Rola Europejskiego Banku Inwestycyjnego w

Rola Europejskiego Banku Inwestycyjnego w

Rola Europejskiego Banku Inwestycyjnego
w rozwoju
Zewnętrzne mandaty EBI
W 2008 roku Europejski Bank Inwestycyjny (EBI) udzielił
poza Unią Europejską (UE) pożyczek na łączną kwotę
6,1 miliarda Euro. EBI to główna unijna instytucja
finansowa podejmująca działania na całym świecie
w imieniu UE oraz jej państw członkowskich –
udziałowców EBI.
Zasady finansowania przyznawanego przez EBI
dla państw rozwijających się określone są
w dokumentach unijnych dla poszczególnych regionów
działalności banku.
Mandaty przyznawane są bankowi przez Radę Unii
Europejskiej w dwóch głównych celach: aby określić
priorytety wsparcia udzielanego przez EBI oraz aby
zapewnić gwarancje wspólnotowe dla pożyczek
udzielanych przez bank poza UE. Gwarancje te mają na
celu zabezpieczenie EBI na wypadek potencjalnych strat
na bardziej ryzykownych rynkach.
Dla pożyczek w regionie Afryki, Karaibów oraz
Pacyfiku (AKP) mandat EBI opiera się o Porozumienie
z Cotonou (ang. Cotonou Agreement), natomiast pożyczki
dla Azji, Ameryki Łacińskiej, krajów przedakcesyjnych
oraz graniczących z UE (region Morza Śródziemnego,
Europa Wschodnia, Południowy Kaukaz oraz Rosja)
opierają się o mandat zewnętrzny przyznany przez Radę
Unii Europejskiej w grudniu 2006 na okres 2007 – 2013.
Mandat ten zawiera wspólnotowe gwarancje na sumę
27.8 miliarda Euro, w porównaniu z 20.7 miliarda na
okres 2000 – 2006.
EBI w państwach AKP
Porozumienie z Cotonou, zawarte w roku 2000, reguluje
zasady przyznawania pożyczek przez EBI 79 państwom
AKP na inwestycje sektora prywatnego w infrastrukturę
drogową, wodną, energetyczną oraz telekomunikacyjną.
EBI udziela pożyczek z własnych środków finansowych.
Ponadto, w coraz większym stopniu zarządza unijnymi
środkami budżetowymi ulokowanymi
w Europejskim Funduszu Rozwoju. Jest to fundusz
utworzony ze środków przekazanych przez poszczególne
państwa członkowskie i zarządzany przez
Komisję Europejską.
W ramach Porozumienia z Cotonou EBI zarządza również
Funduszem Inwestycyjnym Cotonou – instrumentem
obarczonym ryzykiem inwestycyjnym utworzonym
w czerwcu 2003. W latach 2003 – 2007 fundusz ten
udostępnił 3,924 miliarda Euro. Dalsze 3,5 miliarda Euro
zostało zarezerwowane na lata 2008 – 2013.
”Counter Balance - Wyzwanie dla
Europejskiego Banku Inwestycyjnego”
to kampania realizowana
przez europejskie organizacje pozarządowe
mająca na celu włączenie Europejskiego Banku
Inwestycyjnego (EBI) w program rozwojowy
Unii Europejskiej, który obejmuje likwidację
ubóstwa, promocję zrównoważonego rozwoju
oraz osiągnięcie Milenijnych Celów Rozwoju
(z ang. MDGs).
Niniejsza broszura jest częścią pakietu
informacyjnego kampanii.
Porozumienie z Cotonou zobowiązuje EBI do
podejmowania działań na rzecz „zmniejszenia,
a w rezultacie zlikwidowania ubóstwa, w zgodzie
z zasadą zrównoważonego rozwoju oraz stopniowej
integracji państw AKP do gospodarki światowej”.
Wymaga to między innymi poszanowania praw
człowieka, stosowania zasad demokratycznych oraz
prawa, a także dążenia do utrzymania
stabilnego środowiska politycznego oraz
zrównoważonego i sprawiedliwego rozwoju
i wykorzystania zasobów produkcyjnych.
EBI i inne państwa Południa oraz kraje
sąsiadujące
Porozumienie z Cotonou wyraźnie umiejscawia działania
EBI w ramach unijnej polityki rozwoju. Sprawy mają się
jednak inaczej dla pozostałych regionów. Obecny mandat
EBI na udzielanie pożyczek poza UE (od 2006) określa
odmienne priorytety dla poszczególnych regionów,
skupiając się na różnorakich celach, w tym promowaniu
bezpośrednich inwestycji zagranicznych UE.
W ramach Europejskiej Polityki Sąsiedztwa (EPS)
EBI został upoważniony do rozszerzenia działalności
pożyczkowej do łącznej sumy 12,4 miliarda Euro.
Pożyczki mogą być udzielane między innymi państwom
Południowego Kaukazu (nie były objęte poprzednim
mandatem) oraz Rosji (w przypadku tego kraju poprzedni
mandat ograniczał się do projektu ochrony środowiska
w Sankt Petersburgu).
W rejonie Azji oraz Ameryki Łacińskiej w latach 2007 –
2013 EBI dysponować będzie łączną sumą 3,8
miliarda Euro. Jest to znacznie większa kwota na
pożyczki w tych dwóch regionach niż przewidziane
w poprzednim mandacie 2,480 miliarda Euro na lata
Rola Europejskiego Banku Inwestycyjnego w rozwoju
2000 – 2006. Cele unijnego mandatu dla państw Azji oraz
Ameryki Łacińskiej obejmują współpracę gospodarczą
poprzez unijne bezpośrednie inwestycje zagraniczne,
ochronę środowiska – w tym ograniczanie zmian klimatycznych – oraz projekty, które przyczyniają się do
bezpieczeństwa energetycznego UE.
W listopadzie 2008 roku, Rada uznała, że pięć krajów Azji
Środkowej1 może zostać beneficjentami pożyczek EBI,
pomimo iż Parlament Europejski zgłosił zastrzeżenia
co do rozwoju demokracji oraz przestrzegania prawa
w tych krajach.
W regionie śródziemnomorskim EBI stopniowo staje się
największym pożyczkodawcą – w ramach EPS
przewidziano 8,7 miliarda Euro na lata 2007 – 2013 na
pożyczki dla państw w tym obszarze. W ramach
Instrumentu Eurośródziemnomorskiego Partnerstwa
i Inwestycji (IEPI, 2002) oraz Rozszerzonego IEPI (2003)
44 procent z 1,354 miliarda Euro pożyczek udzielonych
w ramach IEPI w roku 2006 wsparło sektor
energetyczny. Wsparcie dla sektora prywatnego oraz
inwestycje infrastrukturalne pozostaną priorytetem
finansowym w krajach basenu Morza Śródziemnego.
Działania rozwojowe EBI
W latach 2003 – 2008 Fundusz Inwestycyjny EBI
zaangażowany był w 139 projektów w państwach AKP.
Działania EBI związane z udzielaniem pożyczek
w krajach rozwijających się zostały skrytykowane
zarówno przez parlamentarzystów jak
i organizacje społeczne w UE oraz państwach
Globalnego Południa. Zwracano uwagę na brak
jasnych i prawnie obowiązujących standardów i procedur
w obszarze społecznym, środowiskowym oraz
rozwojowym, a także niewystarczające wsparcie dla
wdrażania zrównoważonego rozwoju w regionach
objętych działalnością banku.
Działania finansowane przez EBI w państwach
rozwijających się są znacznie słabiej udokumentowane
niż podobne działania wspierane przez inne instytucje
finansowe jak np. Bank Światowy czy regionalne banki
rozwojowe, np. Azjatycki Bank Rozwoju.
Biorąc pod uwagę znaczne zaangażowanie EBI
w krajach rozwijających się w ramach różnorakich
mandatów, martwi fakt, że bank ten posiada bardzo
słabe możliwości aby dokładniej analizować wspierane
przez siebie projekty, nie wspominając o monitoringu
w trakcie ich wdrażania.
Ponadto, w przypadku większości pożyczek udzielanych
przez EBI do wiadomości publicznej przekazywane
1
Kazachstan, Kirgistan, Tadżykistan, Turkmenistan, Uzbekistan.
są jedynie bardzo ograniczone informacje. Kontrakty
finansowe określające obowiązki promotora projektu
pozostają poufne, co uniemożliwia publiczną kontrolę
nad projektem a także niezależną ocenę stopnia, w jakim
dany projekt przyczynia się do walki z ubóstwem oraz
wdrażania zrównoważonego rozwoju w państwach
korzystających z pożyczek EBI.
Ponadto, EBI w dalszym ciągu wspiera kontrowersyjne
projekty infrastrukturalne oraz w sektorze
wydobywczym. Przykład może stanowić tama Bujagali
– projekt, którego zasadność od wielu lat kwestionują
organizacje z Ugandy oraz społeczność międzynarodowa
ze względu na brak ochrony rybołówstwa i turystyki w
regionie, potencjalne ryzyko jakie ten projekt niesie dla
Jeziora Wiktorii oraz fakt, że pomimo jego wdrożenia,
większość ludności Ugandy i tak nie będzie miała
dostępu do energii po przystępnych cenach. Ponadto,
jego realizacja została opóźniona ze względu na korupcję
występującą w Ugandzie. Pomimo tego, w roku 2007 EBI
zatwierdził 92 miliony Euro pożyczki dla tego projektu.
W tym samym roku EBI zatwierdził 100 milionów Euro
pożyczki dla projektu wydobywczego Tenke Fungurume
w Demokratycznej Republice Konga (DRK). Jest to jedno
z największych złóż miedzi i kobaltu. Amerykańska
spółka Freeport McMoRan (wcześniej Phelps Dodge)
oraz kanadyjska firma Tenke Mining posiadają
większościowe udziały w projekcie. Projekt wdrażany
jest na podstawie kontraktu pomiędzy rządem oraz
konsorcjum wydobywczym. Jest to jeden z 60 kontraktów
podpisanych przez rząd przejściowy podczas wojny
w DRK. Kontrakty te są obecnie analizowane przez
międzyministerialną komisję w Kinszasie. Podejrzewa
się, że kontrakty zostały przygotowane w sposób
nieprawidłowy, przy braku przejrzystości, niezgłoszonym
konflikcie interesów, wątpliwych płatnościach oraz
na warunkach wysoce niekorzystnych dla rządu DRK.
Jednocześnie, finansowanie dużych projektów
wydobywczych nie podlega żadnemu z priorytetów
zdefiniowanych przez UE dla współpracy z DRK.
Projekt ten nie przyczynia się również do osiągnięcia
celów Porozumienia z Kotonu (zmniejszenie ubóstwa
oraz propagowanie zrównoważonego rozwoju), gdyż
wydobywanie zasobów mineralnych jest już samo
w sobie niezrównoważone.
Średniookresowy przegląd zewnętrznego
mandatu EBI
Mandat EBI na udzielanie pożyczek wszystkim
krajom spoza UE, bez państw akcesyjnych oraz regionu
AKP, poddawany jest obecnie przeglądowi przez panel
Rola Europejskiego Banku Inwestycyjnego w rozwoju
ekspertów. Przegląd średniookresowy, wprowadzony
ostatnią decyzją Rady w wyniku rozbieżnych poglądów
wśród państw członkowskich co do roli EBI, jest
postrzegany jako ważny krok dla przyszłości banku –
wyniki spodziewane są w czerwcu 2010. Organizacje
społeczne apelowały do Komisji Europejskiej, EBI oraz
państw członkowskich aby rozszerzyć zakres przeglądu,
tak aby nie był on tylko technicznym ćwiczeniem, ale
aby możliwa była również ocena skuteczności EBI jako
narzędzia pomocy UE państwom rozwijającym się.
Decyzja ta została wydana w odpowiedzi na
wielokrotne prośby Parlamentu Europejskiego aby móc
współuczestniczyć w przyznawaniu EBI mandatu do
udzielania pożyczek poza UE. Decyzja ETS stanowi
historyczny krok naprzód na drodze do pełnego
zrozumienia i zaakceptowania, że EBI swymi działaniami
w rejonie Azji, Ameryki Łacińskiej, w krajach
przedakcesyjnych oraz państwach sąsiadujących
powinno promować cele wspólnotowej
polityki rozwojowej.
Wyniki tego przeglądu będą miały bezpośredni wpływ
na kształt przyszłego systemu finansowego UE. Na rok
2010 przewidziany jest również przegląd działalności
pożyczkowej EBI w krajach AKP w ramach Porozumienia
z Kotonu.
Jednakże, w związku z wyborami do Parlamentu
Europejskiego, które odbyły się w czerwcu 2009, obecny
mandat został przedłużony do 31 października 2011r.
Komisja Europejska powinna przedłożyć Parlamentowi
wstępną propozycję w zakresie odnowy mandatu
do 30 kwietnia 2010.
Decyzja Europejskiego Trybunału
Sprawiedliwości
6 listopada 2008 Europejski Trybunał Sprawiedliwości
(ETS) podjął ważną decyzję anulującą zewnętrzny
mandat EBI przyznany bankowi przez Radę Unii
Europejskiej w roku 2006. ETS zobowiązał Radę do
podjęcia nowej decyzji w oparciu o inne ramy prawne
w przeciągu 12 miesięcy od wydania wyroku i włączenia
Parlamentu Europejskiego do procesu decyzyjnego.
Działania EBI na świecie
Pożyczki udzielane przez EBI w krajach UE
Pożyczki udzielane przez EBI poza UE
Kraje, co do których Rada będzie każdorazowo
decydować czy kwalifikują się do ubiegania się
o pożyczkę z EBI z gwarancjami Wspólnoty
Pożyczki EBI w latach 2007 – 2013, w milionach Euro:
Kraje przedakcesyjne – 8700;
Kraje basenu Morza Śródziemnego – 8700;
Europa Wschodnia, Południowy Kaukaz i Rosja – 3700;
Południowa Afryka – 900; Azja – 1000; Ameryka Łacińska – 2800.
W sumie: 27,8 miliarda Euro, w porównaniu z 20,7 miliarda Euro
w latach 2000 – 2006.
Źródło: Decyzja Rady Europejskiej z 12.12.2006, 16058/06.
Dostępna na: http://register.consilium.europa.eu/pdf/en/06/st16/st16058.en06.pdf
Unijna strategia wsparcia państw
rozwijających się w walce z kryzysem
Biorąc pod uwagę obecny kryzys finansowy oraz nowe
lub poddane przeglądowi strategie unijne pomocy
państwom rozwijającym się, pozycja EBI
najprawdopodobniej będzie w nadchodzących latach
jeszcze silniejsza. Komisja Europejska wyjaśniła już
w swoim pakiecie komunikacyjnym dotyczącym
finansowania rozwoju, publikowanym corocznie
w kwietniu, że EBI może stać się podstawowym
narzędziem do reagowania na nowe wyzwania, które
pojawiły się na skutek kryzysu ekonomicznego
i finansowego.
Dziesięć na 28 działań przewidzianych w komunikacie
Komisji „Wsparcie krajów rozwijających się
w pokonywaniu kryzysu” dotyczy EBI. Komisja prosi EBI
między innymi o szybsze wydatkowanie środków
w krajach rozwijających się oraz o zastosowanie swoich
instrumentów pożyczkowych w celu promowania
prywatnych inwestycji i handlu zagranicznego. Jest to
poniekąd niezwykłe, gdyż Komisja posiada
ograniczony wpływ na EBI ze względu na fakt, że
państwa członkowskie same reprezentują się
w ciałach zarządzających bankiem. Jasne jest jednak, że
Komisji brak lepszych alternatyw dla finansowania
antycyklicznego.
Istnieje duża różnica zdań co do roli EBI zarówno między
Komisją Europejską i państwami członkowskimi jak
i między poszczególnymi państwami członkowskimi UE.
Ambitne plany Komisji aby wzmocnić rolę EBI
w finansowaniu działań rozwojowych zostały w dużej
mierze odrzucone przez państwa członkowskie
Rola Europejskiego Banku Inwestycyjnego w rozwoju
podczas majowego spotkania Rady ds. Ogólnych
i Stosunków Zewnętrznych. Używając
niezobowiązujących sformułowań, Rada Unii
Europejskiej stwierdziła, że „mile widziane” byłoby
gdyby EBI działał szybciej i elastyczniej przy
udzielaniu pożyczek w sektorze finansowym
i infrastrukturalnym oraz gdyby udzielał również
finansowania małym i średnim przedsiębiorstwom
– choć tylko z własnych zasobów kapitałowych.
Jednocześnie Rada podkreśliła, że wprowadzenie
bardziej elastycznych procedur wdrożeniowych mających
na celu wcześniejszą koncentrację pomocy, w tym
wsparcie budżetów, nie może zagrażać jakości działań
pożyczkowych EBI. Ponadto, Rada pozytywnie odniosła
się do planów Komisji aby wzmocnić i zreformować
Fundusz Powierniczy UE na rzecz Infrastruktury
w Afryce oraz aby zasilić go 200 milionami Euro na
lata 2009 – 2010. Rada zachęciła również państwa
członkowskie do wpłat na rzecz funduszu.
EBI a skuteczność pomocy
Unia Europejska podpisała szereg dokumentów
dotyczących skuteczności pomocy, np. Deklarację
Paryską w sprawie Skuteczności Pomocy w roku 2005
oraz Plan Działania z Akry w roku 2008. To głównie
państwa członkowskie UE poruszają temat skuteczności
pomocy na arenie międzynarodowej chcąc zapewnić, że
oficjalna pomoc rozwojowa ma rzeczywisty pozytywny
wpływ na rozwój oraz, że jest ona wydatkowana zgodnie
z przeznaczeniem, tzn. na walkę z ubóstwem.
Powyższe ustalenia dotyczące pomocy rozwojowej
zakładają również szereg reform. Ich główne cele to:
zwiększenie możliwości państw rozwijających się
w zakresie przygotowywania i wdrażania ich własnych
polityk rozwojowych, dostosowanie interwencji państw
udzielających pomocy do strategii i systemów
rozwojowych państw ją otrzymujących, ujednolicenie
procedur różnych instytucji i agencji udzielających
pomocy w celu zredukowania obszarów nachodzących na
siebie, tak aby nie trzeba było powielać tych
samych działań oraz aby zwiększyć rezultaty pomocy
oraz wykorzystanie pomocy w jak największym zakresie.
Obecnie EBI prowadzi swoje działania w dużej mierze
poza ustaleniami dotyczącymi skuteczności pomocy
i nie podejmuje większych wysiłków aby się do nich
dostosować. Ponieważ mandat EBI obejmuje zarówno
wspieranie rozwoju w biednych krajach, jak
i promowanie inwestycji zagranicznych firm
europejskich, to pomoc udzielana przez ten bank jest
w gruncie rzeczy pomocą wiązaną. Według Komitetu
ds. Pomocy Rozwojowej Organizacji Współpracy
Gospodarczej i Rozwoju, stosowanie pomocy wiązanej
obniża efektywność kosztową nawet o 30 procent.
Pilna potrzeba zmian
Przy tak wielu różnorakich rolach i mandatach,
pozycja EBI w polityce rozwojowej wyraźnie się
wzmacnia. Dlatego też zarówno EBI jak i jego udziałowcy
powinni podjąć działania adekwatne do coraz większej
odpowiedzialności jaka spoczywa na tej instytucji. Należy
zreformować stosowany przez EBI przestarzały model
rozwojowy, który opiera się o wzrost i generowanie
przychodów, ignorując jednocześnie najbiedniejsze
społeczności świata, a dostarczając korzyści jedynie
wybranym.
W świetle obecnego kryzysu żywnościowego
i klimatycznego potrzeba fundamentalnych zmian
w podejściu do zrównoważonego rozwoju jest
niezaprzeczalna. Jeśli EBI chce być siłą sprawczą tych
zmian, to sam musi przejść znaczną reformę. Instytucja
ta została utworzona 50 lat temu dla celów
odmiennych niż pomoc rozwojowa w państwach
poza UE. Przy obecnej strukturze organizacyjnej oraz
zasadach działania, EBI nie będzie w stanie propagować
zrównoważonego rozwoju w tych państwach.
Parlament Europejski posiada obecnie możliwości
dodatkowego wpływu na EBI i powinien ich użyć aby
doprowadzić do dialogu, który jest niezbędny dla
wprowadzenia powyższych zmian.
Kampania „Counter Balance – Wyzwanie dla Europejskiego
Banku Inwestycyjnego” jest prowadzona przez:
CEE Bankwatch Network (Europa Środkowa i Wschodnia);
Both ENDS (Holandia);
Bretton Woods Project (Wielka Brytania);
Campagna per la Riforma della Banca Mondiale (Włochy);
Les Amis de la Terre (Francja);
urgewald (Niemcy);
Weed (Niemcy)
Kontakt:
[email protected]
www.counterbalance-eib.org
Wydrukowano na papierze z recyklingu.
Bruksela, Grudzień 2009
Niniejsza publikacja została przygotowana przy wsparciu finansowym Unii Europejskiej. Wyłączną odpowiedzialność za treść publikacji ponosi CEE Bankwatch Network
i w żadnym wypadku nie może być ona traktowana jako odzwierciedlenie stanowiska Unii Europejskiej.