Techniczne, organizacyjne i psychologiczne uwarunkowania

Techniczne, organizacyjne i psychologiczne uwarunkowania

Wyższa Szkoła Zarządzania Ochroną Pracy w Katowicach
I Konferencja Naukowa BEZPIECZEŃSTWO PRACY – EDUKACJA - ŚRODOWISKO
Ryszard Studenski
Uniwersytet Śląski
Techniczne, organizacyjne i psychologiczne uwarunkowania
przyczynowości wypadkowej
Wprowadzenie
Stosowane procedury unikania zagrożeń i wypadków są uzależnione od sposobu
spostrzegania ich przyczyn. Poglądy, określające przyczyny wypadków, podlegały stałej
ewolucji. Początkowo przyczynowość wypadkową ujmowano jako następstwo tajemniczej
„vis major”. Potem dostrzeżono rolę człowieka w powodowaniu wypadków, zawodność
techniki i błędy w zarządzaniu bezpieczeństwem i higieną pracy. Po katastrofie w Czarnobylu
zaczęto podkreślać wśród czynników inicjujących katastrofy i wypadki rolę niewłaściwej
kultury bezpieczeństwa. Obecnie zbierane są dowody świadczące, że naturalną tendencją
człowieka są działania autodestrukcyjne, agresywne i nacechowane ryzykiem, których
redukcja wymaga znacznego rozszerzenia aktualnej wiedzy profilaktycznej.
Celem niniejszego referatu jest przedstawienie głównych teorii przyczynowości
wypadkowej oraz postulowanych na ich podstawie strategii profilaktycznych.
Udział człowieka i techniki w powodowaniu wypadków
Pierwszą próbą sformułowania ogólnego poglądu na przyczyny wypadków była tzw.
„teoria czystego przypadku”. Teoria ta, wspomniana w artykule M. Greenwooda i H. Woodsa,
(1919) zakładała brak powiązania między zdarzeniami poprzedzającymi wypadek a sytuacją
wypadkową oraz brak związków przyczynowych między człowiekiem a zdarzeniem
wypadkowym. Wypadki, według tej teorii, mają charakter losowy, są spowodowane
działaniem „siły wyższej”, a wszyscy ludzie posiadają jednakową szansę uczestnictwa
w wypadkach. Ze względu na losowy charakter niebezpiecznych zdarzeń oraz przypadkowość
uczestnictwa ludzi w takich zdarzeniach, przeciwdziałanie wypadkom jest niemożliwe.
Przedstawione poglądy są utożsamiane z fatalizmem
W latach trzydziestych XX wieku pojawiły się pierwsze próby zbudowania
teoretycznych modeli przyczynowości wypadkowej. Stanowiły one zarówno instrukcję
postępowania w dochodzeniach powypadkowych, jak również podstawę klasyfikacji zdarzeń
wypadkowych oraz ich wyjaśniania. Przykładami takich uogólnionych modeli były:
− koncepcje następstwa wydarzeń (Heinrich 1936) oraz wieloliniowych ciągów wydarzeń
(Bener 1975),
− psychologiczne teorie upatrujące przyczyn wypadków w deficycie sprawności
wykonawców zadań (Guilford 1973) i ich osobowościowym nieprzystosowaniu do pracy
(Selzer i inni 1968),
− teorie ujmujące wypadki jako skutek niedostosowania środowiska pracy i cech zadań do
fizycznych, psychologicznych i społecznych możliwości człowieka (Haddon i inni 1964,
Haddon 1970, Martinson 1976).
Podejmowane próby zintegrowania tych wielu szczegółowych koncepcji (Hale i Hale
1970, Smilie i Ayoub 1976, Corlett i Gilbank 1978) doprowadziły do powstania ogólnej teorii
-1-
Wyższa Szkoła Zarządzania Ochroną Pracy w Katowicach
I Konferencja Naukowa BEZPIECZEŃSTWO PRACY – EDUKACJA - ŚRODOWISKO
przyczynowości wypadkowej, według której wypadek jest skutkiem zakłócenia równowagi
między wymaganiami sytuacji pracy, wyznaczanymi przez cechy środowiska, zadań,
technologii i organizacji a możliwościami człowieka. Przedstawiona koncepcja nierównowagi
zakłada, że wypadki są następstwem umieszczania ludzi w sytuacji pracy o nadmiernych
wymaganiach w stosunku do ich możliwości wykonawczych lub wydolnościowych. Dlatego
też badania wyjaśniające genezę wypadków zmierzały do wykrycia wzajemnego
niedopasowania czynników pracy i właściwości pracowników, natomiast profilaktykę
wypadkową zaczęto traktować jako tworzenie takiej relacji między pracą a człowiekiem, która
zapewnia niezawodne funkcjonowanie ludzi w zmieniających się warunkach pracy.
Wypadek jako skutek błędów w zarządzaniu bezpieczeństwem i higieną pracy
Wprowadzenie przez L. von Bertalanffy’ego podejścia systemowego w wyjaśnianiu
zjawisk przyrodniczych zostało również wykorzystane w modelowaniu zdarzeń
wypadkowych (Leplat 1982, Studenski 1986). W systemowych teoriach powstawania
wypadków przyjęto, że wypadki są skutkami niedostatecznej zdolności przedsiębiorstwa do
identyfikacji zagrożeń, redukcji ryzyka zawodowego i utrzymania jego wielkości na poziomie
akceptowalnym. Wypadki są nieplanowanym i niepożądanym wynikiem zakładu pracy, a ich
występowanie świadczy, że zakład, w którym one się zdarzają, został wadliwie
zorganizowany lub, że zarządzanie tym zakładem nie uwzględnia celów dotyczących
bezpieczeństwa i higieny pracy. Wskutek niewłaściwej polityki bezpieczeństwa, realizowanej
przez kierownictwo, pracownicy przebywają w zagrażających ich życiu lub zdrowiu
warunkach lub podejmują niebezpieczne działania, które doprowadzają do powstawania
niebezpiecznych zdarzeń i wypadków, co pokazano na rysunku 1.
Niebezpieczne
działanie
Wady polityki,
celów i decyzji
kierownictwa
Niebezpieczne
warunki
Nieplanowane
uwolnienie
energii
Niebezpieczny
materiał
Wypadek
urazy
straty
Rys. 1. Wypadek jako skutek niewłaściwego zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy w
przedsiębiorstwie
Badanie wypadków według podejścia systemowego zmierza do zidentyfikowania ich
źródłowych przyczyn, operacjonalizowanych jako niedostosowanie polityki, celów i decyzji
odnoszących się do bezpieczeństwa i higieny pracy do zagrożeń generowanych przez
otoczenie zakładu, warunki w jakich wykonywana jest praca, oraz zagrożeń, jakie ludzie
powodują swoim postępowaniem. Poznanie przyczyn niebezpiecznych działań
i niebezpiecznych warunków umożliwia ich eliminację poprzez trafne decyzje kierownicze
i bieżące monitorowanie ich profilaktycznej skuteczności oraz poprzez uzupełnienie
profilaktyki technicznej o behawioralną koncepcję modyfikacji zachowań, zapewniającą
pracownikom bieżący dopływ zwrotnej informacji o rodzaju i częstości podejmowania
niebezpiecznych zachowań (Komaki i inni 1978, Saari i Nisanen 1989, Krause i inni 1995).
-2-
Wyższa Szkoła Zarządzania Ochroną Pracy w Katowicach
I Konferencja Naukowa BEZPIECZEŃSTWO PRACY – EDUKACJA - ŚRODOWISKO
Wypadkowość jako symptom „złej” kultury bezpieczeństwa
Pojęcie kultury bezpieczeństwa jest konceptualizowane jako zbiór psychologicznych,
społecznych i organizacyjnych czynników, charakterystycznych dla jakiegoś społeczeństwa,
od których zależy stopień troszczenia się ludzi o swoje życie i zdrowie. Jedne społeczeństwa,
te o „dobrej” kulturze bezpieczeństwa, przypisują życiu i zdrowiu większą wartość niż
społeczeństwa o „złej” kulturze bezpieczeństwa. Stopień dobroci kultury bezpieczeństwa
jakiegoś społeczeństwa lub organizacji – na przykład przedsiębiorstwa – może zostać
określony na podstawie zdolności tego przedsiębiorstwa do generowania takich decyzji,
działań, zachowań, osiągnięć technicznych i organizacyjnych oraz motywacji ludzi, dzięki
którym życie i zdrowie pracowników są skutecznie chronione.
Wysoka wartość przypisywana przez społeczeństwo życiu i zdrowiu, brak akceptacji
dla ryzyka i ryzykantów, nastawienie na eliminację zagrożeń oraz odczuwanie potrzeby
wyjaśniania przyczyn zdarzających się wypadków (Pidgeon 1991), są uznawane za symptomy
pożądanej kultury bezpieczeństwa. Zakłada się, że w społeczeństwach, w których występują
przedstawione symptomy kultury bezpieczeństwa, podejmowane są częściej decyzje
i działania probezpieczne a rzadziej ryzykowne, zwiększające prawdopodobieństwo
wypadków niż w społeczeństwach o niskiej kulturze bezpieczeństwa. W konsekwencji
wartość wskaźników wypadków w społeczeństwach o wysokiej kulturze bezpieczeństwa jest
niższa w porównaniu z wartością wskaźników charakteryzujących wypadkowość
w społeczeństwach o niskiej kulturze bezpieczeństwa.
W celu weryfikacji prawdziwości tego założenia zestawiono i porównano dane
umieszczone w tabeli 1, przedstawiające wartości wskaźników różnych wypadków
śmiertelnych zaistniałych podczas jednego roku (1994 lub 1995) w 17 państwach
europejskich. Do analizy przyjęto te państwa, które przedstawiają częstość swoich wypadków
przy pracy za pomocą wskaźnika odnoszącego liczbę wypadków do liczby osób
zatrudnionych (I.L.O., 1999).
Poza śmiertelnymi wypadkami przy pracy (na 100 tysięcy zatrudnionych) analizą
objęto dane W.H.O. (1996, 1998) przedstawiające:
 wypadki śmiertelne „ogółem” na 100 tys. mieszkańców, zaistniałe w danym państwie przy
pracy i poza pracą,
 śmiertelne wypadki drogowe, na 100 tys. mieszkańców,
 śmiertelne wypadki dzieci w wieku do 14 lat na 100 tys. dzieci w tej grupie wiekowej,
żyjących w danym państwie.
Kolejność państw w tabeli 1 wyznaczono na podstawie wartości wskaźnika częstości
śmiertelnych wypadków przy pracy. Najrzadziej wypadki śmiertelne przy pracy zdarzały się
w Wielkiej Brytanii (1,1 na 100 tys. zatrudnionych), a najczęściej w Rosji (13,8 na 100 tys.
zatrudnionych).
Tabela 1. Śmiertelne wypadki przy pracy, ogólna wypadkowość śmiertelna oraz śmiertelne
wypadki drogowe i śmiertelne wypadki dzieci w 17 państwach europejskich
Państwo
Wielka Brytania
Szwecja
Dania
Finlandia
Rok
1995
1995
1994
1994
Wypadki śmiertelne (na 100 tys. osób)
w pracy i
dzieci do 14
przy pracy
drogowe
poza pracą
lat
1,1
20,5
6,2
4,4
2,3
27,4
5,7
4,2
2,9
46,8
10,8
6,9
3,2
51,8
7,9
5,3
-3-
Wyższa Szkoła Zarządzania Ochroną Pracy w Katowicach
I Konferencja Naukowa BEZPIECZEŃSTWO PRACY – EDUKACJA - ŚRODOWISKO
Irlandia
Chorwacja
Polska
Francja
Austria
Niemcy
Rumunia
Bułgaria
Białoruś
Litwa
Ukraina
Węgry
Rosja
1994
1995
1995
1994
1995
1994
1995
1995
1995
1995
1995
1995
1995
4,2
4,2
5,5
5,6
6,1
8,0
8,0
8,3
8,9
9,0
11,6
11,7
13,8
27,2
47,0
51,9
51,4
36,9
29,2
61,8
44,4
82,3
112,2
82,6
74,3
130,8
11,3
11,6
18,3
14,2
13,4
11,0
15,0
13,6
11,0
20,1
11,7
17,0
22,3
7,8
10,7
11,9
8,1
7,9
65
31,6
18,4
20,1
22,6
27,4
10,1
32,8
Pobieżna obserwacja danych umieszczonych w tabeli 1 wskazuje, że w państwach
o niskiej śmiertelnej wypadkowości przy pracy również i inne rodzaje wypadków
śmiertelnych zdarzają się rzadziej niż w państwach o wysokiej śmiertelnej wypadkowości,
natomiast w państwach o wysokiej śmiertelnej wypadkowości przy pracy ludzie również
często giną w innych wypadkach nie związanych z pracą. Dane te wskazują również, że troska
o własne życie i zdrowie osób dorosłych pozostaje w związku z troską o zapewnienie ochrony
życia i zdrowia dzieci. Potwierdzeniem tych przypuszczeń są wskaźniki korelacji
przedstawione w tabeli 2.
Tabela 2. Zależność między wyróżnionymi rodzajami wypadków śmiertelnych
Korelacja między częstością wypadków przy
pracy a:
Ogólną śmiertelnością wypadkową w państwie
Śmiertelną wypadkowością drogową
Śmiertelną wypadkową dzieci do 14 lat
Wartość korelacji
(Pearsona)
0,79
0,72
0,76
Istotność korelacji
0,001
0,001
0,001
Na podstawie uzyskanych wartości współczynników korelacji można sądzić, że
kultura bezpieczeństwa, charakterystyczna dla poszczególnych społeczeństw, nie jest tylko
odzwierciedleniem troski o życie i zdrowie pracowników ale jest czynnikiem kształtującym
ogólne postawy wobec życia i zdrowia, podzielane przez członków danego społeczeństwa
i wpływającym na postępowanie w pracy i poza pracą.
Konsekwencją przyjęcia kultury bezpieczeństwa za czynnik skorelowany
z wypadkowością było uwzględnianie w badaniu przyczyn wypadków, a zwłaszcza
w profilaktyce wypadkowej, postaw wobec ryzyka i ryzykantów zarówno wśród
kierownictwa, jak i u dozoru oraz u szeregowych pracowników. Jeśli do wypadku doszło
w następstwie niebezpiecznych procedur lub niebezpiecznych warunków, które na długo
przed wypadkiem były akceptowane lub tolerowane przez pracowników, to w celu
niedopuszczenia do ponownego wystąpienia podobnego wypadku nie wystarczy
sformułowanie zakazu stosowania niebezpiecznych procedur lub polecenie usunięcia
istniejących niebezpiecznych warunków. Niezbędne jest dokonanie zmiany tolerancyjnych
postaw wobec niebezpiecznego zachowania lub niebezpiecznych warunków, czyli
poprawienie kultury bezpieczeństwa. Bez zmiany postaw przyzwalających na istnienie
zagrożeń usunięte po wypadku zagrożenie prędzej czy później pojawi się ponownie
i doprowadzi do zdarzenia już wcześniej obserwowanego.
-4-
Wyższa Szkoła Zarządzania Ochroną Pracy w Katowicach
I Konferencja Naukowa BEZPIECZEŃSTWO PRACY – EDUKACJA - ŚRODOWISKO
Wypadkowość a społeczna biofilność i nekrofilność
Zróżnicowanie poszczególnych społeczeństw pod względem częstości wypadków
śmiertelnych, przyjmowanej za jeden z mierników jego kultury bezpieczeństwa, sugeruje że
muszą istnieć jakieś inne czynniki kulturowe powodujące, że w jednych społeczeństwach
podejmowane są częściej czynności doprowadzające do śmierci niż w innych
społeczeństwach oraz, że wypadki śmiertelne są tylko jednym z korelatów tych czynników.
Poczynione założenie pozwala hipotetycznie przypuszczać, że częstość wypadków,
obserwowana w poszczególnych państwach, powinna być skorelowana z częstością
samobójstw, zabójstw i zgonów wskutek innej formy przemocy, a także zgonów dzieci
w różnych grupach wiekowych, od wczesnego niemowlęctwa do wieku dojrzewania
i wczesnej dorosłości. Weryfikacji prawdziwości tego przypuszczenia dokonano na podstawie
analizy zgonów, zaistniałych wskutek przyczyn zewnętrznych przedstawionych w tabeli 3.
-5-
Wyższa Szkoła Zarządzania Ochroną Pracy w Katowicach
I Konferencja Naukowa BEZPIECZEŃSTWO PRACY – EDUKACJA - ŚRODOWISKO
Tabela 3. Zgony mężczyzn na 100 tys. mieszkańców i chłopców na 100 tys. w danej grupie wiekowej z uwzględnieniem przyczyny zgonu
Zgony mężczyzn wskutek:
-6-
Państwo
Rok
W. Brytania
Holandia
Szwecja
Niemcy
Irlandia
Włochy
Hiszpania
Norwegia
Austria
Belgia
Francja
Grecja
Portugalia
Chorwacja
Bułgaria
Słowenia
Finlandia
Polska
Węgry
Rumunia
Mołdawia
Białoruś
Ukraina
Litwa
Estonia
Łotwa
Rosja
1995
1995
1995
1995
1993
1993
1994
1993
1995
1992
1994
1995
1995
1994
1994
1995
1995
1995
1995
1995
1995
1993
1992
1995
1995
1995
1995
Źródło: WHO, 1998
wypadków
samobójstw
zabójstw
23,9
24,4
33
34,4
34,8
47,1
47,6
48,5
49,4
49,6
58,1
58,2
62,3
65
71,1
71,3
72,6
76,5
91,7
95,3
109,9
138,2
140,2
187,7
208,1
208,4
215,3
11,7
13,1
21,5
23,2
14,6
12,7
12,7
21,1
34,2
26,7
31,5
5,9
12,2
34,6
25,3
45,3
43,4
24,3
50,6
20,3
29,7
48,7
38,2
79,1
67,6
70,8
72,9
1,4
1,5
1,3
1,4
1
2,9
1,4
1,1
1,1
2,2
1,5
1,9
2,4
5,4
8,3
3,5
4
4,2
4,9
6,1
26,6
15,9
18
17,2
41,2
27,5
50
innej
przemocy
5,2
0,7
7,8
3,1
0,8
1,1
0,6
0,4
1,1
3,7
6,5
0
14,7
8,9
4,3
1,6
5,5
9,4
1,2
0,7
11,3
16,9
21,2
10,3
17,6
35,4
57,1
Zgony chłopców wskutek wypadków w wieku:
wypadków
drogowych
8,6
11,2
7,8
16,3
16,6
23,3
22,3
8,7
20,8
24,2
20,9
36
40,1
18
21,2
28,6
11,9
29,1
27,2
27,2
27,2
28
32,5
32,8
42,6
50,5
35,4
do 1 roku
1 do 4
5 do 14
15 do 24
8,5
6,2
5,6
9,4
0
11,3
22
3,3
8,8
11
25
20,9
17,9
16,2
76,5
31,1
9,3
33,2
22,6
86,2
120,5
38
62,9
47,5
57,4
89,1
86,4
5,5
10,9
5,6
10,5
9,1
4,6
12,4
8,1
13,9
13,5
9,8
7
15,7
18,7
24,4
14,5
6
15,6
15,9
53,6
60,8
37,8
45
33,8
71,8
41,3
47,3
6
5,7
4,6
6,7
11,9
7,7
7,3
7
9,3
10,7
8,1
8,4
15,7
13,2
19,4
8,3
7,3
13,6
10,7
33,2
31,2
22,4
28,6
21,9
38,8
38,6
38,6
28,4
24,7
21
46,6
42
51,2
50,3
31,7
67,5
58,9
51,6
68,9
75
63
56,9
52,9
33,2
59,5
43,4
52,2
71,3
89,1
97
98,4
118,5
138,5
143,7
Wyższa Szkoła Zarządzania Ochroną Pracy w Katowicach
I Konferencja Naukowa BEZPIECZEŃSTWO PRACY – EDUKACJA - ŚRODOWISKO
Celem dokonanej analizy było określenie związku między częstością zgonów
zaistniałych w poszczególnych państwach wskutek wypadków a częstością zgonów z powodu
samobójstw, zabójstw, wypadków drogowych oraz wypadków z udziałem dzieci i młodzieży.
Wartości współczynników korelacji między wyróżnionymi przyczynami zgonów
przedstawiono w tabeli 4.
Tabela 4. Korelacja między wypadkami śmiertelnymi a innymi zewnętrznymi przyczynami
zgonów mężczyzn
Korelacja między ogólną częstością zgonów
wypadkowych a częstością:
Samobójstw
Zabójstw
Zgonów wskutek innej przemocy
Wypadków drogowych
Wypadki śmiertelne chłopców do 1 roku życia
Wypadki śm. chłopców w wieku od 1 do 4 lat
Wypadki śm. chłopców w wieku od 5 do 14 lat
Wypadki śm. mężczyzn w wieku od 15 do 24
lat
Wartość korelacji
(Pearsona)
0,88
0,90
0,78
0,75
0,79
0,82
0,87
Istotność
korelacji
0,001
0,001
0,001
0,001
0,001
0,001
0,001
0,83
0,001
Przedstawione w tabeli 4 wartości współczynnika korelacji informują o bardzo silnej,
dodatniej zależności między częstością zgonów wypadkowych, zdarzających się w przyjętych
do analizy państwach, a wszystkimi innymi zewnętrznymi przyczynami zgonów. Jeśli
w jakimś państwie mężczyźni często powodują wypadki śmiertelne to również często
popełniają samobójstwa, często są zabijani i zabijają, a także w państwach tych częstość
wypadków śmiertelnych wśród dzieci jest wysoka. Zgony wypadkowe starszych dzieci mogą
być skutkiem naśladowania ryzykownego zachowania dorosłych mężczyzn, natomiast zgony
wypadkowe dzieci najmłodszych są prawdopodobnie skutkiem zaniedbań wychowawczych
oraz niedostatecznej troski rodziców o bezpieczeństwo swojego dziecka. Uzyskany obraz
zależności między wypadkami a samobójstwami, zabójstwami, przemocą i zgonami
wypadkowymi dzieci w poszczególnych państwach może być interpretowany z powołaniem
się na E. Fromma (1963) koncepcję bio i nekrofilności, przedstawioną w postaci modelu na
rysunku 2.
Według koncepcji E. Fromma warunkiem bezpiecznego postępowania jest miłość
życia lub biofilność. Miłość życia może się rozwijać w społeczeństwach, w których ludzie
mają zapewnione warunki godnego życia, sprawiedliwość, wolność i możliwość bycia
jednostką czynną, twórczą i odpowiedzialną. Przeciwstawny typ – osobowość nekrofilna –
charakteryzuje się zainteresowaniem śmiercią, podejmowaniem działań destrukcyjnych,
agresywnych i nacechowanych przemocą. Nekrofilne cechy osobowości mogą wyzwalać
niebezpieczne, ryzykowne i doprowadzające do wypadków zachowania. Osobowość
nekrofilną E. Fromm łączy z deprywacją potrzeb w okresie dzieciństwa, z brakiem ciepła
uczuciowego kontaktu, z atmosferą gróźb i niemożnością spożytkowania posiadanych
uzdolnień i twórczego potencjału. Wydaje się, że wynikająca z przedstawionych koncepcji
strategia profilaktyczna powinna obejmować, poza stosowanymi procedurami technicznymi
i organizacyjnymi, również działania humanizujące, podnoszące wartość życia i zdrowia oraz
nadające sens ludzkiej egzystencji. Istnieją dane wskazujące, że sprzyjająca bezpiecznemu
postępowaniu biofilność może pozostawać w związku ze statusem ekonomicznym
społeczeństwa (Studenski 2002).
7
Wyższa Szkoła Zarządzania Ochroną Pracy w Katowicach
I Konferencja Naukowa BEZPIECZEŃSTWO PRACY – EDUKACJA - ŚRODOWISKO
AGRESJA WOBEC
INNYCH
AUTOAGRESJA
BEZPOŚREDNIA
AUTOAGRESJA
POŚREDNIA
BIOFILNOŚĆ –
NEKROFILNOŚĆ
SPOŁECZEŃSTWA
POSTAWA WOBEC
PRZEMOCY
WARTOŚĆ ŻYCIA
I ZDROWIA
WZORCE
POSTĘPOWANIA
W SYTUACJI
ZAGROŻENIA ŻYCIA
I ZDROWIA
STOPIEŃ
AUTODESTRUKC
JI ZACHOWAŃ
SPOŁECZEŃSTW
A
ZABÓJSTWA
SAMOBÓJSTWA
INNA PRZEMOC
WYPADKI
ZANIEDBANIA
WYCHOWA-
WZORCE
POSTĘPOWANIA
W SYTUACJI
ZAGROŻENIA
PRESTIŻU
POCZUCIE SENSU
ŻYCIA
Rys. 2. Biofilność – nekrofilność społeczeństwa a zachowanie
Korelacja, obliczona z danych pochodzących z 22 państw wskazuje na istnienie silnej, ujemnej zależności
między wartością produktu krajowego brutto w szczególnych państwach a częstością powodowanych zabójstw
(r = –0,53; p<0,01), popełnianych samobójstw (r–0,43; p<0,05) oraz zdarzających się wypadków śmiertelnych (–
0,70; p<0,01).
8
Wyższa Szkoła Zarządzania Ochroną Pracy w Katowicach
I Konferencja Naukowa BEZPIECZEŃSTWO PRACY – EDUKACJA - ŚRODOWISKO
LITERATURA
Benner L.: Accident investigations: Multilinear events sequencing metod. Journal of safety Research, 1975, 1, 67-73.
Corlett E. N., Gilbank G.: A systemic technique for accident analysis. Journal of Occupational
Accidents, 1978, 2, 25-38.
Fromm E.: War within man, AFSC, New York, 2002.
Greenwod M., Woods H. M.: The incidence of industrial accidents upon individuals with special reference to multiple accidents. Report
Industrial Research Bourd, 1919,
no 7.
Guilford J. S.: Prediction of accidents in a standardized home environment. Journal of Applied Psychology, 1973, 57, 306-313.
Haddon W.: On the escape of tigers: en ecologic note. Technical Review, 1970, 72, 44-53.
Haddon W., Suchman E. A., Klein D. A.: Accident research: Methods and aproaches. Harper ond Row, New York, 1964.
Hale A. R., Hale M.: Accidents in perspective. Occupational Psychology, 1970, 44, 115-121.
Heinrich H. W.: Industrial accidents prevention: A scientific approach. McGraw-Hill Book Co., New York, 1936.
I.L.O.: Year Book of Lobour Statistics. International Lobour Office, Geneva, 1999.
Komaki J., Barwick K. D., Scott L. R.: A behavioral approach to occupational safety: pinpointing ond reinforcing safe performance in a
food manufacturing plant. Journal of Applied Psychology, 1978, 4, 434-445.
Krause T. H., J. H., Hodson S. J.: The behavior-based safety proces. Van Norstrand Reinhold, New York, 1990.
Leplat J.: Accidents and incidents production: method of analysis. Journal of Occupational Accidents, 1982, 4, 299-310.
Martinson M. J.: Heat stress in Witwatersrand gold mines. Journal of Occupational Accidents, 1976/1977, 1, 171-193.
Pidgeon N. F.: Safety culture and risk management in organizations. Journal of Cross-Cultural Psychology, 1991, 22, 129-140.
Saari J., Nasanem M.: The effect of positive feedback on industrial housekeeping and accidents: a long – term study at a shipyard.
International Journal of Industrial Ergonomics, 1989, 3, 201-211.
Selzer M. L., Rogers J. E., Kern S.: Fatal accidents: The role of psychopatology, cocial stress, and a cute disturbances. American Journal
of Psychiatry, 1968, 124, 8.
Smillie R. J., Ayoub M.: Accident causation theories: A simulation approach. Journal of Occupational Accidents, 1976, 1, 47-68.
Studenski R.: Teorie przyczynowości wypadkowej i ich empiryczna weryfikacja. GIG, Katowice, 1986.
Studenski R.: Czy wypadki, samobójstwa i zabójstwa mają wspólną przyczynę? Materiały
z XXXI Zjazdu PTP, KUL, Lublin, 2002.
W.H.O.: World Health Statistics Annual 1994. World Health Organisation, Geneva, 1996.
W.H.O.: World Health Statistics Annual 1996. World Health Organisation, Geneva, 1998.
9