Entomologists - Polskie Towarzystwo Entomologiczne

Entomologists - Polskie Towarzystwo Entomologiczne

Wiad. entomol.
31 (1): 41-56
Poznań 2012
SYLWETKI ENTOMOLOGÓW
ENTOMOLOGISTS
Antoni KUŚKA (*1940 †2010) – entomolog, pedagog, alpinista
Biografia, spis publikacji oraz wspomnienia o Zmarłym
przedstawicieli dwóch pokoleń koleopterologów
Antoni KUŚKA urodził się na początku II wojny światowej, 7 lutego 1940 r. w Rybniku,
w rodzinie robotniczej; rodzicami jego byli: Aniela (z domu S IERNY ) i Wilhelm K UŚKOWIE;
ojciec był maszynistą kolejowym. Tamże, w Rybniku, Antoni pobierał po wojnie nauki
w szkole podstawowej i w I Liceum Ogólnokształcącym im. Powstańców Śląskich. Już w tym
okresie pasjonował się przyrodą, a jego ulubioną lekturą były książki Włodzimierza PUCHALSKIEGO i Jana ŻABIŃSKIEGO; może dlatego zainteresowania faunistyczne Antoniego
dotyczyły początkowo głównie ptaków. Po uzyskaniu świadectwa dojrzałości w 1958 r. rozpoczął w Krakowie studia na wydziale Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Tamże, w Zakładzie Zoologii Systematycznej, napisał
pod kierunkiem prof. Stanisława SMRECZYŃSKIEGO
pracę magisterską o biologii ryjkowca Rhynchaenus
calceatus GERMAR , 1821,
którą obronił w 1963 r.,
uzyskując dyplom magistra.
W tymże roku zmienił stan
cywilny, poślubiając Teresę
(z domu JANIGA), którą poznał dwa lata wcześniej
w Krakowie, na studenckiej
potańcówce w „Rotundzie”.
Ślub wzięli w Brodnicy na
Pomorzu, dokąd narzeczona otrzymała „nakaz pracy”
po zakończeniu studiów.
Po ostatnich wakacjach
uczelnianych Antoni podjął
pracę pedagogiczną w II Liceum Ogólnokształcącym
im. Hanki Sawickiej (obecnie Frycza-Modrzewskiego)
w rodzinnym Rybniku,
gdzie nauczał biologii oraz
Antoni KUŚKA na wycieczce w Beskidach w 2006 r.
chemii.
(fot. Krzysztof C IBA; arch. rodzinne KUŚKÓW )
42
SYLWETKI ENTOMOLOGÓW
Tamże przyszła na świat w lutym 1964 roku pierworodna córka Ewa, a półtora roku później
Anna. W tym też okresie Antoni zadebiutował pisarsko, publikując – jako symboliczne pożegnanie z okresem studiów krakowskich – notatkę o brzozie niskiej w Puszczy Niepołomickiej [1].
W 1967 r. magister K UŚKA nawiązał kontakt z zarządem śląskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Entomologicznego, rezydującego w dziale przyrodniczym Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu, gdzie został bardzo życzliwie przyjęty przez entomologów – Mariana BIELEWICZA i Mieczysława L ESSAERA. Od tego czasu, już jako członek PTEnt., zajął się zdecydowanie chrząszczami – wówczas głównie ryjkowcami. Na początku 1969 roku zmienił miejsce
pracy: został zastępcą kierownika wydziału w Śląskich Zakładach Koncentratów Spożywczych w Wodzisławiu Śl. Po wakacjach 1970 r. powrócił do szkolnictwa, tym razem już na
stanowisko kierownicze – dyrektora I Liceum Ogólnokształcącego w Jastrzębiu Zdroju, co
połączone było z koniecznością zmiany miejsca zamieszkania. Czteroosobowa rodzina przeprowadziła się do Jastrzębia w grudniu 1972 r.
W ciągu ośmiu lat pracy pedagogicznej i organizacyjnej w szkolnictwie Antoni nie zaniedbał jednak działalności koleopterologicznej. Utrzymywał kontakt ze swoim pierwszym mistrzem – prof. SMRECZYŃSKIM, który namówił go do podjęcia badań faunistycznych w południowych rejonach Śląska, co skutkowało publikacjami dotyczącymi nowych stanowisk ryjkowców, a także obszerniejszym opracowaniem fauny tychże w rezerwatach: „Łężczak”
k. Raciborza i „Kopce” k. Cieszyna, co stało się tematem jego dysertacji doktorskiej [13].
O podjęcie się funkcji promotora przewodu doktorskiego Antoniego KUŚKI Rada Wydziału
BiNoZ UJ zwróciła się do starszego z autorów (wówczas jeszcze docenta). Po wyrażonej
zgodzie i zatwierdzeniu tej kandydatury, na recenzentów powołano doc. Zdzisława CMOLUCHA z UMC-S w Lublinie i prof. Czesława JURĘ z UJ. W wyniku pomyślnej obrony rozprawy, uchwałą Rady Wydziału z dnia 21 grudnia 1977 r., mgr K UŚKA uzyskał stopień doktora
nauk przyrodniczych.
Kilka miesięcy później – w lecie 1978 r., prawdopodobnie za namową Macieja MROCZKOWSKIEGO (wówczas jeszcze docenta) – dr KUŚKA otrzymał propozycję objęcia etatu
adiunkta w Instytucie Zoologii PAN w Warszawie, połączonego z obowiązkami kustosza kolekcji chrząszczy w Łomnej, w czym miał zastąpić dr Eugeniusza KIERYCHA. Nie obyło się
bez zrozumiałych oporów i wahań, jednak przyjął tę funkcję i tak rozpoczął się krótki, bo
niespełna czteroletni, lecz jedyny okres w życiu Antoniego, gdy pracował zawodowo jako
zoolog. Okres trudny, bo żona i córki pozostały w Jastrzębiu, a on – przebywając w Warszawie od poniedziałku do piątku – dojeżdżał do nich tylko na weekendy. Nawet, jeśli miał
wówczas jakieś pomysły jak poprawić niełatwą sytuację rodzinną – to o wszystkim i tak zadecydował los, a właściwie wielka polityka. Stan wojenny wprowadzony w niedzielę 13 grudnia
1981 r. zastał go oczywiście w Jastrzębiu, a wprowadzone restrykcje komunikacyjne utrudniły dojazd do Warszawy. Przy tym wszystkim oddalały się możliwości otrzymania mieszkania
w Warszawie lub w Łomnej. Trzeba było więc zrezygnować z pracy w Instytucie i w 1982 r.
Antoni KUŚKA został zatrudniony, jako zastępca inspektora oświaty, w Urzędzie Miejskim
w Jastrzębiu Zdroju.
Krótki okres warszawski w życiu Antoniego wpłynął jednak w dużym stopniu na pogłębienie jego wiedzy zoologicznej. Możliwość codziennego korzystania z bogatej biblioteki i najbogatszych w Polsce kolekcji entomologicznych ułatwiały i przyśpieszały znacznie pracę naukową. Mógł też kontaktować się często zarówno z koleopterologami w samym Instytucie
(zwłaszcza z Maciejem MROCZKOWSKIM i Bolesławem B URAKOWSKIM ) jak i przyjeżdżającymi z innych ośrodków do księgozbioru i kolekcji. W ten sposób krąg osobistych znajomych
branżowych poszerzył się znacznie, natomiast KUŚKA przebywał stale w centrum wydarzeń
ANTONI KUŚKA (*1940 †2010) – ENTOMOLOG, PEDAGOG, ALPINISTA
43
entomologicznych i to zapewne było jednym z powodów, iż Andrzej WARCHAŁOWSKI z Wrocławia (wówczas jeszcze docent) – przewodniczący Sekcji Koleopterologicznej PTEnt. od
1971 r. – zaproponował Antoniemu przejęcie tej funkcji, co zostało zaakceptowane przez
ogół uczestników VIII Sympozjum Sekcji w Kampinosie, w dniach 21–22 czerwca 1981 r.
Dr K UŚKA pracował w Urzędzie Miejskim tylko kilkanaście miesięcy. W tym też czasie –
jako alpinista – podejmował się też „wysokościowych” prac zarobkowych na kominach fabryk śląskich. Z początkiem roku szkolnego 1984/85 został mianowany dyrektorem Szkoły
Podstawowej nr 17 w Jastrzębiu Zdroju i na tym stanowisku przepracował pełne trzy lata, aż
do wakacji 1987 r. Od 1. października tegoż roku trafił do szkolnictwa wyższego, obejmując
w Katedrze Nauk Biologicznych Akademii Wychowania Fizycznego w Katowicach etat adiunkta w Zakładzie Anatomii Człowieka. W latach 1992–1994 był kierownikiem Zakładu
Turystyki. Następnie, w siódmym roku zatrudnienia w uczelni – z początkiem października
1994 – powierzono mu kierownictwo Zakładu Biologii i Ekologii. Kilkuletnie dokształcanie
się w głównej tematyce badawczej kierowanych jednostek uczelnianych przyniosło w efekcie
podręcznik „Biologia rozwoju człowieka” oddany do druku w 1995 r., którego kolejne wydania ukazywały się w latach 1997, 1999, 2000, 2002, 2004.
Sytuacja dojrzała do habilitacji. Antoni postanowił zrealizować ten przewód w krakowskim
Instytucie Systematyki i Ewolucji Zwierząt Polskiej Akademii Nauk, a jako rozprawę habilitacyjną zaproponował monografię omomiłków opublikowaną w roku 1995 jako tom 22 serii
„Monografie Fauny Polski” [57] wydawanej w tymże Instytucie. Z początkiem 1996 r. podanie
o wszczęcie przewodu (finansowanego przez uczelnię katowicką) wpłynęło do Rady Naukowej
ISiEZ PAN w Krakowie, z której – dla jego rozpatrzenia – została wyłoniona 15 lutego pięcioosobowa komisja pod przewodnictwem J. PAWŁOWSKIEGO. Po wstępnym zaopiniowaniu podania Komisja zaproponowała kandydatury profesorów: Macieja MROCZKOWSKIEGO (MiIZ
PAN, Warszawa), Jerzego STARZYKA (Wydz. Leśny AR, Kraków) i Andrzeja WARCHAŁOWSKIEGO (Wydz. Biol. Uniw. Wrocławskiego) – jako referentów oceniających dorobek habilitanta. Wszystkie opinie wymienionych okazały się pozytywne i na drugim posiedzeniu w tej
sprawie (26 czerwca) Komisja mogła je podsumować i uzasadnić wniosek o dopuszczenie kandydata do dalszych etapów przewodu habilitacyjnego. W wyniku pozytywnie ocenionej dysputy
z kandydatem dopuszczono go do wygłoszenia wykładu habilitacyjnego.
Uzyskanie stopnia doktora habilitowanego skutkowało kolejnymi awansami uczelnianymi.
W 2005 r. został kierownikiem Katedry Nauk Biologicznych, a od 1 października 2009 r. profesorem nadzwyczajnym w Katedrze Turystyki i Rekreacji. Te zmiany na stanowiskach kierowniczych nie wpływały na jego główne zainteresowania badawcze. Nadal zajmował się faunistyką i taksonomią chrząszczy. I można powiedzieć, że w służbie tej właśnie dziedziny zoologii
poległ Antoni na posterunku, gdyż ów nieszczęśliwy wypadek, któremu uległ, nastąpił rano
27 listopada 2010 r. w Warszawie, w połowie konferencji roboczej poświęconej problemom
udoskonalenia badań różnorodności chrząszczy. Niestety – już bez Profesora K UŚKI.
W dniu 3 grudnia 2010 r., w samo południe – na Cmentarzu Komunalnym w Jastrzębiu-Ruptowie – urnę z prochami Antoniego złożono na wieczny spoczynek. W pożegnaniu
Zmarłego Profesora – obok rodziny i przyjaciół – uczestniczyli przedstawiciele instytucji,
w których pracował, a przede wszystkim Akademii Wychowania Fizycznego w Katowicach,
a także poczty sztandarowe szkół, w których nauczał. Niesprzyjające warunki pogodowe
uniemożliwiły dojazd wielu osób spoza Śląska. Jednak na stronach internetowych pojawiło
się wiele ciepłych wyrazów współczucia dla żony i córek Antoniego, ale też krótkie wspomnienia o nim formułowane przez sąsiadów, przyjaciół, byłych uczniów i innych osób.
***
44
SYLWETKI ENTOMOLOGÓW
Trudno w kilku akapitach opisać wszystkie dokonania Antoniego Kuśki w nauce, pedagogice i działalności społecznej. Przeglądając skorowidz rzeczowy jego publikacji [na dalszych
stronach numery pozycji w nawiasach kwadratowych] odnosimy wrażenie, iż ulubioną przez
niego dziedziną była faunistyka chrząszczy, uprawiana od okresu studiów w Krakowie, po
ostatnie lata życia dzielonego między zajęcia na AWF w Katowicach, a odpoczynek (bardzo
aktywny) w Jastrzębiu i okolicach. To właśnie faunistyka najłatwiej periodyzuje jego działalność entomologiczną: w latach 1960–1980 specjalizował się w zakresie ryjkowcowatych (sensu lato), a w późniejszym okresie większą uwagę poświęcał omomiłkom i pokrewnym. Dotyczyło to także materiałów subfossylnych; w nieformalnym zespole krakowskim – opracowującym szczątki chrząszczy uzyskiwane przy okazji badań paleobotanicznych w kilku ośrodkach krajowych – Antoni oznaczał początkowo liczne tam ryjkowce. Opracował nawet własna metodę „patynowania” okazów współczesnych, jako materiału porównawczego, bo pokrywy, odwłoki i tułowia sprzed kilkunastu lub nawet kilkudziesięciu tysięcy lat były pozbawione nie tylko szczecin, owłosienia, łusek czy właściwej barwy, ale często nawet faktura czy
mikrorzeźba powierzchni była niezbyt dobrze widoczne. Mogło to być efektem stosowanej
przez paleobotaników techniki wydobywczej. Te problemy przestały być ważne w momencie,
gdy zmierzył się z zatopionymi w bursztynie okazami chrząszczy sprzed kilkudziesięciu milionów lat, które otrzymywał z Muzeum Ziemi PAN w Warszawie. Odważnie zajął się wówczas nie tylko ryjkowcami i omomiłkami ale i przedstawicielami innych grup chrząszczy.
Oczywiście największe pole do popisu jako fauniście, dawała Mu fauna współczesna.
W tym zakresie opracowywał najczęściej zespoły ryjkowców (a później także omomiłków)
Górnego Śląska, ale działał także na innych terenach wyżynnych: na Jurze, w Górach Świętokrzyskich, Roztoczu i Podolu, przy czym najbardziej preferował faunę stanowisk kserotermicznych. Jako alpinista nie mógł pominąć także gór, zwłaszcza Tatr [5, 28] i Beskidu Śląskiego, a poza granicami kraju masywów bałkańskich, alpejskich i himalajskich, ale tam zebrane materiały pozostawił głównie do opracowania następcom. Wyjątkowo „schodził na
niż”, co dotyczyło badań i podsumowań faunistycznych Puszczy Białowieskiej [73, 82]. Zoogeografia jest pochodną faunistyki. W kilku opracowaniach faunistycznych Antoni dokonywał także analizy zoogeograficznej, co w rezultacie skłoniło go do sformułowania własnych
wniosków dotyczących regionalizacji zoogeograficznej [71].
Taksonomia – chociaż dla Antoniego nie była główną dziedziną uprawianej koleopterologii, jednak stanowiła dla niego ważną odskocznię do innych działań kameralnych, zwłaszcza,
gdy postanowił zająć się chrząszczami z bursztynu bałtyckiego. W rezultacie opisywane
przez niego nowe taksony to w większości formy kopalne. Łącznie opisał 18 niżej wymienionych nowych form, ale tylko 3 współczesne. Wśród 15 kopalnych (†) nowych taksonów cztery
mają rangę rodzajową:
Hoffeinsensia† KUŚKA et K ANIA, 2010; Cantharidae [bursztyn bałtycki]
Hoffeinsensia jantarica† K UŚKA et KANIA, 2010; Cantharidae [bursztyn bałtycki]
Cantharis sucinonigra† KUŚKA, 1992; Cantharidae [bursztyn bałtycki]
Sucinocantharis† K UŚKA et KANIA , 2010; Cantharidae [bursztyn bałtycki]
Sucinocantharis baltica† K UŚKA et KANIA, 2010; Cantharidae [bursztyn bałtycki]
Absidiella sucinokotejai† K UŚKA, 1996; Cantharidae [bursztyn bałtycki]
Sucinorhagonycha† K UŚKA, 1996; Cantharidae [bursztyn bałtycki]
Sucinorhagonycha kulickae† KUŚKA , 1996; Cantharidae [bursztyn bałtycki]
Malthinus danieli† K UŚKA et KANIA , 2010; Cantharidae [bursztyn bałtycki]
Malthodes sucini† KUŚKA et K ANIA, 2010; Cantharidae [bursztyn bałtycki]
Malthodes sucinopenninus† K UŚKA et KANIA, 2010; Cantharidae [bursztyn bałtycki]
Anobium sucinoemarginatum† KUŚKA, 1992; Anobiidae [bursztyn bałtycki]
ANTONI KUŚKA (*1940 †2010) – ENTOMOLOG, PEDAGOG, ALPINISTA
45
Phloeophagus pawlowskii KUŚKA , 1984; Curculionidae [Nepal]
Phloeophagus sucinopunctatus † K UŚKA, 1992; Curculionidae [bursztyn bałtycki]
Phloeophagus ulmi KUŚKA, 1982; Curculionidae [Mongolia]
Sucinostyplus † KUŚKA , 1996; Curculionidae [bursztyn bałtycki]
Sucinostyplus mroczkowskii † KUŚKA , 1996; Curculionidae [bursztyn bałtycki]
Ellescus mongolicus KUŚKA , 1982; Curculionidae [Mongolia]
Z odnalezionych przez córkę Annę notatek Zmarłego Ojca wynika, że zamierzał on opisać jeszcze kilka innych nowych taksonów z bursztynu bałtyckiego. Nazwą jednego z nich
(z rodzaju Silis CHARP .) zamierzał uhonorować swą żonę Teresę.
Niektóre działy nauki, którymi Antoni z konieczności musiał zająć się na uczelni, wymagały dodatkowego dokształcenia się – dotyczyło to szczególnie antropologii, a zwłaszcza
anatomii człowieka i jego biologicznego rozwoju. Nie przyszło mu to łatwo, ale w końcu i w
tej dziedzinie osiągnął jakiś sukces, a jego skrypt dla studentów AWF doczekał się sześciu
wydań. Na pewno łatwiej było mu jednak wypowiadać się na tematy pedagogiczne i dydaktyczne – zważywszy na jego wieloletnią praktykę w szkolnictwie podstawowym, średnim i wyższym. Korzystał z tej wiedzy wielokrotnie w czasie licznych konferencji i sympozjów.
Kilkadziesiąt opracowań Antoniego ma bezpośredni lub pośredni związek z ochroną
przyrody, zwłaszcza z parkami narodowymi i krajobrazowymi oraz rezerwatami i „użytkami
ekologicznymi” – szczególnie na Górnym Śląsku. To zresztą korelowało z funkcjami społecznymi (np. w Wydziale Ekologii Urzędu Wojewódzkiego), a czasem też urzędowymi, jakie
pełnił w różnych okresach. Również w okresie, gdy jego główna działalność zawodowa dotyczyła turystyki i rekreacji – wszystkie działania i opracowania łączyły się niemal zawsze
z przyrodniczym aspektem sprawy, a zwłaszcza z waloryzacją faunistyczną odwiedzanych obszarów. Symboliczną kontynuacją – w pewnym sensie – działalności Antoniego w dziedzinie
ochrony środowiska, jest działalność zawodowa jego córki Anny, która w swojej karierze zaliczyła pracę w tym zakresie w kolejnych urzędach coraz wyższej rangi, m.in. w Urzędzie
Miasta i Starostwie Powiatowym, a do końca lipca 2011 r. była Regionalnym Dyrektorem
Ochrony Środowiska w Katowicach. Zajmowała się głównie oceną oddziaływania na środowisko różnych przedsięwzięć (także jeszcze na etapie projektowym) oraz nadzorem nad rezerwatami przyrody i obszarami „Natura 2000”. W aktualnej strukturze zarządzania ochroną środowiska w województwie – Konserwator Przyrody był jej zastępcą.
Od sierpnia 2011 r. mgr inż. Anna K UŚKA -CIBA jest pracownikiem Wydziału Ochrony
Lasu Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Katowicach, jako specjalista do spraw
„Natura 2000” i strategicznych ocen oddziaływania na środowisko.
Starszy autor o Zmarłym młodszym Koledze
Moje osobiste wspomnienia o Antonim łączą się z faktem jego związków naukowych
z ośrodkiem krakowskim. W tym czasie – gdy nie było jeszcze Uniwersytetu Śląskiego – dla
mieszkańca Górnego Śląska, który zdecydował się na studia przyrodnicze, najbliższym
ośrodkiem był Kraków. Tak więc Antoni K UŚKA po maturze trafił do uczelni krakowskiej.
Ale ja w tym czasie pracowałem jeszcze w Babiogórskim Parku Narodowym, a propozycję
objęcia etatu w krakowskiej placówce – a właściwie utworzenia jej terenowej Stacji Biologicznej w Ojcowie – dostałem dopiero w 1964 r., czyli rok po ukończeniu studiów przez Antoniego. Jak się jednak później okazało, spotkaliśmy się wcześniej na Babiej Górze, gdzie
corocznie na kilka dni przyjeżdżali studenci trzeciego roku biologii UJ, a mnie proszono
wówczas o podjęcie się funkcji nie tylko przewodnika po terenie, lecz także egzaminatora
sprawdzającego poziom wiedzy o chrząszczach licznych studentek i nielicznych studentów
tego kierunku.
46
SYLWETKI ENTOMOLOGÓW
Nasze – najpierw oficjalne, a niebawem także przyjacielskie kontakty – rozpoczęły się
w drugiej połowie lat 70. Wcześniej prof. SMRECZYŃSKI – kilka lat przed śmiercią – wspominał mi o swoim absolwencie ze Śląska, kolekcjonerze ryjkowców. Dodatkowe informacje
o Antonim uzyskiwałem także od Bogusława PETRYSZAKA (razem studiowali), który był już
wówczas asystentem w Zakładzie Zoologii Systematycznej i Zoogeografii UJ. Jednak bardziej konkretnym sygnałem było opublikowanie przez Antoniego w „Polskim Piśmie Entomologicznym” (1973) sporej notatki o niektórych bardziej interesujących ryjkowcach śląskich. Gdy kilka lat później Rada Wydziału BiNoZ UJ zwróciła się do mnie o podjęcie się
roli promotora w przewodzie doktorskim mgr Antoniego KUŚKI – wiedziałem już dość dużo
o doktorancie i chętnie przystałem na tę propozycję.
Po doktoracie Antoni działał dalej dość aktywnie na Śląsku, ale i w Tatrach, dokąd jeździł
w celach wspinaczkowych. I ten fakt pozwolił mi skontaktować go z innym moim byłym doktorantem – Lucjanem J AKUCZUNEM, pracownikiem Tatrzańskiego PN; w rezultacie razem
zbierali materiały i opublikowali wspólną pracę o ryjkowcach [5].
Gdy w roku 1979 Antoni rozpoczął pracę w warszawskim Instytucie kontakty nasze nie
uległy zahamowaniu. Wprost przeciwnie – wystarczyła telefoniczna prośba o wyszukanie
i wypożyczenie czy to książki w bibliotece, czy to okazów w zbiorach – a „nasz człowiek
w Warszawie” bezzwłocznie starał się sprawę załatwić. Ważnym wydarzeniem warszawskiego okresu Antoniego był udział w kilkutygodniowej (od 19 VIII do 12 X 1981 r.) ekspedycji
naukowej do Nepalu, zorganizowanej przez zoologów ośrodka poznańskiego, do której zaproszono nas obu (mnie jako kierownika naukowego). Wyprawa ta miała dwa etapy:
w pierwszym ośmiu polskich uczestników (przy pomocy kilkuosobowej grupy Szerpów – tragarzy) eksplorowało przez dwa tygodnie (2–14 IX) rejon Annapurny, a w drugim (po rezygnacji i wyjeździe trzech osób) dwie mniejsze grupy zwiedzały i penetrowały inne części Nepalu, bądź Indii i później oddzielnie wracały do kraju. W tym pierwszym etapie – po kilku
dniach forsownego marszu w stronę „Sanctuary” – Antoniego dopadł bolesny półpasiec
i trzy dni przeleżał w namiocie w „Annapurna Base Camp” jako pacjent naszych lekarzy.
Po powrocie do Kathmandu i rozdzieleniu ekspedycji, postanowiliśmy z Antonim powędrować we dwóch (i bez Szerpów) do Langtangu – blisko granicy Tybetu. Zanim to nastąpiło
spotkaliśmy się jeszcze z grupą japońskich zoologów pod wodzą mego znajomego – dr ShunIchi UÉNO z Tokio. Po fachowej wymianie doświadczeń zostaliśmy zaproszeni przez nich do
japońskiej restauracji, gdzie Antoś po raz pierwszy w życiu usiłował jeść pałeczkami różne
wschodnie frykasy. Ale, tak na co dzień, jadaliśmy obiady w pobliskim mini-barze „Golden
Fountain”, gdzie potrawą firmową była chińska pikantna zupa pomidorowa, a receptę na jej
sporządzanie spisaliśmy nielegalnie, podpatrując działania kucharza przez ażurową ściankę
z maty.
W Langtangu przeprowadzaliśmy odłowy ponad tydzień (21–28 IX). W drodze powrotnej przez Indie zwiedziliśmy jeszcze Varanasi (Benares), a następnie – czekając na samolot
– odławialiśmy chrząszcze w okolicy Bombaju. Chyba właśnie w Bombaju dotarła do Antoniego (za pośrednictwem polskiego „konsulatu morskiego”, którego szefem był p. WYSOCKI) informacja o narodzinach jego trzeciej córki Agaty (urodzonej 16 września). W każdym
razie świętowaliśmy to wydarzenie nad pobliskim jeziorem Powai w tamtejszym klubie rybackim, do którego należał konsul WYSOCKI. Antoni czerpakował tam pobrzeżną roślinność
zielną, a efektem tego był nowy dla wiedzy strąkowiec – Spermophagus kuskai B OROWIEC
(Bruchidae).
Z Bombaju wylecieliśmy 11 października i przez Dubaj (z zakupami w strefie wolnocłowej) dotarliśmy nazajutrz do Warszawy. Dwa miesiące później wprowadzony został stan wojenny.
ANTONI KUŚKA (*1940 †2010) – ENTOMOLOG, PEDAGOG, ALPINISTA
(a)
47
(b)
Polska wyprawa zoologiczna „Himalaje'81” (arch. JP).
(a) A. KUŚKA i J. PAWŁOWSKI jako eskorta jednej z bryczek przewożących bagaż wyprawy ze stacji
kolejowej Patna (pn. Indie) na prom, celem przeprawy przez Ganges, 26/27 VIII 1981;
(b) „Annapurna Base Camp” (4000 m n.p.m.) – obozowisko polskiej wyprawy zoologicznej
w dniach 6–12 IX 1981
Dwaj pierwsi przewodniczący Sekcji Koleopterologicznej: Andrzej WARCHAŁOWSKI
i Antoni KUŚKA w dyskusji kuluarowej w trakcie Zjazdu PTEnt. we wrześniu 2010 r.
w Hucie Szklanej w Górach Świętokrzyskich [fot. JP]
48
SYLWETKI ENTOMOLOGÓW
Kolejny etap mojej współpracy z Antonim nastąpił już po stanie wojennym. Gdy otrzymałem materiały szczątków chrząszczy – pozyskiwane ubocznie w latach 1976–1986 przez paleobotaników (z trzech różnych instytucji badających plejstoceńskie i holoceńskie stanowiska), już po wstępnej analizie stwierdziłem, że ryjkowce – obok biegaczowatych – stanowią
dominującą grupę systematyczną w tych tanatocenozach. Potrzebowałem więc przede
wszystkim pomocnika biegłego w oznaczaniu ryjkowców i takim okazał się właśnie Antoni.
Najpierw przez wiele miesięcy sporządzaliśmy preparaty szczątków (oddzielnie: on w Jastrzębiu, ja w Krakowie) – łącznie około 8 tysięcy okazów, a później każdy z nas oznaczał
swoją grupę, a do opracowania nielicznych innych chrząszczy zapraszaliśmy innych koleopterologów. Najczęściej byli to: Andrzej WARCHAŁOWSKI z Uniwersytetu Wrocławskiego
w zakresie stonek i Zdzisława STEBNICKA z mojej macierzystej placówki w zakresie żukowatych. Pierwsze publikowane indywidualne opracowania Antoniego [11, 22] dotyczyły tylko
ryjkowców holoceńskich z doliny Warty. Późniejsze nasze wspólne opracowania analityczne
[24, 25, 29] dotyczyły spektakularnych stanowisk w innych rejonach Polski, natomiast wybrane (przewodnie) gatunki opublikowaliśmy – na życzenie prof. Edwarda RÜHLE’go – jako
znaczący rozdział syntetycznych wydawnictw Instytutu Geologii w Warszawie [30, 51].
Oprócz tego każdy z nas publikował własne syntezy. W rezultacie na początku ostatniej dekady XX wieku stan wiedzy o subfosylnej koleopterofaunie Polski osiągnął już poziom bardzo przyzwoity, porównywalny z najlepiej zbadaną w Europie Wielką Brytanią. Gdy na
ostatnim Zjeździe PTEnt. w Górach Świętokrzyskich (wrzesień 2010 r.) poinformowałem
Antoniego o materiałach chrząszczy pochodzących z niedawnych wierceń w Staruni – zainteresował się tym bardzo i zgłosił chęć opracowania ryjkowców. Niestety – okrutny los zniweczył te nasze plany, podobnie jak jego osobiste zamiary opracowania kolejnych chrząszczy
z bursztynu bałtyckiego. Nie łatwo będzie zastąpić Antoniego w tym zakresie.
Jak wspomniałem – szczególną estymą darzył Antoni środowiska kserotermiczne. Gdy
moja macierzysta placówka nawiązała kilkanaście lat temu współpracę ze lwowskim Muzeum Przyrodoznawczym (dział przyrodniczy dawnego Muzeum im. Dzieduszyckich) powstały możliwości wspólnych badań w bardziej interesujących rejonach Ukrainy Zachodniej.
Należały do nich wyższe partie Karpat Wschodnich (Góry Czywczyńskie, Czarnohora, Gorgany, Świdowiec) i ocalałe resztki stepów na Podolu. Rychło o podolskich inicjatywach dowiedział się Antoni, który wykazał taki entuzjazm i gotowość współpracy, że włączyliśmy go
do naszych planów badawczych. W ten sposób spełniliśmy jego marzenie poznania z autopsji
terenów znanych mu wcześniej tylko z lektury „Zoogeografii polskiego Podola” Romana
KUNTZEGO (1938). Antoni stał się też współautorem jednego z naszych pierwszych syntetycznych opracowań [50] wyników kilku ekspedycji podolskich z lat 90.
Wyrażam gorące przekonanie, że dorobek naukowy Antoniego KUŚKI – tu tylko fragmentarycznie przedstawiony z racji współpracy bilateralnej – będzie jeszcze przez wiele lat
cytowany i zajmie poczesne miejsce zarówno w polskiej bibliografii koleopterologicznej, jak
i zoogeograficznej oraz paleontologicznej. A za niezwykle owocną pomoc, jakiej przez wiele
lat doznawałem od Antoniego, szczególnie w tej ostatniej – naszej wspólnej – specjalności,
składam na tym miejscu Zmarłemu Uczniowi, Koledze i Przyjacielowi należny hołd i publiczne podziękowanie.
[JP]
Młodszy autor o Zmarłym starszym Koledze
Antoniego poznałem jako młody adept entomologii w wieku zaledwie 16 lat, gdy przyszło
mi uczestniczyć w jednym z moich pierwszych spotkań Śląskiego Towarzystwa Entomologicznego w Bytomiu. Był to rok 1997. Nie wiedziałem jeszcze wówczas, kim był Antoni
ANTONI KUŚKA (*1940 †2010) – ENTOMOLOG, PEDAGOG, ALPINISTA
49
i czym się zajmował, ale zapamiętałem go od razu jako przemiłego starszego pana, który
podszedł do mnie i po przywitaniu, ze swoim charakterystycznym uśmiechem zapytał, co
sprowadza mnie, tak młodego człowieka, na spotkanie śląskich entomologów. Wówczas
w spotkaniach tych uczestniczyły raczej osoby dość dojrzałe, więc bardzo „zaniżałem” średnią wieku, co rzucało się w oczy. Antoniego widywałem później jeszcze kilkakrotnie na tych
spotkaniach i zawsze serdecznie się ze mną witał i kurtuazyjnie wymienialiśmy kilka zdań.
Nie miałem wtedy sprecyzowanych zainteresowań entomologicznych, więc i tematów do
dyskusji z Antonim było nie za wiele.
Po podjęciu przeze mnie studiów na Uniwersytecie Opolskim moje entomologiczne zainteresowania dość szybko się wyklarowały i jako osoba, która intensywnie zaczęła zajmować
się ryjkowcami, zacząłem zbierać literaturę dotyczącą polskich Curculionoidea. Od razu
okazało się, jak wiele prac na temat śląskich ryjkowców zostało napisanych przez Antoniego
KUŚKĘ. Na trzecim roku studiów rozpocząłem zbieranie materiałów do mojej pracy magisterskiej, która dotyczyła ryjkowców kserotermicznych Śląska Opolskiego, na stanowiskach
nieczynnych wyrobisk kruszyw mineralnych. Ponownie okazało się jak cenny dla mnie w tym
zakresie jest dorobek Antoniego. Szczególnie zainteresowała mnie jego praca podsumowująca jego badania w tym zakresie [78] tym bardziej, że swoje badania prowadziłem w rezerwacie „Ligota Dolna”, który również swego czasu bardzo interesował Antoniego. Napisałem
do Antoniego w tej sprawie i niemal z dnia na dzień otrzymałem zaproszenie do jego mieszkania w Jastrzębiu Zdroju. Dla młodego studenta spotkanie z „Panem Profesorem” w jego
prywatnym mieszkaniu było nie lada przeżyciem tym bardziej, że mogłem tam do woli oglądać jego zbiory i przeglądać biblioteczkę. Wyjechałem stamtąd pełen zapału do pracy, wyposażony w literaturę, okazy porównawcze do mojej wówczas dopiero co tworzonej kolekcji i –
co najważniejsze było wówczas dla mnie – oryginalne, ręcznie pisane notatki terenowe Antoniego ze spisem ryjkowców Ligoty Dolnej, jakie sporządził na przestrzeni prawie 30 lat
swoich badań na tym stanowisku.
(a)
A. KUŚKA i Miłosz MAZUR w czasie odłowów chrząszczy na kserotermach
Dziewczej Góry k. Zamościa (3 VII 2006; fot. Marek WANAT ).
(a) Nauczyciel i uczeń;
(b) A. KUŚKA w akcji czerpakiem
(b)
50
SYLWETKI ENTOMOLOGÓW
Kolejny etap naszej znajomości to już moja praca na uniwersytecie w Opolu i pisanie
doktoratu. Antoni dwa lata z rzędu, podczas organizowanych przeze mnie konferencji, zawsze chętnie przyjeżdżał z referatami i wielokrotnie pomagał nawiązywać znajomości z czeskimi przyrodnikami, a podczas wieczornych spotkań był duszą towarzystwa, błyskawicznie
nawiązując kontakt ze wszystkimi uczestnikami. Antoni był również jednym z recenzentów
mojego doktoratu i wniósł do niego wiele pozytywnych uwag.
Nasza współpraca, już jako kolegów, była kontynuowana w ramach Krajowej Sieci Informacji o Bioróżnorodności, w której obaj uczestniczyliśmy. Na kolejnych spotkaniach w Warszawie omawialiśmy wspólne projekty, m.in. opracowanie aktualnej listy chrząszczy Śląska
i Sudetów oraz włączenie do Sieci jego niepublikowanych danych faunistycznych, których nigdy nie przełożył do pamięci komputera, a starannie przechowywał w postaci odręcznych
notatek.
W ostatnim dwuleciu widywałem się z Antonim regularnie przy okazji różnych spotkań.
Mimo upływu lat miał on mnóstwo energii, a przez ostatnie miesiące żył głównie nowo wybudowanym drewnianym domem, w którym spędzał większość czasu. Podczas wspólnych
spotkań, gdy już nie rozmawialiśmy o sprawach zawodowych, najczęściej opowiadał o swojej
rodzinie, córkach i wnukach, z których był bardzo dumny. Zawsze przy tej okazji pokazywał
zdjęcia z rodzinnych spotkań, cierpliwie tłumacząc mi, kogo przedstawiają. Za każdym razem szczególnie wyrażał się również o swojej żonie, nazywając ją „kochaną staruszką” i podkreślając, ile to już wspólnych lat przeżyli, życząc mi przy tej okazji tego samego. Zawsze
będę pamiętał te nasze rozmowy.
Obaj uczestniczyliśmy w feralnym dla Antoniego – jak się później okazało – spotkaniu
w Warszawie. Została tam zaprezentowana ostateczna digitalizacja danych „Katalogu fauny
Polski”. Antoni, będąc najstarszym z obecnych entomologów i jako osoba, która dobrze znała jego twórców, dokonał symbolicznego przecięcia wirtualnej wstęgi, co przy wtórze oklasków i fleszy zakończyło ważny etap w rozwoju polskiej koleopterologii. Nikt z nas wówczas
nie przypuszczał, że tej samej nocy zakończy się inny jej ważny etap, a było nim życie samego
Antoniego…
Niestety nie mogę pochwalić się tak bogatymi wspomnieniami o Antonim jak starszy
współautor. Wielu rzeczy nie zdążyliśmy z Antonim zrealizować, wielu innych rozpoczętych
projektów zapewne sam nie będę w stanie dokończyć. W tym roku mieliśmy pracować nad
bazą danych omomiłków Polski i wspólnie prowadzić prace nad kluczami do oznaczania tej
rodziny. Mieliśmy wspólnie po raz pierwszy wybrać się do Ligoty Dolnej, w Sudety i w okolice Bramy Morawskiej, gdzie miałem pomóc Antoniemu w poszukiwaniach dawno nie znajdywanych tam przez niego gatunków. Niestety część z tych zamierzeń przyjdzie mi realizować samemu.
Pomimo intensywnego śniegu i wiatru, bardzo wielu ludzi żegnało Antoniego na cmentarzu w Jastrzębiu Zdroju. Była to wyjątkowa uroczystość, wypełniona dla mnie nie tylko
smutkiem po stracie wspaniałego Kolegi, ale także bardzo wieloma dobrymi wspomnieniami. Pomyślałem sobie pod sam koniec, że pięknie było by zasłużyć kiedyś na takie pożegnanie i pozostawić po sobie tyle ciepłych wspomnień, ile pozostawił po sobie Antoni.
[MM]
Bibliografia publikacji Antoniego KUŚKI
Poniższy wykaz bibliograficzny został sporządzony na podstawie dokumentów archiwalnych dotyczących Zmarłego, a przechowywanych w instytucjach, w których On pracował lub przeprowadzane
były Jego oficjalne przewody: doktorski i habilitacyjny. W miarę możności spora część pozycji w wykazie była sprawdzana w innych źródłach bibliograficznych, a także została (wraz z całym narracyjnym
tekstem roboczym) przedstawiona córce Antoniego, p. mgr Annie K UŚKA-C IBA, która starała się
ANTONI KUŚKA (*1940 †2010) – ENTOMOLOG, PEDAGOG, ALPINISTA
51
udzielić nam informacji odnoszących się do ostatnich zamierzeń publikacyjnych Jej Ojca, jak również
uzupełniała różnymi szczegółami naszą wiedzę o Jego życiu rodzinnym i karierze zawodowej. Mimo
tych wszystkich działań kontrolnych nie wykluczamy możliwości pominięcia jakichś pozycji bibliograficznych, lub błędów w cytowaniu, ponieważ nie do wszystkich oryginałów publikacji Zmarłego udało
się dotrzeć.
1. KUŚKA A. 1964: Odnalezienie stanowiska brzozy niskiej w Puszczy Niepołomickiej. Chr. Przyr.
ojcz., nr 3 (1964): 42-43.
2. KUŚKA A. 1969: Działalność Straży Ochrony Przyrody w Rybnickim Okręgu Węglowym. Chr.
Przyr. ojcz., nr 4 (1969): 48-49.
3. KUŚKA A. 1973: Materiały do znajomości ryjkowców (Coleoptera, Curculionidae) Śląska. Pol. Pismo ent., 43: 717-727.
4. KUŚKA A. 1977: Materiały do znajomości ryjkowców (Coleoptera, Curculionidae) wylotu Bramy
Morawskiej w Polsce. Pol. Pismo ent., 47: 3-16.
5. JAKUCZUN L., KUŚKA A. 1979: Ryjkowce (Coleoptera, Curculionidae) zebrane w Dolinie Chochołowskiej w Tatrzańskim Parku Narodowym. Pol. Pismo ent., 49: 371-384.
6. KUŚKA A. 1980: Juliusz ROGER (1819–1865) zasłużony dla polski humanista, lekarz i entomolog.
Wiad. entomol., 1: 295-298.
7. KUŚKA A. 1980: recenzja opracowania: A. ANGELOV, Fauna na Balgarija, Coleoptera, Curculionidae. Wiad. entomol., 1: 309.
8. KUŚKA A. 1980: Wspinać się i poznawać. Taternik, 2: 70.
9. KUŚKA A. 1981: Nowe stanowiska Agapanthia violacea F. (Col. Cerambycidae) w Polsce. Prz. zool.,
25: 123-125.
10. KUŚKA A. 1981: Uwagi o ochronie rezerwatów stepowych na Śląsku. Chr. Przyr. ojcz., nr 3 (1981):
62-64.
11. KUŚKA A. 1981: Subfosylne ryjkowce (Curculionidae, Coleoptera) z Czmońca nad Wartą. Fragm.
faun., 27: 511-515.
12. KUŚKA A. 1981: Analiza zoogeograficzna ryjkowców (Coleoptera, Curculionidae) zebranych w rezerwatach przyrody Lężczak koło Raciborza, Kopce koło Cieszyna i w okolicach Kietrza. [W:] Entomologia a gospodarka narodowa. Polskie Tow. Entomol., Warszawa: 129-133.
13. KUŚKA A. 1982: Ryjkowce (Coleoptera, Curculionidae) rezerwatów przyrody Lężczak koło Raciborza i Kopce koło Cieszyna – studium ekologiczno-faunistyczne. Ochr. Przyr., 44: 249-292. [rozprawa doktorska]
14. KUŚKA A. 1982: Rüsselkäfer (Coleoptera, Curculionidae) aus der Mongolei samt Beschreibung
von zwei neue Arten. Fragm. faun., 27: 13-20.
15. HURUK S., KUŚKA A. 1983: Masowe występowania smolika jodłowca Pissodes piceae ILL. w Świętokrzyskim Parku Narodowym. Chr. Przyr. ojcz., nr 6 (1983): 75-81.
16. KUŚKA A. 1984: Eine neue Art. der Gattung Phloeophagus SCHÖNHERR (Coleoptera, Curculionidae) aus Nepal. Ann. Zool., 37: 331-333.
17. KUŚKA A. 1984: Zabytki przyrody Ziemi Rybnickiej. [W:] Kroniki Rybnickie, t. 1. Zakład Poligraficzny Przemysłu Węglowego Głównego Instytutu Górnictwa w Katowicach, Rybnik: 323-336.
18. KUŚKA A. 1984: IX Sympozjum Sekcji Koleopterologicznej PTE nt. „Badania fauny Coleoptera
w środowiskach leśnych” na św. Krzyżu (19–20 V 1983 r.). Wiad. entomol., 5: 74-75.
19. KUŚKA A. 1984: X (XI) Sympozjum Sekcji Koleopterologicznej Polskiego Towarzystwa Entomologicznego w Ojcowie (20–21 IX 1984 r.). Wiad. entomol., 6: 241-242.
20. KUŚKA A. 1985: Omomiłki (Coleoptera, Cantharidae) Gór Świętokrzyskich. [W:] Fauna Gór Świętokrzyskich, jej odrębność, zróżnicowanie i wartości godne szczególnej ochrony, Święty Krzyż
3–5 września 1985. Instytut Zoologii PAN, Warszawa: 35.
21. KUŚKA A. 1985: Otiorhynchus obsoletus STIERL. i O. rugifrons (GYLL.) – nowe dla fauny Polski ryjkowce (Coleoptera, Curculionidae) i uwagi o innych gatunkach tego rodzaju. Pol. Pismo ent., 55:
601-604.
52
SYLWETKI ENTOMOLOGÓW
22. KUŚKA A. 1985: Subfosylne ryjkowce (Curculionidae, Coleoptera) z paleomeandrów w dolinie
Warty koło Poznania. Fragm. faun., 29: 281-298.
23. KUŚKA A. 1987: Owady jako wskaźniki ekologicznych i klimatycznych przemian w czwartorzędzie.
Wiad. entomol., 7: 133-139.
24. PAWŁOWSKI J., K UŚKA A. 1987: A beetle fauna (Coleoptera) from the “Wolbrom 2” profile. Preliminary results. Acta palaeobot., 27: 117-120.
25. PAWŁOWSKI J., KUŚKA A., WARCHAŁOWSKI A. 1987: Ecological interpretation of the beetle assemblages (Coleoptera faunal units) from the “Kluki 74” holocene profile. Preliminary results.
Acta palaeobot., 27: 223-226.
26. KUŚKA A. 1987: Entomologiczne aspekty ochrony środowiska przyrodniczego Górnego Śląska.
Biul. Instytutu Kształcenia Nauczycieli – Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli w Katowicach, 29:
12-14.
27. KUŚKA A. 1987: XI Sympozjum Sekcji Koleopterologicznej PTEntomol. Wieżyca (31 V – 1 VI 1985.
Wiad. entomol., 7: 118-119.
28. KUŚKA A. 1987 [1988]: Ryjkowce (Coleoptera, Curculionidae) polan reglowych Tatr Polskich. Parki Nar. Rez. Przyr., 7 (2): 47-60.
29. PAWŁOWSKI J., KUŚKA A., S TEBNICKA Z. 1989: The occurence of pastures species in the necrocenoses of beetles in Neolithic profiles in Pleszów, Annex: 83-87 [W:] WASYLIKOWA K. (red.): Paleoecological characteristics of the settlement periods of the linear pottery and Lengyel cultures at
Cracow-Nowa Huta (on the basis of plant material). Prz. archeol., 36: 57-87.
30. KUŚKA A., PAWŁOWSKI J. 1989: Gromada Insecta. [W:] RÜHLE W., RÜHLE E. (red.): Budowa geologiczna Polski. Tom III Atlas skamieniałości przewodnich i charakterystycznych. Część 3b Kenozoik Czwartorzęd. Warszawa: 120-130, 228-230, pl. LXIV-LXVII, tab. 6.
31. KUŚKA A. 1989: Malachius strangulatus (ABEILLE DE PERRIN, 1985) i Malachius geniculatus GERMAR, 1824 (Col., Malachiidae) w Polsce. Prz. zool., 33: 261-262.
32. SENDEK A., K UŚKA A. 1989: Świat zwierząt. [W:] Walory przyrodnicze i rekreacyjne Parku Zdrojowego w Jastrzębiu Zdroju. Wydz. Oświaty w Jastrzębiu Zdroju i AWF Katowice: 15-19.
33. KUŚKA A. 1989: Ryjkowce (Coleoptera: Attelabidae, Apionidae, Curculionidae) Gór Świętokrzyskich. Fragm. faun., 32: 319-355.
34. KUŚKA A. 1989: Omomiłki (Coleoptera: Cantharidae) Gór Świętokrzyskich. Fragm. faun., 32:
357-368.
35. KUŚKA A. 1889. XIII Sympozjum Sekcji Koleopterologicznej PTE. Tatry, 5–8 VI 1986. Wiad. entomol., 8: 159-160.
36. KUŚKA A. 1990: Wyniki badań Cantharoidea (Coleoptera) Roztocza w latach 1988–1990. [W:]
Fauna Roztocza – zasoby, przemiany, ochrona. Materiały na sympozjum, Zwierzyniec 25–27 września 1990. Inst. Zoologii PAN, Warszawa: 38.
37. WANAT M., KUŚKA A. 1991: Notes of some Apionidae and Curculionidae (Coleoptera) from Bulgaria. Pol. Pismo ent., 61: 69-73.
38. KNUTELSKI S., KUŚKA A. 1991: Nowe dla fauny Tatr Polskich gatunki ryjkowców (Coleoptera: Attelabidae, Apionidae, Curculionidae). Wiad. entomol., 10: 29-34.
39. KUŚKA A. 1992: Revision of fossil Curculionidae (Coleoptera) from Borysław and Starunia near
Lwów. Pol. Pismo ent., 61: 89-95.
40. BURAKOWSKI B., K UŚKA A. 1992: Studien an der Biologie, Ökologie und Verbreitung der Weichkäfer in Polen (Coleoptera, Cantharidae). Pol. Pismo ent., 61: 97-118.
41. KUŚKA A. 1992: Three new species of beetles (Coleoptera: Cantharidae, Anobiidae, Curculionidae) from the Baltic amber. Ann. Upper Sil. Mus. – Entomologia, 3: 107-113.
42. KUŚKA A. 1993: O niektórych ekologicznych aspektach waloryzacji turystycznej środowiska. [W:]
PIETRZAK M. (red.): Ekologia krajobrazu w badaniach terytorialnych systemów rekreacyjnych.
AWF, Poznań: 77-79.
ANTONI KUŚKA (*1940 †2010) – ENTOMOLOG, PEDAGOG, ALPINISTA
53
43. KUŚKA A., LUKAŠEK J. 1993: O udanej reintrodukcji niepylaka apollo Parnassius apollo w Stramberku na Morawach. Chr. Przyr. ojcz., nr 3 (1993):113-117.
44. KUŚKA A. 1993: Cerapheles terminatus (M ÉNÉTRIES, 1832) (Coleoptera, Malachiidae) – nowy dla
fauny Polski gatunek chrząszcza. Wiad. entomol., 12: 173-174.
45. WITKOWSKA B., K UŚKA A. 1993: Koncepcja, zamierzenia i realizacja w zakresie ochrony krajobrazu przyrodniczo-kulturowego w obszarze górnej Odry od źródeł rzeki do Brzegu w województwie
opolskim. [W:] Rola parków przyrodniczo-kulturowych w zagospodarowaniu doliny Odry. Nowa
Sól: 20-43.
46. KUŚKA A. 1994: Wartości przyrodnicze uroczyska „Buk” w Rudach. [W:] Kształtowanie środowiska geograficznego i ochrony przyrody na obszarze uprzemysłowionym i zurbanizowanym. Wydział Biologii i Ochrony Środowiska Uniwersytetu Śląskiego, Katowice – Sosnowiec, 14: 19-53.
47. KUŚKA A. 1994: Baltic amber inclusion of Lycidae and Cantharidae from the collection of the Museum of the Earth. Inclusion, Kraków, 14: 6.
48. KUŚKA A. 1994: Ruch turystyczny na granicy polsko-czeskiej w rejonie Cieszyna i jego wpływ na
postawy społeczeństwa polskiego i czeskiego. [W:] Turystyka i rekreacja jako czynnik integracji europejskiej. Poznań: 55-56.
49. KUŚKA A. 1994: Materiały do znajomości omomiłków Coleoptera Cantharidae Puszczy Białowieskiej. Parki nar. Rez. Przyr., 13: 51-55.
50. MAZUR M., KUŚKA A. 1994: Chrząszcze Miodoborów (Zachodnia Ukraina). I. Ryjkowce (Coleoptera: Attelabidae, Apionidae, Curculionidae) – wyniki ekspedycji w latach 1993–1994. Pol. Pismo
ent., 63: 277-310.
51. KUŚKA A., PAWŁOWSKI J. 1994: Class Insecta. [W:] RÜHLE E. (red.): Geology of Poland, Vol. III,
Atlas of guide and characteristic fossils. Part 3b, Cainozoic, Quaternary. Polish Geological Institute, Publishing House Polish Ecological Agency,Warsaw: 90-99, 198-200, pl. LXIV-LXVII.
52. KUŚKA A., PILAWSKI A. 1994: Waloryzacja przyrodnicza terenu podstawą turystyki ekologicznej.
[W:] III Międzynarodowa Konferencja Ekologiczna w Brzozowie. Brzozów: 53-54.
53. KUŚKA A. 1995: Organizacja i obsługa turystyki i rekreacji dzieci i młodzieży niepełnosprawnej.
[W:] Postęp w turystyce na rzecz osób o specjalnych potrzebach. Kraków: 183-185.
54. KUŚKA A., KUŚKA A., CIBA A. 1995: Znaczenie badań przyrodniczych J. R OGERA (1819–1865) dla
oceny współczesnych wartości przyrodniczych Górnego Śląska. [W:] Juliusz ROGER a tradycje śląskie. Materiały na IX Konferencję Naukową Centrum Dziedzictwa Kulturowego w Katowicach.
Katowice: 12-13.
55. KUŚKA A. 1995: Sport, turystyka i rekreacja w środowisku uprzemysłowionym. [W:] Nauki o kulturze fizycznej wobec wyzwań współczesnej cywilizacji. AWF, Katowice: 88-89.
56. KUŚKA A. 1995: Waloryzacja przyrodnicza podstawą turystyki w parkach krajobrazowych Górnego
Śląska. [W:] Marketing i promocja turystyki na Górnym Śląsku. Górnicze Towarzystwo Naukowe,
Katowice: 159-166.
57. KUŚKA A. 1995: Omomiłki (Coleoptera, Cantharidae): Cantharinae i Silinae Polski. Monogr. Fauny Polski, 21: 1-201. [rozprawa habilitacyjna]
58. KUŚKA A. 1996: New beetle species (Coleoptera: Cantharidae, Curculionidae) from the Baltic amber. Pr. Muzeum Ziemi, 44: 13-18.
59. KUŚKA A., CHOBOTOW J. 1996: Omomiłkowate (Coleoptera: Cantharoidea) Roztocza. Fragm.
faun., 39: 43-59.
60. KUŚKA A. 1996: Środowiskowe uwarunkowania rozwoju turystyki i rekreacji w Ustroniu w Beskidzie Śląskim. [W:] Kultura fizyczna w promocji i doskonaleniu zdrowia. Polskie Towarzystwo Naukowe Kultury Fizycznej, Gorzów: 253-258.
61. KUŚKA A. 1997: Biologia rozwoju człowieka. Wyd. AWF w Katowicach, Katowice. 154 ss.
62. KUŚKA A. 1997: Waloryzacja przyrodniczo-turystyczna Parku Krajobrazowego „Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich”. [W:] Stan i kierunki rozwoju turystyki w województwie katowickim. Katowice: 71-78.
54
SYLWETKI ENTOMOLOGÓW
63. KACZANOWSKI K., K UŚKA A., SZYMAŃSKA-P ARKIETA K. 1997: Środowiskowe uwarunkowania
rozwoju dzieci i młodzieży z Rud na Górnym Śląsku. [W:] Skąd idziemy, kim jesteśmy, dokąd
zmierzamy. Polskie Towarzystwo Antropologiczne, Wrocław – Polanica Zdrój: 46-48.
64. DORDA A., K UŚKA A. 1997: Ścieżka przyrodnicza na Kopcach w Cieszynie (przewodnik dydaktyczny). Urząd Miejski w Cieszynie, Cieszyn: 44.
65. KUŚKA A. 1998: Sukcesja ryjkowców (Coleoptera: Attelabidae, Apionidae, Curculionidae) użytku
ekologicznego „Łąki na Kopcach” w Cieszynie. Roczn. Muz. Górnośląsk., Przyroda, 15: 25-30.
66. KUŚKA A. 1998: Omomiłki (Coleoptera: Cantharidae) Gór Opawskich. Roczn. Muz. Górnośląsk.,
Przyroda, 15: 52-56.
67. KUŚKA A. 1998: Ryjkowce (Coleoptera: Attelabidae, Apionidae, Curculionidae) Parku Krajobrazowego „Góry Opawskie”. Roczn. Muz. Górnośląsk., Przyroda, 15: 136-153.
68. KUBISZ D., KUŚKA A., PAWŁOWSKI J. 1998: Czerwona lista chrząszczy (Coleoptera) Górnego Śląska.
[W:] Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska. Raporty i opinie, tom 3., Katowice: 8-68.
69. KUŚKA A. 1998: 50 lat rezerwatu „Góra Tuł”. Przyroda Górnego Śląska nr 12 [wkładka].
70. KUŚKA A. 1998: Entomofauna jako czynnik waloryzacji przestrzeni Górnego Śląska. [W:] Przestrzeń i wartości. Studia i materiały waloryzacji przestrzeni Górnego Śląska, T. 2: 27-36.
71. KUŚKA A. 1998: Uwagi o wyznaczaniu granic krain zoogeograficznych w Polsce dla potrzeb entomologii. Biul. ent. 1 (19): 3-6.
72. SAS-NOWOSIELSKI K., K UŚKA A. 1998: Sport wspinaczkowy a wysokogórska turystyka wspinaczkowa. [W:] Turystyka aktywna – turystyka kwalifikowana. Warszawa: 204-206.
73. KUŚKA A. 1999: Chrząszcze Coleoptera Puszczy Białowieskiej z rodzin: Dascillidae, Scirtidae,
Lampyridae, Cantharidae, Dasytidae i Malachiidae. Parki nar. Rez. Przyr., 18: 53-68.
74. GOŁĄB L., KUŚKA A., OLEŚ U.1999: Wartości wychowawcze olimpiad specjalnych dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnej intelektualnie. [W:] Ś LEŻYŃSKI J. (red.): Sport w rehabilitacji niepełnosprawnych. Polskie Stowarzyszenie Osób Niepełnosprawnych, Kraków: 201-203.
75. KUŚKA A. 1999: Ryjkowce (Coleoptera: Apionidae, Curculionidae) nowe i rzadkie dla fauny Górnego Śląska i terenów przyległych. Acta ent. sil., 5-6: 25-30.
76. KUŚKA A. 1999: Ginące chrząszcze (Coleoptera) Górnego Śląska. [W:] Konferencja naukowa –
Ochrona owadów w Polsce na progu integracji z Unią Europejską, Kraków 23–24 września 1999.
PTEnt., Poznań – IOP PAN, Kraków: 30-31.
77. KUŚKA A. 1999: Biologia rozwoju człowieka. Wydanie drugie. Wyd. AWF w Katowicach, Katowice. 154 ss.
78. KUŚKA A. 2000: Biologia rozwoju człowieka. Wydanie trzecie, poprawione. Wyd. AWF w Katowicach, Katowice. 154 ss.
79. KUŚKA A. 2001: (Coleoptera: Rhynchitidae, Apionidae, Nanophyidae, Curculionidae) terenów
kserotermicznych Górnego Śląska. Nat. Sil. Superioris, 5: 61-77.
80. KUŚKA A. 2001: Dylematy nauk o kulturze fizycznej w kształtowaniu prozdrowotnych postaw człowieka. [W:] KOJS W. (red.): Szkoła wobec problemów wychowania zdrowotnego w dobie globalizacji. UŚ filia w Cieszynie, Cieszyn: 57-62.
81. KUŚKA A. 2001: Entomologia amatorska na Górnym Ślasku. [W:] 44 Zjazd Polskiego Towarzystwa
Entomologicznego. PTEnt., Poznań: 42-43.
82. KUŚKA A. 2001: Scirtidae, Dacillidae; Lampyridae, Cantharidae; Familia (rodzina) Melyridae
[=Dasytidae]. [W:] GUTOWSKI J.M., JAROSZEWICZ B. (red.): Katalog fauny Puszczy Białowieskiej.
Instytut Badawczy Leśnictwa, Warszawa: 153-154; 160-161; 165-166.
83. KUŚKA A. 2001: Świat zwierzęcy. [W:] Scripta Rudensia, tom 11: 37-43.
84. KUŚKA A. 2001: Tereny cenne przyrodniczo. [W:] Scripta Rudensia, tom 11: 50-54.
85. KUŚKA A., DORDA A. 2002: Ścieżka przyrodnicza po Parku Zdrojowym w Jastrzębiu Zdroju.
Urząd Miasta Jastrzębie Zdrój. 44 ss. + 77 ff.
ANTONI KUŚKA (*1940 †2010) – ENTOMOLOG, PEDAGOG, ALPINISTA
55
86. KUŚKA A. 2002: Biologia rozwoju człowieka. Wydanie czwarte. Wyd. AWF w Katowicach, Katowice: 154 ss.
87. KUŚKA A., KUŚKA-CIBa A. 2002 (2003): Liczebność i różnorodność zgrupowań chrząszczy upraw
leśnych na pożarzysku w Rudach na Górnym Śląsku. [W:] Zmiany liczebności i różnorodności
zgrupowań chrząszczy w badanych środowiskach. Streszczenia materiałów z VII Międzynarodowego Sympozjum Karabidologów i XXVII sympozjum Sekcji Koleopterologicznej PTE, Huta
Szklana k./Św. Krzyża, 2002: 30-37.
88. KUŚKA A., WERSTAK K., CHOBOTOW J. 2004: Trzy gatunki Malthininae (Coleoptera: Cantharidae) – nowe dla fauny Polski. Wiad. entomol., 23: 29-34.
89. KUŚKA A. 2004: Eufunkcje i dysfunkcje turystyki w środowisku Beskidu Ślaskiego i Żywieckiego.
[W:] Kształtowanie świadomości ekologicznej na rzecz zrównoważonego rozwoju. WSEiA, Bytom: 29-30.
90. KUŚKA A. 2004: Kierunki zmian w faunie chrząszczy (Coleoptera) Ojcowskiego PN w wyniku sukcesji ekologicznej. Wiad. entomol., 23, supl. 2: 167-169.
91. KUŚKA A., MALEWSKI K. 2004: Ekologia i ochrona środowiska. Wyd. AWF w Katowicach, Katowice. 182 ss.
92. KUŚKA A. 2004: Cleroidea Przekraskowate Cleridae, Melyridae, Pawężnikowate Trogossitidae.
[W:] BOGDANOWICZ W., C HUDZICKA E., P ILIPIUK I., S KIBIŃSKA E. (red.): Fauna Polski – charakterystyka i wykaz gatunków. Muzeum i Instytut Zoologii PAN, Warszawa: 55-57.
93. BUCHHOLZ L., KUŚKA A. 2004: Elateroidea. [W:] BOGDANOWICZ W., CHUDZICKA E., PILIPIUK I.,
SKIBIŃSKA E. (red.): Fauna Polski – charakterystyka i wykaz gatunków. Muzeum i Instytut Zoologii PAN, Warszawa: 124.
94. KUŚKA A. 2004: Omomiłkowate Cantharidae, Ślimacznikowate Drilidae. [W:] BOGDANOWICZ W.,
CHUDZICKA E., PILIPIUK I., SKIBIŃSKA E. (red.): Fauna Polski – charakterystyka i wykaz gatunków. Muzeum i Instytut Zoologii PAN, Warszawa: 125-126.
95. KUŚKA A. 2004: Świetlikowate Lampyridae, Karmazynkowate Lycidae, Rozgniotkowate Omalisidae, Scirtoidea. [W:] BOGDANOWICZ W., C HUDZICKA E., PILIPIUK I., SKIBIŃSKA E. (red.): Fauna
Polski – charakterystyka i wykaz gatunków. Muzeum i Instytut Zoologii PAN, Warszawa: 129-131.
96. KUŚKA A. 2004: Biologia rozwoju człowieka. Wydanie piąte. Wyd. AWF w Katowicach, Katowice:
154 ss.
97. KUŚKA A. 2005: Uwagi o historii badań chrząszczy kopalnych w Polsce. [W:] KUBISZ D. (red.):
Geneza i zmiany bezkręgowej fauny Karpat i wyżyn podkarpackich. Konferencja z okazji 50-lecia
pracy naukowej prof. dr hab. Jerzego P AWŁOWSKIEGO. Kraków, 29 XI 2002 r. Biul. Muz. Przyr. w
Krakowie, 3: 37-40.
98. KUŚKA A., KUPRYJANOWICZ J. 2005: Soldier beetles (Coleoptera, Cantharidae) from Baltic amber. Pol. Pismo ent., 74: 309-316.
99. KUŚKA A. 2006: The legal conservation of some xerothermic sites in Upper Silesia and Krakowsko-Częstochowska Upland and its fluence to coleopterofauna. [W:] Biodiversity of quarries and
pits. Opole Scientific Society – 3rd Departament of Natural Sciences, Opole-Górażdże: 191-196.
100. KUŚKA A. 2006: Portret miasta Jastrzębie Zdrój w ostatnim półwieczu. Studia etnologiczne i antropologiczne. Wyd. Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, 9: 42-50.
101. KUŚKA A. 2006: Ochrona prawna wybranych stanowisk kserotermicznych na Górnym Śląsku i Jurze Krakowsko-Częstochowskiej i jej wpływ na zmiany w koleopterofaunie. Wiad. entomol., 23,
Supl. 2: 121-130.
102. KUŚKA A. 2006: Biologia rozwoju człowieka. Wydanie szóste. Wyd. AWF w Katowicach, Katowice. 154 ss.
103. KUŚKA A., NAJMOŁA E. 2007: W poszukiwaniu przyczyn kryzysu uczniowskich zachowań w szkołach. Modelowe Nauczanie. Opolski Przegląd Edukacyjny, 1: 10-13.
104. KUŚKA A. 2007: Nauki biologiczne a wartości. [W:] Edukacja jutra. XIII Tatrzańskie Seminarium
Naukowe, Wrocław, t. I: 291-296.
56
SYLWETKI ENTOMOLOGÓW
105. KUŚKA A. 2007: Koleopterofauna Górnego Śląska i jej związki z fauną Czech i Moraw. [W:] Przyrodnicze wartości polsko-czeskiego pogranicza jako wspólne dziedzictwo Unii Europejskiej. Centrum Studiów nad Bioróżnorodnością, Opole: 29-34.
106. KUŚKA A. 2007: Kamenarka w Stramberku na Morawach jako wzorzec przyrodniczych i sportowo-turystycznych form zagospodarowania kamieniołomów. [W:] Przyrodnicze wartości polskoczeskiego pogranicza jako wspólne dziedzictwo Unii Europejskiej. Centrum Studiów nad Bioróżnorodnością, Opole: 93-98.
107. KUŚKA A., SZCZEPAŃSKI W. 2007: Chrząszcze (Coleoptera) z listy „Natura 2000” na Górnym Śląsku
i w Beskidzie Zachodnim. [W:] Przyrodnicze wartości polsko-czeskiego pogranicza jako wspólne
dziedzictwo Unii Europejskiej. Centrum Studiów nad Bioróżnorodnością, Opole: 145-150.
108. KUŚKA A. 2007: Niektóre zmiany w koleopterofaunie Ojcowskiego Parku Narodowego po 50 latach gospodarki ochronnej. Prądnik. Prace Muz. Szafera, 17: 121-129.
109. KUŚKA A. 2008: Czy polska szkoła przygotowuje młodzież do życia w zglobalizowanym świecie?
[W:] Współczesne zagrożenia rozwojowe dzieci i młodzieży. Wyd. WSHE w Łodzi, Łódź: 11-14.
110. KUŚKA A., KANIA I. 2010: New soldier beetles (Coleoptera, Cantharidae) from the Eocene Baltic
amber. Zootaxa, 2400: 49-56.
Skorowidz rzeczowy
Taksonomia i systematyka chrząszczy: 7, 14, 16, 39, 41, 57, 58, 98, 110.
Paleontologia chrząszczy: 11, 22, 23, 24, 25, 29, 30, 39, 41, 47, 51, 58, 97, 98, 110.
Faunistyka i zoogeografia: 3, 4, 5, 9, 12, 13, 20, 21, 26, 28, 31, 33, 34, 36-38, 40, 44, 49, 50, 54, 56, 59,
65, 66, 67, 71, 73, 75, 76, 79, 83, 87, 88, 90, 92, 93, 94, 95, 99, 101, 105, 108.
Historia zoologii: 6, 18, 19, 27, 35, 54, 81, 97.
Ochrona przyrody: 1, 2, 10, 12, 13, 15, 17, 26, 28, 33, 34, 36, 43, 45, 46, 62, 64, 65, 68, 69, 70, 73, 84, 89,
90, 91, 99, 101, 105, 106, 107, 108.
Antropologia: 61, 63, 77, 78, 86, 96, 100, 102.
Kultura fizyczna, turystyka i rekreacja: 8, 32, 42, 48, 52, 55, 56, 60, 62, 64, 72, 74, 80, 85, 89, 105.
Pedagogika: 64, 80, 103, 104, 109.
Jerzy S. PAWŁOWSKI, Muz. Przyrodn. ISiEZ PAN, Kraków
Miłosz A. MAZUR, Katedra Biosystematyki UO, Opole