S.L. Stadniczenko, Etos pracowników zawodów administracji

STANISŁAW L. STADNICZEŃKO
Uniwersytet Opolski
Etos pracowników
zawodów administracji publicznej
Odpowiedzią na zaszczytne zaproszenie do udziału w uroczystości jubileuszowej oraz do współautorstwa Księgi jubileuszowej dedykowanej Profesorowi Janowi
Bociowi, wspaniałemu koledze i wybitnemu naukowcowi prawnikowi-humaniście, osobie o wielkim sercu dla drugiego człowieka, jest esej poświęcony etosowi
pracowników administracji publicznej.
1. Wprowadzenie
Działania podmiotów administracji publicznej w warunkach demokratycznego państwa prawa oznaczają poddanie ścisłej reglamentacji prawnej procesów
stanowienia i stosowania prawa. Dla współczesnego systemu państwa i prawa cecha ta ma istotny wpływ na zasady budowy aparatu administracji publicznej, treść
i formy jego działania, relacje organów jednostek organizacyjnych i innych podmiotów wobec państwa, wspólnot i poszczególnych obywateli.
Widoczna jest daleko idąca degeneracja moralna całych społeczeństw europejskich owładniętych pasją konsumpcjonizmu, hedonistycznego dążenia do
posiadania, filozofii „mieć”, jak głosił Jan Paweł II, oraz akceptacji relatywizmu
moralnego, z poważnym zanikiem jednoznacznego systemu wartości, transcendentalnie bądź rozumowo ukształtowanego. W tym stanie rzeczy można przyjąć,
że elita oddziałująca na naszą rzeczywistość winna składać się z ludzi o wysokim
poziomie etyki, dbających o etos zawodów administracji publicznej.
Dla pracownika administracji publicznej celem jest realizowanie potrzeb społecznych, gdzie prawo ma być dla niego zarówno środkiem, jak i granicą, której
nie może przekraczać.
Administracja, realizując funkcje państwa, w konsekwencji polega na bezpośrednim realizowaniu dobra wspólnego. Dobro wspólne pełni funkcję pojęcia
– narzędzia, wskazując istnienie skonkretyzowanych wartości oraz celów w obowiązujących regulacjach prawnych.
BOC.indb 644
2009-09-11 11:54:36
Etos pracowników zawodów administracji publicznej
645
Funkcjonowanie administracji publicznej nie bez przyczyny oznacza proces
złożony, który można określić jako komunikację społeczną, polegającą na wymianie informacji i dialogu władzy ze społeczeństwem.
Państwo działa poprzez aparat administracyjny, który funkcjonuje, zatrudniając konkretnych ludzi. Jak stwierdza T. Jasudowicz, „gdy staramy się poddać
indywidualizacji i personalizacji, wstawiając w miejsce masowej i enigmatycznej
»administracji« konkretnego »pracownika administracji«, uzyskujemy jakoby
dwa wymiary jego oceny i jego funkcjonowania”. Zauważa on dalej, że „można
je określić w wymiarze »człowiek wobec praw człowieka«, czyli pracownik administracji jako jednostka ludzka i podmiot uprawniony w stosunku do innych ludzi,
ale też i przede wszystkim w stosunku do państwa”. Pracownik administracji jest
„podmiotem uprawnionym w stosunku do tegoż państwa, którego administracji
jest pracownikiem, oraz jako nosiciel wymiaru »państwo wobec praw człowieka«
znajduje się poniekąd w pozycji podmiotu zobowiązanego, albowiem m.in. za jego
pośrednictwem państwo »działa« i to on staje się tym, który z perspektywy klienta
czy po prostu obywatela lub mieszkańca jawi się jako tegoż państwa bezpośredni
reprezentant, przedstawiciel, jakby uosobienie państwa, jego »alter ego«”1.
Zagadnienia dotyczące funkcjonowania służby publicznej, czy też szeroko pojętej administracji publicznej, były niejednokrotnie poruszane w pracach Rady Europy, jak choćby w rezolucji Komitetu Ministrów Rady Europy Nr 77(31) z 1977 r.
o ochronie jednostki przed aktami administracji.
W zaleceniu Nr 1322 (1997) z 19 marca 1997 r. o służbie publicznej w poszerzonej Europie Zgromadzenie Parlamentarne RE zwróciło uwagę, że ustanowienie
i skonsolidowanie instytucji demokratycznych wymaga profesjonalnej administracji publicznej, która jest lojalna wobec przedstawicieli społeczeństwa, a jednocześnie okazuje szacunek obywatelom, którym służy. Komitet RE zaapelował
o włączenie działań dotyczących harmonizacji zasad służby publicznej (rekrutacja,
status, szkolenie, etyka) do programu prac międzynarodowych. Europejski Komitet Współpracy Prawnej otrzymał zadanie przygotowania zalecenia w celu poprawy wydajności służby publicznej, a także europejskiego kodeksu służby publicznej
zawierającego prawa i obowiązki urzędników publicznych. W zaleceniu Komitetu
Ministrów RE Nr R6 (2000) z 24 lutego 2000 r. w sprawie statusu urzędników
publicznych w Europie definiuje się urzędników publicznych jako „pracowników
zatrudnionych przez władze państwowe, których uposażenie jest wypłacane z budżetu państwa, wyjąwszy osoby wybrane w wyborach powszechnych oraz pewne
kategorie pracowników podlegające przepisom szczególnym”.
Za pośrednictwem prawa stanowionego przez Wspólnoty Europejskie
i orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości zaczęto wywierać wpływ
na kształtowanie się europejskich standardów administracyjnych. W celu zrealizowania oczekiwanego w Europie modelu zarządzania i administrowania, szcze1
T. Jasudowicz, Administracja wobec praw człowieka, [w:] Prawa człowieka i ich ochrona,
red. B. Gronowska, T. Jasudowicz i in., Toruń 2005, s. 472–479.
BOC.indb 645
2009-09-11 11:54:36
646
STANISŁAW L. STADNICZEŃKO
gólnie w krajach Europy Środkowej i Wschodniej, dla potrzeb wspólnotowych
opracowano dokument pt. Europejskie zasady administracji publicznej (por. European Principles of Public Administration. OECD: Support for Improvement in Governance and Management in Central and Eastern European Countries z 1999 r.).
Na tej bazie stworzono pojęcie europejskiej przestrzeni administracyjnej (European
Administrative Space – EAS), obejmujące „zbiór wspólnych standardów działania
w sferze administracji publicznej, które zostały określone przez prawo i zastosowane w praktyce za pośrednictwem procedur i mechanizmów odpowiedzialności”.
Zwrócono przy tym uwagę, iż w ramach Unii Europejskiej proces ten coraz bardziej
nabiera charakteru ponadnarodowego i to EAS faktycznie ustala standardy administracji publicznej oraz określa podzielane obowiązkowe standardy administracyjne.
Karta praw podstawowych (KPP) UE zawiera w art. 41 prawo do dobrej administracji. Gwarantuje ono każdej osobie – a więc nie tylko obywatelowi UE – prawo
do załatwienia jej czy jej spraw przez instytucje i organy UE w sposób bezstronny,
słuszny i w rozsądnym czasie. Rozwinięciem tego prawa z art. 41 KPP jest Europejski kodeks dobrej administracji (EKDA)2, a zawarte w nim standardy mogą zostać
zarówno przetworzone na prawo obowiązujące w UE, jak również oddziaływać
na krajowe standardy funkcjonowania administracji publicznej.
Artykuł 1 EKDA stanowi, że „w swoich kontaktach z jednostką instytucje
i ich urzędnicy przestrzegać będą zasad zapisanych w Kodeksie dobrej administracji”, w art. 2 określa zaś podstawowy zakres obowiązywania, stwierdzając m.in.,
że kodeks obowiązuje wszystkich urzędników i innych pracowników objętych statusem urzędnika w zakresie ich kontaktów z jednostką.
W Polsce w celu wykreowania etycznych standardów postępowania administracyjnego największe znaczenie mają ogólne zasady zawarte w art. 8 Kodeksu
postępowania administracyjnego – k.p.a. (Dz.U. z 1960 r., Nr 30, poz. 168, ustawa
z dnia 14 czerwca 1960 r.), dotyczące pogłębiania zaufania obywateli do organów
państwa, kultury administrowania i oddziaływania organów państwa na kulturę
prawną obywateli. Wsparciem dla tych zasad są w szczególności zasady wprowadzające częściową jawność postępowania, w tym zasada informowania (art. 9
k.p.a.) oraz zasada czynnego udziału stron i zasada przekonywania (art. 11 k.p.a.).
Poza wymienionym aktami treści odnoszące się do powinności urzędniczych zawierają: ustawa o służbie cywilnej (szczególnie art. 67, ust. 1), ustawa o pracownikach samorządowych (art. 15, ust. 2) oraz ustawa o pracownikach urzędów państwowych (art. 17, ust. 2 pkt 2).
Coraz częściej w urzędach podejmuje się proetyczne działania, dokonując analiz zachowań urzędników, prowadząc szkolenia, stosując samoocenę itp.
Kształtowanie sfery etycznej musi jednak obejmować wszelkie procesy zarządzania zasobami ludzkimi, takie jak kultura jakości i system wartości organizacyjnych.
Chodzi w tym przypadku o wdrożenie dobrych praktyk administracyjnych.
2
J. Świątkiewicz, Europejski kodeks dobrej administracji (tekst i komentarz o zastosowaniu kodeksu w warunkach polskich procedur administracyjnych), Warszawa 2003.
BOC.indb 646
2009-09-11 11:54:36
Etos pracowników zawodów administracji publicznej
647
Prawo do dobrej administracji ma szeroki wymiar, bowiem może być odczytywane jako prawo do dobrego państwa oraz rozpatrywane w kategoriach pozanormatywnych. Bardzo istotnym czynnikiem determinującym jakość w administracji są jej pracownicy, ich etos, status, profesjonalizm, kompetencje oraz etyka
zawodowa.
2. Rozumienie i znaczenie etosu
Słownik etyczny definiuje etos następująco: „Etos (gr. ethos – obyczaj, zwyczaj) – styl, sposób życia, postawa danej grupy społecznej wyróżnionej z uwagi
na całokształt wyznawanych i realizowanych w praktyce wartości, szczególnie moralnych i obyczajowych”3.
M. Ossowska wyjaśnia, iż etos bardzo często bywa mieszany ze słowem „etyka” i rozpatruje to pojęcie w ujęciu socjologii i kultury. „Tymczasem etyka to nazwa pewnej dyscypliny teoretycznej, która stara się ustalić, co się robić powinno,
a czego nie powinno. Etos zaś to styl życia jakiejś społeczności, ogólna – jak
proponują niektórzy – orientacja jakiejś kultury, przyjęta przez nią hierarchia
wartości bądź formułowana explicite, bądź dająca się wyczytać z ludzkich zachowań”4. Natomiast B.A. Stępień uważa, że: „Etos jest to obyczaj, uznawana hierarchia wartości, sposób postępowania, zespół norm i zwyczajów charakterystycznych dla określonej grupy czy jednostki”5. S. Styczeń zwaca uwagę, iż „potocznie
nazwą etyka (obyczaj) oznacza się 1) teorię powinności moralnej lub moralnej
wartości postępowania bądź 2) teorię faktycznie uznanych w określonym środowisku potocznym (etos), a często także praktykowanych w nim norm moralnych
postępowania (moralność), bądź wreszcie 3) same przeświadczenia (oceny)
i praktyki moralne danej społeczności lub nawet poszczególnych jej przedstawicieli. Tylko w pierwszym przypadku słowo »etyka« używane jest w jego właściwym znaczeniu. W drugim przypadku etykę utożsamia się z teorią etosu, zwykle
z historią moralności, etnologią moralności, w trzecim przypadku utożsamia się
etykę z samym etosem”6.
Z kolei zdaniem S. Olejnika „pod pojęciem etosu rozumie się obyczajowość
czy moralność braną od strony podmiotowej. Ma się tu na uwadze nie tylko pewne
swoiste sposoby postępowania, ale także nastawienia wewnętrzne, ich treść aksjologiczną i normatywną. Takie znaczenie podsuwa zresztą etymologia użytego tu słowa. Chodzi więc nie o sposób zachowania się zewnętrznego (wyrażony słowem
»zwyczaj«), lecz o stałe nastawienie wewnętrzne do określonych działań, ugruntowane w wyższej sferze psychiki ludzkiej (a więc raczej: obyczaj, moralność). [...]
3
4
5
6
BOC.indb 647
Mały słownik etyczny, red. S. Jedynak, Bydgoszcz 1994, s. 60.
M. Ossowska, Ethos rycerski i jego odmiany, Warszawa 2000, s. 7.
B.A. Stępień, Wstęp do filozofii, Lublin 1995, s. 342.
S. Styczeń, Wprowadzenie do etyki, Lublin 1993, s. 265.
2009-09-11 11:54:36
648
STANISŁAW L. STADNICZEŃKO
Coraz wyraźniej widać, że praca zawodowa wyrabia nie tylko określone sprawności »techniczne«, przydatne czy niezbędne przy wykonywaniu zadań właściwych
danemu zawodowi lub specjalizacji zawodowej, ale także pewne dyspozycje sięgające do głębszej warstwy psychiki; urabia poglądy i oceny, budzi zainteresowania
teoretyczne i rodzi sprawności praktyczne. Rezultatem tego wpływu – oczywiście
nie tylko i wyłącznie, czynniki bowiem oddziałujące i wpływy są tu wielorakie
i bardzo skomplikowane – jest pewna określona postawa człowieka w stosunku
do życia i działania, określone wartościowanie zjawisk, swoiste wskazania normatywne, takie a nie inne sprawności. Kiedy te wszystkie elementy złączymy w jedno,
mamy do czynienia z etosem”7.
Według Encyklopedii katolickiej i Słownika teologicznego8 można przyjąć,
że etos to stały sposób postępowania właściwy człowiekowi oraz zasady, które
tym jego postępowaniem kierują. Można więc powiedzieć, iż są to zasady dobrego
obyczaju; konkretna postać moralności stanowiąca system obyczajów określonej
grupy społecznej, wyrażający się w stylu życia. W odniesieniu do człowieka etos
może oznaczać poprawność moralnego zachowania w określonym środowisku
i wartościowanie z punktu widzenia wiążących reguł, niezależnie od osobistych
przekonań.
Myśl tę rozwija A. Kość, który przyjmuje, że: „Etos jest konkretną postacią
moralności stanowiącą system obyczajów określonej grupy społecznej, wyróżniający się w stylu życia. Jest realizacją przyjętego konwencjonalnie układu norm
moralnych oraz próbą interpretacji zasad moralnych prawa naturalnego i konsekwencją przyjętej w grupie społecznej hierarchii wartości. Etos zbliża się do normy
społecznej jako wskaźnika przeciętnego postępowania moralnego członków grupy
w danych warunkach kulturowo-historycznych, lecz różni się od zwyczaju i norm
moralnych obowiązujących człowieka w sumieniu”9.
Etos oznacza statystycznie dominujący w danej grupie społecznej sposób
odczuwania i postępowania, zawiera elementy natury moralnej, jak i pozamoralnej. Często utożsamiany jest ze stylem życia. Etos jest wyznaczany przez przyjętą
w grupie hierarchię wartości, sam jednak jest pojęciem aksjologicznie neutralnym,
gdyż służy do opisu obserwowanych zachowań zbiorowości i nie należy go mylić
z istniejącymi w grupie idealnymi wzorcami zachowań. Inaczej mówiąc, etos pokazuje, jak członkowie grupy, ożywianej określoną hierarchią wartości, zachowują
się w praktyce10.
7 S. Olejnik, Etos, etyka pracy zawodowej, [w:] eadem, W kręgu moralności chrześcijańskiej,
Warszawa 1985, s. 216.
8 Encyklopedia katolicka, red. R. Łukaszczyk, L. Bieńkowski, F. Gryglewicz, t. 4, Lublin 1985,
s. 1195; Słownik teologiczny, red. A. Zuberbier, Katowice 1985, t. 1, s. 160.
9 A. Kość, Podstawy filozofii prawa, Lublin 2005, s. 235–236.
10 A. Tarczyński, hasło Ethos, [w:] Słownik katolickiej nauki społecznej, red. W. Piwowarski,
Lublin 1996, s. 47.
BOC.indb 648
2009-09-11 11:54:37
Etos pracowników zawodów administracji publicznej
649
W ujęciu S. Witka „etos to system obyczajów stanowiących o stylu życia
moralnego określonej grupy społecznej. Jest realizacją przyjętego układu norm,
jest próbą interpretacji moralnego prawa naturalnego oraz konsekwencją przyjętej
hierarchii wartości właściwej danej grupie społecznej. System ten dotyczy zarówno jednostki, jak i grupy społecznej, czy też zawodowej”11.
Z. Gałdzicki podkresla, że praca zawodowa jest jednym z czynników kształtowania ogólnego etosu człowieka, natomiast według socjolog A. Pawełczyńskiej
etos pracy oznacza ukształtowany przez tradycję zespół norm moralnych i obyczajowych, w których zawarte jest przeświadczenie o ważności danego zawodu
i określone są powinności związane z jego wykonywaniem. Na etos pracy zawodowej ludzi składają się zarówno elementy moralne, intelektualne, jak też wolitywne, posiadana wiedza i kwalifikacje zawodowe, sposoby reagowania na pewne
zjawiska, własne przemyślenia dotyczące godziwości (lub niegodziwości) określonych zachowań w pracy, oceny dotyczące zachowania własnego, jak też innych
ludzi12.
Na uwagę zasługuje również wypowiedź F. Kampki, który zauważa, iż: „osłabienie etosu pracy, jakiego doświadczamy obecnie, i sprowadzenie pracy do sposobu zarabiania pieniędzy, zapomnienie o tym, iż jest ona istotną przestrzenią samorealizacji człowieka – wszystko to obniża naszą zdolność adaptacji w nowej
rzeczywistości cywilizacyjnej, w której formalne struktury zatrudnienia nie obejmują całej populacji”13.
Bez wątpienia strat spowodowanych kryzysem etosu pracy w Polsce
nie będzie można szybko nadrobić, a i jego odbudowa będzie procesem długim
i mozolnym. Moralność i życie gospodarcze, polityczne są bowiem wzajemnie
współzależne. Zmiany w postawach i zachowaniach ludzi będą związane z reformami społeczno-gospodarczymi oraz zmianami w strukturach życia społecznego,
a zmiany strukturalne wiążą się z cechami osobowymi jednostek, ich sumieniem
i postawami.
Uznać należy za niezbędne dalsze, już rozpoczęte, zmiany ustawodawcze,
sprzyjające przemianom społecznym, politycznym gospodarczym, które mają służyć upodmiotowieniu obywateli naszego społeczeństwa, a zarazem znacznemu
zwiększeniu efektywności całej gospodarki narodowej i jakości administracji publicznej.
Dążenie do zmiany wadliwych i marnotrawnych struktur społeczno-gospodarczych, promujących źle zorganizowaną, pozorną i nieuczciwie wynagradzaną
pracę, musi splatać się z działalnością ludzi do pewnego stopnia heroicznych, prze11
S. Witek, Encyklopedia katolicka, Lublin 1985, s. 1195–1196.
Z. Gałdzicki, Etos pracy – niektóre przyczyny i przejawy jego kryzysu w Polsce, [w:] Praca nad
pracą, red. G. Bałkowska i in., Wrocław 1996, s. 179 n.
13 F. Kampka, Sens pracy ludzkiej w nauczaniu społecznym Kościoła, [w:] Polskie prawo pracy…, red. S.L. Stadniczeńko, Opole 1997, s. 33–34.
12
BOC.indb 649
2009-09-11 11:54:37
650
STANISŁAW L. STADNICZEŃKO
ciwstawiających się opinii społecznej, pozwalającej na różne formy nieuczciwości i niemoralności, naruszeń norm prawa, potrafiących postępować odmiennie
od swojego otoczenia.
Odbudowa właściwego etosu pracy domaga się rehabilitacji najprostszych
i zarazem podstawowych cnót moralnych, jak: pracowitość, koleżeńskość, uprzejmość, punktualność, dotrzymywanie obietnic, poczucie odpowiedzialności za jakość pracy i jej społeczną przydatność, obowiązek, szacunek itp. Może się dokonywać w warunkach wzrastającej aprobaty dla podstawowych wartości, wpisanych
w godność osoby ludzkiej, takich jak: prawda, wolność, sprawiedliwość, solidarność, pokój, miłość. Realizacja tych wartości w życiu jest drogą do osobistego
doskonalenia się jednostek i budowania autentycznego humanizmu oraz nowego
porządku współistnienia ludzi.
3. Rola etyki, wartości moralnych, cnót
w kształtowaniu etosu zawodów
pracowników administracji publicznej
Realizacji celów administracji publicznej, a przede wszystkim etosu pracowników urzędu, mogą służyć wartości moralne, cnoty.
Wartość, czyli to, co cenne i dobre, jest podstawowym pojęciem w ocenie
działania moralnego z punktu widzenia etyki. Wartość określa się również jako
dobro, znaczenie, cel i doskonałość. „Przez wartości moralne – stwierdza T. Ślipko
– rozumieć będziemy ogólne wzorce, czyli ideały postępowania, np. sprawiedliwość, prawdomówność, obowiązkowość, miłość, które 1) odnoszą się do gatunków określonych kategorii ludzkiego działania (np. oddawanie drugiemu, co mu
się należy, mówienie prawdy, wykonywanie nałożonych obowiązków, miłowanie
człowieka), 2) wyrażają wzorce doskonałości odpowiadające tym działaniom,
w nich się na zasadzie odwzorowania urzeczywistniają, ale 3) urzeczywistniając się
w nich, równocześnie doskonalą człowieka jako osobę, nie zaś tylko jej partykularne uzdolnienia. Dzięki temu wzorce te stanowią modele doskonałości właściwe
wyłącznie człowiekowi, co sprawia, że wartości moralne są cenione jako najwyższe, po wartościach sakralnych, znamiona człowieczeństwa”14.
Do wartości o charakterze moralnym niewątpliwie należy zaliczyć prawość
obyczajów, sprawiedliwość, poczucie odpowiedzialności, dobroć, życzliwość, szlachetność uczuć, skromność.
A. Szołtysek uważa, że teoria wartości i norm jest konsekwencją teorii trójjedności człowieka jako osoby ludzkiej, istoty społecznej i jako obywatela. „Człowiek jako osoba ludzka jest zakorzeniony w wartościach idealnych i normach
14
BOC.indb 650
T. Ślipko, Zarys etyki ogólnej, Kraków 2002, s. 204.
2009-09-11 11:54:37
Etos pracowników zawodów administracji publicznej
651
moralnych, uwarunkowanych sferą duchową. Człowiek jako istota społeczna
jest zakorzeniony w warunkach kulturowych i normach etycznych, warunkowanych więzami publicznymi w społeczeństwie. Człowiek jako obywatel jest osadzony w wartościach politycznych i normach jurydycznych więziami publicznymi w państwie”15.
Pojęcie wartości moralnej, zdaniem T. Ślipki, „we właściwym im pierwszym znaczeniu sprawdza się tylko w idealnych wzorcach postępowania, natomiast do aktów ludzkich odnosi się na zasadzie ich wewnętrznego podobieństwa
do owych wzorców. Z uwagi na to, tę aktom ludzkim przysługującą wartość określać będziemy raczej terminem »wartościowość aktu«, podczas gdy sprawianą
przez te akty wartość osoby zwać będziemy »wartością osobowościową« względnie »wartościowością osoby«. Kiedy zaś przybiera postać stałej determinacji, czyli
gotowość tej osoby do urzeczywistniania tej »wartościowości«, wówczas staje się
»postawą moralną«, czyli »cnotą«”16.
Zdaniem A. Szołtyska, „cokolwiek ma status wartości, jest albo wartością
pozytywną, albo wartością negatywną. Miłość (albo nienawiść) jest najbardziej
elementarnym przeżyciem emocjonalnym osoby, dlatego warunkuje wszelkie
poznawanie (chodzi o aktywność rozumu i serca), ale i wolitywnych chceń. Oto
wykaz wybranych wartości duchowych: miłość jako podstawa aktów ujmujących
wartości pozytywne – dobrotliwość, uczciwość, godność, wolność, szlachetność,
szacunek, serdeczność, sprawiedliwość, altruizm, życzliwość, szczodrość, braterstwo, pokora, świętość. Nienawiść jako podstawa aktów ujmujących wartości
negatywne: złośliwość, nieuczciwość, pogarda, niewola, podłość, lekceważenie,
agresja, niesprawiedliwość, egoizm, zawiść, chciwość, panowanie, pycha, grzeszność”17.
K. Pałecki zauważa, iż „wartości nie istnieją bez określonych stanów świadomości (psychiki) określonych ludzi i poza tymi stanami. Obiektywizacja wartości dokonuje się w procesach komunikowania się ludzi, w trakcie których przeżycia ustanawiające wartości formułowane są w rozmaity sposób (językowo i pozajęzykowo),
nie tylko w formie ocen. Artykulacje wartości w postaci wypowiedzi podlegają – jak
każde inne – interpretacji. Wartości społeczne nie stanowią żadnego bytu holistycznego, nie dającego zredukować się do przeżyć wartościujących jednostek. Natomiast
te ostatnie mogą wykazywać – i wykazują – istotne podobieństwa u bardzo wielu,
może nawet w pewnych wypadkach niemal u wszystkich jednostek”18.
Według K. Wałeckiego „wartości w psychologii najczęściej traktuje się jako
zjawiska psychiczne o charakterze poznawczym. Pojęcie to ma zbliżone znaczenie
15
A. Szołtysek, Filozofia pedagogiki. Podstawy edukacji. Teoria – metodyka – praktyka, Katowice 2003, s. 273.
16 T. Ślipko, op. cit., s. 205.
17 A. Szołtysek, op. cit., s. 284.
18 K. Pałecki, O aksjologicznych zmianach w prawie, [w:] L. Leszczyński (red.), Zmiany społeczne a zmiany w prawie. Aksjologia. Konstytucja. Integracja Europejska, Lublin 1999, s. 16.
BOC.indb 651
2009-09-11 11:54:37
652
STANISŁAW L. STADNICZEŃKO
do psychologicznego terminu »postawy«. Łączy się z nim celowe działanie i zdolność człowieka do rozwoju indywidualnego i społecznego, czyli to, co jest godne
pożądania”19.
To wartości etyczne mają bezpośredni wpływ na powstanie, kształtowanie
postaw społecznych. Są to postawy: humanizmu, optymizmu, tolerancji, opiekuńczości, twórczego zaangażowania, społecznej użyteczności, zdyscyplinowania,
uczciwości, odpowiedzialności.
„Postawa jest to jedno z podstawowych pojęć w psychologii, socjologii, antropologii filozoficznej, etyce, oznacza stosunek człowieka do kogoś lub czegoś, wyrażający się we względnie stałej skłonności do pewnego typu reagowania na bodźce;
trwałe postawy człowieka stanowią składnik jego osobowości, łączą się ze strukturą motywacyjną (motyw, motywacja) jego działania i określają jego charakter”20.
Postawy moralne dotyczą człowieka jako osoby ludzkiej, a postawy etyczne związane są z człowiekiem jako istotą społeczną.
Świat powinności, które należą do podstawowych zagadnień etycznych,
tworzy się dzięki odkrywaniu wartości. Powinność bowiem tworzy się głównie
w relacji do wartości. Wartości idealne kulturowe i polityczne wywierają wpływ
na kształtowanie postawy moralnej, etycznej i obywatelskiej człowieka, w tym
również pracowników urzędów publicznych. Znaczącą postawą jest postawa
humanizmu zakładająca szczególną doniosłość spraw człowieka, poszanowanie
godności, równości, wolności i wszystkich praw osoby ludzkiej. Idea ta wynika
z koncepcji personalistycznego ujmowania człowieka jako osoby, której podstawowe atrybuty to: godność, wolność, rozumność oraz zdolność do miłości drugiego człowieka.
Postawa osobistego i społecznego zdyscyplinowania urzędnika publicznego
wiąże się z nowymi przeobrażeniami politycznymi, ekonomicznymi i demokratycznymi zarówno polskiej, jak i europejskiej przemiany ustrojowej i świadomościowej. Na zmiany te wpływają takie czynniki, jak organizacja administracji publicznej oraz postęp społeczno-gospodarczy.
Do postaw intrapersonalnych należą: poczucie osobistej godności, samokontrola, perfekcjonizm, odpowiedzialność za siebie, optymizm, samodzielność, osobista odwaga oraz dzielność.
Personalistyczno-etyczny charakter relacji pracownik administracji–klient
wymaga, by przepisy deontologiczne były spójne i zharmonizowane z podstawowymi normami etycznymi promującymi integralne dobro osobowe, godność zarówno pracownika administracji, jak i klienta.
Personalizm ściśle współistnieje z humanizmem określanym mianem człowieczeństwa, również w aspekcie etyki zawodów pracowników administracji publicznej.
19
20
BOC.indb 652
J. Gajda, Antropologia kulturowa, Toruń 2004, s. 25.
Mały słownik etyczny, s. 205.
2009-09-11 11:54:37
Etos pracowników zawodów administracji publicznej
653
Pracownik administracji publicznej jako człowiek, osoba ludzka wyraża się
w działaniu, czynach. Postawa osobistej godności związana jest ze społecznym
uznaniem urzędu oraz utożsamianiem się ze społecznymi celami i ideałami wykonywanego zawodu.
Przyrodzona godność osoby ludzkiej nadaje też naturalną godność wszelkiej
pracy ludzkiej, gdyż wszelka praca ludzka, bez względu na jej rodzaj, nosi na sobie
znamię osoby. Człowiek zaś, korzystając ze swej wewnętrznej wolności, może decydować o jakości swych czynów, zmieniając ich charakter z afirmującego osobę
na negujący wartość osoby ludzkiej. W tym tkwi możliwość nadawania różnego
stopnia godności swej pracy i sobie jako podmiotowi czynów.
Nabytą stałą zdolność woli człowieka do spełniania aktów moralnie dobrych
T. Ślipko określa jako cnotę moralną, stwierdzając, „że cnota moralna jest w pierwszym rzędzie stałą zdolnością woli człowieka, czyli sprawnością. To jest jej sens
najbardziej podstawowy i zasadniczy. Mimo to zarówno w trakcie tych wykładów,
jak i w wypowiedziach różnych autorów, zwłaszcza w średniowieczu, mówi się
o cnocie w innym jeszcze znaczeniu, mianowicie w znaczeniu obiektywnej wartości moralnej”21.
J. Boć zauważa, iż „prawo powszechnie obowiązujące stanowione w państwie
prawa przez organy właściwych władz publicznych zawsze, w mniejszym lub większym zakresie, wyraża prawo moralne, rozszerza je lub zwęża, wypełnia lub ogranicza, wielorako interpretuje, a nawet modyfikuje, lecz uchylić lub znieść prawa
moralnego nie może. Tak przynajmniej przedstawia się ta kwestia w modelowym
państwie prawa. Prawo powszechnie obowiązujące nie jest nigdy neutralne wobec
prawa moralnego. Podobnie żaden akt stosowania prawa powszechnie obowiązującego nie jest w żaden sposób obojętny względem prawa moralnego. [...] Prawo
moralne jest źródłem norm etycznych pracownika administracji publicznej. Normy
etyczne pracownika administracji publicznej są normami zawierającymi nakazy lub
zakazy określonego zachowania się pracownika administracji publicznej, formułowanymi z punktu widzenia prawa moralnego. W normach etycznych, o których
mowa, zawarta jest szczegółowa konkretyzacja prawa moralnego, uwzględniająca
charakter służby publicznej, wykonywanej przez pracownika administracji publicznej”22. W dalszej części J. Boć wymienia wiele przykładów norm etycznych pracownika administracji publicznej, które niewątpliwie mają wpływ na etos pracownika
i zawodu (najwyższym nakazem etycznym jest: pracę na stanowisku publicznym
traktuj jako służbę ludziom, nie zaś jako panowanie nad ludźmi):
− przestrzegaj obowiązującego prawa stanowionego i prawa moralnego;
− kieruj się w swym postępowaniu zasadą realizowania na stanowisku publicznym dobra wspólnego;
21
22
T. Ślipko, op. cit., s. 392.
A. Błaś, J. Boć, J. Jeżewski, Administracja publiczna, pod red. J. Bocia, Wrocław 2003,
s. 274.
BOC.indb 653
2009-09-11 11:54:38
654
STANISŁAW L. STADNICZEŃKO
− szanuj przyrodzoną godność wszystkich ludzi i sam zachowuj się godnie
zarówno w miejscu pracy, jak i poza miejscem pracy;
− bądź skromny, unikaj pychy;
− unikaj zachowań, które mogłyby umożliwić innym ludziom dojście
do wniosku o niemożności uznania twojego charakteru za nieskazitelny;
− zachowaj umiar i oględność w wypowiedziach publicznych;
− nie plotkuj, bądź dyskretny, nie demonstruj swojego osobistego stosunku
do załatwianych spraw;
− powierzony urząd publiczny sprawuj wedle swej najlepszej wiedzy i woli,
z należytą uczciwością, sumiennością i gorliwością.
B. Kudrycka23, omawiając uzupełniające prawo systemy reguł determinujące działania w administracji, wskazuje cztery systemy, przyjmując różne kryteria
wartości:
− system wynikający z ładu moralnego społeczeństwa, na który składają się
konstytucyjne wartości państwa prawa, wartości i normy religijne, moralność
świecka;
− system wartości organizatorskich obowiązujących w urzędzie, w którym
zatrudniony jest pracownik;
− system wartości wynikający ze sztuki profesjonalnego uprawiania zawodu;
− system wartości wynikający z osobistych przekonań każdego człowieka,
oparty na jego osobistych doświadczeniach, wiedzy i tradycji.
J. Boć zwraca uwagę na bardzo istotny z punktu widzenia rozpatrywanego zagadnienia fakt, iż „demokratyczne państwo prawa funkcjonuje dobrze, gdy etyczne zachowania pracowników administracji publicznej wspierane są etycznymi
zachowaniami obywateli. Gdy nieetyczne zachowania pracowników administracji
publicznej spotkają się z nieetycznymi zachowaniami obywateli, państwo prawa
może znaleźć się w kryzysie”24.
Słusznie zatem twierdzi J. Szreniawski, że: „jakość działań administracji, poczynań urzędników zależy nie od możliwości kontroli ani nawet jakości, trwałości, znajomości, zrozumienia przepisów, czy nawet ilości pieniędzy przeznaczonych na administrowanie, narzędzi pracy, lokali itd., ale przede wszystkim zależy
od kultury urzędników, nawyków, zrozumienia swej roli i odpowiedzialności w całokształcie poczynań państwa i realizacji interesów jednostek. Ocena urzędnika
ograniczająca się wyłącznie do sprawdzenia, czy jego działalność jest zgodna z obowiązującymi przepisami, byłaby oceną niepełną i stosunkowo mało wartościową.
Kryteria np. kultury zachowania, życzliwości, uczciwości, rzetelności, stosunku
do podwładnych, współpracowników i interesantów muszą być brane pod uwagę. Waga wielu kryteriów często związana jest z określonym środowiskiem, zmie23
24
BOC.indb 654
B. Kudrycka, Dylematy urzędników administracji publicznej, Białystok 1995, s. 34.
A. Błaś, J. Boć, J. Jeżewski, op. cit., s. 277.
2009-09-11 11:54:38
Etos pracowników zawodów administracji publicznej
655
niającymi się wolno lub szybko zwyczajami, a nawet mającą miejsce, zauważalną
w różnych dziedzinach globalizacją”25.
Na znaczenie etyki zwraca uwagę M. Bugdol26, stwierdzając, że odgrywa ona
dominującą rolę w doskonaleniu i utrzymaniu jakości.
Z pracownikami administracji publicznej łączy się pojęcie urzędu rozumianego jako sprawa publiczna i powinność moralna. Z traktatu Cycerona De officis27
wynika, że określenie officium oznaczało zarówno powinność moralną, jak i czynność będącą spełnieniem obowiązku, a także urząd i wykonywane funkcje. Podkreślano, iż urząd to sprawa publiczna wykonywana dla dobra wspólnego, a odpowiedzialność za dobro wspólne legitymizowało stanowienie prawa28.
Pracownik administracji publicznej związany z państwem szczególnym węzłem prawnym oraz moralnym staje w niezmiernie trudnej i odpowiedzialnej sytuacji, gdyż to od jego działań, konkretnych form zachowań zależy w praktyce
ludzkie oblicze administracji publicznej.
Prawo administracyjne, materialne i procesowe uzyskuje zastosowanie w konkretnym momencie interpretacji. Zastosowanie to wymaga od pracownika administracji publicznej umiejętności technicznych (których może się nauczyć) oraz
sprawności etycznych, które trzeba posiadać, aby poradzić sobie z tekstem wymagającym zajęcia określonej postawy i działania. Warto nawiązać w tym miejscu
do artykułu J. Isensee29, który w pismach św. Augustyna znalazł wytyczne etosu
hermeneutyki przydatne jako stymulatory w procesie interpretacji i stosowania
prawa. Analogiczne wskazania znajdują się w pismach T. Hobbesa30. J. Isensee
przytacza następujące wytyczne w sformułowaniu augustyńskim:
− magister interior: próba rozumienia „od środka”, „od wewnątrz”;
− regula fidei: postrzeganie tekstu w „całości prawa”, myślenie systemowe,
„zmysł prawa”;
− humilitas fidei: pokorne podporządkowanie się prawdzie, zaangażowanie
w jej poznanie;
25 J. Szreniawski, Zagadnienia stosunku między urzędnikiem a interesantem, [w:] Prawne gwarancje ochrony praw jednostki wobec działań administracji publicznej, red. E. Ura, Rzeszów 2002,
s. 480–481.
26 M. Bugdol, Zarządzanie jakością w urzędach administracji publicznej, Warszawa 2008,
s. 285–289.
27 O powinnościach, [w:] Pisma filozoficzne, t. 2, tłum. W. Kurnatowski, Warszawa 1960,
s. 317–539.
28 R. Sobański, Dobro wspólne w definicji ustawy Tomasza z Akwinu, [w:] Prawo a wartości,
red. J. Bogucka, Z. Tobor, Kraków 2003, s. 251–260; Z. Cieślik, I. Lipowicz, Z. Niewiadomski, Prawo
administracyjne. Część ogólna, Warszawa 2002, s. 50–76.
29 J. Isensee, Vom Ethos des Interpreten. Das subjektive Element der Normauslegung und Seine Einbindung in den Verfassungsstaat, [w:] Staat und Recht, Festschrift für Günther Winkler, red.
H. Haller, Wien–New York 1997, s. 367–396.
30 Th. Hobbes, Lewiatan, czyli materia, forma i władza państwa kościelnego i świeckiego, tłum.
C. Znamierowski, Warszawa 1954, II 26, s. 214.
BOC.indb 655
2009-09-11 11:54:38
656
STANISŁAW L. STADNICZEŃKO
− caritas: miłość do prawdy, przełożenie teologicznego crede ut intelligas
w prawnicze ama ut videas.
Pracownik administracji, zmierzając do poznania prawdy, podejmuje działania celem wykorzystania jej do czynienia dobra.
A. Kaufmann31 zwraca uwagę na bonum et ens convertuntur Tomasza z Akwinu. Konieczne jest przyjęcie formuły bonum et ens verum convertuntur, gdyż rozum daje człowiekowi zdolność do poznania bytu w jego wartości (jako dobro),
choć często nie dość adekwatnie i niedoskonale, ale prawdziwie i przejrzyście.
Administrowanie jest bez wątpienia sztuką uporania się ze sprawą w sposób
skuteczny, gdyż występują w nim dwa procesy: działanie jako proces wykonawczy
oraz podejmowanie decyzji jako proces przygotowawczy do działania. Z powyższego rozróżnienia wynikają zasady organizacji w administracji, które służą prawidłowemu podejmowaniu decyzji i zapewnieniu skutecznego działania.
Etyczność z wymiarami prakseologicznymi, tj. efektywnością (skutecznością)
i ekonomicznością, tworzą triadę, która służy dobru, zaufaniu i etosowi pracowników administracji publicznej oraz profesjonalizmowi administracji. W literaturze
przedmiotu zwraca się uwagę na zapewnienie stałego przestrzegania standardów
etycznych w działaniu administracji, a służyć temu winien audyt etyczny.
M. Kaptein stwierdza, że audytem etycznym powinna być objęta przede
wszystkim etyczna substancja organizacji32. Etycznym konglomeratem organizacji
jest to, co organizacja dodaje do intencji, intuicji i umiejętności personelu, oraz to,
gdzie organizacja wywiera nacisk na intencje, intuicje i umiejętności personelu33.
Interesującymi przykładami dotyczącymi etosu pracowników urzędów publicznych jest Globalny kodeks etyki dla inspekcji pracy przyjęty przez Zgromadzenie Ogólne Międzynarodowego Stowarzyszenia Inspekcji Pracy 11 czerwca 2008 r.,
według którego promocja współczesnych etycznych i zawodowych standardów
dobrych praktyk ma służyć etosowi pracowników inspekcji pracy, oraz Kodeks
etyczny urzędników Urzędu Miasta Opola, w którym odwołano się do efektywności i jakości pracy. Z treści norm zawartych w cytowanych kodeksach wynika,
iż etos jest ściśle powiązany z jakością działań, usług i służy dobrym praktykom
administracyjnym.
Świadomość pracownika administracji publicznej w zakresie jakości pracy zawsze winna wynikać z misji, wizji administracji i realizowanej przez nią strategii
działań. Ważnym elementem ogólnej strategii rozwoju etosu pracy jest polityka
rozwoju zasobów ludzkich i systemu zarządzania jakością.
Nie bez znaczenia jest umiejętność analitycznego i systemowego postrzegania rzeczywistości przez każdego pracownika urzędu publicznego oraz jego
31
A. Kaufmann, Problemgeschichte der Rechtsphilosophie, [w:] Einführung in Rechtsphilosophie
und Rechtstheorie der Gegenwart, red. A. Kaufmann, W. Hassemer, Heidelberg 1985, s. 40.
32 M. Kaptein, Ethics Management. Auditing and Developing the Ethical Content of Organization, Dordecht 1998, s. 50.
33 Ibidem, s. 58.
BOC.indb 656
2009-09-11 11:54:38
Etos pracowników zawodów administracji publicznej
657
umiejętności interpersonalne. Jakość jest bardzo mocno zakorzeniona w kulturze, jest również cechą stosunków międzyludzkich, interakcji. Jakość jest w nas
samych, w działaniach, które podejmujemy, budując etos swojej pracy, zawodu.
Etos pracownika administracji publicznej winien przyczynić się do wzrostu
prestiżu zawodów administracji publicznej, dlatego znaczące miejsce znajdują
w nim zachowania etyczne. Jak stwierdza M. Manske34, etyczne zachowania oparte są na czterech filarach: kodach etycznych, etycznej edukacji, etycznych administratorach i etycznym nadzorze.
Znaczenie dla programowania zachowań etycznych mają ogólnopolskie konkursy jakości czy ratyfikowana Europejska karta samorządu lokalnego (art. 6, pkt 2).
Kodeksy etyczne wprowadzane przez samorządy terytorialne regulują zasady
postępowania obligujące do dbałości o rozwój kompetencji, w tym kompetencji
komunikacyjnej, standardy pracy zachęcające do godnej reprezentacji urzędu.
Nie ulega wątpliwości, że działania pracowników administracji publicznej,
postrzegane przez społeczeństwo jako działania władz publicznych, wywołują
określone skutki społeczno-prawne, dlatego też działaniom tym przypisuje się zarówno społeczną, jak i prawną odpowiedzialność. Na to zagadnienie zwraca uwagę B. Kudrycka35, która przyjmuje, że do zrozumienia natury odpowiedzialności
społecznej ważny jest podział na odpowiedzialność bierną i czynną. To odpowiedzialność czynna jest związana z poczuciem odpowiedzialności moralnej wpływającym na zachowania ludzkie.
Odpowiedzialność moralna rozgrywa się w psychice człowieka i jest odpowiedzialnością przed samym sobą. Odpowiedzialność deontologiczna polega na naruszeniu prestiżu i zaufania danych urzędów, zawodów i innych grup w związku
z zachowaniem osób wchodzących w ich skład. Pozostaje jeszcze służbowa odpowiedzialność funkcjonariusza publicznego, odpowiedzialność konstytucyjna,
polityczna, karna i cywilna.
Powiązania między profesjonalizmem a zachowaniem etycznym są bardzo
istotne; to profesjonalizm i etyczne postępowanie muszą stanowić podstawę funkcjonowania pracowników administracji publicznej.
Obowiązkiem pracowników musi być praca zgodna z podstawowymi zasadami rzetelności, bezstronności oraz uczciwe wypełnianie powierzonych obowiązków.
Można przyjąć, że pracownicy administracji publicznej powinni świadczyć
usługi promujące najwyższe możliwe standardy etyczne, spełniające oczekiwania
społeczne i skutkujące zaufaniem do urzędu i posiadanej przez niego władzy.
34
M. Manske, G.M. Frederickson, Building a Strong Local Government Ethics Program, „Public
Management” 2004, 86/5, s. 28–22.
35 Zob. B. Kudrycka, Stan przygotowań administracyjno-prawnych do wprowadzania europejskich standardów odpowiedzialności społecznej funkcjonariuszy publicznych, [w:] Europejskie standardy etyki i społecznej odpowiedzialności biznesu, red. W. Gasparski, Warszawa 2003, s. 106 n.
BOC.indb 657
2009-09-11 11:54:38
658
STANISŁAW L. STADNICZEŃKO
Każdy pracownik administracji publicznej powinien uznawać szeroko zdefiniowane wartości, do których zaliczyć można: wiedzę, kompetencje, uczciwość, obiektywizm, neutralność i bezstronność, nieskazitelność, zaangażowanie
i otwartość, zgodność między postępowaniem w życiu zawodowym i prywatnym.
Postępowanie pracownika urzędu publicznego ma służyć wzbudzeniu szacunku
do osoby i urzędu, który reprezentuje, zaufaniu społeczeństwa, zapobieganiu nepotyzmowi i protekcjonizmowi. Zachowania urzędnika cechować musi okazywanie zrozumienia i tolerancji ludziom i sprawom, nienadużywanie władzy wobec
ludzi, wzajemne okazywanie sobie empatii, współczucia i zrozumienia, uznawanie różnorodności występującej w społeczeństwie, zaangażowanie na rzecz celów
i wartości, którym służy administracja publiczna.
Zakończenie
Podsumowując, należy stwierdzić, że etos rozumiany jako styl życia oparty
na zasadach moralnych i etycznych danej grupy – kręgu zawodowego, stanowiących system obyczajów, ma uzasadnienie w celu społecznym, wpisany jest w role
zawodowe, stanowi konstrukcję podmiotów mających zdolność poznawania norm
moralnych i prawnych.
W pojęciu etosu mieszczą się treści opisowe, wartościujące i normatywne. Istnieje ścisły związek pomiędzy etosem a etyką zawodową. Z jednej strony, problem
użyteczności pojęć ukazuje użyteczność w sensie czysto praktycznym, z drugiej zaś
może chodzić o użyteczność w sensie teoretycznym, tj. przydatność w formułowaniu i rozwiązywaniu problemów badawczych. Jedną ze znaczących ról człowieka,
determinujących jego sposób życia, jest rola zawodowa, poprzez którą spełniane
są funkcje społeczne odwołujące się do oczekiwań społecznych.
Każdy zawód pracowników administracji publicznej ma swoją differentiam
specificam, która wyznacza powinności zależne od potrzeb społecznych czy organizacji administracji publicznej w danym czasie i miejscu. Wszystkie zawody
muszą spełniać pewne warunki, które wyznaczają nienaruszalny zakres powinności ról zawodowych. Występuje w nich element stały i tzw. elementy zmienne, których jest wiele, ale nie mogą one być sprzeczne z elementem stałym, określonym
w przepisach prawnych i normach moralnych, etycznych.
Oddziaływanie etosu ukazuje się nie jako wykonywanie czynności z przymusu, lecz jako poczucie obowiązku postępowania zgodnego z prawem i etyką. Etos
jest częścią kapitału społecznego, potencjałem organizacyjnym, który musi być
prawidłowo wykonywany przez administrację publiczną.
Coraz częściej w piśmiennictwie ujawniane są przekonania o konieczności
personifikacji, gdzie łączone są kompetencje z ideałami lub standardami moralnymi zwykle wykraczającymi daleko poza to, czego wymaga kodeks etyki zawodowej
czy inne zasady deontologii.
BOC.indb 658
2009-09-11 11:54:39
Etos pracowników zawodów administracji publicznej
659
Pojawiają się również ponadnarodowe opracowania o zasięgu regionalnym
i światowym dotyczące przestrzegania zasad moralnych i etycznych, wykorzystywanych do podejmowania decyzji opartych na prawdzie, uczciwości i innych
wartościach, zmierzające do podnoszenia świadomości w zakresie oczekiwań
od pracowników administracji publicznej wysokich standardów postępowania
w pełnieniu ról zawodowych.
Pracownicy administracji publicznej, oczekując społecznego szacunku dla
swoich ról, prestiżu, muszą na taki szacunek własnej wspólnoty zapracować,
kreując etos pracy administracji publicznej. Muszą sami zadbać o poziom zaufania do administracji, bowiem, jak dowodzą badania Van de Welle i Bouckaerta36,
to ono ma wpływ na percepcję działalności administracji publicznej i osiągane
przez nią wyniki pracy.
Etyka zawodowa, w tym również etyka pracowników administracji publicznej, niejako zakłada nabywanie odpowiednich dyspozycji moralnych, czyli cnót
umożliwiających prawidłowe wykonywanie tego zawodu.
Etos powinien sięgać głębi serca, polegać na miłości drugiego człowieka,
ale i sprawiedliwości wobec jednostki, wspólnoty i społeczeństwa. Istotę etosu stanowi uczciwość i prawdomówność człowieka w relacjach z drugim człowiekiem
(szanowanie jego godności osobowej) oraz społecznością.
Etos pracownika administracji publicznej winien być wzmocniony przez
określone sprawności moralne, wartości moralne, czyli szeroko rozumiane cnoty moralne umożliwiające poprawną realizację zawodu, realizację celów zadań
administracji publicznej, zbudowanie relacji wzajemnego zaufania, co umożliwi
właściwy w humanistyczno-personalistycznym wymiarze kontakt urzędnik (pracownik)–klient i swoją treścią umocni, wzbogaci etos pracownika administracji
publicznej.
36
S. Van de Welle, G. Bouckaert, Public Service Performance and Trust in Government: The
Problem of Causality, „International Journal of Public Administration” 2003, 23(8/9), s. 891–913.
BOC.indb 659
2009-09-11 11:54:39