Więcej - Rynekpracy.org

Natalia Skipietrow
BIULETYN
1/2009
Emerytury
na progu nowej ery
Fundacja Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych
Warszawa, styczeń 2009
Projekt graficzny: Frycz | Wicha
Skład graficzny: Mirosław Piekutowski
Wszystkie prawa zastrzeżone.
Przedruk i reprodukcja w jakiejkolwiek postaci całości lub części biuletynu bez
pisemnej zgody Fundacji Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych są zabronione.
ISSN 18 98 – 69 6 X
Emerytury
na progu nowej ery
Natalia Skipietrow
BIULETYN nr 1/2009
Sytuacja w Polsce – liczba emerytów, najbliższe prognozy
W Polsce w 2007 r. było 7 mln 303 tys. osób pobierających świadczenia emerytalno-rentowe z FUS, w tym 4 mln 559 tys. pobierających emerytury. Liczba emerytów stale rośnie – w 1995 r. na emeryturze pracowniczej było 3 mln
230 tys. osób, w 2004 r. – 4 mln 12 tys.
Dla pełnego obrazu sytuacji do liczby emerytów pracowniczych (czyli korzystających ze świadczenia w wyniku pracowniczego ubezpieczenia społecznego)
należałoby doliczyć 1,5 mln emerytów i rencistów otrzymujących świadczenia
z Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego oraz ok. 248 tys. tzw. emerytów mundurowych (przy czym co piąty policjant i co trzeci żołnierz odchodzący
na emeryturę nie ma 40 lat).
Na liczbę osób na emeryturze pracowniczej wpływ miały trzy czynniki: po pierwsze demografia – wiek emerytalny osiągają roczniki powojennych wyżów demograficznych. Do 2050 r. tzw. czynnik obciążenia demograficznego potroi się,
podobnie zresztą jest w całej Europie. Drugi czynnik to wprowadzenie przepisu,
zgodnie z którym od 1 stycznia 2006 r. osobom, które osiągnęły ustawowy wiek
emerytalny i są na rencie, zamienia się to świadczenie na emeryturę. Trzeci –
korzystanie z prawa do wcześniejszej emerytury z obawy przed utratą prawa do
tego przywileju. Z tego powodu w 2008 r. liczba emerytów wzrosła o ok. ćwierć
miliona.
W Polsce na każdą osobę pracującą przypada niemal 1,45 osoby niepracującej. Emerytury poniżej wieku emerytalnego otrzymuje 1,41 mln osób, a około
267 tys. osób otrzymuje zasiłki i świadczenia przedemerytalne.
Możliwość powszechnego przechodzenia na emeryturę poniżej wieku emerytalnego sprawia, że trudno było prognozować rzeczywistą liczbę świadczeniobiorców. W 2005 r. w Polsce było w sumie 5,9 mln osób w wieku emerytalnym, do
2030 roku ma być ich 9,6 mln. Jednocześnie w samym 1995 roku pośród osób
pobierających emerytury i renty 68% osób nie miało ustawowego wieku emerytalnego. Liczba rencistów od tego czasu nie tylko przestała rosnąć, ale i spadła
4
– to efekt zaostrzenia przepisów. Liczba osób uprawnionych do wcześniejszych
emerytur została znacznie ograniczona z ok. 1 mln do ok. 250 tys. uprawnionych do tzw. emerytur pomostowych. Jednocześnie nauczyciele jednak utrzymali
swoje uprawnienia, podobnie jak służby mundurowe.
Niewątpliwie Polska się starzeje, a Polacy nie chcą na razie słyszeć o wydłużeniu
wieku emerytalnego (choć kolejne rządy od 10 lat przymierzają się do wydłużenia wieku emerytalnego kobiet). W 2005 r. na 1000 osób w wieku produkcyjnym przypadało 241 osób w wieku poprodukcyjnym, w 2030 będą to 462
osoby, a w 2050 r. – ponad 750. W 2010 r. w wieku poprodukcyjnym będzie
6 mln 431 tys. osób, w 2020 r. – 8 mln 540 tys., a w 2030 – 9 mln 597 tys.
Obecne przepisy emerytalne
Przypomnijmy, że w 1999 r. przeprowadzono reformę emerytalną, jednak
z oczywistych powodów – koniecznego czasu, by ludzie mogli się dostosować
do nowych zasad – zmiany są wprowadzane stopniowo. W 1999 r. wprowadzono regułę odnotowania składek na kontach emerytalnych (przedtem ZUS
nie notował, kto ile wpłacał do systemu) oraz wprowadzono II filar systemu czyli
OFE – Otwarte Fundusze Emerytalne (od razu obowiązkowe dla osób do 30
lat i jako możliwość do wyboru dla 30-49-latków). W tym (2009) roku po raz
pierwszy wypłacane są emerytury z nowego systemu (dla 60 letnich kobiet) oraz
wcześniejsze emerytury zastąpiono pomostowymi.
Zgodnie ze stanem prawa, zarówno polskiego, jak i międzynarodowego, fakt
rozpoczęcia pracy w jakimś zawodzie lub rodzaju pracy nie daje tytułu prawnego do emerytury w określonym wieku (także wcześniejszej czy pomostowej). Dopiero wypracowanie pełnego stażu i osiągnięcie wieku daje takie uprawnienia.
Jeśli więc ktoś ma 64 lata i 364 dni oraz posiada wymagany w starym systemie
emerytalnym minimalny staż 25 lat pracy, a nie przysługuje mu prawo do emerytury wcześniejszej czy pomostowej, to nie ma prawa nabytego do emerytury.
Dopiero mając już 65 lat i jeden dzień to prawo zyskuje.
Emerytury na progu nowej ery
Nie jest więc prawdą to, co często mówią związkowcy, że skoro ktoś spodziewał
się, że dana praca zapewni mu określone przywileje emerytalne i dlatego ją
wykonywał, to ma jakieś prawa nabyte z samego tytułu podjęcia pracy. Trybunał
Konstytucyjny w Polsce wielokrotnie wypowiadał się w kwestii praw nabytych
oraz standardów państwa prawa, a także przyjął wykładnię, która dotyczy prawa
do wcześniejszej emerytury. Mówiąc wprost, prawo nabyte powstaje wtedy, gdy
ktoś spełnił wszystkie warunki do emerytury pod rządami określonych przepisów.
To istotne z powodu podziału, który dokonał się 1 stycznia 1999 r. – na osoby
objęte starymi przepisami emerytalnymi oraz nowym systemem emerytalnym.
Trybunał uznał, że prawodawca mógł dokonać takiego podziału także w stosunku do osób, które rozpoczęły pracę przed 1999 r.
2009 r. jest pierwszym rokiem, w którym przechodzić na emerytury będą osoby
objęte reformą emerytalną. Jednocześnie od tego roku nie można już uzyskać
prawa do wcześniejszej emerytury na mocy starych przepisów emerytalnych. Jest
to więc rok zmiany.
Osoby, które nabyły prawo do emerytury przed 1 stycznia 2009 r. na zasadach
starego systemu emerytalnego, ale z tego prawa jeszcze nie skorzystały, będą
występować o emerytury na dotychczasowych zasadach.
Akty prawne, które regulują system emerytalny w Polsce:
AA Ustawa z 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy
emerytalnych (Dz. U. z 2004 r. Nr 159, poz. 1667 z późn. zm.)
AA Ustawa z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych
(tekst jednolity – Dz. U. z 2007 r. Nr 11, poz.74)
AA Ustawa z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 z późn. zm.)
AA Ustawa z 21 listopada 2008 r. o emeryturach kapitałowych (Dz. U. Nr 228,
poz. 1507), a jej przepisy weszły w życie 8 stycznia 2009 r.
AA Ustawa z 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz.U. z 2008 r.
nr 237; poz. 1656 str. 1)
Nie można kogoś „wysłać” na emeryturę, o dacie skorzystania z tego uprawnienia decyduje pracownik, choć w praktyce pracodawca może, mimo zapisanej
w kodeksie pracy ochrony w okresie przedemerytalnym, zmusić pracownika do
przejścia na emeryturę.
Procedura przechodzenia na emeryturę w normalnych
warunkach
Ustawowy wiek emerytalny w systemie ubezpieczenia pracowniczego wynosi 60
lat (kobiety) lub 65 lat (mężczyźni).
Przy czym, aby otrzymać emeryturę w warunkach starego systemu emerytalnego
(w przypadku osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 r.) należało mieć minimum 20 lat lub 25 lat pracy, a dokładniej, tyle powinna wynosić suma tzw.
okresów składkowych (praca) i nieskładkowych (studia, obowiązkowa służba
wojskowa, zwolnienie chorobowe, urlop macierzyński).
Pracownik, aby udowodnić swój staż pracy, powinien wykazać się świadectwami
pracy, a w przypadku okresów nieskładkowych np. książeczką wojskową czy
dyplomem ukończenia studiów.
Jeśli ktoś osiągnął powszechny wiek emerytalny, ale nie ma wymaganego minimum stażu pracy, może przejść na emeryturę pod warunkiem, że ma okres
składkowy i nieskładkowy wynoszący 15 lat dla kobiet lub 20 lat dla mężczyzn,
jednak jego wyliczone świadczenie nie będzie podniesione do wysokości minimalnej emerytury. Natomiast osoby, które mają wymagany staż pracy, muszą
otrzymywać co najmniej tyle, ile wynosi minimalna emerytura. Do stażu pracy
można doliczyć czas prowadzenia gospodarstwa rolnego. Jeśli ktoś nie ma zaświadczenia o stażu pracy, może przed sądem, powołując świadków, udowodnić
swoje zatrudnienie.
W przypadku osób urodzonych po 31 grudnia 1948 r. jest tylko wymóg osiągnięcia ustawowego wieku emerytalnego, nie ma wymogu minimalnego stażu
pracy.
5
BIULETYN nr 1/2009
Z wprowadzeniem reformy emerytalnej w 1999 r. osobom będącym wówczas
w wieku 30-50 lat dano do wyboru, czy chcą podzielić swoją składkę emerytalną pomiędzy ZUS a OFE, czy nie. Ich wcześniejszy staż emerytalny i zarobki
posłużyły do policzenia tzw. kapitału początkowego, który będzie uwzględniany
przy wyliczaniu wysokości emerytury. Od reformy nie ma też już okresów nieskładkowych, za to państwo płaci składki za niektóre z dawnych okresów nieskładkowych, np. urlopy macierzyńskie.
Od tego (2009) roku emerytury będą wypłacane z nowego systemu emerytalnego. Będą liczone w inny sposób niż dotychczas: wartość zgromadzonych środków
będzie dzielona przez tzw. średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku, w jakim
ubezpieczony przechodzi na emeryturę. W przypadku osoby 65-letniej to 17 lat.
Nowa emerytura w wypadku osób ubezpieczonych w OFE składać się będzie
z emerytury z systemu partycypacyjnego (ZUS) i z OFE.
Osoby objęte od początku aktywności zawodowej nowym systemem będą wpłacać składki do OFE przez 30-40 lat. Jednak osoby, które w najbliższych latach
będą przechodzić na emeryturę, bardzo krótko oszczędzały w OFE. W efekcie
ich kapitał emerytalny jest niższy. Wartość kapitału emerytalnego wzrasta bardziej
dynamicznie pod koniec okresu oszczędzania. Po 10 latach odkładania składek
ich łączna wartość to mniej niż 10% tego, jakie są spodziewane oszczędności po
45 latach. Dlatego pierwsze emerytury kapitałowe będą relatywnie niskie.
Ponieważ jednak osoby te pracowały przed wejściem w życie reformy emerytalnej, do nowego systemu emerytalnego przeszły z wianem, którym jest kapitał
początkowy, czyli to, co odłożyły w składkach emerytalnych przed 1 stycznia
1999 r. Ten kapitał będzie wyrównywał fakt, że w nowym systemie są stosunkowo krótko i dzięki temu ich dochody na emeryturze będą odpowiednie do ich
oszczędności emerytalnych podczas całego okresu zatrudnienia. Im ktoś miał
krótszy staż pracy przed 1999 rokiem, tym jego kapitał początkowy jest niższy,
a tym wyższe oszczędności emerytalne z nowego systemu.
Dla niektórych ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r. ustawa emerytalna przewiduje ustalenie wysokości emerytury w części według
6
dotychczasowych zasad, a w części według nowych zasad. Emerytura w wysokości ustalonej w części na dotychczasowych i w części na nowych zasadach
przysługuje:
AA kobietom, które wiek 60 lat osiągną w latach 2009 – 2013,
AA kobietom i mężczyznom występującym o przyznanie wcześniejszej emerytury
na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej, którzy wiek uprawniający do emerytury osiągną w latach 2009-20.
Jeżeli łącznie spełniają następujące warunki:
AA nie są członkami jednego spośród otwartych funduszy emerytalnych,
AA nie pobrali, nawet za jeden miesiąc, emerytury przyznanej i obliczonej na dotychczasowych zasadach.
Osoba, która pobierze chociażby za 1 miesiąc emeryturę przyznaną na dotychczasowych zasadach, będzie mogła również wystąpić z wnioskiem o ustalenie
nowej emerytury, jednakże do wyliczenia tej emerytury zostaną zastosowane
wyłącznie nowe zasady.
Proporcje obu części emerytury – tj. ustalonej według dotychczasowych zasad
(starej) i ustalonej według nowych zasad (nowej) – będą zależały wyłącznie od
tego, w którym roku zostanie osiągnięty wiek emerytalny. Bez znaczenia dla obliczenia wysokości emerytury pozostaje data zgłoszenia wniosku o świadczenie.
I tak emerytura ta będzie wynosiła:
AA 80% starej i 20% nowej emerytury, jeżeli wiek zostanie osiągnięty w 2009 r.,
AA70% starej i 30% nowej emerytury, jeżeli wiek zostanie osiągnięty w 2010 r.,
AA 55% starej i 45% nowej emerytury, jeżeli wiek zostanie osiągnięty w 2011 r.,
AA 35% starej i 65% nowej emerytury, jeżeli wiek zostanie osiągnięty w 2012 r.,
AA 20% starej i 80% nowej emerytury, jeżeli wiek zostanie osiągnięty w 2013 r.
Ustawodawca nie zdecydował się na wprowadzenie w filarze kapitałowym
emerytur małżeńskich, ponieważ z wyliczeń wynika, iż z powodu różnicy wieku
w czasie przechodzenia na emeryturę i różnic wieku między małżonkami dwie
zsumowane emerytury małżeńskie byłyby niższe niż suma emerytur żony i męża
liczonych dla nich indywidualnie. Wdowiec czy wdowa dostawać ma natomiast
w
0%
2009
Emerytury na progu nowej ery
2014
2015
2018
2019
1539,97
1589,94
1647,21
1697,09
1737,15
1770,17
1800,73
1819,36
1834,45
1845,55
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2017
2018
2019
472,24
530,99
595,37
665,87
743,01
533,74
598,95
669,80
743,02
822,14
907,59
999,81
1099,28 1200,52 1309,20
1425,79
40%
20%
2014
2015
2016
2017
2018
2019
2020
2021
2022
2023
2024
emerytura ze składek
odprowadzanych na II filar (OFE)
emerytura
z kapitału początkowego
emerytura ze składek
odprowadzanych na I filar
Źródło: Departament Analiz Ekonomicznych i Prognoz MPIPS
2050
2047
2044
2041
2038
2035
2032
2029
2023
Dotychczas emerytury przyznawane były całym grupom branżowym (najwięcej
w latach 80., tuż po stanie wojennym), bez względu na to, czy ktoś wykonywał pracę za biurkiem czy np. przy piecu hutniczym. Nie podlegało to ocenie
2020
emerytura
z kapitału początkowego
2017
odprowadzanych na I filar
2014
Emeryturyemerytura
wcześniejsze
i pomostowe
ze składek
emerytura ze składek
2011
2024
2008
2023
2005
2022
2002
2021
1996
2711,44
2020
1999
2708,74
2019
medycznej. W sumie w 2008 r. był aż 1 mln pracowników pracujących w branżach, w których potencjalnie mogliby skorzystać z prawa do wcześniejszych
emerytur.
Zmianę przepisów w tym obszarze zapisano w przepisach wprowadzających reformę emerytalną. Na konieczność zmiany przepisów w tym zakresie zwracał
39 000
uwagę
34 000 także Trybunał Konstytucyjny. 20 maja 2008 r. TK, rozpoznając skargę
29 000
konstytucyjną
dotyczącą prawa do wcześniejszej emerytury, stwierdził. m.in. ko24 000
nieczność wydania nowego rozporządzenia w tej sprawie. Zdaniem TK było
19 000
to potrzebne z uwagi na postęp w dziedzinie medycyny pracy oraz BHP i wynika14 000
jących
9 000 z tego zmian w sposobie wykonywania pracy. Istotne było też zweryfiko4 000 przesłanek, którymi kierował się prawodawca w 1983 r. przy konstruowawanie
niu preferencyjnych rozwiązań skracania wieku emerytalnego. TK zalecił, by
0-24
25-44
45-59/64
60/65+
rząd zajął się tą sprawą. W tym czasie (w 2008 r.) trwały prace nad ustawą
o emeryturach pomostowych. Ustawę uchwalono, odrzucając weto prezydenta
1993
2699,99
2018
rok przejścia na emeryturę
emerytura
z kapitału początkowego
Źródło: Departament Analiz Ekonomicznych i Prognoz MPIPS
1990
2685,80
2533,84
2653,45
2488,06
2017
2616,99
2427,95
2016
2576,96
2366,51
rentę100%
rodzinną w wysokości 85% kwoty liczonej od sumy obu emerytur (z ZUS
325,44 369,86 418,67 472,24 530,99 595,37 665,87 743,01 827,38
919,58 1020,28
i OFE) zmarłego współmałżonka. Emerytury
kapitałowe będą waloryzowane
533,74 598,95 669,80
80%
907,59 999,81
inaczej niż emerytury z ZUS 743,02
– nie 822,14
wskaźnikiem
inflacji,
ale 1200,52
90% udziałem w zy1099,28
1309,20 1425,79
skach60%z inwestowania zgromadzonego kapitału emerytalnego.
W przypadku
osoby 60-letniej, która rozpoczęła pracę w wieku 20 lat i zarabia40%
ła średnie wynagrodzenie, udział poszczególnych składników emerytury będzie
20%
kształtował
się tak jak widać to na wykresie 1. Przypadek osoby 65-letniej pokazuje0%wykres 2.
2015
1020,28
rok przejścia na emeryturę
emerytura ze składek
odprowadzanych na I filar
2014
919,58
60%
0%
emerytura ze składek
odprowadzanych na II filar (OFE)
827,38
2711,44
749,97
418,67
2708,74
679,37
369,86
2699,99
613,98
80%
325,44
2685,80
553,48
494,52
2653,45
494,94
441,04
2026
441,05
392,25
emerytura
z kapitału początkowego
2616,99
390,27
347,75
rok przejścia na emeryturę
wysokość emerytury =100%
2017
2576,96
341,95
100%
307,21
2533,84
296,72
270,31
2488,06
236,76
odprowadzanych na II filar (OFE)
2016
Wykres 2. Udział poszczególnych składników emerytury w przypadku osoby
65-letniej, która rozpoczęła pracę w wieku 20 lat i zarabiała średnie
wynagrodzenie
2427,95
206,31
40%
0%
2013
emerytura ze składek
odprowadzanych na I filar
2366,51
178,80
60%
20%
2012
emerytura ze składek
odprowadzanych na II filar (OFE)
wysokość emerytury =100%
80%
153,97
257,16
1455,39
wysokość emerytury =100%
131,13
215,92
2011
rok przejścia na emeryturę
Wykres 1. Udział poszczególnych składników emerytury w przypadku osoby
60-letniej, która rozpoczęła pracę w wieku 20 lat i zarabiała średnie
wynagrodzenie
100%
2010
7
BIULETYN nr 1/2009
oraz prezydencki projekt ustawy przedłużający trwanie starych przepisów i wcześniejszych emeryturach.
1 stycznia 2009 r. stare przepisy o wcześniejszych emeryturach przestały więc
obowiązywać. Ten kto nie nabył do nich prawa (czyli nie osiągnął do tego czasu
wymaganego stażu i wieku), już tych uprawnień nie uzyska.
Kto stracił prawo do wcześniejszej emerytur, może jeszcze otrzymać rekompensatę, jeśli pracował przed 1 stycznia 2009 r. w szczególnych warunkach lub
w szczególnym charakterze przez co najmniej 15 lat. Rekompensata będzie
dodatkiem do kapitału początkowego, czyli będzie miała wpływ na wysokość
przyszłej emerytury.
Jednym słowem, kto do 1 stycznia 2009 r. osiągnął wiek i staż pracy uprawniający do wcześniejszej emerytury, może nadal na nią przejść, nie stracił uprawnień.
Od 1 stycznia 2009 r. mamy nowe zasady wcześniejszego zakończenia kariery
zawodowej – system emerytur pomostowych. Prace nad tym systemem trwały od
10 lat, dwukrotnie przygotowano projekty ustaw, które przekazano do konsultacji społecznych, jednak opór związków zawodowych sprawiał, że prace te nie
były zakończone. Dopiero w 2008 r. udało się uchwalić ustawę.
Emerytury pomostowe, które zastąpią wcześniejsze emerytury, dostanie w sumie
ok. 240 tys. osób pracujących w warunkach szczególnych lub wykonujących
pracę o szczególnym charakterze. Emerytura pomostowa będzie wypłacana od
zakończenia kariery zawodowej do wieku emerytalnego. Wyniesie tyle, co potencjalna emerytura dla osoby w wieku 60 lat i będzie waloryzowana tak, jak
emerytury.
Kto nadal może skorzystać z wcześniejszych emerytur? Osoby, które do końca 2008 r. nabyły prawo do wcześniejszej emerytury, będą mogły przechodzić na emeryturę według starych zasad także po 2008 r. Dodatkowo osoby,
które do końca 1998 r. spełniły wszystkie warunki związane ze stażem pracy
pozwalającym na przejście na wcześniejszą emeryturę, mogą z tego uprawnienia skorzystać na mocy istniejących przepisów.
8
Świadczenie będzie przysługiwać osobom pracującym w szczególnych, czyli najtrudniejszych warunkach, które nie mogą być w żaden sposób usunięte przez
pracodawcę, lub wykonującym pracę o szczególnym charakterze, w której odpowiadają za bezpieczeństwo innych osób i które jednocześnie wymagają największej sprawności psychofizycznej.
Będzie to system wygasający (nie obejmie osób, które rozpoczęły karierę zawodową po 31 grudnia 1998 r.) – w przyszłości bowiem preferowane będą
ułatwienia w zmianie pracy, a nie praca w warunkach potencjalnie szkodliwych
dla zdrowia. Ustawa obejmie jednak wszystkich tych, którzy pracę zawodową
w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze podjęli przed wejściem w życie reformy emerytalnej.
Warunki otrzymania emerytury pomostowej na nowych warunkach:
AA wiek 55 lat (kobiety) lub 60 lat (mężczyźni), w niektórych zawodach o 5 lat
mniej
AA staż pracy: 20 lat dla kobiet, 25 lat dla mężczyzn,
AA minimalny staż pracy w warunkach szczególnych lub przy wykonywaniu pracy
o szczególnym charakterze – 15 lat.
AA data rozpoczęcia pracy zawodowej w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze – do 31 grudnia 1998 r.
Osobne rozwiązanie, umożliwiające wcześniejsze zakończenie kariery zawodowej, przygotowywane jest natomiast dla nauczycieli. Prace nad ustawą nie
zostały zakończone w momencie oddawania biuletynu do druku. Z przygotowanego projektu wynika, że prawo do wcześniejszego zakończenia aktywności
zawodowej zyskają osoby, które będą się legitymować okresem składkowym
i nieskładkowym wynoszącym 30 lat, w tym 20 lat pracy w szkole. Warunkiem
będzie też rozpoczęcie pracy w szkole przed 1 stycznia 1999 r. oraz ukończenie
odpowiedniego wieku. Jego wydłużanie zostanie rozłożone na trzy etapy. Do
2014 roku na wcześniejszą emeryturę będą odchodzić 55-letni nauczyciele.
W latach 2015-2024 kobiety będą na nie przechodzić, mając 55 lat, a wiek
uprawniający do wcześniejszej emerytury mężczyzn będzie systematycznie
Emerytury na progu nowej ery
wydłużany (do 60 lat). Ostatni, trzeci etap, obejmie lata 2025-2032. Wtedy
do powszechnego wieku emerytalnego rosnąć będzie zarówno wiek kobiet,
jak i mężczyzn.
Co wnoszą proponowane zmiany?
Polska wprowadziła w 1999 r. reformę emerytalną ze świadomością, że jest
to jedyny sposób, by zapobiec załamaniu się systemu ubezpieczeń społecznych.
Od roku 1991 obciążenie pracujących stale rosło. Obecnie każdy pracujący
płaci 1400 zł rocznie, aby sfinansować wcześniejsze emerytury i przedemerytalne świadczenia. Wydatki na emerytury i renty od 1991 przekraczają 10% PKB.
System ubezpieczeń społecznych jest niezbilansowany i wymaga dotacji budżetowych, płaconych z innych podatków. W ostatnich latach całkowity poziom
dopłat z podatków do emerytur i rent rósł ze względu na pogłębianie się stanu
nierównowagi – koszty przekazywania składek do OFE nie przekraczały połowy
transferów budżetowych. W 2007 r. budżet przekazał do FUS 40 mld zł.
Gdyby do kosztów wypłat z systemu emerytur pracowniczych doliczyć koszty
emerytur mundurowych (ok. 500 tys. osób) oraz koszty dopłat do emerytur rolniczych (1,6 mln świadczeniobiorców), to obciążenie przeciętnego podatnika
wzrosłoby do 3,5 tys. zł rocznie.
Według szacunków resortu pracy utrzymanie wcześniejszych emerytur jeszcze
o rok na starych zasadach to dodatkowy wydatek z budżetu w wysokości 2 mld
zł w 2009 r. i 3,9 mld w 2010 r. Dla porównania – zaplanowane podwyżki dla
wszystkich nauczycieli (wszystkich szkół, przedszkoli) kosztować mają w 2009 r.
2, 564 mld zł, a w 2010 r. ponad 3,4 mld zł. Z kolei na podwyżki świadczeń
rodzinnych w 2009 r. przeznaczono 406 mln zł.
Przekładanie decyzji o likwidacji wcześniejszych emerytur i przedłużanie starych
przepisów spowodowało już i tak dodatkowy koszt w wysokości blisko 18 mld zł
do końca 2010 r. Skutki finansowe tej decyzji będziemy odczuwać także w kolejnych latach. W 2020 r. ta decyzja będzie nas kosztować 2 mld zł.
Na podstawie danych z ZUS i Centralnego Instytutu Ochrony Pracy Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej wyliczyło, że emerytury pomostowe będą kosztować w latach 2009-2040 około 12,7 mld zł w wartościach realnych z 2007 r.
(0,58% przeciętnego rocznego PKB w tym okresie). W praktyce jednak koszty
mogą być niższe, jeśli okaże się, że ludzie zmieniali bądź przerywali pracę, nie
mają wymaganego stażu lub zechcą pracować dłużej.
Wydatki związane z wypłacaniem emerytur pomostowych będą początkowo
relatywnie niewielkie, następnie wraz ze wzrostem liczby uprawnionych będą
rosnąć, a po roku 2026 zaczną maleć, w miarę jak większość osób objętych
emeryturami pomostowymi osiągnie wiek emerytalny i przejdzie na emeryturę
w powszechnym systemie.
W pierwszych latach około 5 tys. osób rocznie rozpoczyna pobieranie emerytur
pomostowych. Ponieważ system ma mieć charakter wygasający, a maksymalny
czas pobierania świadczenia to 5 lub 10 lat (w zależności od pracy) – po początkowym wzroście liczby świadczeniobiorców liczba uprawnionych zmaleje.
Co reforma 2009 r. oznacza dla emerytów?
A dokładniej – dla przyszłych emerytów, czyli nas, pracujących – bo dla obecnych emerytów nic się nie zmieni.
Wszystko zależy od tego, w jakiej grupie znajduje się dana osoba. Co do osób
zatrudnionych przed 1 stycznia 1999 r., to od 10 lat grupa ta wiedziała, że zmiany nadchodzą. Termin był i tak dwukrotnie przesuwany. 1 stycznia 2009 r. wcześniejsze emerytury straciło kilkaset tysięcy osób, ale nie wiadomo ile dokładnie.
Część z tych osób wybrała bowiem ubezpieczenie w OFE, część zmieniła pracę,
część chciała pracować dłużej. Dane więc są szacunkowe.
Po drugie – największa grupa uprawnionych – nauczyciele, otrzymają własny, wygasający i powiązany z Kartą Nauczyciela system wcześniejszego zakończenia pracy.
Co do osób zatrudnionych po 1 stycznia 1999 r., to są one objęte nowym systemem emerytalnym od pierwszego dnia pracy. W stosunku do nich Ustawa
9
BIULETYN nr 1/2009
o emeryturach i rentach z FUS nie przewiduje żadnego systemu wcześniejszych
emerytur, jak również w stosunku do nich nie zostały zaciągnięte żadne zobowiązania związane z możliwością przejścia na emerytury pomostowe. Dlatego
żadna z tych osób nie mogła planować sobie wcześniejszego zakończenia kariery zawodowej.
Zgodnie z założeniami raportu zespołu ekspertów medycyny pracy z 1999 r.,
wobec osób zatrudnionych po 1 stycznia 1999 r. należy stosować metody profilaktyki związane z odpowiednim planowaniem kariery zawodowej, by w odpowiednim czasie zmieniały pracę bez ryzyka uszczerbku na zdrowiu. Minister
Pracy i Polityki Społecznej ma obowiązek przygotować odpowiedni program do
końca 2014 r.
Dodajmy, że podział na osoby objęte od początku kariery zawodowej reformą emerytalną i niemające prawa do emerytury pomostowej oraz pozostałe
dokonał się już w roku 1998, gdy uchwalono Ustawę o emeryturach i rentach
z FUS wprowadzającą reformę emerytalną, a nie obecnie, gdy uchwalono Ustawę o emeryturach pomostowych. Reszta to tylko prosta konsekwencja tamtych
decyzji.
Przypomnieć trzeba, że prawo do wcześniejszych emerytur z dniem 1 stycznia
straciły kobiety, czyli jeśli w zeszłym roku nie nabyły uprawnień, nie mogą już
przechodzić na emeryturę w wieku 55 lat.
Co zmiany oznaczają dla społeczeństwa?
Duże wydatki na emerytury ograniczają możliwości wspierania innych grup społecznych: np. wcześniejsze emerytury pochłaniają rocznie około 20 mld zł. System emerytur pomostowych będzie znacznie mniej kosztowny. Zmniejszy się dotowanie jednych grup zawodowych przez drugie z racji ich większej lub mniejszej
siły politycznej.
Pojawi się możliwość przeznaczenia większych kwot na inne działania lub zmniejszenia obciążenia podatkowego.
10
Większość kosztów finansowania emerytur pomostowych bierze na siebie budżet państwa. Rząd chce jednak, by pracodawcy, odpowiedzialni za tworzenie warunków pracy, współfinansowali emerytury pomostowe z dodatkowych,
niewielkich składek. Wyniosłyby one 1,5% podstawy wymiaru za okresy pracy
po 2009 r. (czyli od roku 2010) i maksymalnie za 10 lub 15 lat pracy w szczególnych warunkach. Nie jest to duże obciążenie, jednak w skali niektórych firm
może stanowić poważny wydatek.
Dobre praktyki
W Polsce wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 55-64 lata osiągnął poziom
29,7% w 2007 roku. Wśród wszystkich krajów Unii Europejskiej tylko w Polsce
i Hiszpanii ponad 60% ludzi w wieku 54-60 lat chce iść na emeryturę tak wcześnie, jak to możliwe. Jak wynika z badań przeprowadzonych dla Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, w Polsce ludzie chcą jak najwcześniej skończyć karierę
zawodową z następujących względów:
AA czują zmęczenie pracą, w znacznym stopniu spowodowane brakiem właściwej polityki zarządzania wiekiem w firmach: pracownicy przez całe lata
wykonują te same zadania, niezwykle rzadko są szkoleni lub awansowani,
w efekcie albo każda większa zmiana w firmie sprawia, że nagle są oceniani jako niekompetentni, albo są zmęczeni monotonią, brakiem perspektyw
i niedostosowaniem pracy do ich zmieniających się możliwości fizycznych;
AA z powodu stanu zdrowia – jednak z badań wynika, że decyzję o odejściu
z pracy podejmują ci, którzy czują się najlepiej spośród uprawnionych do
emerytury;
AA konkurencja ze strony młodszych pracowników, napór nowych technologii,
pojawianie się nowych wymagań, zagrożenie zwolnieniem spowodowane
kondycją pracodawców lub dorywczym charakterem pracy, często zmieniające się przepisy emerytalne, co sprawia, że emerytura lub renta wydaje się
bezpieczniejszym, pewniejszym rozwiązaniem;
Emerytury na progu nowej ery
AA z powodu presji pracodawców, którzy chcą się pozbyć pracowników w wieku
ochronnym, wolą zatrudnić młodego, wykwalifikowanego pracownika, często
bardziej dyspozycyjnego, mniej zarabiającego, zamiast inwestować w podniesienie kwalifikacji starszych pracowników, postrzeganych jako mniej energicznych, opornych na zmiany. Badania empiryczne dowodzą jednak, że nie ma
faktycznego związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy starzeniem się a obniżaniem zdolności do pracy. Tak powstaje błędne koło, pracodawca nie inwestuje w podniesienie kwalifikacji pracownika, bo spodziewa się, że on szybko
przejdzie na emeryturę, a pracownik nie wierzy w siebie i czuje się zagrożony
oczywistym dla niego brakiem wiary w jego możliwości, widzi w tym groźbę zwolnienia, więc stara się przejść na emeryturę, by zapewnić sobie jakieś dochody;
AA w starym systemie emerytalnym po prostu opłacało się iść na wcześniejszą
emeryturę – bo nie miało to znaczenia dla wysokości pobieranego świadczenia. Im mniej więc ktoś zarabiał, tym bardziej opłacało mu się przejść
na wcześniejszą emeryturę i dorabiać do niej, z powodu składki na ZUS było
to też rozwiązanie korzystne dla pracodawcy.
AA z powodu konieczności opieki nad wnukami lub innymi bliskimi, np. partnerem, który przeszedł na emeryturę. W szczególności dotyczy to kobiet. Jednak
choć częściej innymi członkami rodziny zajmują się osoby starsze niż młodsze,
to jednak nie zdarza się to częściej w Polsce niż w innych krajach, w których
pracuje znacznie więcej 50-latków;
AA z powodu niepełnosprawności – ponieważ osobom niepełnosprawnym
w ogóle ciężej w Polsce o pracę.
Generalnie każda decyzja o zawieszeniu czy zaprzestaniu kariery zawodowej
powoduje, że powrót do pracy jest trudny, zwłaszcza w przypadku osób, u których ta przerwa w zatrudnieniu trwa dłużej, które mają niższe kwalifikacje i które
związane były z jednym pracodawcą przez większość swojego życia zawodowego.
Łatwo zrozumieć, że dla osób o niskich zarobkach i zagrożonych utratą pracy
możliwość uzyskania emerytury – nawet niskiej – jest atrakcyjna. To po prostu
pewność dochodów.
Na początku przemian gospodarczych, kiedy przepisy rentowe były jeszcze dość
liberalne, na renty poszło 1,2 mln osób. Rentę można było łatwo sobie załatwić, więc dla ludzi masowo tracących pracę stawała się ona stałym dochodem,
do którego próbowali sobie dorobić. W praktyce renty okazały się zbyt niskie
na godne życie, a dochody z dodatkowej pracy iluzoryczne. Podobne niebezpieczeństwo grozi tzw. wczesnym emerytom. Decydując się na odejście z pracy
i jednocześnie jej kontynuację (a tak robi np. wielu nauczycieli) nie myślą o tym,
co się stanie za kilka lat, gdy możliwość dodatkowej pracy się skończy, a ich
niskie świadczenia stracą na wartości.
Specjaliści od rynku pracy często podkreślają, że ludzie nie są świadomi tego, iż
to ich dzieci ponoszą koszt ich wcześniejszego wyjścia z rynku pracy.
Często pracodawcy pozbywają się pracowników w starszym wieku, zamiast inwestować w ich kwalifikacje, bo wolą zatrudniać młodszych. Mniej cenią doświadczenie i kwalifikacje starszych pracowników, niż dyspozycyjność młodszych.
Tych drugich wolą zatrudniać w formie pozwalającej na łatwe zwolnienie, mniej
im także płacą.
Samo zmniejszenie się bezrobocia (które teraz może znowu zacząć rosnąć) i sytuacja demograficzna temu nie zaradzą, konieczne są rozwiązania systemowe.
Porównanie Polska – UE: liczba emerytów i wiek emerytalny
Przeciętny wiek przechodzenia na emeryturę w Polsce w 2007 roku to 57,1 lat,
a na rentę – 49,1 lat. Jedynie 28,6 procent mężczyzn i 12,6 procent kobiet
przeszło na emeryturę powyżej ustawowego wieku emerytalnego.
W Unii średnio pracuje się dłużej. Porównywać się powinniśmy z innymi krajami
byłego bloku wschodniego. W tych krajach w większości dokonano już reformy
wcześniejszych emerytur, a przechodzenie na nie oznacza decyzję o otrzymywaniu niższego świadczenia.
Z krajów europejskich tylko w trzech krajach – Danii, Islandii i Norwegii –
wiek emerytalny przekracza 65 lat. Także USA zdecydowały się podnieść wiek
11
BIULETYN nr 1/2009
Tabela 1.
Wiek emerytalny w wybranych krajach
Kraj
Austria
Dania
Finlandia
Grecja
Japonia
Norwegia
Szwajcaria
Szwecja
USA
Węgry
Wielka Brytania
Włochy
Obecny wiek emerytalny
65 (M), 60 (K)
67
65
65
60
67
65 (M), 63 (K)
65 (stopniowo wycofywany w ciągu 15 lat)
65
62 (M), 59 (K)
65 (M), 60 (K)
65 (M), 60 (K) (stopniowo wycofywany w ciągu 20 lat)
Zmiany wieku emerytalnego
60-65 (2024-2033) (K)
65 (1.07.2004)
63-68 (2005)
60-65 (2007) (K)
60-65 (2013-2025)
63-64 (2005) (K)
61 (stopniowo wprowadzany w ciągu 15 lat)
65-67 (2003)
55 (1996) – 62 (2009) (K)
60-65 (2010-2020) (K)
57-65 (stopniowo wprowadzany w ciągu 20 lat)
Źródło: Christina Lindell, Longevity is increasing. What about the retirement age?, 4th International Research Conference on Social Security, 2003, s.6.
emerytalny powyżej 65 roku życia. Najczęstsza zmiana dotyczy zrównania wieku
emerytalnego dla kobiet i mężczyzn oraz podniesienia wieku emerytalnego do
65 lat. Wyjątek stanowią Dania i Finlandia. W obu krajach wiek emerytalny ma
ulec obniżeniu wraz z zawężeniem warunków pozwalających na wcześniejsze
przejście na emeryturę. Tabela 1 prezentuje ustawowy wiek emerytalny i jego
zmiany w najbliższym czasie w wybranych krajach.
Dobre praktyki nastawione na aktywizację osób 50+ w Polsce
Nie zawsze 50-latkowie odchodzą z rynku pracy na własne życzenie, często
są z niego wypychani przez pracodawców, którzy wywierają na nich presję, bo
50-latkowie lepiej zarabiają niż młodzi pracownicy, są mniej dyspozycyjni czasowo i trudniejsi do zwolnienia. Mimo poprawy sytuacji na rynku pracy w ostatnich
latach osobom po 50-ce nadal trudno o pracę. Problemem są też uwarunkowania kulturowe, 50-latkowie często czują się i są postrzegani jak ludzie starzy,
12
a nie jak ludzie dojrzali. Do tego niezbyt oczywiste są korzyści, jakie mogliby
osiągnąć z kontynuowania pracy, tym bardziej, że w starym systemie emerytalnym skutki finansowe w poziomie emerytury nie były tak mocno widoczne, jak
będzie to przy emeryturach z nowego systemu.
Dlaczego 50-latkowie powinni pracować?
AA Dla samych siebie, dla wyższych emerytur – w nowym systemie emerytalnym
istotne jest nie tylko, jakie oszczędności emerytalne każdy z nas zgromadził,
ale też jak długo pracował, w ostatnich latach przed emeryturą wartość zgromadzonego na starość kapitału najbardziej rośnie;
AA Przejście na emeryturę to zmiana trybu życia, zerwanie więzi społecznych.
Z badań wynika, że ludzie najpierw marzą o emeryturze, bo emerytura postrzegana jest jako zasłużony wypoczynek. Najczęściej dopiero po przejściu
na emeryturę przekonują się, że nie byli na nią gotowi, że nie jest tym, czego
oczekiwali, że tęsknią za kontaktami z pracy, za aktywnością, a nie wszyscy odnajdują się wyłącznie w rolach rodzinnych. Wiele osób po przejściu
Emerytury na progu nowej ery
na emeryturę traci swoje więzi społeczne, często związane ze środowiskiem
pracy, co rodzi ryzyko poczucia osamotnienia, depresji oraz wykluczenia
społecznego;
AA Zmienia się struktura demograficzna społeczeństwa, społeczeństwo się starzeje, do 2035 spadnie zarówno liczba dzieci, jak i osób do 44 roku życia,
a wzrastać będzie liczba osób po 45-tym roku życia oraz w wieku emerytalnym. Osoby po 50-tym roku życia są po prostu potrzebne na rynku
pracy;
AA Odchodzący na wczesne emerytury, renty czy bezrobocie 50-latkowie wcale
nie zwalniają miejsca pracy dla młodych, za to wydatki na ich świadczenia
obciążają wszystkich pracujących, zwłaszcza młodych. W efekcie w Polsce
bardziej wspiera się starsze pokolenia, a najbardziej zagrożone biedą są
młode rodziny, młodzież i dzieci;
AA Wyższe wydatki na transfery skierowane do starszych osób ograniczają możliwości zwiększania wsparcia ze strony budżetu państwa na pomoc innym
grupom ludności, w szczególności dzieciom i młodzieży. Polska należy do
krajów UE, w których ryzyko ubóstwa osób starszych jest najniższe, a ryzyko
ubóstwa dzieci i młodzieży – najwyższe. Niezbędna jest stopniowa zmiana
struktury wydatków społecznych tak, aby doprowadzić do uzyskania równowagi międzypokoleniowej i ograniczenia ryzyka ubóstwa dzieci;
AA Wczesne odchodzenie 50-latków z pracy prowadzi do utraty istotnych zasobów kapitału ludzkiego, które zgromadzili. Jednym słowem, tracimy ich
wiedzę, doświadczenie, całe bogactwo ich kwalifikacji zawodowych;
AA Wydłużanie aktywności zawodowej pracowników po 50-tym roku życia należy do priorytetowych działań krajów Unii Europejskiej. Zgodnie z założeniami
Strategii Lizbońskiej przyjętej przez kraje UE w 2000 r., jednym z celów Unii
Europejskiej jest osiągnięcie wskaźnika zatrudnienia osób w wieku 55-64
lata na poziomie nie niższym niż 50%.
W latach 2004 – 2005 r. rząd przeprowadził program pilotażowy 50+, w ramach którego sfinansował ok. 20 projektów, które objęły ponad tysiąc osób.
W Polsce aktywizacja osób po 50+ i wspieranie ich w poszukiwaniach pracy
do tej pory była głównie domeną działań organizacji pozarządowych, zwłaszcza
nastawionych na wspieranie kobiet. W przypadku rejestracji w urzędach pracy
50-latkowie mogli liczyć na pomoc w zakresie ustawowym, zależną od aktywności i prężności lokalnego ośrodka.
Pozostałe działania skierowane do 50-latków można podzielić na dwie grupy:
AA Działania nakierowane na znalezienie pracy przez osobę 50-letnią (rozmaite kursy, wspieranie w pisaniu CV i autoprezentacji, poradnictwo prawne)
oraz czasowe zatrudnienie celem aktywizacji (zajmują się tym lokalne, małe
organizacje pozarządowe, samorządowe Centra Aktywizacji, urzędy pracy,
czasem ośrodki pomocy społecznej, organizacje kobiece);
AA Działania promujące wartość 50-letnich pracowników i skierowane na zmianę świadomości pracodawców (duża akcja „Zysk z dojrzałości” Akademii
Rozwoju Filantropii w Polsce w 2008 r.).
Z kolei rząd obecnie proponuje program „Solidarność pokoleń – działania dla
zwiększenia aktywności zawodowej osób w wieku 50+”.
Program „Solidarność pokoleń” ma:
AA Stworzyć zachęty dla pracodawców do zatrudniania i utrzymywania zatrudnienia osób starszych;
AA Umożliwić 50-latkom poprawę kwalifikacji, umiejętności i efektywności pracy.
Część rozwiązań proponowanych w programie jest skierowana także do osób
młodszych, po 45-tym roku życia, po to, by w przyszłości nie mieli problemów
obecnych 50-latków.
Program nazywa się „Solidarność pokoleń”, ponieważ podejmowane w nim
działania odnoszą się do wspierania dostępu do zatrudnienia przez cały okres
aktywności zawodowej. „Aktywne starzenie się” nie dotyczy tylko osób po
50-tym roku życia, ale wszystkich przez cały okres kariery zawodowej. Na przykład działania związane ze zdrowiem zawodowym i bezpieczeństwem pracowników w każdym wieku oraz prewencja problemów związanych z wiekiem sprzyjać
będą dłuższej aktywności zawodowej przyszłych pokoleń.
13
BIULETYN nr 1/2009
Kierunki działań
1. działania na rzecz poprawy warunków pracy, promocji zatrudnienia pracowników po 50-tym roku życia i zarządzania wiekiem (poprzez upowszechnianie
wiedzy wśród pracodawców i pracobiorców na temat zarządzania wiekiem
pracowników, ukazywanie pracodawcom i opinii publicznej korzyści płynących z zatrudniania osób po 50-tym roku życia, wdrażanie strategii zarządzania wiekiem w przedsiębiorstwach, dostosowanie warunków pracy do
potrzeb pracowników po 50-tce;�
2.działania na rzecz poprawy kompetencji i kwalifikacji pracowników po 50tym roku życia (poprzez tworzenie warunków dla budowania ich ścieżek
kształcenia, upowszechnienie kształcenia ustawicznego dla osób w wieku
45+, dopasowanie do nich oferty szkoleniowej);�
3.zmniejszenie kosztów pracy związanych z zatrudnianiem pracowników po
50-tym roku życia (poprzez zwolnienie pracodawców z opłacania składek
na Fundusz Pracy za te osoby, zmniejszenie liczby dni choroby, za które płaci
pracodawca) – projekt ustawy w tym zakresie został przyjęty przez rząd w październiku 2008 r.;
4. aktywizację osób bezrobotnych lub zagrożonych utratą pracy po 50-tym roku
życia (poprzez upowszechnienie programów rynku pracy dla osób w wieku
powyżej 50 lat, budowanie dla nich indywidualnych planów wsparcia, dopasowanie oferty aktywnych programów rynku pracy do potrzeb tych osób);
5. aktywizację zawodową osób niepełnosprawnych (poprzez budowę stabilnych
ram prawnych dla zatrudniania i rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych, promocję aktywizacji zawodowej i integracji tych osób z rynkiem pracy).
Istotnym elementem uzupełniającym będą kampanie podnoszenia świadomości o możliwościach i przydatności osób niepełnosprawnych jako pracowników;�
6. zwiększenie możliwości zatrudnienia kobiet (przez rozwój usług pozwalających
na godzenie pracy i życia rodzinnego, uproszczenie przepisów dotyczących
zakładania przedszkoli, wspieranie rozbudowy sieci przedszkoli, szczególnie
14
na obszarach wiejskich, finansowane między innymi z Europejskiego Funduszu Społecznego, umożliwienie finansowania przedszkoli przyzakładowych
z zakładowych funduszy świadczeń socjalnych; wspieranie innych form opieki
nad dziećmi, poprzez korzystne rozwiązania podatkowe);
7. ograniczenie dezaktywizacji pracowników w systemie świadczeń społecznych (wdrażanie systemu emerytur pomostowych i ograniczenie przechodzenia na wcześniejsze emerytury, promocję działań na rzecz wydłużenia wieku
przejścia na emeryturę, szczególnie kobiet).
Realizacja dużej części zadań w ramach polityki rynku pracy należy do samorządów, dlatego ich zaangażowanie w program będzie bardzo ważne. Działania
te będą finansowane z budżetu państwa, a także ze środków Europejskiego
Funduszu Społecznego.
Wprowadzanie programu w życie
Od marca do września 2008 roku program był konsultowany z partnerami społecznymi, jego projekt został rozesłany do związków pracodawców i związków
zawodowych oraz innych zainteresowanych organizacji i instytucji. Poza konsultacjami pisemnymi, projekt programu był przedmiotem dyskusji w ramach
Trójstronnej Komisji ds. Społeczno-Gospodarczych.
Debata publiczna wokół zagadnienia aktywności zawodowej i społecznej osób
starszych trwa nadal, także za pośrednictwem mediów, co samo w sobie jest
sporym osiągnięciem tej inicjatywy rządowej.
14 października 2008 r. projekt został przyjęty przez Radę Ministrów wraz z pierwszą ustawą, która go realizuje. Ustawa ta zwiększa atrakcyjność pracowników
w średnim wieku m.in. likwidując obowiązek płacenia za nich składki na Fundusz
Pracy na 5 lat przed emeryturą. Program czeka na uchwalenie przez Sejm RP.
Obecnie rząd pracuje nad przygotowaniem tzw. dokumentu implementacyjnego, zawierającego uporządkowany i szczegółowy zestaw działań legislacyjnych
i pozalegislacyjnych wraz z podmiotami za nie odpowiedzialnymi.
Emerytury na progu nowej ery
Każde z działań jest rozpracowywane na konkretne zmiany legislacyjne czy programy. Np. dopasowanie oferty aktywnych programów rynku pracy do potrzeb
osób w wieku powyżej 50 lat oznacza:
AA dostosowanie struktury i sposobów funkcjonowania urzędów pracy, pozwalające na świadczenie wyspecjalizowanych i zindywidualizowanych usług, których beneficjentami staną się osoby po 45-tym roku życia, w efekcie możliwie
wysoka koncentracja urzędów pracy na aktywizacji zawodowej tych osób;
AA kontraktowanie przez urzędy pracy specjalistycznych, „szytych na miarę”
usług zewnętrznych firmom prywatnym i organizacjom pozarządowym, które
powinny pomóc w rozwiązywaniu najbardziej złożonych problemów osób
w wieku 45+;
AA rozbudowywanie systemu usług udzielanych bez bezpośredniego kontaktu
z pracownikami urzędów pracy, z wykorzystaniem technologii teleinformatycznych (zarówno telefonów jak i internetu), dzięki czemu więcej osób, w tym
osób dojrzałych, będzie mogło z nich ­skorzystać;
AA stosowanie zintensyfikowanego pośrednictwa pracy (brokering) osób po 50tym roku życia, obejmującego kompleksowe działania zmierzające do pozyskania oraz wprowadzenia na rynek pracy pracowników w tym wieku.
Działania te będą realizowane przez:
AA nowelizację Ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, która
z jednej strony wprowadzi możliwość adresowania polityk rynku pracy do
osób w wieku okołoemerytalnym, które nie są bezrobotne, a z drugiej strony
wprowadzi instrumenty, przedstawione powyżej;
AA zmianę przepisów o pomocy społecznej, które będą kładły większy nacisk
na rolę służb społecznych w aktywizacji klientów pomocy społecznej w ramach kontraktów socjalnych;
AA przygotowanie kadr urzędów pracy i pomocy społecznej do realizacji zadań
związanych z budowaniem zindywidualizowanej oferty;
AA rozbudowanie struktury i sieci placówek świadczących usługi rynku pracy
w celu ułatwienia dostępu do informacji i usług rynku pracy;
AA wyodrębnienie Centrów Aktywizacji Zawodowej w strukturach urzędów pracy,
które zajmować się będą wyłącznie aktywnymi formami działania, dzięki czemu zwiększy się jakość usług i ich zakres;
AA dostęp do informacji i części usług na poziomie gmin przez Lokalne Punkty
Informacyjno-Konsultacyjne;
AA upowszechnienie opracowanych już metodologii budowania indywidualnych planów działań dla osób w wieku powyżej 50 lat w ramach partnerstw
EQUAL;
AA Wykorzystanie rezerwy Funduszu Pracy, będącej w dyspozycji Ministra Pracy
i Polityki Społecznej dla intensyfikacji aktywizacji zawodowej osób powyżej
50-tego roku życia.
Ile to będzie kosztować?
Ze wstępnych założeń finansowych wynika, że w perspektywie do 2015 r. na realizację programu przeznaczona będzie kwota około 12 mld zł, w tym około
9,9 mld zł w ramach działań Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, współfinansowanych z Europejskiego Funduszu Społecznego oraz około 2,1 mld zł
finansowanych ze środków krajowych (Fundusz Pracy).
Przykłady regulacji prawnych dotyczących emerytur innych
krajach Unii Europejskiej
Ponieważ wszystkie europejskie społeczeństwa się starzeją, UE podjęła szereg
działań i zaleceń, których celem jest wspieranie wydłużania czasu pozostawania
ludzi na rynku pracy.
Zgodnie z decyzją Rady UE z dnia 22 lipca 2003 r. w sprawie wytycznych polityk zatrudnienia Państw Członkowskich (2003/578/WE), kraje członkowskie
powinny wykorzystywać potencjał zatrudnienia osób ze wszystkich kategorii
wiekowych. Unia Europejska ustaliła, że do roku 2010 powinna doprowadzić,
15
BIULETYN nr 1/2009
do postępującego przedłużenia o około pięć lat przeciętnego wieku zakończenia aktywności zawodowej (średnio w roku 2001 wiek ten był szacowany w UE
na około 59,9 lat, w Polsce wynosi 55 lat dla kobiet i 59 dla mężczyzn).
W raporcie Rady i Komisji „W kierunku zwiększenia partycypacji w rynku pracy
i promocji aktywnego starzenia się” (marzec 2001) zaleca się, aby kraje członkowskie promowały politykę mającą na celu zniesienie programów wcześniejszego przechodzenia na emeryturę, ustalanie bardziej elastycznych godzin pracy,
zwiększenia dostępu do kształcenia ustawicznego.
Jednym z założeń Strategii Lizbońskiej jest zwiększenie do roku 2010 wskaźnika
zatrudnienia osób starszych (w wieku od 55 do 64 lat) w krajach UE do 50%.
Realizując założenia Strategii Lizbońskiej kraje Unii Europejskiej podejmowały
szereg działań sprzyjających zatrudnieniu osób po 55-tym roku życia, dzięki
czemu w ciągu ostatnich 10 lat wskaźnik zatrudnienia dla tej grupy osób wzrósł
o niemal 8 punktów procentowych (z 35,7% w 1997 r. do 43,6% w 2006 r.).
W analogicznym okresie w Polsce wskaźnik ten spadł o niemal 6 punktów procentowych (z 33,9% w 1997 do 28,1% w 2006 r.,) kształtując się na najniższym
poziomie wśród wszystkich państw członkowskich UE.
Jak to się robi w innych krajach UE?
System emerytalny w Finlandii ma dwa filary, pierwszy opiera się na składkach
wynikających z zatrudnienia, drugi na aktywach podlegających kapitalizacji
(system repartycyjno-kapitałowy). Jest to system o zdefiniowanym świadczeniu
i uzależnia świadczenia od wcześniejszych zarobków. Emerytura podstawowa
przyznawana jest, gdy ktoś nie wypracował sobie emerytury związanej z zatrudnieniem lub gdy jest ona niewielka i zapewnia minimum socjalne. Warunkiem
nabycia pełnego świadczenia emerytalnego jest wykazanie 40-letniego stażu
pracy w przypadku emerytury związanej z zatrudnieniem oraz 40-letniego okresu pobytu w Finlandii w przypadku emerytury podstawowej. Minimalny wiek
emerytalny dla obu płci to 65 lat.
16
Z kolei system emerytalny w Szwecji został zreformowany w 1990 roku. W nowym systemie występują trzy filary: emerytura repartycyjna, emerytura kapitałowa
oraz emerytura gwarantowana. Pierwsze dwie części są finansowane w sposób
ubezpieczeniowy, w obu obowiązuje zasada zdefiniowanej składki. Emerytura
gwarantowana uzupełnia świadczenie, jeżeli emerytura z dwóch pierwszych części jest zbyt niska.
W przypadku dwóch pierwszych części, ze względu na zasadę zdefiniowanej
składki, świadczenie nie jest uzależnione od okresu uczestnictwa, tylko od sumy
wpłaconych składek. Aby otrzymać emeryturę gwarantowaną, trzeba co najmniej trzy lata mieszkać w Szwecji. Pełna emerytura gwarantowana jest wypłacana osobom, które mieszkały w Szwecji ponad 40 lat. Minimalny wiek emerytalny
wynosi 61 lat (65 lat w przypadku emerytury gwarantowanej).
System emerytalny w Wielkiej Brytanii składa się z trzech części: podstawowej
(taka sama wysokość świadczenia dla wszystkich), dodatkowej (uzależniona
od uczestnictwa w dodatkowych programach) oraz nieskładkowej (stanowiącej
gwarancję minimalnego dochodu). Część podstawowa i dodatkowa są obowiązkowe. Z części dodatkowej można zrezygnować pod warunkiem przynależności do zakładowego bądź indywidualnego programu emerytalnego. Do
pełnych świadczeń emerytalnych należy mieć staż zawodowy wynoszący 39 lat
dla kobiet oraz 44 lat dla mężczyzn. Minimalny wiek przejścia na pełną, standardową emeryturę wynosił 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn, jednak od
kilku lat aż do 2020 r. będzie stopniowo wyrównywany. Wysokość emerytury
zależy od czasu objęcia powszechnym ubezpieczeniem emerytalnym (emerytura
podstawowa) oraz wysokości wynagrodzenia w tych okresach (emerytura dodatkowa). Nie ma ograniczeń w łączeniu pobierania pełnego, standardowego
świadczenia emerytalnego z pracą.
Większość krajów unijnych stosuje rozmaite programy i rozwiązania, których celem jest wsparcie osób w wieku 45+ w pracy. Zachęcając ludzi lub wspierając
w decyzjach dotyczących dłużej pracy rząd zebrał w dokumencie „Solidarność
pokoleń” przykłady doświadczeń innych krajów np. Finlandii, Wielkiej Brytanii,
Emerytury na progu nowej ery
Szwecji, Danii. Problemy są podobne, a przykładów działań i inspiracji można
znaleźć naprawdę sporo np.:
AA wspieranie pracowników w podnoszeniu kwalifikacji przybiera formy: ulg podatkowych, pożyczek, voucherów (Belgia) i stypendiów szkoleniowych, refundacji kosztów podróży (Bułgaria);
AA wspieranie nauki osób dojrzałych, np. w formie studiów w niepełnym wymiarze godzin, kształcenia na odległość, w miejscu pracy czy urlopów szkoleniowych (Litwa);
AA wspierania oszczędzania w celu podniesienia kwalifikacji – Holandia opracowała urlopowy system oszczędnościowy, w ramach którego pracownicy
mogą wpłacać 10% swojego rocznego wynagrodzenia brutto na rachunek
oszczędnościowy korzystający z przywilejów podatkowych, ale środki te mogą
być wykorzystane wyłącznie w celu finansowania urlopów na czas kształcenia;
AA wykorzystywanie rotacji na stanowiskach do aktywizacji osób bezrobotnych,
które zajmują czasowo miejsce osoby na urlopie szkoleniowym (Austria
i Szwecja).
Wnioski
Przed nami jeszcze wiele zmian w systemie emerytalnym – zmiana systemu emerytur mundurowych, emerytur rolniczych, zrównanie wieku emerytalnego kobiet
i mężczyzn.
Jednak wiele się już zmieniło:
AA indywidualne decyzje emerytalne w mniejszym stopniu będą obciążać całość
społeczeństwa. Koniec z premiowaniem osób pracujących krócej kosztem
pracujących dłużej.
AA Wzrosło powiązanie pomiędzy decyzją o dłuższej pracy a wysokością przyszłej emerytury
Za jakiś czas ludzie to zauważą i będzie to miało wpływ na ich decyzje o długości kariery zawodowej. Koszty ich decyzji nie będą obciążać przyszłych
pokoleń. A dłużej pracujące i bardziej aktywne społeczeństwo, to społeczeństwo
zasobniejsze.
Choć dziś raczej boimy się ponownego wzrostu bezrobocia w Polsce, to w ciągu
najbliższych 15 lat sytuacja zacznie się zmieniać – pracowników zacznie być za
mało. W przeciwieństwie do krajów Europy Zachodniej, Polska ma jednak nadal rezerwy siły roboczej – pracujących 50- i 60-latków oraz osoby, które mogą
przejść z pracy w rolnictwie do innego rodzaju zatrudnienia.
Z racji samego starzenia się społeczeństwa do 2030 roku zmaleje (z 23,8 do
20,8 mln) liczba osób w wieku produkcyjnym (18-59/64 lata). Na 100 zdolnych
do pracy przypadać więc będzie wówczas 46 osób starszych. To niemal dwa razy
więcej niż w końcu 2003 roku, gdy ta relacja wynosiła 24 do 100. Ta proporcja
nie uwzględnia przy tym skutków migracji zarobkowej po wejściu do UE.
Rozwiązania z innych krajów, które warto wprowadzić w Polsce
– rekomendacje
Generalnie wszystkie działania na rzecz osób 50+ można podzielić na 4
kategorie:
AA działania wspierające utrzymanie zatrudnienia;
AA działania na rzecz kształcenia ustawicznego i podnoszenia kwalifikacji
pracowników;
AA działania na rzecz przyjaznego środowiska pracy oraz profilaktyki zdrowotnej;
AA działania dotyczące systemu zabezpieczenia społecznego.
W rządowym dokumencie „Solidarność pokoleń” wymieniane są najlepsze europejskie programy dotyczące starszych pracowników.
Fiński Program Narodowy dla Starszych Pracowników jest takim wzorcowym
przykładem. Obejmował badania mocnych stron dojrzałych pracowników
w miejscu pracy, kampanie na rzecz właściwego zarządzania wiekiem w przedsiębiorstwie, projekty poprawy zdrowia i bezpieczeństwa zawodowego, progra-
17
BIULETYN nr 1/2009
Wykres 3. Struktura ludności Polski w latach 1990-2050 w tys. osób
39 000
34 000
29 000
24 000
19 000
14 000
9 000
0-24
25-44
Uwaga: dane dla lat 1990-2007 dane rzeczywiste, pozostałe wartości prognoza Eurostatu.
2050
2047
2044
2038
45-59/64
2041
2035
2032
2029
2026
2020
2023
2017
2014
2011
2008
2005
1999
2002
1996
1993
1990
4 000
60/65+
Źródło: obliczenia własne DAE MPiPS na podstawie
danych Eurostatu.
my edukacji i szkoleń dla osób po 50-tym roku życia. Ważne było także i to, że
partnerzy społeczni potrafili ze sobą współpracować przy tym projekcie.
Jednocześnie w Finlandii zlikwidowano możliwość przejścia na wcześniejszą
emeryturę z tytułu choroby lub niepełnosprawności dla osób w wieku 60-64
lat, przesunięto o 2 lata na 57 lat granicę wieku, od której przysługuje zasiłek
przedemerytalny, wprowadzono wyższy wiek przyznawania emerytur dla osób
pracujących w niepełnym wymiarze.
Zdaniem polskiego Rządu warto wykorzystać rekomendacje oparte na doświadczeniach tego kraju:
1. wydłużenie aktywności zawodowej osób po 50-tym roku życia wymaga dostosowania warunków pracy do ich potrzeb;
2.dojrzałym pracownikom należy dobierać zadania tak, by unikali oni nadmiernie obciążającej pracy fizycznej, ponadto zadania im przypisywane powinny być zróżnicowane i dawać możliwość ciągłego uczenia się nowych
wiadomości;
3. pracownicy w wieku 50 i więcej lat powinni mieć większą autonomię w zakresie organizacji tempa wykonywania obowiązków zawodowych. Pracodawca
18
powinien zapewnić im możliwość stosowania mikroprzerw, zwłaszcza po
szczególnie trudnych i obciążających zadaniach, powinni również unikać
nadmiernie intensywnego tempa pracy, a także pracy na zmiany, w nocy
i weekendy;
4. wskazane jest umożliwienie dojrzałym pracownikom zmniejszenia wymiaru
czasu pracy;
5.należy zadbać o wyrównywanie poziomu kwalifikacji pomiędzy starszymi
i młodszymi pracownikami, a szkolenia starszych pracowników powinny być
dostosowane do ich potrzeb;
6.należy upowszechniać wśród pracodawców wiedzę na temat rozwiązań polityki zarządzania zasobami ludzkimi, które pozwalają wykorzystać atuty, jakimi dysponują dojrzałe osoby: ich rozległą wiedzę i doświadczenie, a także
rozwiniętą sieć kontaktów zawodowych, warto też promować stosowanie tych
rozwiązań w praktyce wprowadzone do Polski.
Bibliografia
AA MEMORIAŁ Komitetu Prognoz „Polska 2000 Plus” przy Prezydium PAN dla
najwyższych władz Rzeczypospolitej Polskiej w sprawie programu działań
na rzecz poprawy sytuacji ludzi w starszym wieku, http://prognozy.pan.pl/
index.php?option=com_content&task=view&id=66&Itemid=50
AA Prognoza wpływów i wydatków Funduszu emerytalnego do 2050 r. – ZUS,
http://www.zus.pl/bip/prognozy_fus/prognoza_do_2050_MGIPS.pdf
AA Badania prowadzone przez IBnGR na zlecenie MPiPS oraz ustawy emerytalne
AA„Solidarność pokoleń – działania dla zwiększenia aktywności zawodowej
osób w wieku 50+”
AA Diagnoza społeczna 2007 r.
Emerytury na progu nowej ery
Konkursy na aktywizację społeczną i zawodową osób powyżej 45-tego roku
życia w Programie Operacyjnym Kapitał Ludzki w 2009 roku
Ilona Gosk
W momencie, gdy zaczęliśmy ograniczać możliwość przechodzenia na wcześniejsze emerytury po latach polityki, która do takiej strategii zachęcała, niezwykle ważne staje się wsparcie osób w wieku przedemerytalnym w utrzymaniu
zatrudnienia. Realizację programów wsparcia umożliwiają środki Europejskiego
Funduszu Społecznego, dystrybuowane poprzez Program Operacyjny Kapitał
Ludzki. Na szczególną uwagę zasługują tutaj konkursy realizowane w ramach
programu, w których swoje oferty na działania mogą złożyć wszystkie typy podmiotów prawnych, a więc również organizacje pozarządowe działające w obszarze usług zatrudnieniowych, stanowiące drugą po publicznych służbach zatrudnienia grupę instytucji wpisujących się w realizację polityki rynku pracy.
Program Operacyjny Kapitał Ludzki jest obecnie jednym z najważniejszych instrumentów finansowania polityki społecznej, a w szczególności aktywizacji społecznej i zawodowej. Środki na projekty służące aktywizacji dystrybuowane są
przede wszystkim przez województwa, w ramach dwóch priorytetów: Priorytetu
VI: „Rynek pracy otwarty dla wszystkich” oraz Priorytetu VII: „Promocja integracji
społecznej”.
Poza tym istnieje pula środków przeznaczonych na utrzymanie zatrudnienia poprzez rozwój kompetencji. Środki na ten cel finansowane są w ramach Priorytetu
II: „Rozwój zasobów ludzkich i potencjału adaptacyjnego przedsiębiorstw oraz
poprawa stanu zdrowia osób pracujących”, realizowanego przez Polską Agencję
Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP), oraz regionalny Priorytet VIII: „Regionalne
kadry gospodarki”.
Wśród grup docelowych (czyli między innymi osób bezpośrednio korzystających
z pomocy) swoje szczególne miejsce mają osoby po 45-tym roku życia. W kolejnych działaniach tak są one zapisane:
a.W poddziałaniu 2.1.1 „Rozwój kapitału ludzkiego w przedsiębiorstwach” finansowane będą ponadregionalne zamknięte projekty szkoleń (ogólnych
i specjalistycznych) i doradztwa dla przedsiębiorców oraz pracowników
przedsiębiorstw przygotowane w oparciu o indywidualne strategie rozwoju
firm; ogólnopolskie otwarte projekty szkoleń (ogólnych i specjalistycznych)
i doradztwa dla przedsiębiorców oraz pracowników przedsiębiorstw; studia
podyplomowe dla przedsiębiorców oraz pracowników przedsiębiorstw. We
wszystkich tych działaniach, w konkursach prowadzonych w 2009 r., przyznawane będą dodatkowe punkty za udział osób 45+ w projekcie, co znacząco
zwiększa ich szanse na uzyskanie dofinansowania.
b. W poddziałaniu 6.1.1 „Wsparcie osób pozostających bez zatrudnienia
na regionalnym rynku pracy” przewidziano szkolenia, wsparcie psychologiczne, pośrednictwo zawodowe, doradztwo i inne formy wsparcia dla osób
19
BIULETYN nr 1/2009
pozostających bez zatrudnienia (w tym osób zarejestrowanych jako bezrobotne lub poszukujących pracy), w szczególności osób należących do jednej lub kilku grup docelowych, wśród których wskazane są osoby 45+. Aby
dodatkowo zachęcić podmioty ubiegające się w 2009 roku o dofinansowanie projektów do kierowania działań do grupy 45+, prawie we wszystkich województwach (z pominięciem łódzkiego) w czasie oceny projektów
przyznawane będą dodatkowe punkty za udział tej grupy w projekcie, co
znacząco zwiększy szansę takich projektów na uzyskanie dofinansowania.
W trzech województwach (kujawsko-pomorskim, małopolskim i mazowieckim) do konkursu dopuszczone zostaną tylko projekty, w których z założenia
część beneficjentów pochodzić będzie z grupy 45+.
c. W działaniu 6.2 „Wsparcie oraz promocja przedsiębiorczości i samozatrudnienia” osoby fizyczne zamierzające rozpocząć prowadzenie działalności
gospodarczej (z wyłączeniem osób, które posiadały zarejestrowaną działalność gospodarczą w okresie 1 roku przed złożeniem wniosku o uzyskanie
wsparcia w ramach projektu) mogą uzyskać wsparcie w postaci szkoleń, poradnictwa oraz dotacji na uruchomcie działalności statutowej. Wśród grup
beneficjentów wymienione są osoby po 45-tym roku życia, ponadto w kilku
województwach (dolnośląskim, lubelskim, łódzkim, mazowieckim pomorskim,
warmińsko-mazurskim, wielkopolskim i zachodniopomorskim) dodatkowymi
punktami premiowane będą działania skierowane do tej grupy, a w województwie kujawsko-pomorskim zostaną dopuszczone do udziału w konkursach tylko projekty zawierające komponent wsparcia dla 45+.
d.Projekty innowacyjne Priorytetu VI: „Działania służące wydłużeniu aktywności zawodowej” skierowane zostały bezpośrednio do grupy 45+. Osiem
województw zdecydowało się na uruchomienie w 2009 roku konkursów
na projekty innowacyjne w tym zakresie. Są to: dolnośląskie, lubelskie, lubuskie, łódzkie, mazowieckie, śląskie, warmińsko-mazurskie oraz zachodniopomorskie. Dodatkową wartością jest to, że we wszystkich województwach
w ramach projektów innowacyjnych można (a niekiedy trzeba) realizować
20
komponent ponadnarodowy, co pozwala na przeniesienie doświadczeń
z innych krajów.
e.W poddziałaniu 7.2.1 „Aktywizacja zawodowa i społeczna osób zagrożonych
wykluczeniem społecznym”, możliwe jest finansowanie wsparcia w postaci
szkoleń, staży, poradnictwa dla osób zagrożonych wykluczeniem społecznym,
gdzie pośród specyficznych grup beneficjentów wymienione są osoby po
pięćdziesiątym roku życia (50+). W konkursach w 2009 roku we wszystkich
województwach (z pominięciem małopolskiego) dodatkowo premiowane
będą projekty kierowane do tej grupy.
f. W poddziałaniu 8.1.1 „Wspieranie rozwoju kwalifikacji zawodowych i doradztwo dla przedsiębiorstw”, przewidziane jest przyznawanie dotacji na realizację projektów obejmujących szkolenia, kursy i doradztwo zawodowe (jako
działanie uzupełniające do szkoleń i kursów) skierowane do dorosłych osób
pracujących, które z własnej inicjatywy są zainteresowane nabyciem nowych,
uzupełnianiem lub podwyższaniem kwalifikacji i umiejętności, w szczególności dla osób o niskich lub zdezaktualizowanych kwalifikacjach. W ramach
tego poddziałania można też starać się o dofinansowanie projektów obejmujących doradztwo dla mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw (MMŚP),
w tym dla osób samozatrudnionych, w szczególności w zakresie ekonomii,
finansów, zarządzania zasobami ludzkimi lub rachunkowości (z wyłączeniem
doradztwa związanego z procesami inwestycyjnymi). We wszystkich województwach w trakcie oceny złożonych wniosków dodawane będą punkty za
kierowanie działań do grupy 45+.
g.Poddziałanie 8.1.2 „Wsparcie procesów adaptacyjnych i modernizacyjnych
w regionie” obejmuje szkolenia przekwalifikowujące i usługi doradcze w zakresie wyboru nowego zawodu i zdobycia nowych umiejętności zawodowych
(w tym indywidualne plany działań i pomoc w wyborze odpowiedniego zawodu i miejsca zatrudnienia) dla osób odchodzących z rolnictwa lub rybołówstwa (rybactwa). To poddziałanie daje także możliwość dofinansowania
projektów uwzględniających wsparcie dla pracodawców przechodzących
Emerytury na progu nowej ery
procesy adaptacyjne i modernizacyjne, realizowane w formie tworzenia
i wdrażania programów zwolnień monitorowanych (outplacement), w tym
szkoleń i doradztwa zawodowego. W tym poddziałaniu na premiowanie
projektów skierowanych do grupy 45+ zdecydowano się w województwie
wielkopolskim, zaś województwo małopolskie zrezygnowało z prowadzenia
konkursów w tym obszarze.
Opracowanie powstało w wyniku analizy Planów Działania PO KL na 2009 rok.
BIULETYNY to seria wydawnicza Fundacji Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych,
poświęcona problematyce rynku pracy w Polsce. Wydania biuletynów w wersji
elektronicznej można znaleźć na portalu www.bezrobocie.org.pl.
Fundacja Inicjatyw Społeczno – Ekonomicznych
00-630 Warszawa, ul. Polna 24 lok. 7
T: + 48 22 875 07 68-69, F: +48 22 825 70 76
e-mail: [email protected], http: www.fise.org.pl
Biuletyn powstał w ramach działań
programu „Work in Poland”
Program
Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności
Program realizuje:
Fundacja Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych