giełdy energii elektrycznej. apx group

GIEŁDY ENERGII ELEKTRYCZNEJ. APX GROUP
Autor: Tomasz Fornalczyk
(„Polska Energia” – nr 4/2010)
Giełda Amsterdam Power Exchange (APX) powstała w 1999 r., stopniowo rozszerzając swoją działalność.
Dziś, choć APX nie należy do największych, działa w Holandii, Wielkiej Brytanii i Belgii na rynku energii
elektrycznej i gazu
APX GROUP
APX rozpoczęła swoją działalność jako jedna z pierw-szych giełd energii elektrycznej w Europie. W
Holandii działa od 1999 r. pod nazwą APX Power NL, natomiast w Wielkiej Brytanii – APX Power UK
(UKPX) od 2000 r. Mimo że obie platformy prowadzące handel energią funkcjonują w ramach jednej
struktury, oferowane przez nie produkty nie są identyczne.
ENERGIA NA APX GROUP
Rynek dnia następnego to podstawowa działalność APX Power NL. Handel na platformie odbywa się na dzień
przed dniem, w którym następuje fizyczna dostawa energii. Ceny kalkulowane są na podstawie zgłoszeń
kupujących i sprzedających dla każdej godziny doby. Możliwy jest również handel tzw. Kontraktami
blokowymi, czyli obejmującymi kilka kolejnych godzin, najczęściej z tą samą ilością energii i tą samą ceną.
Inna usługa, dostępna na APX, wiąże się z handlem w dniu dostawy, tzw. Interday. Funkcjonowanie tego rynku
daje uczestnikom giełdy możliwość dopasowania wcześniej zawartych kontraktów do swojego bieżącego
profilu w dniu dosta-wy. Handel odbywa się dla interwałów 15 min, jedno- i dwugodzinowych na dwie godziny
przed planowaną dostawą. Rynek trip pozwala na handel zestandaryzowanymi kontraktami blokowymi.
Dostępne bloki (produkty) to base load, czyli pasmo od północy do północy, peak load – pasmo od godz. 8 do
20 oraz off peak load – pasmo między godzinami 20 a 8 następnej doby.
Brytyjska część giełdy APX również bazuje na produktach związanych z fizyczną dostawą energii elektrycznej.
Dość ciekawym segmentem jest obrót energią na tzw. Aukcjach. Handel odbywa się dzień przed planowaną
dostawą energii elektrycznej, a oferty są składane dla każdej godziny oddzielnie. Uczestnicy aukcji składają
„ślepe” oferty, tj. nie znają ofert innych kupujących i sprzedających. Dodatkowo każdy z uczestników możne
złożyć kilka ofert z różnymi cenami dla tej samej godziny. Wszystkie zlecenia składane są anonimowo, drogą
elektroniczną, a każdy z uczestników może występować zarówno jako kupujący, jak i sprzedający. Po
zamknięciu rynku aukcji, na podstawie złożonych ofert, ustalane są ceny dla każdej godziny doby. Wyniki sesji
na rynku aukcji są w Wielkiej Brytanii podstawą do tworzenia indeksów cenowych, uważanych za jedne z
bardziej wiarygodnych. Wyznacza się trzy indeksy dla różnych przedziałów doby (base load, pick load i pickoff load) na podstawie średnich arytmetycznych cen w tych przedziałach, nie uwzględniając wolumenów
energii będących przedmiotem obrotu. Rynek spot oparty jest o półgodzinne interwały czasowe. Możliwy jest
również handel standardowymi blokami dwu- i cztero-godzinnymi złożonymi z następujących po sobie
interwałów półgodzinnych. Dla najkrótszych kontraktów zlecenia składać można nawet pół godziny przez
dostawą. Prompt market (rynek terminowy) to również rynek związany z dostawą fizyczną energii elektrycznej.
Oferuje szereg standardowych produktów o różnych okresach trwania: od kontraktów ośmiogodzinnych do
tygodniowych. Zlecenia składa się w zależności od długości kontraktu, już cztery tygodnie przed rozpoczęciem
terminu dostawy dla kontraktów dłuższych niż 48 godzin i do siedmiu dni przed rozpoczęciem dostawy dla
kontraktów krótszych.
INNE USŁUGI
Angielska część giełdy APX oferuje swoim klientom dodatkowo pewne usługi, które w znacznym stopniu
eliminują pomyłki w zgłoszeniach poszczególnych uczestników. Third party notification services (usługa
powiadamiania) polega – mówiąc najogólniej – na gromadzeniu danych o wszystkich zgłoszonych transakcjach.
Następnie na pół godziny przed zamknięciem okresu zgłoszeń informacja o parametrach zlecenia (ilość energii,
cena) zostaje przesłana do podmiotów będących stroną transakcji, w celu jego potwierdzenia. APX gwarantuje
pewność transakcji, dla których zlecenia zweryfikowane były przez obie strony transakcji. Usługa dostępna jest
przez 24 godziny we wszystkie dni tygodnia.
View only service (usługa podglądu) przeznaczona jest dla podmiotów nieuczestniczących w handlu na giełdzie
APX. W ramach usługi dostępne są notowania rynku spot i prompt w czasie rzeczywistym wraz z informacjami
dotyczącymi najlepszych ofert, tzw. głębokości rynku oraz historii notowań. Głębokość rynku wskazuje na wielkość
transakcji, jakich można na nim dokonać bez wywoływania dużych zmian cen.
Na giełdzie APX kwitnie również handel gazem. Funkcjonuje na niej kilka rynków, łącznie z handlem
dotyczącym możliwości przesyłowych oraz magazynowania gazu. Najciekawsze są jednak działania giełdy
APX związane z centrum handlu gazem, tzw. hubem (ośrodkiem) Zeebrugge.
Obszar Zeebrugge jest najważniejszym miejscem dostawy gazu w krajach Unii Europejskiej. W miejscu tym
łączą się bardzo ważne gazociągi z pól eksploatowanych na Morzu Północnym oraz z Niemiec i Rosji.
Dostępny jest także jeden z większych na świecie terminali przeładunkowych gazu płynnego. Przez
Zeebrugge przepływa w przybliżeniu ok. 10 proc. dostaw gazu do krajów UE. Giełda APX umożliwia
zawieranie kontraktów dotyczących gazu transportowanego przez hub Zeebrugge.
BRITNED INTERCONNECTOR
BritNed to spółka powołana do życia przez brytyjskie National Grid i holenderskie TenneT. Celem jej działalności
jest powstanie pierwszego energetycznego połączenia pomiędzy Holandią a Wielką Brytanią. Pomysł jest już
realizowany a z początkiem 2011 r. rozpocznie się jego komercyjna eksploatacja. Połączenie realizowane jest
podmorskim kablem pomiędzy miejscowością Maasvlakte w pobliżu Rotterdamu a Grain leżącego nad Tamizą tuż
koło Londynu. Przepustowość połączenia to 1000 MW. Inwestycja znacząco poprawi bezpieczeństwo energetyczne
w tej części Europy oraz ułatwi handel energią pomiędzy kontynentalną częścią Europy a Wielką Brytanią. Giełda
APX będzie odgrywać kluczową rolę w funkcjonowaniu połączenia. BritNed oraz APX w grudniu 2009 podpisały
umowę o współpracy mającej na celu wprowadzenie rozwiązań zmierzających do połączeń rynków energii. Między
innymi chodzi o ułatwienie handlu energią pomiędzy różnymi obszarami oraz próbę zbudowania algorytmów
umożliwiających kalkulację jednorodnych cen.
BritNed to nie jedyny projekt mający na celu integrację europejskich rynków energii, w którym bierze udział
giełda APX. Wspomnieć należy również o Central Western European Market Coupling (CWE MC). Jest to
inicjatywa zmierzająca do zintegrowania rynków energii Holandii, Luxemburga i Niemiec.
BritNed w liczbach
• długość kabla – 260 km
• przepustowość kabla 1000 MW
• dostępność dla uczestników rynku 100 proc.
• udostępnienie połączenia – 2011 r.
• koszt projektu 600 millionów euro
WŁAŚCICIELE I STRUKTURA
Udziały w giełdzie APX podzieliły między siebie trzy firmy: właściciel holenderskiego operatora sieci
wysokiego napięcia TenneT Holding BV, przedsiębiorstwo będące operatorem sieci gazowych NV
Nederlandse Gasunie oraz Fluxys NV, niezależny operator sieci gazowej w Belgii i w obszarze Zeebrugge.
NADZÓR NAD GIEŁDĄ APX
Powstanie i działalność giełdy APX możliwe były dzięki przepisom dotyczących rynku energii elektrycznej
(Electricity Act) wprowadzonym w Holandii w 1998 r. oraz dotyczących rynku gazu w 2000 r. (Gas Act).
Rozwiązania dotyczące nadzoru nad funkcjonowaniem giełdy APX podobne są do tych przyjętych w innych
krajach. Jest on realizowany od strony instytucji finansowych oraz urzędów, które swoimi rolami
odpowiadają polskiemu Urzędowi Regulacji Energetyki. W Holandii ten ostatni, zwany Energiekamer, stoi na
straży równoprawnego dostępu odbiorców do sieci elektroenergetycznej i gazowej. W jego gestii leży
również nadzór nad taryfami operatorów sieci energetycznych i gazowych. Podstawowym kryterium
poprawności taryf są niedyskryminujące warunki dla żadnej z grup klientów. Autoriteit Financiele Markten
(Urząd ds. Rynków Finansowych) oraz Nederlandsche Bank (Holenderski Bank Centralny) nadzorują prace
giełdy APX pod względem poprawności przeprowadzanych operacji finansowych.
Bliźniacze instytucje funkcjonują po brytyjskiej stronie działalności APX: nadzór od strony rynku energii
elektrycznej sprawuje Ofgem (Office of Gas and Electricity Markets), a od strony działalności finansowej
Financial Services Authority (Urząd Nadzoru Rynków Finansowych).