DZIADKOWIE I WNUKI. WSPÓLNA HISTORIA. Raport z badań

DZIADKOWIE I WNUKI.
WSPÓLNA HISTORIA.
Raport z badań jakościowych
Fundacja Dzieci Niczyje
2013
Dziadkowie i wnuki. Wspólna historia.
Raport z badań jakościowych
Autorzy: Katarzyna Makaruk
www.wspolnahistoria.fdn.pl
Badania przeprowadzono w ramach projektu "Być Babcią, Być Dziadkiem" współfinansowanego ze
środków Unii Europejskiej
Copyright © 2011 Fundacja Dzieci Niczyje
Fundacja Dzieci Niczyje
03-926 Warszawa, ul. Walecznych 59
Tel. (22) 616 02 68; [email protected]; www.fdn.pl
www.wspolnahistoria.fdn.pl
2
Dziadkowie i wnuki. Wspólna historia.
Raport z badań jakościowych
Spis treści
1.
Wprowadzenie ................................................................................................. 4
2.
Cele badań ....................................................................................................... 4
3.
Metoda badawcza ............................................................................................ 5
4.
Międzypokoleniowa więź ................................................................................. 5
5.
Wzajemna pomoc i wsparcie ............................................................................ 6
6.
Rozpieszczanie wnuków .................................................................................. 7
7.
Opieka nad wnukami ....................................................................................... 8
8.
Rodzinne konflikty ........................................................................................... 9
9.
Odległość ....................................................................................................... 10
10.
Mały wnuczek, duży wnuczek ..................................................................... 10
11.
Wnioski ....................................................................................................... 11
12.
Bibliografia ................................................................................................. 12
www.wspolnahistoria.fdn.pl
3
Dziadkowie i wnuki. Wspólna historia.
Raport z badań jakościowych
1. Wprowadzenie
Raport prezentuje wyniki badań jakościowych przeprowadzonych z wnukami oraz dziadkami
na temat ich wzajemnych relacji. Badania towarzyszyły realizowanej z okazji Dnia Babci oraz
Dnia Dziadka kampanii społecznej „Dziadkowie i wnuki. Wspólna historia". Podczas badań
starano się poznać doświadczenia respondentów płynące z bycia dziadkami lub wnukami
oraz opinię respondentów na temat ról odgrywanych przez dziadków i wnuków.
Dotychczasowe badania zrealizowane w Polsce przez CBOS pokazały, że według deklaracji
respondentów trzy czwarte z nich widywało swoich dziadków często lub bardzo często.
Znaczna większość (86%) badanych, którzy znali swoich dziadków, twierdzi, że utrzymywała
z nimi bliskie relacje. Prawie trzy czwarte (72%) respondentów przyznaje, że zawdzięcza coś
swoim dziadkom, podczas gdy w grupie młodych dorosłych (osób w wieku 18-24 lat) odsetek
ten wynosi aż 88%. Polacy najczęściej są wdzięczni swoim dziadkom za opiekę i
wychowanie, poczucie bycia kochanym, znajomość dziejów rodziny, zasady moralne oraz
wiarę religijną.
Z kolei z badań przeprowadzonych przez Dom Badawczy Maison dla Rzecznika Praw
Obywatelskich wynika, że w przypadku młodych dorosłych kontakty z osobami starszymi nie
mają intensywnego charakteru. Najczęstszą okazją do spotkań są uroczystości rodzinne,
podczas których osoby młode czują się oceniane i krytykowane przez osoby starsze. Jednak
młodzi twierdzą także, że obcowanie z seniorami daje im możliwość pogłębienia wiedzy na
temat wojny oraz historii lokalnych, a także młodości swoich dziadków. Natomiast dla
starszych osób takie spotkania stanowią okazję do powspominania historii rodzinnych oraz
udzielenia młodym życiowych porad.
2. Cele badań
Celem badań było:
•
Poznanie opinii na temat kontaktów dziadków z wnukami
•
Określenie roli dziadków i wnuków
•
Poznanie relacji dziadków i wnuków
•
Określenie czynników wpływających na kontakty dziadków z wnukami
•
Określenie wpływu rodziców na kontakty dziadków z wnukami.
www.wspolnahistoria.fdn.pl
4
Dziadkowie i wnuki. Wspólna historia.
Raport z badań jakościowych
3. Metoda badawcza
Badania zostały przeprowadzone metodą zogniskowanych wywiadów grupowych w styczniu
2013 w Warszawie przez Dzieł Badawczy Fundacji Dzieci Niczyje. W badaniach wzięła udział
grupa wnuków (uczniów drugiej klasy gimnazjum) oraz dwie grupy dziadków: jedną z grup
seniorów stanowili słuchacze Uniwersytetu Trzeciego Wieku natomiast, drugą – członkowie
Klubu Seniora.
4. Międzypokoleniowa więź
Analizując wywiady można stwierdzić, że relacje między dziadkami a wnukami układają się
różnie. Z niektórymi dziadkami młodzi respondenci łatwo znajdują wspólny język, z innymi
trudno im się porozumieć. Dziadkowie natomiast nie zawsze mają możliwość utrzymywania
bliskich kontaktów z wnukami.
Zarówno seniorzy, jak i młodzi respondenci zgadzają się jednak co do tego, że pielęgnowanie
stosunków rodzinnych jest bardzo ważne, a czasem wręcz niezbędne. Dzięki temu możliwe
jest budowania więzi rodzinnych, które pomagają dziadkom aktywnie uczestniczyć w życiu
wnuków, a wnukom w życiu dziadków. Z kolei przekazywanie przez seniorów tradycji i
historii pomaga wnukom w budowaniu własnej tożsamości oraz w poznaniu świata.
Opowieści dziadków czasami wydają się wnukom nudne. Nastolatki skarżą się, że dziadkom
zdarza się powtarzać kilka razy te same, dobrze znane wszystkim historie. Mimo tego,
doceniają one dużą wiedzę dziadków na temat przeszłości oraz ich doświadczenie, ponieważ
dzięki seniorom mogą poznać historie rodzinne, dowiedzieć się czegoś o przodkach oraz
czasach młodości dziadków.
Tak mi się wydaje, że jedna istotna rzecz to jest więź międzypokoleniowa. To znaczy z
przeskoczeniem jednego pokolenia, prawda? Dziadkom otwiera się horyzont na to, co dzieje
się wśród młodych. Z kolei ci wnukowie jakoś dowiadują się o przeszłości. [Dziadek]
Właśnie dziadkowie jeszcze przekazują informacje o tych naszych przodkach, o tych
prababciach i tak dalej, jacy oni byli i w ogóle. To jest właśnie takie fajne, bo dowiadujesz się
o swojej rodzinie jeszcze więcej. [Wnuczka]
www.wspolnahistoria.fdn.pl
5
Dziadkowie i wnuki. Wspólna historia.
Raport z badań jakościowych
5. Wzajemna pomoc i wsparcie
Młodzi respondenci przyznają, że, gdy zajdzie taka potrzeba, mogą liczyć na różnego rodzaju
wsparcie ze strony dziadków. Wnuki zwracają się także do dziadków wtedy, gdy potrzebują
oderwać się od trosk i zrelaksować albo chcą porozmawiać o codziennych sprawach.
Młodzi respondenci kontaktują się z dziadkami, gdy mają jakiś problem i potrzebują kogoś,
kto ich wysłucha. Dzielą się z dziadkami swoimi troskami, a czasem proszą o poradę,
ponieważ darzą dziadków zaufaniem. Mogą powierzyć im swoje sekrety mając pewność, że
nikomu ich nie wyjawią. Zdaniem wnuków dziadkowie chętniej wysłuchują ich niż rodzice.
Również seniorzy twierdzą, że mają oni więcej czasu i cierpliwości do wnuków niż rodzice. Z
ich obserwacji wynika, że współcześni rodzice są zabiegani i nie zawsze mogą poświęcić
dzieciom tyle uwagi, ile jest im potrzebne. Natomiast dziadkom, szczególnie tym, którzy już
nie pracują, łatwiej jest wygospodarować czas dla wnuków.
No i to jest takie fajne, że ma się taką rodzinę, która jest zawsze przy tobie i można
powiedzieć różne rzeczy, takie problemy, których czasami rodzicom no to tak głupio
powiedzieć. [Wnuczka]
Starsi i młodsi respondenci przyznają, że dziadkowie bywają mediatorami między dziećmi a
rodzicami, gdy tamci nie potrafią się ze sobą porozumieć. Wnuki wzywają dziadków w
sytuacjach, gdy trudno im przekonać rodziców do swoich racji np. namówić ich na kupno
nowego telefonu. Seniorzy zdają sobie sprawę z tego, że wnuki prosząc ich o wsparcie u
rodziców niejako wykorzystują ich „słabość”.
(…) kilka było takich sytuacji… że moi rodzice się na coś nie zgadzali i dzwoniłam po moją
babcię (…), ona przyjeżdżała i pomagała mi przekonać rodziców. [Wnuczka]
Niektóre nastolatki zwracają się do dziadków o pomoc przy odrabianiu pracy domowej lub
przygotowaniu do sprawdzianów. Respondenci przyznają, że dziadkowie, jeśli tylko są w
stanie, wytłumaczą zadanie lub pomogą w napisaniu wypracowania. Jedna z badanych
nastolatek jest zdania, że prosząc dziadków o wsparcie sprawia, że czują się oni potrzebni.
Ja tam po dziadka dzwonię zawsze, gdy nie rozumiałam jakiegoś tematu i mój tata też nie
potrafił mi pomóc w tym temacie. Zresztą mój dziadek zawsze po prostu znajdzie czas i
zawsze przyjedzie do mnie i właśnie wytłumaczy mi, albo mojemu bratu. [Wnuczka]
www.wspolnahistoria.fdn.pl
6
Dziadkowie i wnuki. Wspólna historia.
Raport z badań jakościowych
Jednak nie we wszystkich przypadkach wnuki spotykają się ze wsparciem ze strony
dziadków. Niektórzy seniorzy nie okazują zainteresowania życiem wnuków. Z wypowiedzi
jednej z wnuczek można wnioskować, że mimo tego, że czasami potrzebna jest jej pomoc ze
strony dziadków, to niestety nie może na nią liczyć.
Starsi respondenci twierdzą, że ich miłość do wnuków jest bezinteresowna i nie mają w
stosunku do nich określonych oczekiwań. Zależy im jedynie na tym, aby młodzi utrzymywali z
nimi kontakt. Z wypowiedzi wnuków wynika jednak, że również dziadkowie mogą liczyć na
wsparcie. Nastolatki są zdania, że ich rolą jest odwiedzanie dziadków, rozmawianie z nimi o
ich problemach i pomaganie im, gdy zajdzie taka potrzeba, np. przy cotygodniowych
porządkach i zakupach. Młodzi ludzie zdają sobie sprawę z tego, że odwiedzając dziadków
sprawiają im tym dużą przyjemność.
(…) moja babcia (…) lubi się dzielić z kimś własnymi problemami, tak jakby. Znaczy no
mówić właśnie o tych problemach, żeby no rozmawiać. Bo ona tak naprawdę to nie ma z kim
rozmawiać o tym. I dlatego właśnie jak do niej przyjeżdżam, to ją wysłucham. [Wnuczka]
W przypadku wnuków mieszkających z dziadkami pod jednym dachem zdarza się, że do ich
obowiązków należy pomoc w opiece nad starszymi członkami rodziny. Bywa to czasem dla
młodych osób uciążliwe, szczególnie, gdy dziadkowie są chorzy. Nastolatki narzekają, że
pomimo ich starań w opiece nad dziadkami, ci nie zawsze doceniają ich trud.
Moja babcia np. też ma Parkinsona i to też zawsze trzeba właśnie nie wiem… nalać jej wody
do butelki, nie wiem.. założyć skarpetki, położyć do łóżka, no i to już czasami się robi też
takie męczące strasznie. [Wnuczka]
6. Rozpieszczanie wnuków
Zarówno młodzi, jak i starsi respondenci są zdania, że dziadkowie często rozpieszczają wnuki
dając im pieniądze, prezenty lub przygotowując dla nich ich ulubione dania. Wiedzą jednak,
że spełnianie zachcianek wnuków nie zawsze jest właściwe. Starsi respondenci nie są też
zadowoleni, gdy wnuki przyzwyczajają się do otrzymywania od dziadków upominków i
zaczynają cenić seniorów głównie za prezenty. Jednak mimo tego dziadkowie chętnie
troszczą się o wnuki i dogadzają im. Są oni również skorzy do pochwał i pobłażania wnukom.
Czasami przymykają oko na niewłaściwe zachowanie młodych osób.
My np. zawsze jesteśmy bardziej rozpieszczani niż np. ich dzieci. Bo my jesteśmy dziećmi ich
dzieci no i dlatego (śmiech) no i dlatego właśnie lubią nas rozpieszczać. [Wnuczka]
www.wspolnahistoria.fdn.pl
7
Dziadkowie i wnuki. Wspólna historia.
Raport z badań jakościowych
(…) ja mam dobry z nią kontakt, bo ona zawsze jest…nie wiem…opiekuńcza, zawsze zrobi
jakieś ciasto np. które ja lubię i przywiezie mi do domu i ona tak o mnie dba, prawda? I
dlatego ją bardzo lubię. [Wnuczka]
7. Opieka nad wnukami
Dziadkowie odgrywają znaczącą rolę w opiece nad wnukami. Szczególnie wtedy, gdy te są
jeszcze małe. Chętnie zajmują się nimi, gdy zajdzie taka potrzeba. Organizują wspólne
wyjazdy, rozrywkę, chodzą do kina, na spacery, uprawiają sport. Młodzi respondenci miło
wspominają wakacje spędzane z dziadkami i wspólne zabawy. Niejednokrotnie zawdzięczają
dziadkom naukę pływania, gry w szachy czy warcaby. Nastolatki twierdzą, że dziadkowie
mogą opiekować się wnukami nie tylko w przypadku wyjazdów wakacyjnych czy
popołudniowych zabaw, ale także pod dłuższą nieobecność rodziców lub gdy zdarzy się jakaś
kryzysowa sytuacja. Wtedy dziadkowie troszczą się o codzienne potrzeby wnuków.
Jak byłam jeszcze mniejsza, to zawsze dziadkowie mnie zabierali nad morze. Co było bardzo
fajne, bo wtedy nauczyłam się pływać.[Wnuczka]
Kiedy rodzice gdzieś muszą wyjechać albo coś im się stało, to właśnie (…) na kilka dni, tak
na dłuższy termin przyjeżdżają [dziadkowie], żeby się nami zaopiekować, to zrobić jakieś
posiłki i pomóc nam w lekcjach. [Wnuczka]
Seniorzy uważają jednak, że wychowywanie wnuków i opieka nad nimi niej jest ich
powinnością, a jedynie przejawem dobrej woli. Dlatego zawsze mają prawo odmówić
zajmowania się wnukami, gdy nie mają na to siły, ochoty lub mają inne plany. Zdarza się
jednak, że rodzice wykorzystują dziadków, zbyt często prosząc ich o codzienną pomoc w
opiece nad dziećmi. Niektórzy nie potrafią w takiej sytuacji odmówić, mimo tego, że nie mają
siły lub ochoty na zajmowanie się wnukami. Starsi respondenci bardzo negatywnie oceniają
takie sytuacje, ponieważ uważają, że nikt nie powinien być zmuszanym do opieki nad
wnukami. Co do tego, że dziadkowie nie muszą zajmować się wnukami, zgodne są również
nastolatki. Są one przekonane, że dla wielu dziadków spędzanie czasu z wnukami stanowi
przyjemność.
Zawsze kiedy trzeba było dzieci wziąć, czy odebrać, czy w ogóle z dziećmi gdzieś jechać na
jakieś zajęcia, wiedzą, że nie odmówimy, jeśli jesteśmy wolni. Jeśli nas nie zaskoczą.
[Babcia]
www.wspolnahistoria.fdn.pl
8
Dziadkowie i wnuki. Wspólna historia.
Raport z badań jakościowych
Ale myślę, że większość dziadków, oczywiście są wyjątki, ale myślę, że bardzo duża część
dziadków po prostu chce się zajmować wnukami i np. nie wiem zabierają ich na różne
wyjazdy, albo coś. [Wnuczka]
8. Rodzinne konflikty
Kontakt dziadków z własnymi dziećmi ma duży wpływ na relacje między dziadkami a
wnukami. Konflikty, nieporozumienia czy nawet odmienne zdania w niektórych kwestiach
mogą zaważyć na stosunkach rodzinnych.
Mogą one powstawać z powodu różnic w metodach wychowawczych, gdy dziadkowie mają
swoje zdanie na temat tego, jak powinno się postępować w określonych sytuacjach. Czasami
zdarza się seniorom podważać zakazy rodziców, czy podejmować różne decyzje dotyczące
wnuków bez zgody rodziców. Niektórzy dziadkowie, którym nie podoba się postępowanie
rodziców, angażują się w kwestie wychowawcze do tego stopnia, że próbują przejąć ich
obowiązki. Takie zachowanie może doprowadzić do konfliktów i nieprzyjemnych sytuacji.
Seniorzy uważają zatem, że gdy mają odmienną opinię niż rodzice, lepiej jest się „nie
wtrącać”. Dlatego starają się nie krytykować rodziców, ani nie sprzeciwiać się ich decyzjom
względem dzieci. Po pierwsze zdają sobie oni sprawę z tego, że rodzice mają prawo
wychowywać dzieci według swoich wartości i zasad, po drugie wiedzą, że podważanie zdania
rodziców może negatywnie odbić się na ich relacjach rodzinnych. Również wnuki są zdania,
że dziadkowie nie powinni ingerować w ich wychowanie bez wcześniejszego uzgodnienia
tego z rodzicami
(…) dziadek tam chce rozpieścić, dać jakieś tam pieniążki, a to dziecko narzeka, że nie ma
czegoś tam, jakiegoś załóżmy telefonu czy coś, to on od razu pójdzie, kupi bez zgody
rodziców. Rodzice są źli, że takie decyzje podejmuje duże... bez konsultacji. [Wnuczka]
Konflikty prowadzą do rozluźnienia stosunków rodzinnych i wzajemnej niechęci. Z
wypowiedzi zarówno starszych jak i młodych respondentów wynika, że brak sympatii
rodziców do dziadków nierzadko może przekładać się na taki sam stosunek wnuków do
swoich dziadków. Jedna z młodych respondentek przyznaje, że jej niechęć do babci
podyktowana jest w dużym stopniu uprzedzeniem mamy.
(…) moja mama, też za bardzo nie lubi mojej babci, dlatego.. no moja mama to jest taka
porządnisia, można to tak nazwać prawda, taka perfekcyjna pani domu, a właśnie moja
babcia to jest taka trochę nie higieniczna prawda i właśnie dlatego moja mama za bardzo za
nią nie przepada, no i uważa ją też za taką egoistkę prawda, egocentryczkę. No i to jednak,
www.wspolnahistoria.fdn.pl
9
Dziadkowie i wnuki. Wspólna historia.
Raport z badań jakościowych
ja też mam coś takiego, że jak moja mama nie lubi tej babci, to u mnie też się rodzi coś
takiego, że no rzeczywiście tak. [Wnuczka]
9. Odległość
Odległość między miejscami zamieszkania dziadków i wnuków jest ważnym czynnikiem
decydującym o intensywności ich relacji. Duży dystans dzielący rodzinę z pewnością
negatywnie wpływa na możliwość wspólnego spędzania czasu. Wnuki skarżą się, że rodzice
niechętnie pozwalają im odwiedzać dziadków, którzy mieszkają w drugiej części miasta lub
innej miejscowości.
Rodzice no to tak trochę kiepsko są - bo moi dziadkowie strasznie daleko mieszkają od nas –
no i po prostu nie są zbyt przychylni do tego, żebym ja do nich często jeździła. [Wnuczka]
Szczególnie trudne jest utrzymywanie bliskich relacji dziadków z wnukami mieszkającymi
zagranicą. Jedna z babć opowiadała, że z powodu dużej odległości komunikuje się z
wnukami głównie przez telefon. Inny respondent żali się, że jego wnuki nie są uczone języka
polskiego, co uniemożliwia mu z utrzymywanie z nimi kontaktu.
U mnie małe wnuczki, to są poza Polską, po polsku nie rozmawiają, nie chcą rozmawiać. Ona
rozumie po polsku, jak ja do niej mówię, ale nic nie chce powiedzieć po polsku. [Dziadek]
10. Mały wnuczek, duży wnuczek
Relacje dziadków z wnukami zmieniają się z wiekiem. Starsi respondenci podkreślają, że
kontakt z wnukami jest szczególnie intensywny, gdy wnuki są jeszcze małe i często to z ich
inicjatywy dochodzi do spotkań z dziadkami. Wśród seniorów pojawiły się głosy, że dla
młodszych wnuków dziadkowie stanowią wzór do naśladowania, w związku z czym wnuki
bardzo cenią sobie zdanie dziadków. Natomiast nastolatki rzadziej i mniej chętnie spędzają
czas z seniorami. Z wypowiedzi wnuków wynika, że pomimo tego, że kontaktują się z
dziadkami dosyć regularnie, to ograniczają się do rozmów i wspólnego świętowania różnych
uroczystości. Zdaniem seniorów wiąże się to z posiadaniem przez starszych wnuków większej
ilości obowiązków i ciągłym brakiem czasu. Dziadkowie zauważają także, że ich nastoletnie
wnuki posiadają odmienne zdania na różne tematy i przestają być posłuszni w stosunku do
starszych.
(…) widzę, że te stosunki się rozluźniają z czasem. Tu się nie ma co dziwić, bo to są osoby
dojrzałe. Jedna jeszcze studiuje, i to dwa fakultety, więc czasu ma mało. Druga już pracuje.
www.wspolnahistoria.fdn.pl
10
Dziadkowie i wnuki. Wspólna historia.
Raport z badań jakościowych
Tak że tutaj się rozrzedza. Najistotniejszy chyba jest ten kontakt chyba w szkole.
Dzieciństwo. [Dziadek]
Niektórzy seniorzy wyrażają nawet przekonanie, że do kontaktu starszych wnuków z
dziadkami dochodzi zazwyczaj z inicjatywy rodziców. Wnuczki są przez nich zachęcane do
odwiedzania dziadków czy rozmowy telefonicznej. Respondenci twierdzą natomiast, że
kontaktom ze starszymi wnukami sprzyjają uroczystości typu urodziny czy imieniny, gdy
wnuki odwiedzają dziadków lub dzwonią, aby złożyć im życzenia.
A szczególnie dzwonią starsze wnuczki, jak się zbliżają albo imieniny, albo urodziny, to wtedy
przypominają sobie. [Babcia]
11. Wnioski
•
Respondenci w podobny sposób postrzegają wzajemne stosunki.
•
Utrzymywanie kontaktów rodzinnych jest bardzo ważne zarówno dla dziadków, jak i
wnuków, ponieważ pomaga pielęgnować międzypokoleniową więź.
•
Dziadkowie mają najlepszy kontakt z wnukami, gdy te są jeszcze małe.
•
Dziadkowie mogą odegrać w życiu wnuków istotną rolę, spędzając z nimi wolny czas,
bawiąc się, przekazując historię i tradycję, a w razie potrzeby opiekując się nimi.
•
Dziadkowie chętnie rozpieszczają wnuki, choć wiedzą, że nie zawsze jest to
wskazane.
•
Nastolatki cenią sobie obecność dziadków w ich życiu, chociaż przyznają, że czasami
kontakty z seniorami mogą być dla nich męczące.
•
Starsi respondenci prawie zawsze pozytywnie wypowiadają się o wnukach. Nawet
gdy nie mają z nimi bliskich kontaktów, tłumaczą to licznymi obowiązkami młodych, brakiem
czasu lub dzielącą ich dużą odległością.
•
Obie grupy respondentów zgadzają się co do tego, że do utrzymania bliskich relacji
dziadków z wnukami potrzebne są również dobre stosunki dziadków z rodzicami.
www.wspolnahistoria.fdn.pl
11
Dziadkowie i wnuki. Wspólna historia.
Raport z badań jakościowych
12. Bibliografia

Komunikat CBOS „Rola dziadków w naszym życiu”, styczeń 2012 (oprac. K.
Kowalczuk)

Dom Badawczy Maison „Osoby starsze w oczach młodzieży, młodzież w oczach osób
starszych”, czerwiec 2012
www.wspolnahistoria.fdn.pl
12