Dyskusja S. śeromskiego i I. Kamieńskiej

Dyskusja S. śeromskiego i I. Kamieńskiej

Scenariusz lekcji do klasy II. Młoda Polska
Temat:
Dyskusja S. śeromskiego i I. Kamieńskiej z ideałem pracy jako wartości
uszlachetniającej. Naturalizm jako technika obrazowania w literaturze
i filmie dokumentalnym
Materiał lekcyjny:
• fragment „Ludzi bezdomnych” – opis pracy w fabryce cygar,
• wybrane plakaty socrealistyczne,
• film dokumentalny I. Kamieńskiej „Robotnice” (na początku lekcji nie zdradzamy
uczniom, kiedy film został nakręcony),
• naturalizm jako technika literackiego i filmowego obrazowania.
1. Lekcję inicjuje przypomnienie pozytywistycznego ideału pracy na wybranym
przykładzie literackim (np. Rzecki w „Lalce”, Benedykt Korczyński w „Nad
Niemnem”):
Pytamy, jak pisarze pozytywizmu ukazywali ludzi, których Ŝycie wypełniała
praca, jak natomiast tych, którzy pracą się nie hańbili.
Pytamy, czym taki obraz społeczeństwa był podyktowany.
Pytamy o społeczną funkcję literatury tendencyjnej.
2. Analizujemy z uczniami wybrane przykłady plakatu socrealistycznego:
Pytamy o ideał bohatera ukazany na plakatach.
Pytamy o wpisany w dzieła obraz i cel pracy.
Pytamy o społeczną funkcję analizowanych dzieł.
3. Proponujemy uczniom obejrzenie filmu „Robotnice” oraz odczytanie fragmentu opisu
pracy w fabryce cygar.
4. Po zapoznaniu się z tekstami uczniowie wykonują zadania z karty pracy.
Praca skupia się na analizie porównawczej.
Karta pracy:
Wykonując zadania, wskazuj podobieństwa i róŜnice:
1. Określ, co jest treścią literackiego opisu, a co treścią obrazu filmowego.
2. Zaproponuj orientacyjne daty, którymi naleŜałoby opatrzyć przedstawione
treści.
3. Scharakteryzuj miejsce i warunki pracy robotnic. W opisie literackim skorzystaj
z cytatów.
4. Opisz wykonywaną przez nie pracę. Korzystaj z cytatów. W opisie uŜyj takŜe
słownictwa wartościującego.
5. Oceń wpływ pracy na ludzi. W tym celu scharakteryzuj bohaterów (oszacuj
wiek, opisz ich twarze, stroje, emocje). W przypadku tekstu literackiego posłuŜ
się najpierw cytatami.
6. Scharakteryzuj technikę literackiego i filmowego obrazowania.
Przykładowe rozwiązania:
Krośnieńskie Zakłady Przemysłu Lniarskiego
Nr
Fabryka cygar w powieści S. śeromskiego
w filmie dokumentalnym I. Kamieńskiej
zadania „Ludzie bezdomni”
„Robotnice”
1.
2.
Opis przedstawia kolejno: miejsce i warunki
w nim panujące, robotników przy pracy,
czynności pracujących. Opis kończy się
na wybiciu godziny przerwy obiadowej.
„Ludzie bezdomni to powieść powstała powstała
pod koniec XIX stulecia, wydana w 1900 roku.
Przedstawia sytuację z lat dziewięćdziesiątych
Film przedstawia sceny przygotowania maszyn
do pracy, pomieszczenia, w których się odbywa,
panujące w hali warunki, czynności robotnic.
Obraz pracy jest tu przerywany scenami
z przerwy śniadaniowej, widać wtedy twarze
bohaterek.
Propozycje uczniów nie muszą się pokrywać
z rzeczywistym czasem powstania filmu. Im
wcześniejszy niŜ rzeczywisty czas zaproponują
Autor: Małgorzata Niewiadomska
Scenariusz lekcji do klasy II. Młoda Polska
XIX w.
3.
4.
5.
Cytaty: „proszek tabaki wdzierał się tam
do nosa, gardła, płuc przechodnia i podwajał
szybkość oddechu”, „duŜa sala, formalnie
wypełniona przez tłum kobiet złoŜony z jakich
stu osób”, „duszące powietrze, pełne smrodu
ciał pracujących w upale”, „za pierwszą salą
widać było drugą, daleko obszerniejszą, gdzie
w ten sam sposób pracowało co najmniej trzysta
kobiet”, „okna tej izby zastawione były siatkami
z drutu, których gęste oka, przysypane prochem
miejscowym, puszczały mało światła, ale
natomiast powstrzymywały od emigracji
miazmaty wewnętrzne”
Charakterystyka: tłok panujący w salach,
zapylenie wnętrza, ciemno, wszechobecny
smród – warunki pracy urągające godności
człowieka,
wyniszczające
organizm,
utrudniające wykonanie i tak cięŜkiej pracy.
Cytaty: „wrzałą tam szalona praca”, „szybkość
ruchów jej rąk wprawiła go w zdumienie”,
„widok ludzi miotających się jak gdyby
w drgawkach, w konwulsyjnych rzutach, a
jednak pełen nieprzerwanej symetrii, metody
i rytmu”, „zamknięte oczy po kaŜdym małpim
ruchu głowy otwierały się”
Charakterystyka:
praca ma charakter taśmowy – kaŜdy wykonuje
jedną powtarzaną wielekroć czynność, wymaga
precyzji i szybkości ruchów, a więc nieustannej
koncentracji, są to mechanicznie powtarzane te
same czynności, które upodobniają ludzi
do robotów,
praca
prowadząca
do uprzedmiotowienia człowieka, czyniąca go
bezmyślną, tępą istotą.
XIX –wieczna manufaktura.
Cytaty: „stał, a raczej kołysał się na nogach,
wysoki człowiek o twarzy i cerze trupa”,
„...obok płomyka robiła kobieta w czerwonej
chustce na głowie. Szmata zupełnie okrywała jej
włosy.”, „twarz kobiety była wyciągnięta
i ziemista jak wszystkie w tej fabryce”,
„człowiek wpychający tytoń w torebki... spojrzał
na Judymową takim wzrokiem, jakim by mogło
chyba koło trybowe na drugie koło, gdyby tamto
w biegu stanęło”
Charakterystyka: chorobliwy wygląd postaci,
nędza stroju, bezmyślność i beznamiętność
zachowań; praca i warunki, w jakich jest
wykonywana, wpływają wyniszczająco na
zdrowie i psychikę człowieka, sprowadzając go
do roli bezmyślnego i nieczułego narzędzia,
pogodzonego ze swoim losem, niepróbującego
nawet wywalczyć choćby minimalnej jego
poprawy.
uczniowie czas, tym mocniejsze wraŜenie
wywrze informacja, Ŝe film nakręcono w 1981
roku. Dlatego dobrze jest zostawić tę informację
na koniec lekcji.
Kamera pokazuje wnętrze hali fabrycznej,
ale nie widać rozmiarów tego wnętrza, z bliska
pokazane są włókniarskie maszyny, we wnętrzu
unoszą się kłęby pyłu, robotnice pracują
w maskach, ale widz odnosi wraŜenie, Ŝe nie
chronią one przed wdzieraniem się pyłu
w nozdrza czy oczy,
w pomieszczeniach panuje półmrok, bez
przerwy słychać okropny hałas maszyn.
Sceny pracy skupiają się na ukazaniu
współpracy człowieka z maszyną. Praca
zmechanizowana, ale niewiele róŜniąca się od
ukazanej w powieści. Podobnie jak tamta
cechuje się powtarzalności automatycznie
wykonywanych ruchów. Kamera nie pokazuje
twarzy, lecz ręce lub nogi kobiet. Wszystkie
pary rąk i nóg wykonują podobne ruchy.
Człowiek staję się częścią maszyny, przy której
pracuje. Widz ma wraŜenie archaiczności
miejsca i sprzętu, przy którym pracują kobiety.
W scenach pracy kamera omija twarze –
praca staje się anonimowa, traci ludzki wymiar.
Eksponowane są dłonie i nogi. Zwraca uwagę
popękana skóra rąk, zniszczone, brzydkie
paznokcie, opuchnięte stopy, nogi w Ŝylakach.
Podobnie jak w powieści robotnice noszą
chustki na głowie, są ubrane biednie, na nogach
mają drewniaki (robocze obuwie, jedyne, jakie
im przysługuje), brak prawdziwej odzieŜy
ochronnej, którą ma zastąpić niechroniąca przed
pyłem maseczka.
W scenach przerwy śniadaniowej robotnice
odzyskują twarze, po części więc odzyskują
toŜsamość (godność?). SkarŜą się na warunki
pracy, na brak odzewu ze strony kierownictwa
zakładu na prośby o inne obuwie. Ale nawet,
gdy mówią, ich twarze niewiele wyraŜają.
Zresztą autorzy filmu zadbali, by nie moŜna
było utoŜsamić wygłaszanych skarg z twarzami:
gdy któraś mówi, pokazywane są milczące
smutne twarze innych. Twarze zdradzające
Autor: Małgorzata Niewiadomska
Scenariusz lekcji do klasy II. Młoda Polska
6.
Elementy techniki naturalistycznej:
• drobiazgowość opisu skupiającego się na
wyglądzie i czynnościach (fotograficzność),
wyliczenia cech, wyliczenia czynności,
szeregi krótkich zdań
pojedynczych
oddających tempo i zmienność czynności;
• wyeksponowanie brzydoty – kaŜdy szczegół
zyskuje negatywną wartość estetyczną przez
nacechowanie słownictwa, np. „spalone,
brzydkie, Ŝydowskie wargi”, „szmata” na
określenie chustki na głowę, „małpie ruchy”,
„stare baby”;
• narracja z pozycji społecznie wraŜliwej
jednostki traci obiektywizm, staje się
nieprzezroczysta (mowa pozornie zaleŜna),
bo przepuszcza obraz rzeczywistości przez
filtr spojrzenia i wraŜliwości Judyma.
oznaki przedwczesnego starzenia się, puste
spojrzenia, mechaniczne ruchy spoŜywania
posiłku, widocznie skromny posiłek popijany ze
słoików. Praca ma na te kobiety podobny wpływ
jak ten ukazany w powieści. Jednak reŜyserka
zadbała, by film wyraŜał narastanie milczącego
buntu w pełnych godności, choć anonimowych,
sylwetkach kobiet.
Filmowcy uzyskali podobny naturalistyczny
efekt, stosując typowo filmowe środki:
• stosowanie zbliŜenia i detalu, np. dłonie,
stopy,
pracujące
części
maszyn,
zmarszczki na twarzach (zespolenie
człowieka z maszyną, instrumentalność
ludzi, odczłowieczenie pracy)
• kamera filmuje zapylone powietrze,
• nie starano się dodatkowo doświetlać
wnętrz,
• w warstwie dźwiękowej dominuje hałas
maszyn doskonale kontrastowany z ciszą
spoŜywania posiłku,
• pozorna nieobecność autorów filmu,
których postawa staje się czytelna poprzez
pokazywane treści.
5. Sformułowanie wniosków dotyczących:
• zaleŜności treść – forma,
• wpływu obranej przez autorów formy przekazu na ideową wymowę dzieł
w ich historycznym kontekście.
Autor: Małgorzata Niewiadomska