Ochrona własności intelektualnej \(wykład 1

Ochrona własności
intelektualnej
dr inż.
in . Robert Stachniewicz
DEFINICJE
Własność intelektualna – wszystkie rodzaje praw (osobistych i majatkowych) dotyczących wytworów ludzkiego umysłu tzn. działalności intelektualnej w dziedzinie przemysłowej, naukowej, literackiej, artystycznej.
Własność przemysłowa – zaliczamy do niej wynalazki, wzory
użytkowe, wzory przemysłowe, technologie, sekrety przemysłowe i
handlowe, znaki towarowe i usługowe, nazwy handlowe, oznaczenia i
nazwy pochodzenia (geograficzne)
ZNAKI TOWAROWE
R
przykłady z życia codziennego:
R
TM
– (TradeMark) oznacza znak towarowy,
– (ServiceMark) oznacza znak usługowy,
® – (Registered) oznacza, że znak towarowy, przy którym widnieje dany symbol jest
zarejestrowany,
© – (Copyright) oznacza zastrzeżenie praw autorskich do znaku towarowego.
SM
Używanie powyższych znaków nie jest obowiązkowe ale zalecane.
Ochrona własności intelektualnej oznacza ochronę praw w zakresie:
praw autorskich i pokrewnych,
praw do wzoru przemysłowego lub wzoru użytkowego,
znaków towarowych,
oznaczeń geograficznych,
patentów,
topografii układów scalonych,
farmaceutyków,
środków ochrony roślin,
odmian roślin.
LITERATURA PRZEDMIOTU
Książki:
Michniewicz G.: Ochrona własności intelektualnej. Wydawnictwo: C.H. Beck, 2010.,
Nowak T.: Ochrona własności intelektualnej, wybrane zagadnienia. Wydaw. Politechniki Białostockiej, 2008.,
Sieńczyło-Chlabicz, J.(red.): Prawo własności intelektualnej. LexisNexis Polska, 2009.
Załucki M. (red.): Prawo własności intelektualnej : repetytorium. "Difin", 2008.
Szewc A.: Szczególne aspekty ochrony własności intelektualnej. Zeszyty Naukowe –
Politechnika Opolska. Oficyna Wydawnicza Politechniki Opolskiej, 2009.
Nowińska E.: Polskie prawo własności intelektualnej : prawo autorskie, prawo
wynalazcze, prawo znaków towarowych. Twigger, 1998.
LITERATURA PRZEDMIOTU
Ustawy
Źródła krajowe:
1. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. 1994 Nr 24
poz.83 z późniejszymi zmianami).
2. Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (Dz.U. 2001 Nr 49 poz.508 z
późniejszymi zmianami).
3. Ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz.U. nr 47 poz. 211).
4. Ustawa z dnia 11 kwietnia 2001 r. o rzecznikach patentowych (Dz.U. 2001 nr 49 poz. 509).
5. Ustawa z dnia 16 luty 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz.U. 2007 nr 50 poz.
331).
6. Ustawa z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym
(Dz.U. 2007 nr 171 poz. 1206 ).
7. Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych (Dz.U. 2001 nr 128 poz.1402 z późniejszymi zmianami).
8. Ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. 2005 nr 164 poz. 1365) w kwestiach dotyczących akademickich inkubatorów przedsiębiorczości, centrów transferu
technologii (art. 86) oraz pierwszeństwa do opublikowania pracy dyplomowej studenta (art. 239).
LITERATURA PRZEDMIOTU
Źródła międzynarodowe:
1. Konwencja Paryska o ochronie własności przemysłowej z dnia 20 marca 1883r.
2. Konwencja Berneńska o ochronie dzieł literackich i artystycznych z dnia 9 wrzesnia 1886r. oraz
obowiązujący obecnie Akt Paryski z dnia 24 lipca 1971r.
3. Konwencja o ustanowieniu Światowej Organizacji Własności Intelektualnej (WIPO) – Sztokholm,
z dnia 14 lipca 1967r.
4. Inne konwencje i traktaty oraz porozumienia m.in..Porozumienie w sprawie Handlowych Aspektów
Praw Własności Intelektualnej (TRIPS) – Marrakesz z dnia 15 kwietnia 1994r. wraz z protokołem
zmieniającym (Genewa, 6 grudnia 2005r.).
5. We wspólnocie UE kilkadziesiąt Rozporządzeń i Dyrektyw dot. Ochrony praw autorskich i praw
pokrewnych, wynagrodzeń z tytułu ich odsprzedaży, egzekwowania praw własności
intelektualnej, nieuczciwych praktyk handlowych i zbliżenia ustawodawstw państw członkowskich
odnoszących Sie do znaków towarowych.
HISTORIA
Starożytność:
Rzym - poeta Mercjalis określa działalność Fidentinusa
Plagiat – czyn polegający na przywłaszczeniu sobie cudzego dzieła.
od plagiarus – słowo używane w antycznym Rzymie do określenia handlarza ludźmi.
Plagium – narzucenie stanu niewoli (porównanie przypisania sobie autorstwa cudzego
dzieła do zniewolenia osoby, która będąc niewolnikiem została wyzwolona, jednakże
ktoś bezprawnie wpędził ją w stan niewoli (porównanie użyte przez Marcjalisa).
Horacy
Podział wartości przypadających twórcy dzieła na:
materialne - wyrażone w pieniądzu,
niematerialne – wyrażone w sławie.
Znaczenie i wielkość dzieła wyrażała się nie w treści a rodzaju materiału, z którego
powstało dzieło.
Justynian Wielki (Bizancjum 527-565 n.e.) – utwór przypada nie jego twórcy a
właścicielowi materiału, na którym powstał.
Prawo chroniło właściciela materiału a nie jego twórcę „świstek papieru
silniejszej (…) doznawał ochrony niż najwznioślejsza kreacja duszy ludzkiej”
W czasach antycznych pojawiły się pierwowzory znaków towarowych gdyż
przepływ towarów powodował anonimowość jego twórcy. Aby to zmienić
rzemieślnicy umieszczali określone znaki na swoich produktach (budowle do
przedmiotów codziennego użytku). Były one jednak traktowane jako znaki
własności (funkcja znaku autorskiego i znaku własności w jednym), które podlegały
ochronie cywilnej i karnej. Oznakowania te stosowane były na terenach Egiptu,
Babilonu, Chin, Grecji i Imperium Rzymskiego.
Np. Znaki używane przez okulistów → gwarancja jakości i kontroli wprowadzanych specyfików.
Podsumowując: okres starożytności nie wykształcił pojęcia dzieła w dzisiejszym
rozumieniu prawa autorskiego i nie chronił uprawnień twórcy.
Średniowiecze:
W porównaniu z antykiem epoka ta jest zatrzymaniem rozwoju praw, które przysługiwały twórcom dzieł (V-XV w. regres praw jednostki).
Większość średniowiecznych twórców dzieł jest nieznana co wynika ze specyfiki tej
epoki – człowiek wierzący w Boga tworzył dzieła ku jego chwale, więc twórca nie
powinien podpisywać swojego dzieła. Znakowanie mogło być uważane za oznakę
pychy twórcy.
Autorzy dzieł (np. książki) wywodzili się ze środowisk zakonnych wyzbyli się więc
dotychczasowego życia by służyć Bogu modlitwą i pracą – swoimi dziełami.
Twórcy średniowieczni nie dbali o to by ich dzieła były rozpowszechniane w
niezmienionej postaci (niektórzy wyrażali jedynie pragnienie o to żeby nie
zniekształcać zbytnio oryginału).
Występowały masowe plagiaty, brak było jakichkolwiek postanowień zabraniających
dowolnego zmieniania i naśladownictwa dzieł cudzego autorstwa.
Wyjątek → poglądy Leonarda da Vinci, który potępiał naśladownictwo i uważał to za
obrazę twórcy.
Pojawienie się cechów rzemieślniczych i gildii malarzy. Mistrzowie mogli oznaczać
swoje dzieła (pochodzące z ich warsztatu) cechą → niedoskonałe podobieństwo do
dzisiejszego znaku towarowego.
Cecha pełniła funkcję gwarancyjną (przywiązanie znaku do konkretnego warsztatu).
Pojawiła się też praktyka zbywania znaku razem z warsztatem, przez którego był on
używany.
Księgi cechowe → początki rejestracji znaków (pierwowzór dzisiejszej rejestracji
znaków towarowych). Wpis do księgi obejmował dane mistrza i rysunek znaku,dzieki
czemu nie można było zarejestrować znaku podobnego.
Znaki miały funkcję prestiżową – dzisiaj mają zwiększyć dochody i obroty twórców.
Dążono do eliminacji konkurencji osób spoza cechu i usunięcia nieuczciwej
konkurencji (sankcje cywilne i niezależnie karne). Regulacje prawne → statuty
miejskie i regulaminy cechowe.
Podsumowując: we wczesnym okresie średniowiecza twórcy dzieł byli anonimowi
natomiast później rozwinęła się funkcja „znaku towarowego” – cecha, której
naruszenie było karane.
Renesans:
Jan Gutenberg (1455r.) – wydanie pierwszych egzemplarzy Biblii metodą druku
(maszyna własnego autorstwa z odlewanymi czcionkami).
Wynalazek ten upowszechnił książki, co przyczyniło się do rozwoju praw autorskich i
przestały być dziełem należącym do bogatej warstwy społecznej i zakonów.
Przywileje drukarskie → wydawane na kilka lat (ok.5) dające wyłączność na druk
dzieł na danym terenie – początki w Rzeczpospolitej Weneckiej.
Pierwsze przepisy o nieuczciwej konkurencji – drukarz nie mógł wydać (przedruk)
dzieła wydanego przez innego księgarza (uchwała Rady Miejskiej Norymbergii 1525r.)
lub wydać je dopiero po pewnym okresie np. 3 lata (Bazylea 1531r.).
Jak w średniowieczu istniały przepisy zakazujące nieuczciwej konkurencji (statuty i
regulacje miejskie oraz cechowe). Sankcje cywilne oraz karne za naruszenia.
Podsumowując: wynalazek druku pozwolił na szybkie kopiowanie dzieł literackich i
spowodował powstanie przywilejów drukarskich, które dały początek prawom
autorskim aczkolwiek nie istniało pojęcie własności dzieła jako niematerialnego
dobra.
Oświecenie:
Czasy epoki rozumu dały początek poglądowi, że dzieło przynależy do jego twórcy
– jest jego wyłączną własnością, której nie można bezprawnie naruszać.
Brytyjska ustawa przyjęta przez Izbę Gmin (10.04.1710r.) mówiąca, że autorom i ich
następcom prawnym przyznaje się wyłączne prawo do publikowania dzieła i
czerpania korzyści materialnych z jego publikacji.
Prawo miało charakter czasowy i wygasało po okresie 40 lat (możliwość
jednokrotnego odnowienia jeśli autor jeszcze żył). Przed ustanowieniem tego prawa
okres „ochronny” wynosił 25 lat.
Rewolucja Francuska (1789r.) pozostawiła bogate ustawodawstwo, do którego
należy zaliczyć między innymi ustawa o wystawianiu dzieł w teatrach (przyznanie
twórcom przez czas ich życia wyłącznych praw do ich dzieł na terenie Republiki, do
odsprzedawania swoich dzieł, oddawania ich do sprzedaży i odstępowania innym
osobom prawa własności).
Francuskie akty prawne powielone zostały później w innych krajach Europy.
Dopiero w okresie oświecenia rozpoczęło się kształtować prawo patentowe (poza
Wenecją gdzie początki datuje się w średniowieczu).
We Francji przed Wielką Rewolucją określono przywileje dotyczące praw do
wynalazku (ochrona patentowa) → regulacja przez przywileje królewskie.
Niejednokrotnie wynalazcą była ta osoba, która po raz pierwszy zastosowała odkrycie
na terenie Francji znane już wcześniej w innych krajach.
Po rewolucji wydana została ustawa o autorach użytecznych odkryć. Według
przepisów ustawy wynalazcy przysługiwało podmiotowe prawo do uzyskania patentu i
traciło ono charakter przywileju oraz nie zależało od swobodnego uznania władzy
(wcześniej króla).
XIX w. :
Armia Napoleona niesie przez Europę zmiany społeczne, kulturowe i prawne (Rew.F.)
Początki kapitalizmu i likwidacja przywilejów udzielonych księgarzom i dukarzom.
Francuz Augustyn Renound „Traktat o prawach autorów i artystów” –
niesprawiedliwość przywilejów umożliwiających bogacenie się księgarzy i drukarzy,
a pomijających dobro autorów.
Wiek XIX był okresem tworzenia międzynarodowych ustaw regulujących prawa
twórcy i inne prawa wynikające z autorstwa dzieła.
W Rzeczpospolitej Polskiej na skutek rozdzielenia jej ziem pośród zaborców
obowiązywały różne regulacje prawne dot. głównie drukarzy i księgarzy oraz
czerpania dochodów z tych zawodów.
Podpisywane były umowy bilateralne pomiędzy poszczególnymi krajami Europy.
Sekretarz niemieckiego stowarzyszenia wydawców książek podczas obrad w 1882r.
w Rzymie zaproponował powołanie międzynarodowego związku chroniącego prawa
autorów → Konwencja Berneńska (1886r.) o ochronie dzieł literackich i
artystycznych (obowiązuje do dzisiaj).
Akt podpisany w Bernie opierał się na dwóch głównych zasadach:
minimalnej ochrony,
asymilacji.
Zasada Minimalna ochrona – zapewnienie przez sygnatariuszy, że w ustawodastwie
krajowym musi istnieć taka sama ochrona praw autorskich jak przewidywała
podpisana Konwencja.
Zasada Asymilacji – twórcy innych państw muszą być traktowani na równi z obywatelami danego kraju.
Konwencja Paryska o ochronie własności przemysłowej (podpisana w 1883r.) –
patenty na wynalazki, wzory użytkowe, rysunki i modele przemysłowe, znaki
fabryczne lub handlowe, nazwy handlowe i oznaczenia pochodzenia lub nazwy
pochodzenia, zwalczanie nieuczciwej konkurencji. Obowiązuje do dziś.
W konwencji obowiązywały zasady: asymilacji i pierwszeństwa.
Zasada pierwszeństwa – przyznanie pierwszeństwa podmiotowi uprawnionemu
przed innymi osobami, które zgłosiły wniosek o ochronę takiego samego rozwiązania.
XX w. :
Odrodzenie Rzeczpospolitej w wyniku postanowień Traktatu Wersalskiego →
możliwość przystąpienia do Konwencji Berneńskiej.
Prace dotyczące uwzględnienia w prawodawstwie Rzeczpospolitej postanowień
Konwencji Berneńskiej – Komisja Kodyfikacyjna.
1926r. → Ustawa o ochronie praw autorskich (po 4-letnich konsultacjach).
1924r. → Ustawa o ochronie wynalazków, wzorów i znaków towarowych.
Ochrona praw autorskich początkowo 30 lat od śmierci autora, później 50 lat
(dopasowanie do Konwencji Berneńskiej).
Utrwalenie określenia własności intelektualnej w 1967r. → Konwencja o
ostanowieniu Światowej Organizacji Własności intelektualnej (World Intellectual
Property Organization, skrót – WIPO) podpisana w Sztokholmie. Zrzesza obecnie 184
państwa i w 1974r. Stała się jedną z 16 agend ONZ.
Celem organizacji jest pogłębienie wiedzy nt. ochrony praw własności intelektualnej
na arenie międzynarodowej oraz zapewnienie współpracy administracyjnej w zakresie
egzekwowania tych praw.
Zgromadzenie Ogólne – najważniejszy organ WIPO (każdy członek po jednym
głosie niezależnie od wielkości państwa).
Strategiczny cel WIPO to udoskonalenie międzynarodowych standardów prawnych w
zakresie własności intelektualnej, co doprowadzić ma do powstania porównywalnej
ochrony w poszczególnych państwach należących do WIPO.
Porozumienie WIPO i WTO w sprawie handlowych aspektów praw własności
intelektualnej. Porozumienie to uznaje dotychczasowy porządek prawny dot.
Własności intelektualnej i uznaje konwencje berneńską i paryską jako kluczowe akty
prawne zapewniające ochronę rezultatów myśli ludzkiej.
Podsumowując: Powołanie WIPO jako światowej organizacji zajmującej się
współpracą międzynarodową w zakresie ochrony praw własności intelektualnej oraz
stworzenie podstaw standardów międzynarodowych w zakresie tych praw.
http://www.wipo.int/portal/index.html.en