Próba oceny efektywności kryteriów selekcyjnych w
Transkrypt
Próba oceny efektywności kryteriów selekcyjnych w
Kuder A., Perkowski K., Śledziewski D. (red.) Proces doskonalenia treningu i walki sportowej, AWF. T.2, Warszawa 2005: 54-57. Marcin Siewierski Zakład Teorii Sportu, Akademia Wychowania Fizycznego w Warszawie PRÓBA OCENY EFEKTYWNOŚCI KRYTERIÓW SELEKCYJNYCH W PŁYWANIU W SZKOŁACH MISTRZOSTWA SPORTOWEGO 1. Wstęp Dobór i selekcja stanowią istotny element organizacji systemu szkolenia. Proces poszukiwania osób utalentowanych przebiega od najwcześniejszych lal życia. Wczesne rozpoznanie cech wyróżniających dane dziecko stwarza przesłanki do podjęcia działań dla ich pełnego rozwoju [2]. Współcześnie dużym problemem w sporcie pływackim jest organizacja szkolenia i trening zawodników w wieku 16-18 lat. Do 2004 roku powstało 8 szkół mistrzostwa sportowego w pływaniu, co w znacznym stopniu przyczyniło się do poprawy warunków rozwoju młodzieży w tej dyscyplinie. Brak jednorodności stosowanych kryteriów selekcyjnych w SMS-ach spowodował jednak znaczne zróżnicowanie poziomu sportowego zawodników trenujących w tych szkołach. Dobór kryteriów selekcyjnych w pływaniu nie jest dostatecznie zbadany i nie znajduje w pełni potwierdzenia w praktyce. W związku z tym trenerzy poszczególnych szkół mistrzostwa sportowego w porozumieniu z władzami PZP stosują własne (wybrane z ogólnie dostępnych) kryteria selekcyjne, bazując na posiadanym doświadczeniu. Dobór i selekcja do SMS-ów powinny służyć wyłonieniu jednostek najbardziej utalentowanych, rokujących uzyskiwanie wyników na najwyższym poziomie. Należy jednak zauważyć, iż obecny przebieg tego procesu nie zawsze potwierdza te założenia. W związku z tym celem pracy uczyniono próbę oceny efektywności kryteriów selekcyjnych w pływaniu stosowanych w szkołach mistrzostwa sportowego w Polsce. 1 Zmierzając do tak postawionego celu sformułowano następujące pytania badawcze: 1. Jakie warunki i kryteria musi spełniać kandydat, aby zostać uczniem konkretnego SMS-u? 2. Czy istnieje zależność pomiędzy liczbą i rodzajem stosowanych kryteriów selekcyjnych a wynikiem sportowym konkretnego zawodnika w SMS-ach? 3. Jak przebiega selekcja w szkołach mistrzostwa sportowego? 2. Materiał i metody badań W badaniach posłużono się metodą wywiadu. Zastosowano kwestionariusz, w którym zawarto pytania dotyczące stosowanych kryteriów oraz przebiegu selekcji w SMS-ach. Wywiad przeprowadzono z trenerami koordynatorami wszystkich 8 polskich szkół mistrzostwa sportowego w pływaniu (tj. w Krakowie, Warszawie, Gdańsku, Zielonej Górze, Oświęcimiu, Raciborzu, Szczecinie, Poznaniu). Analizowano także półroczne sprawozdania dostarczane do PZP przez SMS-y. Porównano wykorzystywane kryteria selekcyjne oraz określono wpływ zabiegów selekcyjnych na poziom sportowy zawodników, uczniów SMS. W tym celu określono procentowy udział zawodników posiadających różne klasy sportowe (od MM do drugiej) wśród uczniów SMS. 3. Wyniki Nabór do SMS-ów odbywa się w każdym nowym roku szkolnym. Wewnętrzne komisje rekrutacyjne w poszczególnych szkołach kwalifikują kandydatów w oparciu o własne kryteria selekcyjne oraz kryteria PZP (dotyczące posiadania odpowiednich klas sportowych). Listę zawodników proponowaną przez szkołę zatwierdza PZP. Zakres stosowanych kryteriów jest duży, a ich rodzaj i liczba różnicuje poszczególne SMS-y (tab. 1). 2 W niektórych szkołach odbywają się testy oceniające sprawność fizyczną kandydatów, wymaga się posiadania minimum pierwszej klasy sportowej, czy przynależności do Kadry Narodowej Juniorów lub Seniorów. Natomiast w innych brane są pod uwagę mniej istotne kryteria, jak np. dobre wyniki w nauce w gimnazjum, czy posiadanie jedynie drugiej klasy sportowej. We wszystkich SMS-ach do podstawowych kryteriów zalicza się dobry stan zdrowia i aktualny wynik sportowy. Analiza zebranych dokumentów wykazała zależność między stosowanymi kryteriami selekcyjnymi a klasami sportowymi posiadanymi przez zawodników w poszczególnych SMS. W szkołach, w których poziom selekcji jest wyższy (pod względem liczby i istotności kryteriów) trenuje większy odsetek zawodników odnoszących sukcesy międzynarodowe (legitymujących się klasą mistrzowską krajową i międzynarodową). Na rycinie 1 widoczny jest procentowy udział zawodników posiadających różne klasy sportowe w poszczególnych SMS. Szkoły, które stosują większą liczbę kryteriów posiadają większy procent zawodników z klasą międzynarodową i mistrzowską. Natomiast w SMS, w których brana jest pod uwagę mniejsza liczba kryteriów - nie ma zawodników z klasami mistrzowskimi a przeważają zawodnicy z niższymi klasami (np. SMS w Gdańsku.). 3 Klasa II Klasa I 100% Klasa M 90% Klasa MM 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% Gdańsk (3) Warszawa (4) Racibórz (5) Poznań (5) Zielona Góra (5) Oświęcim (5) Kraków (6) Szczecin (6) 0% Nazw a szkoły i liczba stosow anych kryteriów selekcyjnych Ryc. 1. Procentowy udział zawodników posiadających poszczególne klasy sportowe w szkołach mistrzostwa sportowego. Wychodząc z założenia, że celem SMS w pływaniu jest wychowanie mistrzów w tej dyscyplinie, można pokusić się o zweryfikowanie poziomu sportowego zawodników trenujących w badanych SMS, co może jednocześnie świadczyć o funkcjonowaniu sytemu szkolenia i selekcji. Określenie procentu zawodników posiadających klasę mistrzowską lub międzynarodową, należących do poszczególnych SMS-ów, pozwala na dokonanie oceny poziomu szkolenia w tych szkołach. 5 Kryteria selekcyjne Przynależność do Kadry Polski Juniorów lub Seniorów Dobre wyniki w nauce po ukończeniu gimnazjum Pozytywny przebieg kariery zawodniczej Testy sprawnościowe na lądzie ( gibkość, sprawność ogólna) Testy techniczne w wodzie ( poprawność techniki pływania) Wiek kalendarzowy Rekomendacja trenera klubowego ( dalsze perspektywy rozwoju) Ocena warunków fizycznych i psychicznych Liczba stosowanych kryteriów selekcyjnych SMS w Gdańsku SMS w Oświęcimiu SMS w Raciborzu SMS w Zielonej Górze SMS w Szczecinie SMS w Poznaniu Badania lekarskie (bardzo dobry stan zdrowia) Wynik sportowy na szczeblu ogólnopolskim Potwierdzenie posiadania min. I klasy sportowej Potwierdzenie posiadania min. II klasy sportowej SMS w Warszawie Nazwa szkoły SMS w Krakowie Tabela 1. Rodzaj i liczba kryteriów selekcyjnych stosowanych w szkołach mistrzostwa sportowego w pływaniu. + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + 6 + 4 3 5 5 5 + + + 6 5 6 % 8 SMS w Szczecinie 7 Klasa międzynarodowa 6 SMS w Oświęcimiu 5 SMS w Krakowie 4 3 2 1 0 0 5 10 15 20 25 30 35 40 % Klasa mistrzowska Ryc.2. Porównanie szkół mistrzostwa sportowego, wg. kryterium zawodników z klasą mistrzowską krajową lub międzynarodową . % Szkoły, w których trenują zawodnicy posiadający klasę mistrzowską krajową i międzynarodową (SMS w Szczecinie, Oświęcimiu i Krakowie) zajmują wyższe pozycje w rankingu w porównaniu do SMS-ów, do których należą zawodnicy najwyżej z klasą mistrzowską krajową - SMS w Warszawie, Zielonej Górze, Poznaniu, czy Raciborzu (ryc.2). Może to świadczyć jednocześnie o wyższym poziomie szkolenia w tych szkołach, co ma odzwierciedlenie w wynikach uzyskiwanych przez uczniów poszczególnych SMS. Zakwalifikowani, trenujący w SMS-ach zawodnicy, co 6 miesięcy poddawani są weryfikacji, której celem jest: - wykazanie zmian poziomu sportowego (na podstawie uzyskanych rezultatów), - kontrola stanu zdrowia i stwierdzenie braku przeciwwskazań do kontynuowania treningu pływackiego. Trenerzy koordynatorzy oddają sprawozdania do PZP, informując o wynikach weryfikacji. 7 W naborze do SMS-ów wykorzystuje się kilka odmiennych (o różnej istotności) kryteriów selekcyjnych. Jak już wspomniano - ich zróżnicowanie i liczba są uzależnione od rodzaju SMS-u. Natomiast selekcja stosowana w szkołach w trakcie szkolenia specjalnego odbywa się w oparciu tylko o jedno kryteriumwynik sportowy. 4. Podsumowanie Przedstawione rozważania mają na celu zwrócenie uwagi na merytoryczną jakość przeprowadzania naboru i selekcji w sporcie pływackim. Badania potwierdziły, że głównym kryterium selekcyjnym stosowanym przy naborze do SMS są wyniki sportowe, a jak wiemy z literatury nie tylko one są gwarancją dalszych sukcesów. Brak np. szczegółowości oceny budowy somatycznej (m.in. wysokości i masy ciała, obwodu klatki piersiowej, ruchomości w stawie barkowym i skokowym), długości ślizgu oraz wartości, czy wskaźników fizjologicznych (np. VO2max, moc maksymalna, HR tlenowe, czas odnowy HR po wysiłku) mogą świadczyć o kwalifikowaniu kandydatów szybko dojrzewających. Takie postępowanie zmniejsza perspektywiczność oceny możliwości zawodnika i często eliminuje jednostki wolniej dojrzewające, będące potencjalnymi kandydatami na mistrzów [3]. Zastosowanie większej liczby kryteriów selekcyjnych mogłoby przyczynić się do trafniejszego prognozowania rozwoju zawodnika, a tym samym zwiększyć % zawodników odnoszących sukcesy na poziomie międzynarodowym. Wnioski Na poziom sportowy wyselekcjonowanych zawodników ma wpływ liczba i rodzaj kryteriów selekcyjnych: im większa liczba i istotność kryteriów stosowanych przez szkoły mistrzostwa sportowego - tym wyższy poziom sportowy uczniów. 8 Im większy odsetek zawodników posiadających klasy mistrzowskie krajowe i międzynarodowe trenuje w SMS, tym szkoła zajmuje wyższe miejsce w rankingu, co świadczy o wyższym poziomie szkolenia, w tym również doboru i selekcji. Przeprowadzanie naboru i selekcji w oparciu o rozbudowane programy selekcyjne może przyczynić się do trafniejszego prognozowania rozwoju wyników sportowych uczniów. 5. Piśmiennictwo 1. Kosmol A., Perkowski K., Sozański H., Śledziewski D. [1994]: Sport dzieci i młodzieży. RCMSzKFIS, Warszawa. 2. Sozański H.(red.)[1999]: Podstawy teorii treningu sportowego. COS, Warszawa. 3. Sozański H., Zaporożanow W. [1994]: Dobór i kwalifikacja do sportu. RCMSzKFIS, Warszawa. 4. Starosta W. [1985]: Dobór i selekcja sportowa - problem badawczy. [w:] Wybrane problemy doboru i selekcji w sporcie. Cz. 1. Instytut Sportu, Warszawa. 9