należy wysyłać (sugerować) realizowania
obowiązku szkolnego i obowiązku nauki
w formie indywidualnego nauczania (chyba,
że stan zdrowia będzie na tyle poważny,
że zadecyduje o tym wyłącznie lekarz)
Dlaczego mówimy „nie”
indywidualnemu nauczaniu?
 w Polsce nauka w grupie jest „normalną” formą
nauczania
 im wcześniej dziecko zacznie korzystać z
indywidualnego nauczania, tym większe jest
prawdopodobieństwo, że nigdy nie wróci w
system klasowo – lekcyjny
 chodząc do przedszkola/szkoły można
potwierdzić fakt, że z cukrzycą można żyć tak,
jak żyją inni
 nie należy uczyć dzieci i młodzieży, że gdy
napotkają na problem, to „ucieczka” jest dobrym
wyjściem z sytuacji
e) Wspieramy dziecko z cukrzycą, ale
nie tylko….
 rodzice
 rodzeństwo
Rodzice
 są informowani, że mimo choroby można
normalnie żyć
 są także informowani, że w sytuacji
„zaniedbań” konsekwencje mogą być
straszne: utrata wzroku, amputacja kończyny,
śpiączka….
 dostęp do informacji jest łatwy (internet)
i mogą uzyskać i informacje pozytywne,
i negatywne
Rodzice
 trudności (dzieci młodsze):
-zdenerwowany rodzic (nawet w tzw. szoku)–
często błędy wychowawcze (wychowanie
nadopiekuńcze, nadmiernie chroniące)
- !!! należy wspierać rodziców w mądrym
wychowywaniu dziecka („pedagogizacja”
poprzez rozmowę)
- „Szkoła dla Rodziców dzieci przewlekle
chorych” – są sytuacje, gdy należy ją
zaproponować
Rodzice
 trudności (dzieci starsze):
- zdenerwowany i zmęczony rodzic (jaka przyszłość,
jak szkoła, jak wytrzymać z nastolatkiem…)
- spotkania wychowawcy z rodzicem, spotkania
nauczycieli uczących z rodzicem (ustalanie sposobów
pracy z uczniem, monitorowania jego edukacji i stanu
zdrowia, wspieranie rodzica… - bardzo ważne jest
przekazywanie pozytywnych informacji o dziecku
i chwalenie rodzica
- !!! nauczyciel powinien tak pracować na lekcji
i zadawać prace domowe, by stopniowo „odsuwać
rodzica od dziecka” (nawet trochę „odpuścić”) – nauka
autonomii, samodzielności, funkcjonowanie bez stałej
kontroli rodzica….
Zdrowe rodzeństwo
 cierpi, gdy chory brat lub siostra są w centrum
uwagi rodziców i rodziny
 konieczność „przedłużającego się w czasie”
obowiązku opieki i czuwania nad chorym
rodzeństwem zarówno w domu, jak w innych
środowiskach
 ponoszenie pewnych „wyrzeczeń” z uwagi
na posiadanie chorego rodzeństwa
Zdrowe rodzeństwo
 nie jest opiekunem ani obrońcą chorego brata
lub siostry
 nie wyręcza rodziców i nauczycieli
w sprawowaniu kontroli i nadzoru
 musi „samo zaistnieć”
 czasami trzeba rozdzielić…
- !!! nauczyciel musi wspierać także zdrowe
rodzeństwo, a nie wyręczać się nim…
Nauczyciele, wychowawcy….
Boją się dziecka/ucznia z przewlkłą
chorobą…
 brak pomocy medycznej (szczególnie w
przedszkolu, w wyznaczone dni i godziny w
szkole)
 konieczność obserwacji i monitorowania stanu
zdrowia dziecka/ucznia (a placówka duża, duża
anonimowość wśród nauczycieli, brak
współpracy…)
 strach, czy nie wystąpi sytuacja krytyczna,
czyli zagrożenie życia…
 ale mimo to, lepiej wiedzieć, że dziecko/uczeń
ma cukrzycę, niż nie wiedzieć, że jest chore…
Nauczyciele/wychowawcy, by nie mieć obaw
ucząc dziecko z cukrzycą, powinni:
 mieć podstawową wiedzę dotycząca cukrzycy
 mieć telefony kontaktowe i alarmowe
w sytuacjach awaryjnych
 nauczyć się podstawowych reakcji na objawy
hipoglikemii i hiperglikemii (konieczność
zjedzenia przekąski na lekcji czy wyjścia
do toalety)
 zapoznać się ze sprzętem cukrzycowym
używanym przez ucznia
Co robić?
 szkolenie rady pedagogicznej i personelu
administracji i obsługi przez „osoby
z zewnątrz” (specjalista: lekarz, członek
stowarzyszenia)
 spotkanie wychowawcy i nauczycieli
uczących z rodzicem (bądź starszym uczniem
też)
 umiejętność obserwowania dziecka/ucznia,
monitorowanie, czy sprawdza cukier
(dyskretne), pytanie o samopoczucie
(nie wymuszające odpowiedzi pozytywnej)
Zawsze i wszędzie…
 znaleźć w placówce miejsce „bezpieczne” dla zmierzenia





poziomu cukru, podania insuliny, odpoczynku
wybrać dorosłą osobę (zaufaną) jako indywidualnego opiekuna
do której może zwrócić się uczeń, gdy poczuje się gorzej
opracować w placówce procedurę postępowania w sytuacji
pogorszenia stanu zdrowia dla tego konkretnego ucznia
w przypadku dłuższej nieobecności, także pobytu w szpitalu,
dbać o kontakt ucznia z grupą klasową (rola wychowawcy klasy,
kontakt różnorodny)
ustalić z rodzicem częstość kontaktów dot. zmian w leczeniu
dziecka, co może mieć wpływ na jego funkcjonowanie
mieć poczucie podziału obowiązków z innymi pracownikami
szkoły/placówki – nauczyciel nie może mieć poczucia, że jest
sam! (ważna rola dyrektora szkoły/placówki)
Najlepiej zapisać ważne informacje,
które należy uzyskać od rodziców:
 na czym polega cukrzyca u państwa dziecka –
jaki jest właściwy poziom insuliny?
 w jaki sposób wygląda leczenie dziecka i jaka
konkretnie ma być rola nauczycieli?
 jakich sytuacji ma się szczególnie obawiać –
jak poznać, że z dzieckiem „coś się dzieje”?
 co wtedy ma robić dziecko? a co ma robić
nauczyciel?
 co dziecko może jeść, a jakich produktów
powinno unikać?
 jak „widać”, że dziecko źle się czuje?
Należy ustalić z rodzicem, co uczeń z
cukrzycą musi mieć w plecaku szkolnym
 leki i urządzenia do podawania insuliny
 glukometr i zestawy potrzebne do mierzenia poziomu






cukru
pojemnik na zużyte paski i gaziki
jedzenie i picie (odpowiednie i w odpowiedniej ilości)
„awaryjne” produkty, w razie niepokojących objawów
spis telefonów alarmowych
informacje (lub oznaczenie), że choruje na cukrzycę
inne – ustalone z rodzicami (np.. glukagon)
Adaptacja do warunków
przedszkola i szkoły
Adaptacja dziecka z cukrzycą
w placówce oświatowej - przedszkole
 dziecko przyjmuje sytuację taką, jaka jest –
diagnozę o chorobie- bardzo naturalnie
 inne dzieci akceptują dziecko z cukrzycą takie,
jakie jest – zabawa podstawową forma
aktywności wszystkich dzieci
Adaptacja dziecka z cukrzycą w
placówce oświatowej - przedszkole
trudności:
konieczność obserwacji dziecka, które jeszcze
- „nie zna swojego organizmu i nie umie
czytać sygnałów z niego płynących” i może
- „zapomnieć się w zabawie”
- prowadzenie kart obserwacyjnych
uzgodnionych z rodzicami
- samemu wykonywanie czynności związanych
z mierzeniem cukru
Adaptacja ucznia z cukrzycą w placówce
oświatowej–szkoła podstawowa (klasy młodsze)
 uczeń przyjmuje sytuację choroby całkiem
dobrze, naturalnie…
 często czuje się wyróżniony i w centrum uwagi
(picie i jedzenie ma na ławce, włączony telefon
komórkowy, siedzenie w pierwszej ławce i bycie
blisko pani, kiedy chce, może iść
do toalety – nawet w czasie lekcji i inne)
Adaptacja ucznia z cukrzycą w placówce
oświatowej –szkoła podstawowa (klasy młodsze)
trudności:
zaprzestanie bycia „w centrum zainteresowania” –
możliwość wystąpienia zachowań niepożądanych
(lepsza jakaś uwaga, niż żadna)
- spotkania z psychologiem/pedagogiem na terenie szkoły
(indywidualnie, w małych grupach itp.)
- odpowiednie działania wychowawcze (żeby uczeń czuł
się ważny i zauważony, chwalić, dawać dodatkowe
zadania…)
- warsztat dla klasy nt. „Każdy z nas jest inny, ma inne
potrzeby…”
Adaptacja ucznia z cukrzycą w placówce
oświatowej –szkoła podstawowa (klasy młodsze)
trudności:
możliwość zjedzenia przez dziecko czegoś
„nieodpowiedniego” (niechcący)
- specjalny „kącik” w pokoju nauczycielskim dot. uczniów z
przewlekłą chorobą,
- ograniczony dostęp do sklepiku szkolnego (różne
sposoby)
- poinformowanie dzieci dot. cukrzycy (tego, co można
jeść, a czego nie, czyli np. zawrzeć umowę,
co przynosimy do klasy, gdy mamy urodziny
(pogadanka, warsztat, zabawa)
Adaptacja ucznia z cukrzycą w placówce
oświatowej –szkoła podstawowa i gimnazjum
(klasy starsze – wiek dojrzewania)
 uczeń jest w okresie dojrzewania (burza
hormonów i zmiany w organizmie, okres
buntu i nieakceptowania choroby, która już
nie minie…)
Adaptacja ucznia z cukrzycą w placówce
oświatowej –szkoła podstawowa i gimnazjum
(klasy starsze – wiek dojrzewania)
trudności:
bycie na marginesie klasy (zmiany w wyglądzie związane
z chorobą, „brzydki” incydent, ograniczenia związane z
tym „co można a czego nie”, częste „wyłączanie” z
różnych atrakcyjnych imprez, bycie kontrolowanym przez
osobę dorosłą)
- pomoc wychowawcy i nauczycieli w integracji z grupą
rówieśniczą (warsztat dla klasy o tym, że jesteśmy inni i
się akceptujemy lub/i o przewlekłej chorobie – czasami
bardzo dyskretny, godziny wychowawcze o tolerancji i
akceptacji itp.)
- należy ustalić taki sposób informowania nauczycieli
przez ucznia, że wszystko jest w porządku, aby uczeń
nie czuł się nadmiernie kontrolowany czy nie odczuwał
wstydu z tego powodu
Adaptacja ucznia z cukrzycą w placówce
oświatowej –szkoła podstawowa i gimnazjum
(klasy starsze – wiek dojrzewania)
trudności:
odrzucenie choroby, wyparcie jej - „jestem
taki sam jak inni, jestem zdrowy, mogę jeść
wszystko, nie muszę mierzyć cukru ani
przyjmować insuliny” (często miłość) –
zachowania demonstracyjne
- indywidualne wsparcie psychologa – najlepiej
poza szkołą, czuwanie psychologa/pedagoga
szkolnego
Adaptacja ucznia z cukrzycą w placówce
oświatowej –szkoła podstawowa i gimnazjum
(klasy starsze – wiek dojrzewania)
trudności:
niskie poczucie własnej wartości: jestem do niczego,
nic mi się nie udaje, nic nie mogę robić – muszę coś
zrobić, żeby zaistnieć…
reakcja na kryzys – szantaż emocjonalny (złoty strzał)
- nauczyciel/wychowawca musi pomóc podnosić
poczucie własnej wartości: pomóc znaleźć realne
mocne strony, angażować w ważne działalności…
- czasem wsparcie psychologa poza szkołą
Adaptacja ucznia z cukrzycą w placówce oświatowej
–szkoła podstawowa i gimnazjum (klasy starsze –
wiek dojrzewania)
trudności:
poczucie, że nie ma kontroli nad własnym
życiem (kontrole przejmuje choroba, jej
wymogom trzeba się podporządkować),
nadwrażliwość, czasami nieodpowiednie,
społecznie nieakceptowane zachowanie
(np. bójki, nadpobudliwość psychoruchowa)
- nauczyciel musi rozmawiać z uczniem,
wyjaśniać, dlaczego takie zachowanie
wystąpiło…
Adaptacja ucznia z cukrzycą w placówce oświatowej
–szkoła podstawowa i gimnazjum (klasy starsze –
wiek dojrzewania)
trudności:
czas na odseparowanie się od rodziców:
„chęć odcięcia pępowiny z jednej strony, a
strach, czy sobie poradzę z drugiej…”
- wsparcie pedagoga, psychologa, rozmowa z
rodzicem, że czas już „puścić dziecko”
W szkole uczeń:
 uczestniczy we wszystkich zajęciach, w których biorą
-
udział jego rówieśnicy – co jest dowodem, że
z cukrzycą można żyć normalnie:
ćwiczy na w- efie i pływa na basenie
jeździ na wycieczki
wychodzi do kina, teatru, muzeum
bierze udział w zabawach i dyskotekach
bierze udział w zajęciach pozalekcyjnych (kołach
zainteresowań)
pisze klasówki, sprawdziany, jest pytany (choć to
sytuacja stresowa)
W aspekcie prawa oświatowego
Wsparcie „oświatowe” – w zasadzie:
 uczniowi przewlekle choremu nie przysługują
prawie żadne ulgi i przywileje
 w systemie polskiej edukacji nie ma żadnego
znaczenia, że uczeń posiadania orzeczenie o
niepełnosprawności wydane przez komisję
lekarską
 uczeń przewlekle chory nie jest uczniem
niepełnosprawnym, gdyż nie ma orzeczenia o
potrzebie kształcenia specjalnego – kiedyś
tak!!!
Uczeń przewlekle chory (z cukrzycą) jest
uczniem o specjalnych potrzebach edukacyjnych
….może liczyć na wsparcie w procesie
edukacji wynikające z życzliwości i
przychylności nauczycieli...
Życzliwość i przychylność nauczycieli
wiąże się z ...
„właściwym rozumieniem przez nauczycieli stanów
biopsychicznych chorego dziecka i umiejętności
dostosowania do jego możliwości tempa
nauczania, wymagań programowych, organizacji
pracy na lekcjach i stosowania metod
ułatwiających jego edukację. Jest to możliwe
tylko wówczas, gdy nauczyciele zainteresowania
są udzielaniem dziecku dydaktycznego
wsparcia, poszukują informacji o jego chorobie i
jej wpływie na psychikę i zachowanie się oraz
utrzymują stały kontakt z rodzicami ucznia”
Aleksandra Maciarz (2008)
Dwa przywileje:
 do każdego typu szkół uczeń przewlekle chory – w
tym z cukrzycą (uczeń z problemami zdrowotnymi)
może z poradni psychologiczno – pedagogicznej
uzyskać „opinię w sprawie pierwszeństwa
przyjęcia do szkoły ponadgimnazjalnej”
- żeby było jak najbliżej domu
- żeby mógł dostać się do szkoły zgodnie z
predyspozycjami zdrowotnymi lub możliwościami
intelektualnymi
- żeby „nie odpadł” przy elektronicznym systemie
rekrutacji! (ale dotyczy tylko równej liczby punktów)
Dwa przywileje:
 na egzaminach zewnętrznych uczeń
przewlekle chory, w tym z cukrzycą, może
skorzystać z odpowiednich dostosowań
warunków ich zdawania – na podstawie
zaświadczenia lekarskiego:
- wydłużony czas o doliczone przerwy na
przyjęcie leku lub wyjście do toalety,
możliwość korzystania ze sprzętu
niezbędnego do przyjęcia leku/zmierzenia
cukru…..
Pomoc Poradni Psychologiczno Pedagogicznej
 diagnoza potencjalnych możliwości dziecka/ucznia i jego





funkcjonowania psychospołecznego
wydanie, na wniosek rodzica lub pełnoletniego ucznia,
tzw. opinii wspierającej
spotkanie z doradcą zawodowym, badanie
zawodoznawcze i porada zawodowa
interweniowanie w szkole/przedszkolu w sytuacji trudnej
dla dziecka,
wspieranie dziecka i rodziców (spotkania z
psychologiem, czasem terapia rodzinna, czasem terapia
dziecka…)
wspieranie nauczycieli i rad pedagogicznych
Ale…
 nie możemy „widzieć” dziecka/ucznia z
cukrzycą tylko przez pryzmat choroby
 dzieci/uczniowie są bardzo różni, bo są
ludźmi: mają różne temperamenty, różne
zainteresowania i pasje, różne uzdolnienia,
różny poziom funkcjonowania
intelektualnego, różną odporność na stres i
umiejętność działania w sytuacjach trudnych
To warto przeczytać:
http://przyjaznediabetykom.pl/Pages/OCukrzycy.
aspx
To warto przeczytać:s
To warto przeczytać:
 Beata Ziółkowska „Dziecko chore w domu, w
szkole i u lekarza. Jak wspomagać rozwój
dzieci przewlekle chorych” GWP Gdańsk
2010 r.
Dziękuję za uwagę!