„Żołnierze Wyklęci” Suwalszczyzny (wystawa z zasobu Archiwum

Archiwum Państwowe w Suwałkach
„Żołnierze Wyklęci” Suwalszczyzny (wystawa z
zasobu Archiwum Państwowego w Suwałkach oraz
zbiorów prywatnych)
W związku z przypadającym 1 marca Narodowym Dniem Pamięci "Żołnierzy Wyklętych", Archiwum Państwowe w
Suwałkach przygotowało wirtualną wystawę ukazującą sylwetki działaczy antykomunistycznego podziemia ziemi
suwalsko-augustowskiej. Inspiracją do przygotowania wystawy było także przejęcie w 2014 r. akt Zrzeszenia Wolność
i Niezawisłość Inspektoratu w Suwałkach. Dzięki tym materiałom zasoby suwalskiego archiwum zostały wzbogacone
o akta dotyczące konspiracji niepodległościowej m.in. o interesujące materiały Henryka Kojaka z dokumentacją
sądową i osobową członków Armii Krajowej i Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość’.
Zrzeszenie „Wolność i Niezawisłość” zostało utworzone we wrześniu 1945 r. Było ono kontynuacją konspiracji
prowadzonej do 19 stycznia 1945 r. w ramach Armii Krajowej (Obwód Augustów i Obwód Suwałki tworzyły Inspektorat
Suwalski), a następnie Armii Krajowej Obywatelskiej. Zdezorganizowane przez akcję „Burza” oraz Obławę
Augustowską z lipca 1945 r. obwody Augustów i Suwałki połączono w jeden Obwód Suwalsko-Augustowski WiN i
włączono do Inspektoratu Białostockiego. Żołnierze oddziałów partyzanckich prowadzili działania propagandowe oraz
zbrojne, jak likwidacja posterunków Milicji Obywatelskiej, urzędów gminnych, rozstrzeliwanie współpracowników
Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego, walka z grupami operacyjnymi UBP, NKWD. Przykładem bardziej spektakularnej
akcji może być opanowanie posterunku MO w Sejnach 5 grudnia 1945 r., rozbicie tamtejszej spółdzielni, magistratu
oraz miejscowego komitetu Polskiej Partii Robotniczej.
Podziemie antykomunistyczne zostało zneutralizowane wiosną 1947 r. 25 kwietnia w Powiatowym UBP w Augustowie i
PUBP w Suwałkach miało miejsce zbiorowe ujawnienie się żołnierzy Obwodu Suwalsko-Augustowskiego WiN. Wkrótce
też rozpoczęły się aresztowania ujawnionych. Represje komunistycznego aparatu bezpieczeństwa zmusiły wielu do
powrotu do konspiracji. Ostatnie patrole partyzanckie funkcjonowały na ziemi suwalsko-augustowskiej jeszcze do
pierwszej połowy lat 50.
Prezentowane kopie pochodzą z zasobu Archiwum Państwowego w Suwałkach, z zespołów akt:
Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość Inspektorat w Suwałkach 1993-2013
Sąd Okręgowy w Ełku Wydział Zamiejscowy w Suwałkach [1945-] 1948-1950
Rejonowy Urząd Likwidacyjny w Suwałkach 1945-1952
Starostwo Powiatowe Augustowskie 1944-1950 [-1954]
Prezydium Powiatowej Rady Narodowej i Urząd Powiatowy w Suwałkach [1944-1949] 1950-1975
Ważnym elementem wystawy są materiały udostępnione Archiwum Państwowemu w Suwałkach przez Romualda
Bartnika, syna Kazimierza Bartnika – dowódcy patrolu Obwodu Suwalsko-Augustowskiego WiN.
Zdjęcie Wacława Górskiego zostało udostępnione przez fanpage „Raczkowskie archiwalia”.
Opracowanie wystawy: Justyna Nowakowska i Marek Sidor
Przygotowanie skanów: Piotr Ryszard Jarmołowicz
1