globalna sieć innowacyjna – aspekty teoretyczne - e

POWIĄZANIA SIECIOWE PRZEDSIĘBIORSTW
Katarzyna Kozioł-Nadolna1
Streszczenie
Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie powiązań sieciowych przedsiębiorstw, czyli wszelkich powiązań
(formalnych i nieformalnych) między przedsiębiorstwami i innymi organizacjami, które mają na celu
podnoszenie poziomu ich innowacyjności i konkurencyjności. Pozostawanie w sieci innowacyjnej wiąże się
z potencjalnymi korzyściami w odniesieniu do procesu innowacyjnego typu: dostęp do większej bazy pomysłów,
dzielenie się ryzykiem, rozłożenie kosztów działalności innowacyjnej, dostęp do nowych rynków, technologii,
korzystanie z efektu synergii. Sieć jest bardzo elastyczna, w razie potrzeby umożliwia przeniesienie całej
produkcji między krajami w krótkim okresie, co ogranicza ryzyko związane z sytuacją polityczną czy
gospodarczą w danym kraju.
Artykuł obejmuje kilka zagadnień: definicje sieci, rodzaje sieci, proces powstania i funkcjonowania sieci,
przykład udanej i nieudanej współpracy w sieci. W ostatniej części artykułu krótko zaprezentowano głównych
uczestników sieci – korporacje transnarodowe.
Klasyfikacja JEL: O3
Słowa kluczowe: innowacje, sieć innowacyjna, korporacje transnarodowe
Nadesłany: 30.10.2010
Zaakceptowany: 8.03.2011
Wprowadzenie
Postępująca obecnie zmiana modeli innowacji (z closed innovation na open innovation), czyli
coraz większa otwartość procesów innowacyjnych, sieciowy charakter powiązań między
przedsiębiorstwami, współpraca w ramach sieci, przedsiębiorczość korporacyjna, zarządzanie
własnością intelektualną czy zarządzanie sferą B+R ma wpływ na innowacyjność
przedsiębiorstw, która zależy także od jakości i ilości powiązań z innymi podmiotami
generującymi wiedzę i innowacje w gospodarce (sieć innowacyjna). Celem niniejszego
artykułu jest przedstawienie w wymiarze teoretycznym powiązań sieciowych przedsiębiorstw.
Istota sieciowości i rodzaje sieci
Sieciowość obejmuje wszelkiego rodzaju powiązania formalne i nieformalne między
jednostkami i organizacjami. Struktura sieciowa pozwala przedsiębiorstwom szybko dotrzeć
do wiedzy, oszczędzając przy tym czas i pieniądze. Definiując sieć można uznać, że obejmuje
ona klientów, konkurentów, dostawców, organizacje badawcze, szkoły, instytucje non-profit,
które są powiązane i tworzą innowacje (De Jong, Vanhawerbeke, Kalvet, Chesbrough, 2008,
s. 17). Sieć jest zbiorem aktorów powiązanych zbiorem więzi. Aktorami mogą być osoby,
zespoły, organizacje czy koncepcje.
1
Dr Katarzyna Kozioł-Nadolna, Katedra Zarządzania Przedsiębiorstwem, Uniwersytet Szczeciński, ul.
Mickiewicza 69, 71-101 Szczecin, [email protected].
67
Finansowy Kwartalnik Internetowy „e-Finanse” 2011, vol. 7, nr 1
www.e-finanse.com
Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie
Ul. Sucharskiego 2
35-225 Rzeszów
NUMER DOFINANSOWANY PRZEZ MINISTERSTWO NAUKI I SZKOLNICTWA WYŻSZEGO
Inna definicja sieci wskazuje na specyficzny typ relacji łączących określony zestaw osób,
obiektów lub zjawisk (Plawgo i Klimczuk, 2009, s. 305-307).
Sieci innowacyjne składają się z następujących elementów (Markowski, 1997, s. 22):
1) bieguna naukowego (szkoły wyższe, centra naukowe),
2) bieguna
technologiczno-przemysłowego
(centra
technologiczne,
zakłady
wdrożeniowe),
3) bieguna rynkowego (sieci dystrybucyjne).
Charakter sieciowy powiązań w procesie innowacyjnym oznacza tworzenie nowych
rozwiązań technicznych i organizacyjnych oraz ich transfer i zastosowanie w gospodarce. Jest
to możliwe m.in. dzięki wiedzy wytwarzanej w sieci, która jest rezultatem procesu interakcji
i współpracy między uczestnikami sieci. Według A. Koźmińskiego (2005, s. 40) podstawową
funkcją sieci jest właśnie dzielenie się jednostek wiedzą, co wpływa na zmienność kształtów
sieci, które są nieprzewidywalne i generują niepewność.
Relacje pomiędzy podmiotami wpływają na typ sieci. Można wyróżnić sieci o różnym
charakterze:
1) społecznym,
2) wewnątrzorganizacyjnym,
3) międzyorganizacyjnym.
Sieci społeczne oparte na kontaktach nieformalnych, osobistych dostarczają informacji we
wstępnych fazach rozwoju przedsiębiorstwa. W późniejszych etapach rozwoju coraz
ważniejsza i staje się sieć wewnątrzorganizacyjna i międzyorganizacyjna (z dostawcami,
odbiorcami, z nauką czy władzami). Ułatwia ona dostęp do specyficznych zasobów
i informacji.
Zgadzając się z Cz. Mesjaszem (2008, s. 37), przedmiotem zainteresowania w przypadku
przedsiębiorstw międzynarodowych (korporacji transnarodowych) pozostają sieci
wewnątrzorganizacyjne, często jednak przedsiębiorstwa o relacjach sieciowych
wewnętrznych uczestniczą w sieciach międzyorganizacyjnych.
Poprzez więzi międzyorganizacyjne rozumie się takie oddziaływanie zachodzące między
przedsiębiorstwami, w którym zachodzi wymiana informacyjna, materialna bądź
energetyczna, a strony wymiany przejawiają zaangażowanie i postawa ta jest wzajemna
(Czakon, http://www.sgh.waw.pl/katedry/ktz/mf2020/referaty/).
Klasyfikacja sieci przedsiębiorstw przedstawiona w pracy Brilmana (2002, s. 427) ma
charakter tradycyjny. Zostały wyróżnione następujące relacje powiązań między
organizacjami:
1) sieci zintegrowane składające się z rozproszonych jednostek: filii, przedstawicielstw
(banki, urzędy pocztowe),
2) sieci sfederowane tworzone w celu realizacji wspólnych potrzeb (stowarzyszenia,
spółdzielnie),
3) sieci kontraktowe między partnerami niezależnymi na mocy kontraktów, umów
franchisingowych,
4) sieci stosunków bezpośrednich (sieci sprzedaży bezpośredniej).
68
Finansowy Kwartalnik Internetowy „e-Finanse” 2011, vol. 7, nr 1
www.e-finanse.com
Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie
Ul. Sucharskiego 2
35-225 Rzeszów
NUMER DOFINANSOWANY PRZEZ MINISTERSTWO NAUKI I SZKOLNICTWA WYŻSZEGO
Sieci mogą być budowane na różnych poziomach: wspomnianym międzyorganizacyjnym,
społecznym czy też poziomie globalnym, krajowym, regionalnym, sektorowym czy
organizacji.
Sieć wpływa na jej uczestników poprzez dwa sposoby oddziaływania: pierwszy polega na
przepływie informacji w sieci oraz określa reguły dzielenia się nimi; drugi bazuje na
różnicach, jakie wynikają z pozycji poszczególnych uczestników rynku, które mają określoną
siłę oddziaływania oraz kontrolują poziom nierównowagi (Gulati, 1998, za: SurówkaMarszałek, 2008, s. 52). Najważniejsza jest pozycja organizacji w sieci, gdyż wyraża ona jej
siłę, co ma wpływ na sieć. Źródła władzy mogą obejmować siłę ekonomiczną,
technologiczną, zaufanie.
Zgadzając się z Rybińskim (2007, s. 67-72), jedną z największych zalet bycia w sieci jest
możliwość współpracy wielu przedsiębiorstw czy organizacji nad jednym projektem. Mogą
one pochodzić z różnych sektorów gospodarczych, z różnych krajów o odmiennych
systemach społecznych (religijnych czy kulturowych), stąd podstawy ich wiedzy są różne,
a rezultatem badań są innowacje, które być może nie powstałyby, gdyby pracował nad nimi
homogeniczny zespół z jednej firmy.
Jak działają sieci? Jak realizują wspólny cel, składając się z setek czy tysięcy niezależnych
jednostek czy firm? Liderem jest tzw. ODM (Original Design Manufacturer), który inicjuje
powstanie sieci. ODM może być grupą kilku osób, małą firmą lub wielką korporacją. ODM
decyduje, kto uczestniczy w sieci, ocenia możliwości techniczne potencjalnych uczestników
oraz ich kulturę organizacyjną pod kątem zdolności do współpracy z innymi jednostkami.
ODM określa reguły współpracy, ale pozwala uczestnikom sieci na stworzenie własnych
metod osiągnięcia postawionych celów i kryteriów, co wspiera innowacyjność.
Ważna jest organizacja sieci, jej struktura. Przy organizacji modułowej, czyli przypisaniu
danego uczestnika sieci do określonego modułu, możliwe jest równoległe powstawanie
innowacji w różnych modułach w tym samym czasie. Na szybkość i efektywność procesu
innowacyjnego wpływa jakość i ilość połączeń między modułami oraz ocena wykonania
zadań.
Proces funkcjonowania sieci
Globalizacja jest głównym czynnikiem większej otwartości modeli procesów innowacyjnych
w przedsiębiorstwach nie tylko z powodu intensywnej i globalnej konkurencji, ale stworzenia
globalnej przestrzeni innowacyjnej. Coraz więcej państw nie tylko z tradycyjnej triady, ale
i państw rozwijających się uczestniczy w tych procesach, stąd uprawnione jest pisanie
o globalnej sieci innowacyjnej i używanie takiego terminu.
Na skutek globalizacji, postępu naukowo-technicznego, w tym upowszechnienia technologii
informacyjno-komunikacyjnych, skrócił się dystans, jak zauważyły Pakulska i PoniatowskaJaksch (2009, s. 23-25), zarówno w ujęciu geograficznym, jak i ekonomicznym, społecznym
i politycznym. Nowe technologie wpłynęły na zjawisko przekształcania się krajowych
przedsiębiorstw w korporacje, natomiast małe i średnie przedsiębiorstwa zyskały możliwość
wchodzenia w alianse, umowy o współpracy z innymi przedsiębiorstwami na całym świecie.
Globalizacja działalności innowacyjnej, sfery B+R czy nauki i technologii jest procesem
postępującym. W 2006 r. inwestycje państw OECD w dziedzinę badań i rozwoju wzrosły do
69
Finansowy Kwartalnik Internetowy „e-Finanse” 2011, vol. 7, nr 1
www.e-finanse.com
Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie
Ul. Sucharskiego 2
35-225 Rzeszów
NUMER DOFINANSOWANY PRZEZ MINISTERSTWO NAUKI I SZKOLNICTWA WYŻSZEGO
818 mld USD z 468 mld USD w 1996 r., globalny rozkład wydatków na badania i rozwój
uległ jednak zmianom. W Chinach wskaźnik GERD osiągnął w 2006 r. wartość 86,8 mld
USD, w okresie 2001-2006 rosnąc o 19% rocznie, w Republice Południowej Afryce
inwestycje w badania i rozwój wzrosły z 1,6 mld USD w 1997 r. do 3,7 mld USD w 2005 r.
W 2005 r. globalne udziały w łącznych nakładach na badania i rozwój w trzech głównych
regionach OECD wyniosły w przybliżeniu 35% w USA, 24% w 27 krajach UE i 14%
w Japonii. Japonia utrzymuje wielkość swojego globalnego udziału od 2000 r., w USA –
wskutek bardzo wolnego wzrostu nakładów przedsiębiorstw na badania i rozwój (BERD) –
spadł on zaś o ponad 3 punkty procentowe. Udział Unii zmniejszył się natomiast o 2 punkty
procentowe (OECD, 2008). Przełomowym rokiem był 2007, kiedy wydatki państw
azjatyckich przewyższyły wydatki USA (436,2 mld USD wobec 353 mld USD), a Chiny są
drugim na świecie inwestorem w sferę B+R (dane zawiera tabela 1).
Tabela 1: Udział wybranych państw w globalnych wydatkach B+R (%)
2006
2007
2008 (prognoza)
32,7
31,4
30,1
USA
36,9
38,8
40,8
Azja
13,5
15,6
17,9
Chiny
13,0
12,8
12,4
Japonia
3,7
3,7
3,7
Indie
25,2
24,6
23,9
Unia Europejska
Źródło: D. Ernst: The New Geography of Innovation – Asia’s role in global innovation
networks. Pozyskano z
http://www.apru.org/awi/workshops/economic_integration/slides/Nov%209/54%20Dieter%20Ernst.pdf
Proces offshoringu prowadzi także do powstania sieci innowacyjnej. Przedsiębiorstwo,
wydzielając pewne obszary swojej działalności poza granice kraju, wychodzi z założenia, że
wiele funkcji może być wykonanych szybciej, taniej, efektywniej przez partnerów, co
przyczynia się do powstania sieci. Według Nowaka (2010, s. 83) sieć tworzą węzły, czyli
firmy, pomiędzy którymi występują współzależności przyczyniające się do tworzenia struktur
znaczniej bardziej zorganizowanych niż te, które występują w samej sieci. Efekt sieci
powstaje w wyniku podłączenia do niej każdego nowego uczestnika, co podnosi jej wartość
dla wszystkich dotychczasowych uczestników.
Globalną sieć innowacyjną tworzą przedsiębiorstwa z własnymi zapleczami B+R poza
granicami swojego kraju i współpracujące z zewnętrznymi podmiotami nie tylko w dziedzinie
działalności badawczej, ale i produkcji, marketingu czy sprzedaży. Globalna sieć innowacyjna
nie jest jednolita (różni uczestnicy, ich liczba, rodzaje innowacje, formy współpracy).
Tidd (2006) wyróżnił cztery typy globalnych sieci innowacyjnych w zależności od stopnia
radykalności innowacji i podobieństwa przedsiębiorstw – uczestników sieci (rysunek 1).
70
Finansowy Kwartalnik Internetowy „e-Finanse” 2011, vol. 7, nr 1
www.e-finanse.com
Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie
Ul. Sucharskiego 2
35-225 Rzeszów
NUMER DOFINANSOWANY PRZEZ MINISTERSTWO NAUKI I SZKOLNICTWA WYŻSZEGO
Rysunek 1: Różne typy globalnych sieci innowacyjnych
Innowacje
radykalne
Typ 2
np. alianse
strategiczne
e
Typ 3
np.: sieci
innowacji
Typ 1
np.: forum
sektorowe
Typ 4
np.: klastry
regionalne
Innowacje
inkrementalne
Podobne
przedsiębiorstwa
Różne
przedsiębiorstwa
Źródło: J. Tidd (2006). A Review of Innovation Models. Discussion Paper 1, Tanaka Business
School, London: Imperial College London
W pierwszym przypadku globalna sieć innowacyjna składa się z przedsiębiorstw stosujących
innowacje ewolucyjne. Tego typu innowacje polegają zazwyczaj na usprawnieniu drobnych
elementów produktów i procesów na zasadzie małych kroczków (jest to np. japońska filozofia
kaizen – zmiany o charakterze ewolucyjnym). Suma takich niewielkich udoskonaleń może
mieć nawet większe znaczenie dla budowania pozycji firmy niż jednorazowe, spektakularne
innowacje. Sukces sieci zależy od zdolności dzielenia się doświadczeniem czy budowania
zaufania między przedsiębiorstwami. Celem sieci drugiego typu jest tworzenie nowych
produktów czy procesów (innowacje radykalne) wśród przedsiębiorstw z podobnych
sektorów (np. biotechnologia i przemysł farmaceutyczny). Współpraca w sieci przyjmuje
formę aliansów strategicznych czy joint ventures.
Sieci innowacyjne trzeciego i czwartego typu obejmują przedsiębiorstwa z różnych sektorów,
które wnoszą różnorodną wiedzę i technologie do sieci. Ważna jest ochrona własności
intelektualnej oraz podział ryzyka i osiąganych zysków.
Inny podział sieci innowacyjnych zaproponowany przez Conwaya i Stewarda (1998) został
przedstawiony w tabeli 2.
Tabela 2: Różne spojrzenia na sieć
Kontekst społeczny sieci
Grupy regionalne i
Dyfuzja i komercjalizacja
biznesowe, środowiska
innowacji
naukowców i inżynierów
Koncentracja aktorów
Portfel sojuszy
Sieci utworzone w oparciu
tworzących sieć
strategicznych
na specyficznej innowacji
Nacisk na innowacyjność
Nacisk na innowacje
dyskretne
Źródło: S. Conway, F. Steward (1998). Mapping Innovation Networks. “International
Journal of Innovation Management”, nr 2, s. 223-254
71
Finansowy Kwartalnik Internetowy „e-Finanse” 2011, vol. 7, nr 1
www.e-finanse.com
Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie
Ul. Sucharskiego 2
35-225 Rzeszów
NUMER DOFINANSOWANY PRZEZ MINISTERSTWO NAUKI I SZKOLNICTWA WYŻSZEGO
Badania przeprowadzone przez Economist Intelligence Unit (2007) wskazują największe
ryzyko prowadzenia działalności innowacyjnej w sieci (rysunek 2).
Rysunek 2: Ryzyko w rozwoju globalnej sieci innowacyjnej
Źródło: The Economist Intelligence Unit (2007). Sharing the Idea: the Emergence of Global
Innovation Networks. Londyn
Można zauważyć, że globalna sieć innowacyjna zmienia geografię wydatków na sferę B+R
oraz ogólnie innowacji. Coraz większą rolę zaczyna odgrywać kontynent azjatycki
(szczególnie Chiny), a nie tylko jak do tej pory Japonia. Kraje nienależące do OECD szybko
nadrabiają tę lukę. Chińskie wydatki na badania i rozwój technologii rosły przez ostatnich
kilkanaście lat w rekordowym tempie 18% rocznie. Jeżeli obecny trend się utrzyma, to Chiny
w ciągu dziesięciu lat zostaną światowym liderem w wydatkach na sferę naukową.
Tabela 3: Wydatki wybranych państw na działalność B+R w 2007 r.
Kraj
Wydatki na B+R (mld USD)
353
USA
175
Chiny
143,5
Japonia
Źródło: D. Ernst: The New Geography of Innovation – Asia’s role in global innovation
networks. Pozyskano z
http://www.apru.org/awi/workshops/economic_integration/slides/Nov%209/54%20Dieter%20Ernst.pdf
72
Finansowy Kwartalnik Internetowy „e-Finanse” 2011, vol. 7, nr 1
www.e-finanse.com
Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie
Ul. Sucharskiego 2
35-225 Rzeszów
NUMER DOFINANSOWANY PRZEZ MINISTERSTWO NAUKI I SZKOLNICTWA WYŻSZEGO
Ochrona własności intelektualnej dotyczy szczególnie krajów rozwijających się z powodu
ryzyka wycieku wiedzy i know-how do lokalnych przedsiębiorstw.
Pozostawanie w sieci innowacyjnej oprócz wskazanych na rysunku wad wiąże się
z korzyściami w odniesieniu do procesu innowacyjnego:
1) dostępem do większej bazy pomysłów,
2) dzieleniem się ryzykiem,
3) rozłożeniem kosztów działalności innowacyjnej,
4) dostępem do nowych rynków, technologii,
5) korzystaniem z efektu synergii,
6) sieć jest bardzo elastyczna, w razie potrzeby umożliwia przeniesienie całej produkcji
między krajami w krótkim okresie, co ogranicza ryzyko związane z sytuacją
polityczną czy gospodarczą w danym kraju.
Przykład Doliny Krzemowej i Route 128 jako udanej i nieudanej współpracy w sieci
W latach 70. XX w. istniały w USA dwa centra innowacyjne w skali światowej: Silicon
Valley w Kalifornii i Route 128 w pobliżu Bostonu. Oba były znane z kreatywności,
przedsiębiorczości i innowacyjności stymulowanych badaniami uniwersyteckimi i wydatkami
wojskowymi. Mimo podobnych początków i technologii Silicon Valley wyszła zwycięsko
z kryzysu wczesnych lat 80. XX w. Co zadecydowało o słabości Route 128? Można skupić
się na jednej – braku współpracy w sieci.
Zgadzając się z Galarem (2001), w klastrze Route 128 dominowała pewna liczba
niezależnych korporacji, zarządzanie było scentralizowane, a przepływ informacji
hierarchiczny. Granice między firmami a lokalnymi instytucjami oraz w obrębie samych firm
były wyraźnie określone i respektowane. W stosunkach z klientami, dostawcami
i konkurentami przestrzegano firmowych tajemnic.
Natomiast Dolina Krzemowa funkcjonowała jako system sieciowy obejmujący tysiące
stosunkowo niewielkich firm uczących się od siebie poprzez nieformalne kontakty
i współpracę. Granice wewnętrzne i zewnętrzne firm były płynne, zasadniczą rolę odgrywały
horyzontalne przepływy informacji czy też wymiana pracowników między działami firmy,
różnymi firmami, firmami a instytucjami otoczenia. Czy to był i jest klucz do sukcesu? Na
pewno ten tryb, model procesów innowacyjnych jest efektywny – żadnych programów
ramowych, tematów zamawianych, instytucji monitorujących Liczyły się spontaniczne
interakcje oparte na zaufaniu, współpraca bazująca na układach towarzyskich, poszanowanie
kreatywności i pomysłowości.
Dolina Krzemowa w latach 70. XX w. zaczęła generować własną dynamikę, przyciągając
wiedzę, inwestycje i talenty z całego świata. W latach 90. XX w. korzystała z obecności
wielkiej liczby japońskich, tajwańskich, koreańskich spółek oraz napływu tysięcy inżynierów
i ekspertów komputerowych, dla których czynna obecność w Dolinie była najskuteczniejszym
sposobem dostępu do źródeł nowej technologii i cennej informacji biznesowej (Castells,
2008).
Należy zgodzić się z Kellym (2009), że wartość sieci wzrasta wraz ze wzrostem liczby
uczestników sieci, a następnie ten wzrost przyciąga kolejnych uczestników, zwiększając
73
Finansowy Kwartalnik Internetowy „e-Finanse” 2011, vol. 7, nr 1
www.e-finanse.com
Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie
Ul. Sucharskiego 2
35-225 Rzeszów
NUMER DOFINANSOWANY PRZEZ MINISTERSTWO NAUKI I SZKOLNICTWA WYŻSZEGO
jeszcze bardziej wartość sieci. Prawo to działało we wspomnianej powyżej Dolinie
Krzemowej.
Korporacje transnarodowe jako główni uczestnicy sieci
Niewątpliwie prawdziwe jest założenie, że korporacje transnarodowe odgrywają znaczącą
rolę w globalnej sieci innowacyjnej ze względu na ich wielkość i wkład do sieci poprzez
koordynację badań, produkcji, sprzedaży czy dystrybucji w wielu państwach świata na
różnych kontynentach. Z drugiej strony, uważa się, że rozwój globalnych sieci jest również
szansą dla małych i średnich przedsiębiorstw. Stąd uczestnicy globalnej sieci innowacyjnej
pochodzą przede wszystkim z korporacji i ich filii.
Od momentu pojawienia się i rozwoju korporacji transnarodowych do początku XXI w. liczba
tych przedsiębiorstw zwiększyła się ponad jedenastokrotnie. Dane obrazuje tabela 4.
Tabela 4: Wzrost liczby korporacji w świecie
Liczba korporacji
Okres
7 000 korporacji określanych mianem
Lata 70. XX w.
wielonarodowych i ponadnarodowych,
znajdujących się tylko na obszarze 14
najlepiej rozwiniętych państw (triada)
10 000 korporacji
Lata 80. XX w.
Dynamiczny skok w ilości korporacji
Wczesne lata 90. XX w.
transnarodowych, którą oszacowano na
37 000, oraz należących do nich co najmniej
170 000 zagranicznych spółek-córek, przy
czym 33 500 z nich było korporacjami
macierzystymi z siedzibami w rozwiniętych
krajach
Ponad 77 000 korporacji oraz należących do 2005 r.
nich 773 000 zagranicznych spółek-córek,
przy czym prawie połowa z nich jest
umiejscowiona w krajach rozwijających się
Ponad 82 000 KTN wraz z 810 000
2009 r.
zagranicznymi filiami
Źródło: opracowanie na podstawie: M. A. Kolka: Korporacje transnarodowe –ich znaczenie
w erze globalizacji. Pozyskano z http://globaleconomy.pl/content/view/1774/24/; A. Gwiazda
(2000). Globalizacja i regionalizacja gospodarki światowej. Toruń: Wydawnictwo Adam
Marszałek; M. Czerny (2005). Globalizacja a rozwój. Wybrane zagadnienia geografii
społeczno-gospodarczej świata. Warszawa: PWN; UNCTAD (2005). World Investment
Report 2005: Transnational Corporations and the Internationalization of R&D. New York
and Geneva; UNCTAD (2009). World Investment Report 2009: Transnational Corporations,
Agricultural Production and Development. New York and Geneva.
74
Finansowy Kwartalnik Internetowy „e-Finanse” 2011, vol. 7, nr 1
www.e-finanse.com
Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie
Ul. Sucharskiego 2
35-225 Rzeszów
NUMER DOFINANSOWANY PRZEZ MINISTERSTWO NAUKI I SZKOLNICTWA WYŻSZEGO
Zakładając, że główni uczestnicy globalnej sieci innowacyjnej pochodzą z korporacji i jej
zagranicznych spółek, warto przedstawić liczbę korporacji transnarodowych działających
aktywnie w 2009 r.
Tabela 5: Liczba korporacji transnarodowych i ich zagranicznych spółek-córek według
krajów w 2009 r.
Region/kraj
Gospodarki rozwinięte
Europa
Unia Europejska,
w tym:
Austria
Belgia
Bułgaria
Cypr
Czechy
Dania
Estonia
Finlandia
Francja
Niemcy
Grecja
Węgry
Irlandia
Włochy
Luksemburg
Łotwa
Litwa
Malta
Holandia
Polska
Portugalia
Rumunia
Słowacja
Słowenia
Hiszpania
Szwecja
Wielka Brytania
Północna Ameryka
Kanada
USA
Inne rozwinięte kraje
Japonia
Korporacje
macierzyste
58 783
47 765
43 492
Zagraniczne spółki córki
Rok
366 881
347 771
335 577
2009
2009
2009
1 048
991
26
1 650
660
9 356
1 168
2 807
1 267
6 115
245
39
5 750
38
26
285
95
4 788
58
1 300
20
534
1 598
1 268
2 360
3 857
1 439
2 418
7 161
4 663
2 721
2 341
7 153
4 800
71 385
2 305
2 858
4 124
10 713
11 750
777
26 019
1 225
7 181l
717
5 683
3 240
291
17 521
14 469
3 000
89 911
3 398
1 617
14 767
11 944c
13 667
9 389
3 725c
5 664
9 721
4 500
2005
2003
2000
2005
1999
1998
2007
2007
2002
2007
2006
2005
2001
2005
2005
2008
2007
2008
2008
2001
2005
2002
2008
2000
2008
2007
2005
2009
1999
2002
2009
2006
75
Finansowy Kwartalnik Internetowy „e-Finanse” 2011, vol. 7, nr 1
www.e-finanse.com
Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie
Ul. Sucharskiego 2
35-225 Rzeszów
NUMER DOFINANSOWANY PRZEZ MINISTERSTWO NAUKI I SZKOLNICTWA WYŻSZEGO
Gospodarki rozwijające się
21 425
425 258
2009
Afryka
Azja
Chiny
Hong Kong
Korea Południowa
Indie
Świat
746
17 124
3 429
1 167
7 460
815
82 053
6 084
378 996
286 232
9 712
16 953
2 242
807 363
2009
2009
2007
2007
2008
2008
2009
Źródło: UNCTAD (2009). World Investment Report 2009: Transnational Corporations,
Agricultural Production and Development. New York and Geneva
W 2009 r. na świecie działało nieco ponad 82 000 korporacji transnarodowych z 807 000
swoich zagranicznych oddziałów. Ich rola w światowej ekonomii jest niezaprzeczalna, np.
eksport zagranicznych oddziałów KTN szacowany jest na jedną trzecią całkowitego
światowego eksportu dóbr i usług. Liczba zatrudnionych w korporacjach i ich filiach
przekroczyła w 2008 r. 77 mln pracowników (dla przykładu jest to dwa razy więcej
pracowników niż w całej gospodarce niemieckiej). Wytworzyły one 11% światowego PKB.
Analizując tabelę 5, można zauważyć, że 72% korporacji transnarodowych znajduje się na
obszarze państw rozwiniętych, a 58% w Europie. Najwięcej KTN zlokalizowanych jest
w Danii, Niemczech, Włoszech, Holandii, Wielkiej Brytanii, a z gospodarek
pozaeuropejskich w Japonii, USA i Kanadzie.
Ponad 52% spółek-córek zlokalizowana jest w państwach rozwijających się, zdecydowana
większość w krajach azjatyckich, a liderem są Chiny (286 232 filii w 2007 r.). W krajach
rozwiniętych zlokalizowanych jest 45% oddziałów KTN, najwięcej na terenie Rumunii,
Czech, Węgier, Holandii, Hiszpanii i Polski.
Konkluzje
Sieciowość ma duży wpływ na funkcjonowanie i wzrost firm, na ich innowacyjność, kontakty
z otoczeniem, skłonność do podejmowania ryzyka. Sieciowość obejmuje wszelkiego rodzaju
powiązania formalne i nieformalne między jednostkami i organizacjami.
Globalizacja jest głównym czynnikiem większej otwartości modeli procesów innowacyjnych
w przedsiębiorstwach oraz stworzenia globalnej przestrzeni (sieci) innowacyjnej. Globalną
sieć innowacyjną tworzą przedsiębiorstwa z własnymi zapleczami B+R poza granicami
swojego kraju i współpracujące z zewnętrznymi podmiotami nie tylko w dziedzinie
działalności badawczej, ale i produkcji, marketingu czy sprzedaży. Sieć innowacyjna nie jest
jednolita (różni uczestnicy, ich liczba, rodzaje innowacje, formy współpracy).
Ten nowy paradygmat jest jednym z elementów Schumpeterowskiej twórczej destrukcji, czyli
niszczenia starych sposobów robienia biznesu na rzecz nowego podejścia. W XXI w. to
zjawisko przebiega szybciej niż we wcześniejszych czasach, natomiast jego istota się nie
zmieniła: innowacyjność, współpraca przedsiębiorstw w sieci odpowiedzialna jest za rozwój
przedsiębiorstw, a także za upadki tych, które nie dostosowały się do nowych warunków.
76
Finansowy Kwartalnik Internetowy „e-Finanse” 2011, vol. 7, nr 1
www.e-finanse.com
Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie
Ul. Sucharskiego 2
35-225 Rzeszów
NUMER DOFINANSOWANY PRZEZ MINISTERSTWO NAUKI I SZKOLNICTWA WYŻSZEGO
Literatura
Brilman, J. (2002). Nowoczesne koncepcje i metody zarządzania. Warszawa: PWE.
Castells, M. (2008). Społeczeństwo sieci. Warszawa: Wydawnictwo PWN.
Czakon, W. Tworzenie sieci punktów partnerskich jako proces wyłaniający się. Pozyskano z
http://www.sgh.waw.pl/katedry/ktz/mf2020/referaty/.
Czerny M. (2005). Globalizacja a rozwój. Wybrane zagadnienia geografii społecznogospodarczej świata. Warszawa: PWN.
De Jong, J., Vanhawerbeke, W., Kalvet, T., Chesbrough, H. (2008). Policies for Open
Innovation. Theory, Framework and Cases. Helsinki: Vision. Era-Net.
Galar, R. (2001). Gospodarka oparta na wiedzy i innowacje przełomowe. W: A. Kukliński
(red.), Gospodarka oparta na wiedzy. Wyzwania dla Polski XXI wieku. Warszawa: Wyd.
Rewasz.
Gulati, R. (1998). Alliances and Networks. Strategic Management Journal, nr 19.
Gwiazda, A. (2000). Globalizacja i regionalizacja gospodarki światowej. Toruń:
Wydawnictwo Adam Marszałek.
Kelly, K. (2009). Nowe reguły nowej gospodarki. Dziesięć przełomowych strategii dla świata
połączonego siecią. Warszawa: WIG-Press.
Kolka, M.A.: Korporacje transnarodowe – ich znaczenie w erze globalizacji. Pozyskano z
http://globaleconomy.pl/content/view/1774/24/.
Koźmiński, A. (2005). Zarządzanie w warunkach niepewności. Warszawa: Wydawnictwo
Naukowe PWN.
Markowski, T. (red.) (1997). Instrumenty transferu i pobudzania innowacji. Wybór ekspertyz.
Warszawa.
Mesjasz, Cz.(2008). Ewolucja mechanizmów koordynacji w przedsiębiorstwach
międzynarodowych. W: M. Trocki (red.), Innowacyjne systemy, procesy i metody
zarządzania międzynarodowego (s. 37).Warszawa: SGH.
Nowak, D. (2010). Innowacyjność przedsiębiorstw w kooperacji przemysłowej. W: H.
Mizgajska (red.), Problemy innowacyjności przedsiębiorstw produkcyjnych (s. 83).
Poznań: Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu.
Pakulska, T., Poniatowska-Jaksch, M. (2009). Korporacje transnarodowe a globalne
pozyskiwanie zasobów. Warszawa: SGH.
Plawgo, B., Klimczuk, M. (2009). Innowacyjność a powiązania sieciowe przedsiębiorstw. W:
K. Meredyk, J. Sikorski, K. Turowski (red.), Innowacyjność polskiej gospodarki. Poziom i
uwarunkowania wzrostu (s. 305-307). Suwałki: Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w
Suwałkach.
Rybiński, K. (2007). Globalizacja w trzech odsłonach. Warszawa: Difin.
Saxenian, A. (1994). Regional Advantage, Culture and Competition in Silicon Valley and
Route 128. Harvard University Press.
Surówka-Marszałek, D. (2008). Rola organizacji sieciowych w kreowaniu technologii
innowacyjnych. W: M. Trocki (red.), Innowacyjne systemy, procesy i metody zarządzania
międzynarodowego (s. 52).Warszawa: SGH.
Tidd, J. (2006). A Review of Innovation Models. Discussion Paper 1. London: Tanaka
Business School, Imperial College London.
77
Finansowy Kwartalnik Internetowy „e-Finanse” 2011, vol. 7, nr 1
www.e-finanse.com
Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie
Ul. Sucharskiego 2
35-225 Rzeszów
NUMER DOFINANSOWANY PRZEZ MINISTERSTWO NAUKI I SZKOLNICTWA WYŻSZEGO
OECD. (2008). Science, Technology and Industry Outlook 2008.
The Economist Intelligence Unit. (2007). Sharing the Idea: the Emergence of Global
Innovation Networks. London.
UNCTAD (2005). World Investment Report 2005: Transnational Corporations and the
Internationalization of R&D. New York and Geneva: UNCTAD.
UNCTAD (2009). World Investment Report 2009: Transnational Corporations, Agricultural
Production and Development. New York and Geneva: UNCTAD.
Abstract
The Network Connections Among Enterprises
The aim of this paper is to present the network connections between enterprises, i.e. all connections (formal and
informal) between enterprises and other organizations. The connections are to increase their innovativeness and
competitiveness. Remaining in an innovation network has a lot of potential advantages regarding an innovation
process: access to a bigger database of ideas, sharing risk, sharing innovation costs, access to new markets and
technologies, synergy effect. Such networks are very flexible and, if necessary, make it possible to move the
whole production between countries quickly, which reduces the risk connected with a political or economic
situation in a given country. This article focuses on a few issues: definitions of networks, types of networks,
creating networks and network functioning, an example of a successful and unsuccessful cooperation within a
network. In the last part of this article the main participants - transnational corporations - were presented
briefly.
JEL classification: O3
Keywords: innovation, innovation networks, transnational corporations
78
Finansowy Kwartalnik Internetowy „e-Finanse” 2011, vol. 7, nr 1
www.e-finanse.com
Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie
Ul. Sucharskiego 2
35-225 Rzeszów
NUMER DOFINANSOWANY PRZEZ MINISTERSTWO NAUKI I SZKOLNICTWA WYŻSZEGO