1 Scenariusz lekcji języka polskiego Przedział wiekowy: Gimnazjum

1 Scenariusz lekcji języka polskiego Przedział wiekowy: Gimnazjum

Scenariusz lekcji języka polskiego
Przedział wiekowy: Gimnazjum
Czas trwania zajęć: 45 minut
TEMAT:
GRA W SŁOWA – WPROWADZENIE DO SŁOWOTWÓRSTWA
CEL GŁÓWNY:
 Zapoznanie uczniów z podstawowymi terminami dla słowotwórstwa.
CELE OPERACYJNE:
Uczeń:







analizuje zasadność powstawania nowych wyrazów,
tworzy notatkę z lekcji w formie mapy mentalnej,
wskazuje i tworzy wyrazy podstawowe i pochodne,
rozróżnia typy formantów,
tworzy rodzinę wyrazów,
segreguje zbiór wyrazów wg klucza – złożenie, zestawienie, zrost,
z pomocą nauczyciela dokonuje analizy słowotwórczej wyrazu.
FORMY PRACY:
 indywidualna,
 zbiorowa.
METODY:



burza mózgów,
ćwiczeniowa,
problemowa.
ŚRODKI DYDAKTYCZNE:
 kartki z napisami : skurzajka, ulicznica prosta, podgardle dziecięce,
 magnesy,
 karty pracy – „Mapa mentalna dla ucznia – SŁOWOTWÓRSTWO”,
 „zachętki” – przygotowane przez nauczyciela, jako motywacja i sposób oceny pracy
ucznia – ZAŁĄCZNIK NR 3
 „jajka – niespodzianki”,
 podręcznik „Bliżej słowa” kl. II – str. 61-63.
PRZEBIEG ZAJĘĆ:
1.
Przywitanie się z uczniami.
2.
Sprawy organizacyjne:

sprawdzenie obecności.
1
3.
4.
Nauczyciel otwiera wewnętrzną część tablicy, na której są powieszone następujące wyrazy:

skurzajka,

ulicznica prosta,

podgardle dziecięce.
Prowadzący pyta uczniów o ich skojarzenia co do znaczeń wyrazów widniejących na
tablicy.
5.
Nauczyciel podaje faktyczne znaczenia słów:

skurzajka – ściereczka do sprzątania kurzu,

ulicznica prosta – miotła do zamiatania ulicy,

podgardle dziecięce – śliniaczek.
W XIX wieku językoznawcy mieli manie tworzenia nowych wyrazów – odpowiedników dla tych już
istniejących. Rozmowa na temat zasadności tego typu zabiegów.
Nowe wyrazy powinny być przede wszystkim – przydatne, przejrzyste. Te nie spełniły takich wymogów,
dlatego się nie przyjęły do naszego języka.
6. Podanie tematu lekcji.
TEMAT:
GRA W SŁOWA – WPROWADZENIE DO SŁOWOTWÓRSTWA
7. Nauczyciel przybliża uczniom cel dzisiejszych zajęć.
Tłumaczy na czym będzie polegała praca na tej lekcji – skoro gra ;) :
- będziemy grać na zebranie punktów – „zachętek”, które przełożą się na plusy lub oceny,
- będziemy „grać” w uzupełnianie „gry planszowej” – mapy mentalnej (kart pracy).
8. Rozdanie kart pracy („Mapa mentalna dla ucznia – SŁOWOTWÓRESTWO” – ZAŁĄCZNIK NR 1
Można zerkać do podręcznika str. 61-63.
9. Praca zgodnie z kolejnością punktów na karcie pracy: - ZAŁĄCZNIK NR 2
 odczytanie definicji pojęcia – słowotwórstwo,
 (chętni uczniowie lub wskazani przez nauczyciela otrzymują jajka – niespodzianki – za rozwiązane
zadanie otrzymują „zachętkę”),
 jajko nr 1/2 – KOTEK/KOT – który to wyraz podstawowy, a który pochodny i dlaczego?
 nauczyciel tłumaczy jakie mamy typy formantów ; podaje przykłady,
2





jajko nr 3 – NOSEK, NAMALOWAĆ, ŁAMIGŁÓWKA,SŁUCH - gdzie w tych wyrazach znajdują się
formanty?
nauczyciel tłumaczy czym jest rodzina – płynie ta sama krew – ten sam rdzeń, ta sama podstawa
słowotwórcza,
jajko nr 4 – A/ utwórz rodzinę wyrazów do słowa – DOM,
B/ znajdź rodzinę wyrazów w zdaniu –
CZYTELNIK CZYTA W CZYTELNI POCZYTNE CZASOPISMO,
nauczyciel pyta co różni te wyrazy – Rzeczpospolita, powieściopisarz, woda sodowa? – tłumaczy
różnicę między złożeniem, zestawieniem a zrostem,
jajko nr 5 – [ ZADANIE DLA DWÓJKI UCZNIÓW] Wpisz następujące wyrazy we właściwą rubrykę
tabelki: PANNA MŁODA, SAMORZĄDNY, LISTONOSZ, KRASNYSTAW, WIARYGODNY, BIAŁOGŁOWA,
PÓŁNOC,
NOSOROŻEC,
MORZE
BAŁTYCKIE,
ŚREDNIOWIECZE,
PIERWSZOKLASISTA,
BRZUCHOMÓWCA, PIĘCIOKSIĄG, RUDOWŁOSY, WIECZNE PIÓRO, DOBRANOC, GRZYBOBRANIE,
CZCIGODNY, BIAŁYSTOK, OSPA WIETRZNA.
10. Analiza słowotwórcza wyrazów pochodnych
Nauczyciel tłumaczy w jaki sposób dokonujemy analizy słowotwórczej wyrazów pochodnych, rysuje
tabelkę na tablicy, wykonuje wzorcowy przykład, a następnie prosi uczniów do analizy kolejnych wyrazów.
Uczniowie zostają nagrodzeni za aktywność.
WYRAZ
PRARFRAZA
WYRAZ
PODSTAWA
TYP
POCHODNY SŁOWOTWÓRCZA PODSTAWOWY SŁOWOTÓRCZA FORMANT FORMANTU OBOCZNOŚCI
/ DEFINICJA
/ RDZEŃ
WYRAZU
naleśnikarnia miejsce, gdzie
naleśnik
naleśnik - arnia
przyrostek
można zjeść
naleśniki
kretowisko
miejsce
kret
kret - owisko przyrostek
wzruszone przez
kreta
nosek
mały nos
nos
nos - ek
przyrostek
uszko
małe ucho
ucho
uch - ko
przyrostek
ch:sz
wiatrzysko
silny wiatr
wiatr
wiatrz - ysko
przyrostek
r:rz
namalować
skończyć
malować
- malować
na przedrostek
malować
11. Podsumowanie lekcji – uczniowie tłumaczą pojęcia:
- wyraz pochodny,
- wyraz podstawowy,
- formant,
- typy formantów,
- rdzeń,
- rodzina wyrazów,
- parafraza słowotwórcza.
3
12. Zadanie domowe:
a/ Wytłumacz w pięciu zdaniach, jak rozumiesz słowa: JĘZYK JEST OBRAZEM NASZEGO ŚWIATA.
b/ Przemówienie – zadanie, które uczniowie otrzymali już w ubiegłym tygodniu.
c/ KMK – Paulina Dudek.
13. Nauczyciel przypomina uczniom, którzy otrzymali „zachętki” zgłosili się po plusiki z aktywności.
14. Pożegnanie się z uczniami.
4
ZAŁĄCZNIK NR 1 - MAPA MENTALNA DLA UCZNIA
1.
SŁOWOTWÓRSTWO –
to dział języka polskiego,
który zajmuje się
tworzeniem i analizą
słów/wyrazów.
6.
złożenia
2.
zrosty
3.
zestawienia
5.
4.
np.
♣
♣
♣
♣
A/
B/
5
ZAŁĄCZNIK NR 2 - WERSJA DLA NAUCZYCIELA
1. wyraz
podstawowy – to
wyraz, od którego
tworzymy nowe
wyrazy
2. wyraz
pochodny- to
wyraz utworzony
od wyrazu
podstawowego
SŁOWOTWÓRSTWO –
to dział języka polskiego,
który zajmuje się
tworzeniem i analizą
słów/wyrazów.
6. złożenie /
zestawienie/
zrost
złożenia
zrosty
zestawienia
samorządny
listonosz
białogłowa
nosorożec
średniowiecze
pierwszoklasista
brzuchomówca
pięcioksiąg
rudowłosy
grzybobranie
czcigodny
północ
wiarygodny
dobranoc
Białystok
Krasnystaw
panna
młoda
Morze
Bałtyckie
wieczne
pióro
ospa
wietrzna
5. rodzina
wyrazów - to grupa
wyrazów mająca
wspólny rdzeń
= wyrazy pokrewne
3. formant –
element, dzięki
któremu tworzymy
wyrazy pochodne
4. typy formantów
trzy typy formantów
– ze względu na ich
położenie
♣ przedrostek
(podbiec)
np.
♣ wrostek
(żywopłot)
♣ przyrostek
(kwiatowy)
♣ zerowy (napis
– O; bo
pochodzi od wyrazu: napisać)
A/ dom, domek, domeczek, domczysko
B/ czytelnik, czyta, czytelnia, poczytne
6
ZAŁĄCZNIK NR 3 – „ZACHĘTKI – MOTYWCE”
MISTRZ
SŁOWA
MISTRZ SŁOWA
MISTRZ SŁOWA
MISTRZ SŁOWA
7