Część 5.

—
Spis treści
—
Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
17
Nota o Autorach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
19
Rozdział 1. Rys historyczny, terminologia, definicja, nozologia,
kryteria rozpoznawania niepełnosprawności intelektualnej . . . . . . . .
21
Kinga Bobińska, Piotr Gałecki
1. Rys historyczny zagadnienia niepełnosprawności intelektualnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
21
1.1. Od starożytności do wieku XVIII . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.2. Okres nowożytny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.2.1. Philippe Pinel i Jean-Étienne Dominique Esquirol . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.3. Wiek XIX i XX . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.4. Lata powojenne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.5. Osoby niepełnosprawne intelektualnie w Polsce po 1989 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.6. Współwystępowanie zaburzeń psychicznych i niepełnosprawności intelektualnej . . . . . . .
21
22
22
23
24
25
26
2. Terminologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Definicja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
27
29
3.1. Definicja niepełnosprawności intelektualnej według DSM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
31
4. Nozologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5. Kryteria diagnostyczne niepełnosprawności intelektualnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
33
35
5.1. DSM-IV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.2. ICD-10 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
35
36
Rozdział 2. Epidemiologia niepełnosprawności intelektualnej . . . . . . .
41
Tadeusz Pietras, Andrzej Witusik, Kinga Bobińska, Antoni Florkowski,
Monika Talarowska, Maciej Banasiak
Rozdział 3. Diagnoza niepełnosprawności intelektualnej . . . . . . . . . . .
45
Część 1. Diagnoza inteligencji w kontekście diagnozy
niepełnosprawności intelektualnej u osób dorosłych . . . . . . . . . . . . . . . . .
45
Aleksandra Porzycka, Radosław Wujcik, Agata Orzechowska, Andrzej Witusik, Tadeusz Pietras
1. Wstęp teoretyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Psychologiczne narzędzia diagnozy inteligencji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
45
50
2.1. Diagnoza inteligencji płynnej (Testy Matryc Ravena) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.1.1. Test Matryc Standard – Forma Klasyczna (TMS-K) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
50
51
—
5
—
Niepełnosprawność intelektualna
2.1.2. Test Matryc Standard – Forma Równoległa (TMS-R) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.1.3. Test Matryc Standard – Forma Plus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.1.4. Test Matryc Kolorowy i Wersja Równoległa (TMK i TMK-R) . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.1.5. Test Matryc dla Zaawansowanych (TMZ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.2. Diagnoza inteligencji skrystalizowanej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.2.1. Skala Inteligencji Wechslera dla Dorosłych (WAIS-R) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.2.2. Skala Inteligencji Wechslera dla Dzieci (WISC-R) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.2.3. Bateria Testów APIS – P(Z) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.2.4. Test Inteligencji Omnibus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.3. Techniki badania sprawności intelektualnej u małych dzieci i dzieci głuchoniemych . . . . . .
2.3.1. Skala Dojrzałości Umysłowej Columbia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.3.2. Międzynarodowa Skala Wykonaniowa Leitera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
52
52
53
53
54
54
56
56
57
58
58
58
3. Diagnoza niepełnosprawności intelektualnej u osób dorosłych . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
59
Część 2. Diagnoza zaburzeń osobowości u osób
z niepełnosprawnością intelektualną . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
63
Agata Orzechowska
Część 3. Wybrane aspekty diagnozy i terapii osób
z niepełnosprawnością intelektualną . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
69
Janina Wyczesany
1. Psychopedagogiczna charakterystyka osób z niepełnosprawnością intelektualną . . . . .
69
1.1. Charakterystyka osób z lekkim stopniem niepełnosprawności intelektualnej . . . . . . . . . . . .
1.1.1. Czynności orientacyjno-poznawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.1.2. Czynności intelektualne oraz rozwój mowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.1.3. Procesy emocjonalno-motywacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.1.4. Rozwój społeczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.1.5. Środowiskowe uwarunkowania zaburzeń sfery emocjonalno-społecznej . . . . . . . .
1.2. Charakterystyka osób z umiarkowanym i znacznym stopniem niepełnosprawności
intelektualnej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.3. Charakterystyka osób z głębokim stopniem niepełnosprawności intelektualnej . . . . . . .
69
70
70
71
72
73
73
75
2. Rola diagnozy w pracy pedagoga specjalnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Działania na potrzeby ucznia z niepełnosprawnością intelektualną . . . . . . . . . . . . . . . .
76
82
3.1. Praca ze scenariuszem jako proces służący rozwojowi dzieci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.2. Przydział ról według możliwości i potrzeb dzieci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
85
86
4. Zasada stopniowania trudności jako klucz do uzyskiwania efektów rewalidacyjno-wychowawczych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5. Rola i znaczenie rodziny w rehabilitacji dziecka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
87
87
Rozdział 4. Etiologia, patogeneza, wybrane jednostki kliniczne
i chorobowe przebiegające z niepełnosprawnością intelektualną . . .
93
Część 1. Neurorozwojowy paradygmat patogenezy
niepełnosprawności intelektualnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
93
—
Tadeusz Pietras, Andrzej Witusik, Michał Panek, Juliusz Rodak, Janusz Szemraj
6
Spis treści
—
Część 2. Ciąża i okres okołoporodowy a rozwój układu
nerwowego w kontekście niepełnosprawności intelektualnej . . . . . . 111
Julisz Rodak, Andrzej Witusik, Tadeusz Pietras
1. Infekcje wirusowe ciężarnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
1.1. Różyczka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.2. Cytomegalia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.3. Bakteryjne i grzybicze zakażenia płodu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.4. Kiła . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.5. Listerioza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.6. Kandydoza wewnątrzmaciczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.7. Embriopatie i fetopatie wywołane przez inwazje pierwotniakowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
114
115
116
117
118
119
119
2. Zaburzenia rozwoju zarodka i płodu wywołane działaniem czynników toksycznych . . . . 121
2.1. Wpływ leków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
2.2. Teratogenne działanie alkoholu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
2.3. Wpływ palenia papierosów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
3. Choroby ciężarnej przyczyniające się do zaburzenia prawidłowego rozwoju
zarodka i płodu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
4. Niedotlenienie ośrodkowego układu nerwowego w okresie ciążowo-okołoporodowym . . . 132
4.1. Patofizjologia zespołu niedokrwienno-niedotlenieniowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.2. Krwawienia śródczaszkowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.2.1. Krwotok podtwardówkowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.2.2. Krwotok podpajęczynówkowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.2.3. Krwotok do komór mózgu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
133
135
135
136
136
5. Objawy kliniczne krwawień śródczaszkowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
6. Noworodki urodzone przedwcześnie i z niską masą urodzeniową . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
7. Wrodzony zespół niedoboru jodu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
Część 3. Niepełnosprawność intelektualna a mutacje jednogenowe
143
Tadeusz Pietras, Marta Pacholczyk, Andrzej Witusik,
Kinga Bobińska, Karol Jastrzębski, Piotr Gałecki
Część 4. Genetyczne przyczyny niepełnosprawności intelektualnej . . . 156
Marta Pacholczyk, Tomasz Ferenc
1. Rodzinne występowanie chorób genetycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Dziedziczenie chorób jednogenowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Elementy cytogenetyki – prawidłowy kariotyp człowieka i aberracje chromosomowe . . .
4. Zaburzenia rodzicielskiego piętna genomowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5. Miejsca łamliwe w chromosomach człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6. Diagnostyka cytogenetyczna i molekularna przyczyn niepełnosprawności intelektualnej
158
158
159
166
167
168
6.1. Diagnostyka cytogenetyczna aberracji chromosomowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168
6.1.1. Wskazania do badania kariotypu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169
6.1.2. Wybór materiału biologicznego do badań cytogenetycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176
—
7. Diagnostyka molekularna mutacji genowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176
8. Niepełnosprawność intelektualna w przebiegu chorób wywołanych zmianami kariotypu 177
7
—
Niepełnosprawność intelektualna
9. Niepełnosprawność intelektualna w aberracjach liczbowych chromosomów . . . . . . . . 178
9.1. Zespół Downa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178 (→ p. s. 206 i 229)
9.2. Zespół Pataua i zespół Edwardsa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
9.3. Zespół Turnera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
9.4. Zespół 47,XXX . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182
9.5. Zespół Klinefeltera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
9.6. Zespół 47,XYY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186
10. Niepełnosprawność intelektualna w aberracjach strukturalnych chromosomów
autosomalnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
10.1. Zespół Cri-du-chat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
10.2. Zespół Wolfa-Hirschhorna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
10.3. Zespół mikrodelecji 22q11.2 (22q11.2DS) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
10.4. Zespół Pradera-Williego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
10.5. Zespół Angelmana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
10.6. Zespół Williamsa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
10.7. Zespół mikroduplikacji 7q11.23 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
187
188
189
191
193
194
196
11. Wybrane zespoły jednogenowe przebiegające z niepełnosprawnością intelektualną . . . 196
11.1. Zespół łamliwego chromosomu X . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196
11.2. Zespół Smitha, Lemlego i Opitza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199
Część 5. Zespół Downa a niepełnosprawność intelektualna . . . . . . . . . . 206
Małgorzata Pawełczyk, Marta Pacholczyk
1. Obraz kliniczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208
1.1. Zaburzenia neurobehawioralne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.2. Padaczka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.3. Choroby sercowo-naczyniowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.4. Choroby układu oddechowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.5. Choroby przewodu pokarmowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.6. Choroby narządu wzroku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.7. Zaburzenia hematologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.8. Choroby układu kostno-stawowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.9. Zaburzenia endokrynologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.10. Choroby ucha, nosa i gardła . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.11. Zespół bezdechu sennego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
208
210
210
211
211
211
212
212
212
213
213
2. Neuropatologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Zespół Downa a choroba Alzheimera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. Zmiany genetyczne i dysfunkcje molekularne w zespole Downa . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5. Leczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
213
214
217
221
Część 5A. Oddziaływania terapeutyczne u osób z zespołem Downa . . . 229
Monika Talarowska
1. Filadelfijska metoda Glenna Domana i Carla Delacato . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Metoda Kierowanego Nauczania Andreasa Petö . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Neurorozwojowa metoda NDT B. i K. Bobath . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. Neurokinezjologiczna metoda Vaclava Vojty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
—
8
232
232
233
233
Spis treści
—
5. Metoda integracji sensorycznej Jean Ayers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6. Program Neurosensomotorycznej Integracji Odruchów Masgutowej . . . . . . . . . . . . .
7. Terapia pedagogiczna Marii Montessori . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8. Metoda Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9. Metoda Dobrego Startu Marty Bogdanowicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
10. Ustno-twarzowa terapia regulacyjna (UTTR) R. Castillo-Moralesa . . . . . . . . . . . . .
11. Wczesna rehabilitacja według Wrocławskiego Modelu Usprawniania (WMU) . . . . .
12. Podnoszenie wydolności intelektualnej przez stymulację zewnętrzną,
przy stosowaniu wolnozmiennych pól magnetycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
233
234
235
236
236
237
237
239
Część 6. Zespół Retta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241
Marta Pacholczyk, Artur Kultys, Ewelina Buczyńka,
Agata Dutkowska, Tadeusz Pietras, Andrzej Witusik
1. Epidemiologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Podłoże genetyczne i patogeneza zespołu Retta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Inne zaburzenia neuropsychiatryczne związane z mutacjami genu MECP2 . . . . . . . .
4. Charakterystyka kliniczna i rozpoznawanie zespołu Retta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5. Zmiany neuropatologiczne w zespole Retta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6. Problemy medyczne i elementy terapii w zespole Retta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
241
242
246
247
253
254
Rozdział 5. Współchorobowość niepełnosprawności
intelektualnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259
Część 1. Niepełnosprawność intelektualna a autyzm . . . . . . . . . . . . . . . . . 259
Andrzej Witusik, Tadeusz Pietras, Ewelina Buczyńska, Artur Kultys
Część 2. Niepełnosprawność intelektualna a padaczka . . . . . . . . . . . . . . . . . 272
Janusz Wendorff
1. Padaczka: klasyfikacja, epidemiologia, napady skroniowe i pozaskroniowe . . . . . . . . . 273
2. Padaczki uogólnione z napadami toniczno-klonicznymi i napadami nieświadomości . . . . 275
3. Zespoły padaczkowe, w których upośledzenie umysłowe stanowi typowy składnik
obrazu chorobowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276
3.1. Zespół Westa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.2. Zespół Lennoxa-Gastauta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.3. Zespół Dravet – ciężka padaczka miokloniczna młodzieńcza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.4. Zespół Landaua-Kleffnera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.5. Padaczka z wyładowaniami ciągłymi we śnie wolnofalowym (CSWS) . . . . . . . . . . . . . . . .
276
277
277
278
279
4. Etiologia padaczki u dzieci z niepełnosprawnością intelektualną . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280
5. Znaczenie niepełnosprawności intelektualnej dla przebiegu padaczki u dzieci
z mózgowym porażeniem dziecięcym (mpdz) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281
6. Wady rozwojowe kory mózgowej: padaczka, niepełnosprawność intelektualna . . . . . . 281
—
6.1. Połowiczy przerost mózgu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282
9
—
Niepełnosprawność intelektualna
6.2. Schizencefalia, szczelinowatość mózgu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282
6.3. Obustronna okołokomorowa heterotopia guzkowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282
7. Zaburzenia chromosomalne: padaczka, niepełnosprawność intelektualna . . . . . . . . . . 284
7.1. Zespół Downa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.2. Zespół kruchego chromosomu X (Fra XS) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.3. Zespół Angelmana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.4. Obrączkowaty chromosom X . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
285
285
286
287
8. Zaburzenia metaboliczne wrodzone: padaczka, niepełnosprawność intelektualna . . . 288
9. Schorzenia skórno-nerwowe z padaczką i niepełnosprawnością intelektualną . . . . . . 289
9.1. Stwardnienie guzowate (TS) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
289
10. Padaczka i niepełnosprawność intelektualna jako następstwa wrodzonych
i nabytych schorzeń neuroinfekcyjnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291
11. Padaczka a zaburzenia poznawcze i niepełnosprawność intelektualna.
Wzajemne związki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 292
Część 3. Niepełnosprawność intelektualna a porażenie mózgowe . . . . 297
Krzysztof Gbyl
1. Definicja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Epidemiologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Etiologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. Klasyfikacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5. Obraz kliniczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6. Patofizjologia współwystępowania niepełnosprawności intelektualnej
i porażenia mózgowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7. Charakterystyka współwystępowania porażenia mózgowego
i niepełnosprawności intelektualnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8. Prewencja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9. Prognoza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
10. Leczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
297
298
298
300
300
301
302
306
306
307
Rozdział 6. Specyfika diagnozy psychiatrycznej, psychologicznej
i internistycznej u osób z niepełnosprawnością intelektualną . . . . . . 311
Część 1. Badanie psychiatryczne i psychofarmakoterapia u osób
z niepełnosprawnością intelektualną . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311
Kinga Bobińska, Piotr Gałecki
1. Odmienności badania psychiatrycznego osób z niepełnosprawnością intelektualną . . . 311
2. Odmienności symptomatologii zaburzeń psychicznych u osób
z niepełnosprawnością intelektualną . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 319
2.1. Współchorobowość i odmienności symptomatologii zaburzeń nastroju
u osób niepełnosprawnych intelektualnie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.1.1. Zaburzenia depresyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.1.2. Zaburzenia afektywne dwubiegunowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.1.3. Dystymia i cyklotymia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.2. Zaburzenia psychotyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
—
10
320
320
324
325
325
Spis treści
—
2.3. Zaburzenia lękowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327
2.4. Zaburzenia zachowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 328
2.5. Zachowania agresywne, autoagresywne i samobójcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331
3. Odmienności farmakoterapii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333
Część 2. Diagnoza psychologiczna u osób z niepełnosprawnością
intelektualną . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341
Monika Talarowska
1. Diagnoza psychologiczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341
2. Diagnoza różnicowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 342
2.1. Niepełnosprawność intelektualna a autyzm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 345
2.1.1. Diagnostyczna Lista Kontrolna (E-2) B. Rimlanda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 346
2.1.2. Skala Oceny Autyzmu Dziecięcego E. Schoplera, R. Reichlera, B. Renner . . . . . . . . . 347
3. Diagnoza przyczyn zaburzeń i ich konsekwencji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 348
3.1. Wywiad kliniczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.2. Obserwacja zachowania w trakcie badania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.3. Badanie rozwoju psychoruchowego i poziomu inteligencji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.3.1. Skala Rozwoju Psychoruchowego O. Brunet i I. Lézine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.3.2. Orientacyjny Test Rozwoju Psychoruchowego Dziecka – Test Denver . . . . . . . . . . . . .
3.3.3. Monachijska Funkcjonalna Diagnostyka Rozwojowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.3.4. Skala Inteligencji dla Małych Dzieci Psyche Cattell . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.3.5. Skala do Badania Rozwoju Umysłowego Termana-Merill . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.3.6. Skala Inteligencji Wechslera dla Dzieci – Wersja Zmodyfikowana . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.3.7. Międzynarodowa Wykonaniowa Skala Leitera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.3.8. Skala Dojrzałości Umysłowej Columbia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.3.9. Testy Matryc Ravena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.3.10. Skala Inteligencji Wechslera dla Dorosłych. Wersja Zrewidowana (WAIS-R (PL)) . . . . .
3.3.11. Profil Psychoedukacyjny E. Schopler, R.J. Reichler, A. Bashford,
M.O. Lansing, L.M. Marcus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.4. Metody badania poszczególnych funkcji poznawczych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.4.1. Test Teorii Umysłu „A pomyślał, że B pomyślał” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.4.2. Test Łączenia Punktów Reitana A i B . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.4.3. Test Stroopa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.4.4. Próba Fluencji Słownej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.4.5. Krzywa Uczenia się . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.4.6. Inne metody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
348
349
350
352
353
354
354
354
355
355
355
356
357
358
360
360
361
362
362
362
364
4. Ocena funkcjonowania społecznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 364
4.1. Karta Oceny Postępu w Rozwoju Społecznym (PAC) H.C. Gunzburga . . . . . . . . . . . . . . 365
4.2. Skala Dojrzałości Społecznej Edgara Dolla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365
5. Diagnoza na potrzeby terapii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365
Część 3. Problemy zdrowia somatycznego u osób
z niepełnosprawnością intelektualną . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 374
Tadeusz Pietras, Andrzej Witusik, Michał Panek, Piotr Kuna, Paweł Górski
—
11
—
Niepełnosprawność intelektualna
1. Współchorobowość i oczekiwana długość życia osób niepełnosprawnych intelektualnie 375
1.1. Stan zdrowia somatycznego osób niepełnosprawnych intelektualnie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 375
1.2. Fenotypy somatyczne zespołów klinicznych a niepełnosprawność intelektualna . . . . . . . . . . . 377
2. Badanie lekarskie osób niepełnosprawnych intelektualnie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 385
2.1. Proces diagnostyczno-terapeutyczny w kontekście niepełnosprawności intelektualnej . . . . .
2.2. Trudności w komunikacji interpersonalnej między lekarzem a osobą
niepełnosprawną intelektualnie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.3. Trudności w wykonywaniu procedur diagnostycznych i z przestrzeganiem zaleceń
lekarskich przez osobę niepełnosprawną intelektualnie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.4. Problemy z tzw. zacienieniem diagnostycznym i nietypowością objawów somatycznych
w grupie osób niepełnosprawnych intelektualnie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
385
387
390
391
Rozdział 7. Stygmatyzacja osób z niepełnosprawnością
intelektualną . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 399
Piotr Świtaj, Jacek Wciórka
1. Wybrane ujęcia teoretyczne stygmatyzacji w odniesieniu do niepełnosprawności
intelektualnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 400
1.1. Stygmatyzacja w ujęciu Ervinga Goffmana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.2. Koncepcja wymiarów piętna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.3. Koncepcja komponentów piętna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.4. Stygmatyzacja z perspektywy psychologii ewolucyjnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
400
401
405
411
Rozdział 8. Adolescencja osób z niepełnosprawnością
intelektualną . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 417
Anna Gutowska
1. Adolescencja – krótka charakterystyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 417
2. Dorastanie z niepełnosprawnością intelektualną . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 421
Rozdział 9. Seksualność osób z niepełnosprawnością intelektualną 425
Andrzej Depko
1. Pojęcie seksualności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Nabywanie doświadczeń seksualnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Rozwój psychoseksualny osoby z niepełnosprawnością intelektualną . . . . . . . . . . . . . .
4. Rola rodziców w rozwoju psychoseksualnym dziecka niepełnosprawnego . . . . . . . . . .
5. Formy realizacji potrzeb seksualnych wśród osób niepełnosprawnych intelektualnie . . .
6. Uwagi końcowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
425
428
429
434
436
439
Rozdział 10. „(Nie)pełnosprawna” twórczość
niepełnosprawnych intelektualnie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 445
—
Anna Gutowska
1. Czym jest twórczość? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 446
12
Spis treści
—
2. Twórcza obecność niepełnosprawnych intelektualnie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 448
3. „(Nie)pełnosprawna” twórczość . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 450
Rozdział 11. Terapia osób niepełnosprawnych intelektualnie . . . . . . . 453
Część 1. Standardy postępowania z osobą niepełnosprawną
intelektualnie w kontekście diagnozy i terapii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 453
Andrzej Witusik
Część 2. Rehabilitacja osób z niepełnosprawnością intelektualną . . . 467
Janina Wyczesany, Ewa Dyduch
1. Warsztaty Terapii Zajęciowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 468
2. Zakłady Aktywności Zawodowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 471
2.1. Zakłady pracy chronionej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 473
2.2. Środowiskowe Domy Samopomocy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 475
2.3. Ośrodki dziennego pobytu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 479
3. Aktywizacja osób z niepełnosprawnością intelektualną w kontekście ich przyszłości . . . 479
4. Formy aktywizacji uczniów z niepełnosprawnością intelektualną . . . . . . . . . . . . . . . . . 481
4.1. Działania szkoły związane z potrzebą aktywności ucznia z porażeniem mózgowym . . . . . . . 482
4.2. Działania szkoły związane z zaspokojeniem potrzeb ucznia z niepełnosprawnością
intelektualną . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 482
Część 3. Komunikacja wspomagająca i alternatywna w pracy
z dzieckiem niepełnosprawnym intelektualnie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 486
Anna Bombińska-Domżał
1. Rozpoznanie możliwości i umiejętności porozumiewania się . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Rozpoznanie celu interwencji i dobór odpowiedniego systemu komunikacji alternatywnej
3. Sposoby wykorzystania wspomagającego i alternatywnego systemu komunikacji . . . .
4. Wybór słownictwa do indywidualnej tablicy do porozumiewania się . . . . . . . . . . . . . . . . .
5. Pomoce komunikacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6. Projektowanie codziennych sytuacji dla rozwoju umiejętności porozumiewania się . . . .
7. Jak zaprojektować sytuację rozmowy z osobą niemówiącą? . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8. Czego uczyć dzieci niepełnosprawne niemówiące? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
488
493
496
499
500
501
501
503
Część 4. Terapia rodziny dziecka z niepełnosprawnością
intelektualną . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 506
Mariusz Furgał
1. Związek funkcjonowania rodziny z kształtowaniem się niepełnosprawności
intelektualnej u dziecka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Funkcjonowanie rodziny z dzieckiem z niepełnosprawnością intelektualną . . . . . . . . .
3. Zadania terapii rodzin z dzieckiem z niepełnosprawnością intelektualną . . . . . . . . . . .
4. Psychoterapia rodzinna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
506
507
510
510
—
13
—
Niepełnosprawność intelektualna
Część 5. Arteterapia jako forma rehabilitacji osób
niepełnosprawnych intelektualnie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 514
Anna Gutowska
Rozdział 12. Aspekty prawne i orzecznictwo u osób
z niepełnosprawnością intelektualną w polskim ustawodawstwie . . . 525
Piotr Gałecki, Krzysztof Eichstaedt, Kinga Bobińska
1. Niepełnosprawność intelektualna w świetle ustawy o ochronie zdrowia psychicznego 525
2. Podstawowe informacje dotyczące zagadnienia niepełnosprawności intelektualnej
w aspekcie prawa karnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 530
3. Podstawowe informacje dotyczące zagadnienia niepełnosprawności intelektualnej
w aspekcie prawa cywilnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 534
3.1. Zdolność do czynności prawnych i zagadnienie ubezwłasnowolnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . 534
3.2. Czyny niedozwolone i odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 536
3.3. Czynności prawne i wady oświadczenia woli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 536
4. Podstawowe informacje dotyczące zagadnienia niepełnosprawności intelektualnej
z zakresu orzecznictwa rentowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 537
Rozdział 13. Opieka socjalna nad osobami
z niepełnosprawnością intelektualną . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 543
Część 1. Praca socjalna z osobami niepełnosprawnymi intelektualnie 543
Anna Gutowska
1. Istota i cele pracy socjalnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 544
2. Praca socjalna z osobą niepełnosprawną intelektualnie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 551
3. Praca socjalna z rodziną osoby niepełnosprawnej intelektualnie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 553
Część 2. Aspekty psychologiczne i pedagogiczne leczenia i opieki
instytucjonalnej osób z głębszą niepełnosprawnością intelektualną
(domy opieki i szpitale) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 555
Barbara Wiśniewska
1. Historia opieki i stosunku społeczeństwa do osób niepełnosprawnych intelektualnie
2. Dokumenty w prawie międzynarodowym i polskim a niepełnosprawność . . . . . . . . . . .
3. Definicja opieki i jej znaczenie w sytuacji osób z głębszą niepełnosprawnością
intelektualną . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. Instytucjonalne formy opieki – domy pomocy społecznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5. Osoba niepełnosprawna w systemie opieki szpitalnej – znaczenie dotyku . . . . . . . . . . .
6. Aspekty relacji lekarz–pacjent–rodzina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Dodatek. Sytuacja dzieci/osób z głęboką niepełnosprawnością intelektualną . . . . . . . . . .
—
14
556
557
561
562
568
575
585
Spis treści
—
Rozdział 14. System kształcenia specjalnego dzieci, młodzieży
i dorosłych osób z niepełnosprawnością intelektualną . . . . . . . . . . . . . 587
Ewa Dyduch
1. Podstawy kształcenia specjalnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 588
1.1. Wczesne wspomaganie rozwoju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 596
1.2. Wychowanie przedszkolne dzieci z niepełnosprawnością intelektualną . . . . . . . . . . . . . . . 597
1.3. Obowiązkowe roczne przygotowanie przedszkolne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 598
2. Edukacja dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną
w systemie kształcenia specjalnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 598
2.1. Uczeń z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim w szkole specjalnej . . . . . . . .
2.1.1. Szkoła podstawowa specjalna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.1.2. Gimnazjum specjalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.1.3. Zasadnicza szkoła zawodowa specjalna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.1.4. Dwuletnie uzupełniające liceum ogólnokształcące specjalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.2. Kształcenie dzieci i młodzieży z głębszą niepełnosprawnością intelektualną . . . . . . . . . . . .
2.2.1. Przedszkole specjalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.2.2. Szkoła podstawowa i gimnazjum specjalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.2.3. Szkoły przysposabiające do pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.3. Realizacja obowiązku szkolnego i obowiązku nauki przez dzieci i młodzież
z głęboką niepełnosprawnością intelektualną . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
600
604
607
609
612
613
613
616
620
625
3. Edukacja dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną
w częściowo integracyjnym systemie kształcenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 627
3.1. Klasy specjalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 627
3.2. Nauczanie indywidualne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 628
4. Edukacja dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną
w integracyjnym systemie kształcenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . 630
4.1. Przedszkole integracyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.2. Szkoła podstawowa integracyjna (I i II etap edukacyjny) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.3. Gimnazjum i szkoły ponadgimnazjalne integracyjne (III i IV etap edukacji) . . . . . . . . . . .
4.3.1. Gimnazjum integracyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.3.2. Gimnazjum z oddziałami przysposabiającymi do pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.3.3. Zasadnicza szkoła zawodowa integracyjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
633
635
636
636
637
639
Indeks tematyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 645
Nota o redaktorach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 655
—
15