Pobierz PDF - post

Kim jest post-turysta?
Paweł Cywiński
1. Turystyka – cokolwiek w ten termin wpakujemy – jest w powszechnym przekonaniu czymś łatwo
bagatelizowanym. Traktuje się ją zazwyczaj jako miły dodatek do otaczającej nas rzeczywistości,
niewinny wyskok w bok – od normalności, codzienności i tego, czym warto by się w ogóle
poważniej zajmować. Wyskok tak niewinny, że aż nie posiadający większego wpływu na
interesujący nas świat. Myśląc tak, tkwimy jednak w wielkim błędzie.
Światowa Organizacja Turystyki (UNWTO) wyliczyła, że w 2012 roku odbyło się na świecie
ponad miliard zagranicznych wyjazdów turystycznych. W tym samym czasie Światowa
Organizacja Handlu (WTO) ogłosiła, że turystyka generuje prawie 10% światowego produktu
brutto i odpowiada za co dwunaste miejsce pracy na świecie. Można to skwitować zdaniem, że to
tylko statystyki, świat liczb i tabelek. Warto sobie jednak zadać pytanie, co się za tymi potężnymi
liczbami kryje?
A skrywa się jedno z najciekawszych zjawisk społecznych. [1] Zjawisk, bez którego nie da się już
zrozumieć współczesnego świata. Na turystycznym globusie od dawna nie istnieją już białe
plamy. Za stosunkowo niewielkie pieniądze mieszkańcy Zachodu mogą dziś pojechać w
najbardziej odległe miejsca na świecie, by spokojnie tam odpoczywać, oddawać się turystycznym
rozrywkom bądź poznawać odmienne społeczeństwa oraz ich kultury. Mogą i jeżdżą – w zeszłym
roku prawie milion Polaków spędziło wakacje poza Europą, co jest kolejnym dowodem na
dobicie Polski do peletonu krajów rozwiniętych. Globalny trend podróżniczy jest bowiem
jednostronny – to mieszkańcy bogatej Globalnej Północy jadą odpoczywać do rozwijających się
krajów Globalnego Południa. Nie na odwrót.
2.
Na początku XXI wieku turystyka stała się jedną z najpotężniejszych gałęzi światowego handlu.
Jednym z tego skutków jest ogromny przyrost wzajemnych powiązań Globalnego Południa i
Globalnej Północy inspirowanych przez pojedynczych turystów. Jeszcze nigdy w historii świata
zwykli ludzie nie mieli tak bezpośredniego wpływu na losy zwykłych ludzi po drugiej stronie
naszej planety. Fakty są bezsporne – spotkania turystyczne są dziś najczęstszą formą spotkań
mieszkańców Globalnej Północy z mieszkańcami Globalnego Południa.
Tym samym turystyka stała się istotnym środkiem globalizacji. Co to oznacza? Im wyższy będzie
wskaźnik globalnej turystyki, tym większa odpowiedzialność spoczywać będzie na jednostkach
za procesy przenikania się systemów kulturowych, ekonomicznych, społecznych, czy nawet
politycznych. A co z kolei to oznacza? To, że właśnie od setek milionów indywidualnych
turystycznych spotkań zależeć będzie w wielkim stopniu kształt relacji pomiędzy całymi
społeczeństwami. W związku z tym stoi przed osobami wyjeżdżającymi ważne zadanie –
wszechstronna edukacja o procesach rządzących tymi spotkaniami.
3.
Dekonstruować procesy rządzące spotkaniami turystycznymi - oto najważniejszy powód dla
którego powstał post-turysta.pl. Naszą ambicją jest sprowokowanie turystów do myślenia
krytycznego, dociekania przeróżnych mechanizmów społecznych w tym co robią, poszukiwania
etycznych sposobów podróży.
Dlaczego nazwaliśmy projekt post-turysta? [2] Bo uważamy, że post-turystę od zwykłego turysty
odróżnia świadomość globalnych współzależności, przyczyn i konsekwencji turystycznych
zachowań oraz samoświadomość podlegania procesom psychologicznym, komercyjnym i
ideologicznym. Jednakże przede wszystkim chodzi o innych ludzi i ich świat. Wyszliśmy z
założenia, że tylko świadomy turysta, może podróżować prawdziwie odpowiedzialnie i etycznie.
Dlatego dla post-turysty mieszkańcy odwiedzanych miejsc powinni być partnerami, podmiotami
spotkania – nie wakacyjną obsługą lub krajobrazem. A jeżeli będą partnerami, to znaczy, że
turysta ponosi również część odpowiedzialności za kształt i charakter owego spotkania
turystycznego. Odpowiedzialności, która nie jest prosta niczym bułka z masłem.
4.
Od pewnego czasu w wiodących amerykańskich i europejskich ośrodkach naukowych
diametralnie zmienia się postrzeganie turystyki. Nikt już nie uważa, że jest ona jedynie zbiorem
czysto komercyjnych działań, ujmowanych w kontekście społecznych wzorców konsumpcji i
spędzania czasu wolnego. W kręgach nowej humanistyki coraz częściej zwraca się uwagę za
Deanem MacCannellem, [3] że "turystyka to także rama ideologiczna dla historii, natury i
tradycji, rama mająca moc przekształcania kultury i natury stosownie do swych potrzeb."
Oto przykład: Coraz częściej zwraca się uwagę, że współczesna praktyka turystyczna jest
głęboko osadzona w kolonialnym dyskursie. I tak jak powieści z dziewiętnastego i pierwszych lat
dwudziestego wieku posiadały tendencje wzmacniające europocentryczny imperializm w
umysłach społeczeństw kolonizatorów, tak przemysł turystyczny z drugiej połowy dwudziestego
wieku i początków XXI wieku może wspierać ustalony strukturalnie imperialny i neokolonialny
porządek w umysłach turystów. Porządek, który z założenia wydaje się być korzystniejszy dla
turystów. A jeżeli tak jest – to niewątpliwie wikła nas to etycznie. Jest to zaledwie jeden z ponad
trzydziestu problemów o których chcielibyśmy tutaj napisać.
5.
To, co tutaj prezentujemy, jest niewątpliwie wschodzącym nurtem myślenia o współczesnej
turystyce. Nurtem łączącym w sobie najpoważniejsze i najnowsze trendy w światowej myśli o
podróżowaniu, turystyce, wakacjach.
Zależy nam, aby przedstawić w naszej wirtualnej publikacji interdyscyplinarne spojrzenie na
całe to zjawisko. Interesują nas przeróżne perspektywy: ekonomiczna, socjologiczna,
postkolonialna, postmodernistyczna, poststrukturalna, ekologiczna, związana ze
zrównoważonymi i odpowiedzialnymi formami turystyki, filozofią dialogu Levinasa. Interesuje
nas nawet perspektywa lingwistyczna. Bo czyż nie warto sobie odpowiedzieć, czym w ogóle jest
wymarzona przez nas egzotyka?
Jednakże tak naprawdę, to chcemy wywołać w turystach - publikowanymi tu esejami - krytyczną
refleksję nad mechanizmami rządzącymi procesami turystycznymi. Chcemy zaproponować teorie
krytyczne zaangażowane na rzecz poszerzania samoświadomości turystów i ich świadomości
odnośnie całości zjawisk znajdujących się w orbicie szeroko rozumianej turystyki globalnej.
Teorie pozwalające zostać nie tylko odpowiedzialnym, ale przede wszystkim świadomym turystą.
6.
Razem z wybitnymi polskimi socjolożkami i socjologami, geografkami i geografami,
ekonomistkami i ekonomistami, etnolożkami i etnologami oraz kulturoznawczyniami i
kulturoznawcami zajmującymi się w swoich badaniach turystyką oddaję w Wasze ręce
ogólnodostępne wirtualne narzędzie edukacyjne, jakim jest post-turysta.pl. Naszym marzeniem
jest, by narzędzie to stało się swoistym wirtualnym przewodnikiem po ideach i teoriach
turystycznych, by tłumaczyło, inspirowało i pomagało podróżować w sposób bardziej świadomy,
etyczny i odpowiedzialny.
Dlatego też na dalszych stronach niniejszej publikacji odnaleźć będziecie mogli ciekawe i
przystępnie napisane eseje, poświęcone takim zagadnieniom jak: etyka fotografii turystycznej,
backpakerzy na konsumpcyjnym szlaku, dekonstrukcja słownictwa turystycznego, socjologia
kurortów wypoczynkowych, rola Lonely Planet w pobudzaniu turystycznej wyobraźni czy
psychologia wakacji. Mam ogromną nadzieję, że te i wiele innych tematów, nad którymi się
pochylimy, przyczynią się do wzrostu świadomości i zachowań etycznych wśród wszystkich
wybierających się na wakacje w daleki świat.
Pomysłodawca i koordynator projektu,
Paweł Cywiński
[1] post-turysta.pl Na stronie znajduje 50 esejów, które razem składają się na komplementarny opis idei stojącej za
projektem post-turysta. Aby przejść do kolejnego tekstu, wystarczy kliknąć strzałkę znajdującą się z boku strony
[2] Adnotacja Nazwaliśmy, będąc całkowicie świadomymi wąskiego znaczenia tego sformułowania, które wytyczył
przed laty John Urry
[3] Książka Dean MacCannell, Empty Meeting Grounds. The Tourist Papers, London: Routledge 1992 r.
Post-turysta.pl to największa w tej części Europy inicjatywa poświęcona odpowiedzialnemu i świadomemu
podróżowaniu. Tworzy ją kilkunastu specjalistów z różnych dziedzin, zajmujących się w swoich badaniach turystyką
i podróżami. Na stronie www.post-turysta.pl znajdziesz jeszcze kilkadziesiąt esejów na inne tematy związane z
odpowiedzialnym i świadomym podróżowaniem. Zapraszamy!
Projekt post-turysta.pl współfinansowany został w ramach programu polskiej współpracy rozwojowej Ministerstwa
Spraw Zagranicznych RP.
Esej ten jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Unported.