asystenckie warsztaty pedagogiczne jako element doskonalenia
Transkrypt
asystenckie warsztaty pedagogiczne jako element doskonalenia
Grzegorz Polok Katarzyna Wachstiel Akademia Ekonomiczna w Katowicach ASYSTENCKIE WARSZTATY PEDAGOGICZNE JAKO ELEMENT DOSKONALENIA JAKOŚCI PROCESU DYDAKTYCZNEGO W AKADEMII EKONOMICZNEJ W KATOWICACH Motorem wysokiej jakości pracy dydaktycznej jest przede wszystkim kadra pedagogiczna. Nauczyciele wysoką jakość swojej pracy uzyskują dzięki nieustającemu samokształceniu oraz odpowiednim warunkom pracy (czas pracy, pomoce dydaktyczne, atmosferę, motywację, itp.). Jedną z propozycji kierowanej dla młodych pracowników AE Katowice jest możliwości doskonalenia podczas Asystenckich Warsztatów Pedagogicznych. Głównym celem AWP jest wyposażenie pracowników naukowo-dydaktycznych w umiejętności dydaktyczne i w wiedzę pedagogiczną niezbędną do nauczania przedmiotów ekonomicznych. Ponadto wdrożenie do samodzielnego planowania własnego rozwoju zawodowego i wzmocnienie pozytywnych postaw etycznych. Artykuł przybliża cele, metody pracy, program AWP i wskazuje kierunki doskonalenia, zgodnie z przeprowadzoną ewaluacją warsztatów. Kształcenie jest procesem niezmiernie skomplikowanym i złożonym, gdyż dotyczy różnorodnych komponentów, których poznanie jest niezbędne w prowadzeniu procesu kształcenia. Oczywistym wydaje się fakt, iż nie można w sposób właściwy kierować, stymulować, nadzorować procesu kształcenia, jeżeli nie pozna się najważniejszych prawidłowości przebiegu owego procesu. Istotą bowiem nauczania jest świadomość przebiegu tego procesu: świadomość nauczyciela co do wpływania na jego jakość i treść i świadomość uczącego się – wpływania na proces nauczania i uczenia się. Uwarunkowania jakości procesu kształcenia Proces dydaktyczny obejmuje zatem organizowanie uczenia się studenta w trakcie edukacji w uczelni wyższej. Rozpoczyna się od ukazania studentom celów i zadań dydaktycznych oraz zaznajomienia ich z nowym materiałem poprzez użycie odpowiednich środków technicznopoglądowych i słowa żywego lub drukowanego. Jednakże pełną skuteczność procesu gwarantuje dopiero całościowa kontrola procesu, czyli kierowanie procesem uogólniania, utrwalanie wiadomości, kształtowanie umiejętności, wiązanie teorii z praktyką oraz kontrola wyników1. Nie można przy tym 1 W. Okoń: Proces nauczania, wyd.5, Warszawa PZWS, s. 58-59. 1 lekceważyć wyposażania studentów w umiejętności, których zdobywanie odbywa się poprzez umiejętne przekształcanie wiedzy deklaratywnej w proceduralną. Stwarzanie studentom możliwości wykorzystania teoretycznych umiejętności w praktyce oraz kreowanie okazji do prezentowania swojej wiedzy i umiejętności w różnej postaci (formułowania odpowiedzi na pytania prowadzącego, rozwiązywania zadań, pisanie wypracowań czy przygotowywanie referatów) odbywa się na zajęciach ćwiczeniowych, które towarzyszą wykładom z danego przedmiotu. Można więc powiedzieć, iż wiedza i umiejętności, które powinien posiadać nauczyciel akademicki, aby w sposób właściwy prowadzić proces kształcenia, dotyczą obszaru przekazywania wiedzy i stymulowania studentów do jej zrozumienia i stosowania. Student jako podmiot nauczania Wskazuje się, że student jako podmiot nauczania ma prawo dokonywania oceny pracy nauczyciela akademickiego, szczególnie w zakresie: − oceny wartości dydaktycznej poszczególnych metod nauczania, − oceny optymalizacji efektywności stosowanych środków dydaktycznych, − oceny najkorzystniejszych form organizacyjnych nauczania, − oceny sposobu komunikacji, − oceny rzetelności w spełnianiu zadań towarzyszących zajęciom dydaktycznym, takich jak: wywiązywanie się z terminów konsultacji i dostępności dla studenta. Ocenie ankietą okresową poddawany jest każdy pracownik Akademii Ekonomicznej w Katowicach. Na bazie ankiet kształtują się kierunki doskonalenia warsztatu pracy nauczycieli akademickich. W świetle raportu sporządzonego przez parlament studencki2 wynika, iż najbardziej preferowaną formą prowadzenia zajęć jest praca w grupach (ponad 30% głosów), następnie case study (25 %) oraz wykład (22 %), na którym prowadzący nie powiela treści książek dostępnych dla studentów. Najmniej efektywne metody przekazywania wiedzy w opinii studentów to pisanie referatów i raportów. Należy zatem kształtować warsztat pracy nauczyciela akademickiego w kierunku poszerzania technik i metod pracy grupowej. Warsztat metodyczny nauczyciela akademickiego Niewątpliwie nauczyciele akademiccy rozpoczynający pracę dydaktyczną to osoby wykazujące pewne predyspozycje do pracy zarówno naukowej, jak i dydaktycznej. Istotna wydaje się konieczność uzupełnienia wysokiej wiedzy merytorycznej w narzędzia i wiedzę, którymi dysponują takie nauki, jak psychologia, dydaktyka czy etyka. Przekazywanie wiedzy to umiejętność, a umiejętność zdobywa się w praktyce. Praktyką nauczania jest uczenie innych wsparte wiedzą z zakresy psychologii kształcenia i dydaktyki. Warsztat nauczyciela akademickiego powinien być wyposażony w komplementarne umiejętności, których posiadanie umożliwi realizacje wszystkich zadań powierzonych nauczycielowi: 2 Raport z badań preferencji studentów w zakresie jakości i warunków studiowania na AE Katowice 2005. 2 nauczania, wychowywania i wspierania procesu uczenia się studentów. Umiejętności te wyróżniono na poniższym schemacie. Schemat 1 Układ komplementarnych umiejętności nauczycieli akademickich Umiejętności interpersonalne: komunikacja, autoprezentacja, emisja głosu Wiedza specjalistyczna Umiejętności rozwiązywania problemów grupowych i podejmowania decyzji Źródło: opracowanie własne Obok bardziej rozpoznanych i docenianych przez młodych pracowników nauki komponentów z zakresu dydaktyki nauczania, do których należy zaliczyć stosowanie skutecznych form i metod nauczania, korzystanie z pomocy naukowych, planowanie celów kształcenia, treści kształcenia itp., istnieje szereg umiejętności towarzyszących pracy nauczyciela akademickiego oraz wpływających na postrzeganie jego pracy przez studentów. Wśród takich umiejętności wymienić należy: zdolność rozumienia funkcjonowania grupy i jednostki, umiejętności komunikacyjne, opanowanie technik emisji 3 głosu, umiejętność autoprezentacji . Najważniejszym jednak aspektem jest wyzwolenie chęci i spowodowanie potrzeby nieustannego doskonalenie zawodowego w dziedzinach niezwiązanych bezpośrednio z wiedzą merytoryczną, a usprawniających i aktualizujących metodyczny warsztat pracy nauczyciela uczelni wyższej. Motywacja nauczyciela akademickiego do poszerzania wiedzy z zakresu dydaktyki i psychologii kształcenia jest celem nadrzędnym (strategicznym), misją Asystenckich Warsztatów Pedagogicznych (AWP). Cele AWP Głównym celem AWP jest wyposażenie pracowników naukowo-dydaktycznych w umiejętności dydaktyczne i w wiedzę pedagogiczną niezbędną do nauczania przedmiotów ekonomicznych. 3 J. Półturzycki, Dydaktyka dla nauczycieli, Wyd. Naukowe NOVUM, Płock 2002, s.254-257. 3 Ponadto wdrożenie do samodzielnego planowania własnego rozwoju zawodowego i wzmocnienie pozytywnych postaw etycznych. W trakcie warsztatów realizowane są cele szczegółowe: • poznanie i zrozumienie zadań nauczyciela akademickiego w organizacji i realizacji kształcenia, kształtowanie postaw wobec zawodu nauczyciela akademickiego i jego ról społecznych oraz wychowawczych, • wzmocnienie umiejętności decydujących o skuteczności pracy dydaktycznej, tj. systemowego podejścia do analizy sytuacji związanych z procesem kształcenia, wyznaczania zadań kształcenia stosownie do możliwości studentów, optymalnego planowania czynności, organizowania działalności edukacyjnej, aktywizowania studentów w procesie edukacyjnym, • poszerzenie umiejętności niezbędnych dla sprawnego komunikowania się w procesie edukacyjnym, formułowania zrozumiałego przekazu, • szersze poznanie czynności związanych z przygotowanie się nauczyciela do zajęć, doborem metod i form pracy odpowiednio do realizowanych treści, z użyciem nowoczesnych metod i technik pracy, • rozwijanie umiejętności planowania pracy nauczyciela, analizowania zajęć, • wzbogacanie własnych umiejętności uczenia się, studiowania i samokształcenia oraz nowatorskiego, twórczego myślenia. Cele towarzyszące AWP Celem towarzyszącym realizacji zadań AWP jest m.in. poprawa wizerunku nauczycieli akademickich w opinii studentów. Zakłada się przy tym ,że w trakcie warsztatów każdy nauczyciel akademicki zostanie wyposażony w niezbędną wiedzę i narzędzia, które będzie umiał wykorzystać w pracy dydaktycznej ze studentami. Ponadto AWP realizuje cel promocji zagadnień związanych z szeroko rozumianym doskonaleniem jakości procesu dydaktycznego poprzez organizowanie konferencji i uczestniczenie w konferencjach swoich uczestników, forum dyskusyjne, zakup potrzebnych publikacji z zakresu pedagogiki, psychologii, etyki, emisji głosu. Dotychczas promocja powyższych zagadnieniem była elementem towarzyszącym i wspierającym. Promocja wizerunku AE na zewnątrz jako „organizacji uczącej się” niesie ze sobą ideę wprowadzenia w codzienność potrzebę samodoskonalenia się nauczycieli. AWP w założeniach przewiduje integracje środowiska akademickiego, szczególnie młodych pracowników nauki pozwalającego na wymianę doświadczeń dydaktycznych. Cele te realizowane są poprzez spotkania integracyjne. Dzięki spotkaniom dokonuje się wzmocnienia zaangażowania grupy oraz stwarza sytuacje do prezentowania własnych sukcesów oraz pozyskiwania informacji zwrotnych o własnym zachowaniu. Metody pracy na AWP Praca metodą warsztatową sprzyja zdobywaniu doświadczeń. Uczenie się w znacznej mierze jest procesem społecznym, który zachodzi dzięki relacjom jego uczestników. Zyskiwanie kompetencji 4 w pracy grupowej uświadamia, że aktywnym podmiotem w pracy nauczyciela akademickiego jest właśnie student. Miarą sukcesów dydaktycznych nauczyciela akademickiego jest osiągniecie sukcesu komunikacyjnego, który przejawia się w szeroko rozumianej aktywności studentów (podejmowanie decyzji, rozwiązywanie konfliktów, odpowiedzialności za realizacje zadań grupowych, itp.), co przekłada się na efektywność zdobywanej wiedzy. Właśnie poprzez uczestnictwo w dyskusjach, obserwacje innych uczestników, wymianę myśli i spostrzeżeń jesteśmy w stanie wypróbować rezultaty dotychczasowych przemyśleń na temat własnej pracy w praktyce. Praca metodą warsztatową uświadamia nam jednocześnie, jak przebiega proces grupowy. Wskazuje na takie ważne jego elementy, jak: refleksja nad przebiegiem pracy, zachowaniami wspierającymi i utrudniającymi realizację zadania i relacjami uczestników4. Efektem końcowym pracy warsztatowej ma być poznawanie swoich mocnych i słabych stron w komunikacji, wprowadzanie korekt i poszerzanie repertuaru zachowań. Praca metodą warsztatową ma swoje uzasadnienie również w sposobie rozważania zagadnień, które bezpośrednio wypływają właśnie z praktyki. Ponieważ każdy uczestników posiada pewne doświadczenia w pracy dydaktycznej wywołują one falę przemyśleń, które są poddawane procesowi oceny i planowania podczas zajęć. Proces ten ilustruje schemat 2. Schemat 2. Etapy pracy warsztatowej AWP PRAKTYKA NAUCZYCIELSKA PLANOWANIE PRZEMYŚLENIA OCENA Źródło: Opracowanie własne Szczegółowy program AWP Program warsztatów obejmuje zajęcia obowiązkowe i zajęcia fakultatywne. Wyboru zajęć fakultatywnych dokonuje słuchacz zgodnie z indywidualnymi potrzebami kształcenia. 4 M. Silberman: Metody aktywizujące w szkoleniach, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2004, s. 274-276. 5 Zajęcia obowiązkowe: 120 h 1. Sprawne komunikowanie się w procesie edukacyjnym, 2. Dydaktyka nauczania przedmiotów ekonomicznych, 3. Osobowość nauczyciela akademickiego, 4. Warsztat pracy nauczyciela akademickiego, Zajęcia fakultatywne: po 12 h 5. Emisja głosu i praca z tekstem, 6. Multimedia w kształceniu, Jakość nauczania Motorem wysokiej jakości pracy dydaktycznej jest przede wszystkim kadra pedagogiczna. Nauczyciele wysoką jakość swojej pracy uzyskują dzięki nieustającemu samokształceniu oraz odpowiednim warunkom pracy (czas pracy, pomoce dydaktyczne, atmosferę, motywację, itp.). Głównym założeniem warsztatów jest wyposażenie uczestników w wiedzę i umiejętności, które w będą wpływały na jakość ich pracy zawodowej i tym samym na jakość kształcenia w Akademii Ekonomicznej w Katowicach. Jakość wg E. Deminga to sposób myślenia, który powoduje, że stosuje się i bez przerwy poszukuje najlepszych rozwiązań5. Dlatego priorytetową sprawą staje się podniesienie jakości kształcenia przede wszystkim przez doskonalenie procesu kształcenia – jego organizacji i przebiegu. Szczególny nacisk kładzie się na to, żeby kształcić studentów efektywnie, sprawnie, trafnie i skutecznie. Poszukując kierunków zmian, które miałyby podnieść jakość nauczania w AE Katowice, wyróżniono kilka z nich, uświadamiając uczestnikom, konieczność dostosowania metod i form pracy oraz doskonalenia własnych postaw. Niektóre z nich przedstawia tabela 1. Tabela 1. Kierunki zmian w pracy nauczyciela akademickiego PROCES DYDAKTYCZNY KIERUNKI ZMIAN metody podające Ø bierna recepcja wiedzy: zapamiętywanie i odtwarzanie metody poszukujące aktywność, zaangażowanie ucznia w proces zdobywania wiedzy, umiejętności badawcze: komunikowanie, negocjowanie, rozwiązywanie problemów, prezentacja własnych poglądów współpraca umiejętność współpracy grupie, zdolność do kompromisów poszukiwanie źródeł wiedzy, rozumienie własnego wkładu i odpowiedzialności za proces nauczania współzawodnictwo nauka indywidualna podręcznikiem 5 Ø z Ø zajęcia grupowe zdolność do przemyślanego działania i podziału pracy, racjonalna organizacja pracy i odpowiedzialność za jej efekty Cytat za: J. Zawadowska, Jakość edukacji, „Znak” 1999, nr 3. 6 Ø motywacja zewnętrzna ocena zewnętrzna ze strony prowadzącego, nagrodą jest pozytywny stopień wielostronna motywacja samoocena ( zdolność do oceny samodzielnej i krytycznej), ocena rówieśników, ocena nauczyciela, nagrodą jest wewnętrzne samozadowolenie, realizowanie własnych zainteresowań i potrzeb intelektualnych korzystanie z tradycyjnych Ø środków nauczania bogacenie technologii kształcenia wykorzystywanie nowoczesnych środków dydaktycznych, przedłużanie momentów zdobywania wiedzy również poza zajęcia lekcyjne (praca z komputerem, wywiad, działalność w organizacjach społecznych, zwiedzanie, działalność wytwórcza, itp.) Ø zdobycie wiedzy znajomość pojęć i terminów charakterystycznych w danej dyscyplinie przygotowanie do życia zdobycie wiedzy i umiejętności jej nabywania, zastosowania jej różnych sytuacjach (także pozaszkolnych) Ø ujednolicenie POSTAWY zróżnicowanie wychowawczej form i metod pracy dydaktyczno – KIERUNKI ZMIAN sprostanie oczekiwaniom Ø sukces osobisty Ø tworzenie nowych osobistych wyzwań poprzez podejmowanie czynności związanych z samodoskonaleniem i samokształceniem sukces Uczelni, studentów jako miara sukcesu osobistego uciekanie od odpowiedzialności Ø wpływanie na jakość kształcenia, współdecydowanie wykorzystywanie „słabych” stron Ø Uczelni np. zbyt liczne grupy, brak odpowiedniego wyposażenia sal nastawienie na własne potrzeby Ø wykorzystywanie mocnych stron samego siebie np. aktywizowanie zajęć, organizowanie własnych pomocy dydaktycznych nastawienie na wynik np. ocena Ø zaliczeniowa narzucanie wyboru Ø nastawienie na proces, np. sposób kształcenia i sposób oceny uznawani za przeciętności osiąganie celów normę Ø Ø nastawienie na potrzeby studenta stwarzanie możliwości wyboru studentom uznawanie za normę doskonałości we wszystkim co robimy przekraczanie celów Źródło: opracowanie własne Ewaluacja Warsztatów Na podstawie wyników zebranych w procesie ewaluacji, opracowywana jest strategia rozwojowa AWP, podnoszona jest świadomość pracowników AWP oraz budowane są instrumenty kontroli efektywności pracy. W drodze ewaluacji zaistniała możliwość odkrycia rzeczywistych potrzeby środowiska nauczycieli akademickich dotyczących m.in. doskonalenia. Ewaluacja zawsze wiąże się z koniecznością interakcji pomiędzy ewaluatorem a klientem (uczestnikami AWP) na początku 7 procesu – w celu identyfikacji potrzeb ewaluacyjnych i na końcu – w celu przekazania wyników6. Przeprowadzono ankietę wprowadzającą na temat oczekiwań wobec AWP oraz dwie ankiety podsumowujące semestry. W takcie AWP zaistniała konieczność wprowadzenia ankiet oceniających poszczególne zajęcia w układzie jednostki lekcyjnej. Powyższa ankieta dawała zarówno prowadzącym, jak i uczestnikom możliwość wypowiedzenia się na temat trafności doboru treści i metod pracy na warsztatach. W trakcie warsztatów prowadzono liczne dyskusje na tematy dotyczące: − oceny sposobu prezentowanych zagadnień, − sposobu prowadzenia zajęć, − atmosfery panującej podczas warsztatów, − gotowości prowadzących do współpracy, − oceny przydatności realizowanych treści w szeroko rozumianym rozwoju zawodowym. Proces ewaluacji dokonywał się w trzech fazach wg kroków E. Stufflebeama przedstawionych na schemacie 3. Schemat 3. Trzy kroki ewaluacji wg Stufflebeama wyznaczanie zakresu uzyskiwanie Ø identyfikowanie kluczowych Ø gromadzenie porządkowanie informacji kwestii i zagadnień Ø definiowanie kryteriów Ø analizowanie dostarczanie rezultatów i Ø przedstawienie w formie uwag, raportu Źródło: opracowanie własne na podstawie L. Korporowicz, dz.cyt., s.103. Na etapie wyznaczania zakresu do celów szczegółowych, nieobjętych programem warsztatów włączono: − umiejętność radzenia sobie ze stresem i reagowania w sytuacjach trudnych, które wiążą się z pracą nauczyciela akademickiego, − umiejętność analizowania i oceny własnych doświadczeń zawodowych, − umiejętność dokonywania samooceny na tle grupy i oceny innych uczestników AWP. Dokonano także analizy: 6 − godzin odbywania się AWP, − liczby uczestników w grupie, − możliwości lepszego gospodarowania czasem na zajęciach, − możliwości połączenia warsztatów medialnych z zajęciami z dydaktyki, − możliwości udostępnienia uczestnikom materiałów z zajęć. L. Korporowicz (red.), Ewaluacja w edukacji, Oficyna Naukowa, Warszawa 1997, s. 59. 8 Kierunki doskonalenia AWP Obowiązek uczestniczenia w warsztatach jest obligatoryjny. Niektórzy z uczestników wykazują zdecydowaną niechęć do uczestnictwa w warsztatach. Nieliczni prezentują postawy: „wszystkowiedzący”, „za stary stażem”, „niechętny do zmiany”. W związku z powyższym jedynym sposobem przełamania oporu do uczestnictwa w warsztatach jest przygotowanie jeszcze bardziej angażującego i zindywidualizowanego do potrzeb grupy programu oraz uświadomienie uczestnikom, że tego typu doskonalenie może być przydatne bez względu na okoliczności. Ewaluacja zmierza do kontroli wyników edukacji w czasie i przestrzeni, koncentruje się na wynikach pracy. Pożądanym kierunkiem doskonalenia procesu ewaluacyjnego byłyby hospitacje tegorocznych absolwentów AWP podczas zajęć w przyszłym roku akademickim. Byłoby to szczególnie pożądane w kontekście procedury ewaluacyjnej skupiającej się na jej „wartości dodanej”, tj. na różnicy pomiędzy wiedzą, jaką uczestnicy posiadają i umiejętnościami, jakie faktycznie będą umieli zaprezentować przygotowując zajęcia dydaktyczne i planując swój własny rozwój zawodowy. W wyniku ewaluacji tegorocznych AWP sporządzono uwagi, które wyznaczają kierunki doskonalenia: a) w zakresie treści Uczestnicy pomimo tego, iż oceniają zagadnienia psychologiczne i etyczne jako ciekawe nie dostrzegają ich związku ze swoja pracą zawodową. Istnieje zatem konieczność dobrania odpowiednich sposobów powiązania zagadnień psychologicznych i etycznych z praktyką pracy zawodowej. Praktyka daje bowiem obraz zależności rzeczy i procesów. W nauczaniu istnieje konieczność uwzględnienia spostrzegania, myślenia i praktyki. b) zakresie metod Uczestnicy oceniają pozytywnie następujące sposoby prowadzenia zajęć warsztatowych: − praca zespołowa nad postawionym problemem − uczestnictwo w dyskusjach kierowanych − analiza dotychczasowych doświadczeń zawodowych − testy i autotesty. Uczestnicy nie ocenili pozytywnie prezentacji jako jednego ze sposobów symulacji sytuacji dydaktycznej. Prezentacja wymaga od uczestników zademonstrowania próbki swoich umiejętności dydaktycznych w postaci wygłoszenia części referatu na temat związany z pracą zawodową. Kończy się ona oceną osoby prezentującej przez prowadzącego i grupę. Ocenie poddawane są: plan prezentacji, sposób komunikacji (mowa werbalna i niewerbalna), organizacja środowiska fizycznego i dydaktycznego zajęć. Podstawowymi problemami, z jakimi borykają się uczestnicy to przezwyciężenie bariery nieśmiałości i presji czasu nałożonego na prezentację. Barierą psychologiczną jest również konieczność poddania się ocenie i dokonania oceny innej osoby. Koniecznością jest przeprowadzenie zajęć poprzedzających prezentację treningiem interpersonalnym. 9 c) w zakresie warunków Atmosfera pracy została oceniona przez uczestników jako: niestresująca, pozytywna, wyzwalająca dużo „pozytywnych emocji”, przyjazna i sprzyjająca aktywnej pracy. Uczestnicy docenili możliwość swobodnej wymiany poglądów i walorów integracyjnych. BIBLIOGRAFIA L. Korporowicz (red.), Ewaluacja w edukacji, Oficyna Naukowa, Warszawa 1997. W. Okoń, Proces nauczania, wyd. 5, PZWS, Warszawa 1965. J. Półturzycki, Dydaktyka dla nauczycieli, Wyd. Naukowe NOVUM, Płock 2002. J. Zawadowska, Jakość edukacji, „Znak” 1999, nr 3. M. Silberman, Metody aktywizujące w szkoleniach, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2004. Abstract Essence of effective didactical activities in every University is pedagogical stuff. Basis of high quality stuff's work is their self training, experience, skills and educational equipment. One of course for young academics on University of Economics in Katowice is AWP (Pedagogical Workshops for Young Academics). Major purpose of this course is self training of young academics in pedagogical and didactical knowledge. AWP also increase ethics and self development. This article shows purposes and methods of educational activities. Base of these activities is evaluation of AWP workshops. Nota o autorach Ks. dr Grzegorz Polok jest pełnomocnikiem rektora ds. Asystenckich Warsztatów Pedagogicznych oraz adiunktem w Katedrze Nauk Humanistycznych Akademii Ekonomicznej w Katowicach. Od 4 lat zajmuje się problematyką związaną z etyką działalności gospodarczej, etyką w Public Relations oraz etosem nauczyciela akademickiego. Ma na swoim koncie publikacje z zakresu etyki biznesu, etyki PR oraz katolickiej nauki społecznej. Mgr Katarzyna Wachstiel Współautorka referatu jest asystentem w Katedrze Nauk Humanistycznych Akademii Ekonomicznej w Katowicach. Prowadzi zajęcia z dydaktyki nauczania przedmiotów ekonomicznych na Asystenckich Warsztatach Pedagogicznych oraz zajęcia z zakresu Public Realtions. Prowadzi treningi interpersonalne, negocjacji oraz integracji zespołu. Jej zainteresowania naukowe koncentrują się wokół przedmiotów pedagogicznych, komunikacji w kształceniu oraz jakości procesu dydaktycznego 10